LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w17 ʻAokosi p. 30-31
  • “ʻE Fai ʻAfē ʻEtau ʻAsemipilī Hokó?”

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • “ʻE Fai ʻAfē ʻEtau ʻAsemipilī Hokó?”
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2017
  • Kaveinga Tokoni
  • “KAU FAKAKINA ʻI HE NGAAHI HALÁ”
  • NGAAHI MOHENGA NAʻE “MOLŪ ANGE MO MĀFANA ANGE IA ʻI HE FALIKI SIMÁ”
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2017
w17 ʻAokosi p. 30-31

MEI HOTAU KUOHILÍ

“ʻE Fai ʻAfē ʻEtau ʻAsemipilī Hokó?”

KO E konga ki mui ia ʻo Nōvema 1932 ʻi he kolo femoʻuekina ko Mekisikoú, ʻa ia ʻoku nofo ai ʻa e kakai ʻe toko taha miliona tupu. ʻI ha uike pē ki muʻa ai, ko e fuofua taimi ia naʻe fokotuʻu ai ʻa e maama halá. Ka ʻi he taimi ko ení ʻoku fiefia ʻa e kakaí ʻi ha toe meʻa ʻe taha. ʻOku maau ʻa e kau faiongoongó ʻi he tauʻanga lēlué mo ʻenau meʻa faitaá ʻo tatali ai ki he aʻu mai ha tokotaha ʻaʻahi makehe. Ko hai ia? Ko Joseph F. Rutherford, ko e palesiteni ʻo e Sōsaieti Taua Leʻó. ʻOku toe tatali ai mo e Kau Fakamoʻoni ʻi he feituʻú ke talitali lelei ʻa Tokoua Rutherford, ʻa ia ko ʻene haʻú ke maʻu ʻenau fakataha-lahi ʻaho ʻe tolu.

Naʻe pehē ʻe he Golden Age: “ʻOku ʻikai toe fehuʻia ʻe tuʻu ʻa e fakataha-lahi ko ení ʻi he hisitōliá ko ha meʻa mahuʻinga tuʻu-ki-muʻa” ʻi he ngaahi feinga ke fakamafola ʻa e moʻoní ʻi Mekisikou. Ka ko e kiʻi fakataha-lahi tokosiʻi eni he naʻe toko 150 pē ʻa e kakai naʻa nau maʻú. Ko e hā leva naʻe mātuʻaki mahuʻinga aí?

Ki muʻa ʻi he fakataha-lahi ko iá, naʻe teʻeki ai ke fuʻu mafolalahia ʻa e moʻoní ʻi Mekisikou. Talu mei he 1919, naʻe fai ha fanga kiʻi ʻasemipilī iiki, ka ʻi he hili ʻa e taʻu ko iá naʻe holo ʻa e lahi ʻo e ngaahi fakatahaʻangá. ʻI he taimi naʻe fakaava ai ʻa e ʻōfisi vaʻa ʻi he Kolo Mekisikoú ʻi he 1929, naʻe hā ngali ʻe lelei ange ʻa e tuʻungá, ka naʻe kei ʻi ai pē ʻa e ngaahi fakafaingataʻaʻiaʻanga ke ikuʻi. Naʻe ʻoatu ʻe he kautahá ha fakahinohino ki he kau kolopotá ʻa ia ko hono ui ia ʻo e kau tāimuʻá ʻi he taimi ko iá, ke ʻoua naʻa nau fai ha ngaahi meʻa fakapisinisi lolotonga ʻenau malangá. Naʻe ʻita lahi ha kolopota ʻe taha ʻi he meʻá ni ʻo ne mavahe ai mei he moʻoní peá ne fokotuʻu pē ʻe ia ʻene kulupu ako Tohi Tapu. Lolotonga foki ʻa e taimi ko ení, naʻe pau ke fetongi ʻa e ʻovasia vaʻá koeʻuhí ko ʻene faihala. Naʻe fiemaʻu ki he Kau Fakamoʻoni mateaki ʻi Mekisikoú ha fakalototoʻa.

Lolotonga ʻo e ʻaʻahi ʻa Tokoua Rutherford, naʻá ne fakalototoʻaʻi lahi ʻaupito ʻa e faʻahinga faitōnunga ko ení ʻaki ha malanga fakaueʻiloto ʻe ua ʻi he fakataha-lahí pea mo ha malanga ʻe nima naʻe fakamafola ʻi he letioó. Ko e fuofua taimi eni naʻe ngāueʻaki ai ʻe he fanga tokouá ha ngaahi fale fakamafola lea ke fakamafola atu ai ʻa e ongoongo leleí ʻi he kotoa ʻo Mekisikoú. Hili ʻa e fakataha-lahí, naʻe fakanofo ai ha ʻovasia vaʻa foʻou ke ne tokangaʻi ʻa e ngāué. Naʻe mātuʻaki faivelenga ʻi he taimi ko ení ʻa e Kau Fakamoʻoní, pea ʻi he hōifua ʻa Sihová naʻe hokohoko atu ai ʻenau malangá.

Kau Fakamo‘oni ‘a Sihová ‘i ha fakataha-lahi ‘i he Kolo Mekisikoú ‘i he 1941

Fakataha-lahi ʻi he 1941 ʻi he Kolo Mekisikoú

ʻI he taʻu hono hokó ʻi he 1933, naʻe fai ʻa e fakataha-lahi ʻe ua ʻi he fonuá, ko e taha ʻi Veracruz pea taha ʻi he Kolo Mekisikoú. Naʻe ngāue mālohi ʻa e fanga tokouá ʻi he feituʻu ngāué, pea naʻa nau maʻu ʻa e ngaahi ola lelei. Ko e fakatātaá, ʻi he 1931 naʻe toko 82 ʻa e kau malangá. ʻI he 1941, naʻe liunga hongofulu ʻa honau tokolahí! Fakafuofua ki he kakai ʻe toko 1,000 naʻa nau haʻu ki he Kolo Mekisikoú ki he ʻAsemipilī Fakateokalati ʻo e 1941.

“KAU FAKAKINA ʻI HE NGAAHI HALÁ”

ʻI he 1943, naʻe kamata tuʻuaki ai ʻe he Kau Fakamoʻoní ʻa e ʻAsemipilī Fakateokalati ko e “Puleʻanga Tauʻatāiná,” ʻa ia naʻe fai ʻi he kolo ʻe 12 ʻi Mekisikou.a (Sio ki he fakamatala ʻi lalo.) Naʻa nau fai eni ʻaki ʻenau tui ha ngaahi fakaʻilonga konga ua. Naʻe ngaohi ʻaki eni ʻa e ongo fakaʻilonga lalahi ʻe ua ʻa ia naʻe fakapipiki pea tui hifo ʻi he umá, ʻo tautau ʻi muʻa ʻa e taha pea ʻi mui ʻa e taha. Naʻe ngāueʻaki ʻe he Kau Fakamoʻoní ʻa e ngaahi fakaʻilonga ko iá ke tuʻuaki ʻaki ʻenau ngaahi fakataha-lahí talu mei he 1936.

Ko ha la‘i tā ‘i he makasini ‘o e 1944 ‘oku fakahaa‘i ai ‘a e ngaahi faka‘ilonga konga ua ‘i he Kolo Mekisikoú

Ko ha laʻi tā ʻi he makasini ʻo e 1944 ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e laka atu ʻa e fanga tokouá ʻi heʻenau tui ʻa e ngaahi fakaʻilonga konga uá ʻi he Kolo Mekisikoú

Ko e tuʻuaki ʻaki ʻa e ngaahi fakaʻilonga konga uá naʻe lavameʻa ʻaupito ʻi he Kolo Mekisikoú ʻa ia naʻe tohi ai ʻa e makasini La Nación ʻo fekauʻaki mo e Kau Fakamoʻoni naʻa nau maʻu ʻa e ʻasemipilií: “ʻI he ʻuluaki ʻahó, naʻe kole kiate kinautolu ke nau fakaafeʻi mai ha kakai tokolahi ange. ʻI he ʻaho hokó, naʻe fonu hake ʻa e faiʻanga fakatahá.” Naʻe ʻikai ke fiefia ʻa e Siasi Katoliká ʻi he lavameʻa ko ení, ko ia naʻa nau fakafepakiʻi ʻa e Kau Fakamoʻoní. Ka naʻe ʻikai ke ilifia ʻa e fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné. Naʻa nau hokohoko atu hono tuʻuaki ʻa e fakataha-lahí. Naʻe pehē ʻe ha toe kupu ʻe taha ʻi he La Nación: “Naʻe sio kotoa ʻa e koló kiate kinautolu.” Naʻe pehē ai ko e fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné naʻa nau “liliu ko e papa tuʻuaki ‘fakaʻilonga konga ua.’” Naʻe toe hā ʻi he kupú ha laʻi tā ʻo e fanga tokouá ʻi he ngaahi hala ʻo e Kolo Mekisikoú. ʻI lalo ʻi he fakatātā naʻe ʻi ai ʻa e fakamatala “Kau fakakina ʻi he ngaahi halá.”

NGAAHI MOHENGA NAʻE “MOLŪ ANGE MO MĀFANA ANGE IA ʻI HE FALIKI SIMÁ”

ʻI he ngaahi taʻu ko iá, ko e tokolahi taha ʻo e Kau Fakamoʻoní naʻe pau ke nau fai ha feilaulau lahi, ke maʻu ʻa e fakataha-lahi ʻe niʻihi naʻe fai ʻi Mekisikoú. Ko e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine tokolahi naʻa nau haʻu mei ha fanga kiʻi kolo tuʻu mavahe naʻe mamaʻo ʻaupito mei ha halanga lēlue pē pe naʻa mo ha hala. Naʻe tohi ha fakatahaʻanga ʻe taha, “Ko e laine fetuʻutaki pē ʻe taha naʻe ofi mai ki he feituʻú ni ko e mākoní.” Ko ia ko e kau fakafofongá naʻe pau ke nau heka ʻi ha miuli pe lue ʻi he ngaahi ʻaho lahi ke aʻu ai ki ha lēlue ʻe ʻave ai kinautolu ki he kolo ʻo e fakataha-lahí.

Ko e tokolahi taha ʻo e Kau Fakamoʻoní naʻa nau masiva mo ʻikai meimei lava ke nau aʻu ki he fakataha-lahí. ʻI heʻenau aʻu ki aí, naʻe nofo ʻa e tokolahi mo e Kau Fakamoʻoni ʻi he feituʻú, ʻa ia naʻa nau fakahāhā ʻa e ʻofa mo e anga-talitali kakai. Naʻe mohe ʻa e niʻihi ʻi he ngaahi Fale Fakatahaʻangá. ʻI he taimi ʻe taha, naʻe nofo ʻa e fanga tokoua ʻe toko 90 nai ʻi he vaʻá, ʻa ia naʻa nau mohe ʻi ha ngaahi puha tohi. Naʻe pehē ʻi he Yearbook naʻe houngaʻia ʻaupito ʻa e fanga tokouá koeʻuhí ko e ngaahi puhá naʻe “molū ange mo māfana ange ia ʻi he faliki simá.”

Ki he Kau Fakamoʻoni ko iá, ko e hoko ʻo fakatahataha mo honau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné naʻe tuha ia mo ha feilaulau pē. ʻI he ʻahó ni, ʻoku ʻi ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻe toko 850,000 tupu ʻi Mekisikou, pea ʻoku nau maʻu ʻa e fakakaukau houngaʻia tatau.b (Sio ki he fakamatala ʻi lalo.) Naʻe pehē ʻi ha fakamatala ʻi he 1949 Yearbook, ko e ngaahi feilaulau naʻe pau ke fai ʻe he fanga tokouá naʻe ʻikai ke ne fakasiʻisiʻi ai ʻenau faivelenga ʻi he lotu kia Sihová. Ko e ʻasemipilī taki taha naʻa nau maʻú, “ko e taha ia ʻo ʻenau kaveinga tefito ki heʻenau fetalanoaʻakí, ʻi ha vahaʻa taimi lōloa ʻi he hili iá.” Ko e fehuʻi naʻe toutou ʻeke ʻe he fanga tokouá, “ʻE fai ʻafē ʻetau ʻasemipilī hokó?”​—Mei hotau kuohilí ʻi ʻAmelika Lotoloto.

a Fakatatau ki he 1944 Yearbook, naʻe ʻai ʻe he ʻasemipilī ko ení ke ʻiloa ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi Mekisikou.

b ʻI Mekisikou, naʻe maʻu ai ʻe he kakai ʻe toko 2,262,646 ʻa e Fakamanatú ʻi he 2016.

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share