Maʻuʻanga Fakamatala ki he Polokalama Ngāue ki he Fakataha Moʻuí mo e Ngāue Fakafaifekaú
© 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
SEPITEMA 1-7
KOLOA MEI HE FOLOFOLA ʻA E ʻOTUÁ PALŌVEEPI 29
Talitekeʻi ʻa e Ngaahi Tui mo e Anga Fakafonua ʻOku ʻIkai Makatuʻunga ʻi he Tohi Tapú
Vīsone ki he Faʻahinga Taʻehāmai ʻi Hēvaní
ʻI he hangē ko ha kau pōpula kuo sēiniʻí, ko e laui miliona ʻo e kakai kuo haʻi kinautolu ʻe he tui fakafaʻahikehé mo e manavahē ki he laumālie ʻulí. ʻOku nau hanga ki he fai sausaú, tui ha ngaahi meʻa ʻomi monū mo e ngaahi vai fakafaimana ke maluʻi kinautolu. ʻOku ʻikai fiemaʻu ke ke fai eni. ʻOku ʻomi ʻe he Tohi Tapú ʻa e fakafiemālie ko ení: “Ko e ongo foʻi fofonga ʻo e ʻEiki [pe Sihova] ʻoku feleleaki ʻi mamani katoa, ke taukapoʻi ʻa e kakai ʻoku haohaoa loto kiate ia.” (2 Kalonikali 16:9) Ko e ʻOtua moʻoní, ʻa Sihova ʻoku mālohi mamaʻo ange ia ʻia Sētane, pea te ne maluʻi koe kapau te ke falala kiate Ia.
Ke maʻu ʻa e maluʻi ʻa Sihová, ʻoku fiemaʻu ke ako ki he meʻa ʻoku fakahōifua kiate iá pea fai ki ai. Ko e fakatātaá, ʻi he ʻuluaki senitulí ko e kau Kalisitiane ʻi he kolo ko ʻEfesoó naʻa nau tānaki kotoa ʻenau ʻū tohi fakafaimaná ʻo tutu. (Ngāue 9:19, 20) ʻI he tuʻunga meimei tatau, ke maʻu e maluʻi ʻa e ʻOtuá kuo pau ke ke liʻaki ʻa e ngaahi fai sausaú, tui fakafaʻahikehé, meʻa ʻomi monuú mo e ngaahi tohi fakafaimana, ko ha kahoa ʻoku tui ko ha maluʻi pe ko ha meʻa pē ʻoku fekauʻaki mo e tōʻonga fakatēmenioó.
Pouaki ʻa e Moʻoni Fekauʻaki mo e Maté
13 Kapau ʻoku ʻikai te ke fakapapauʻi ha anga fakafonua pe tōʻonga pau, hanga kia Sihova ʻi he lotu, ʻo kōlenga ʻi he tui ki ha poto fakaʻotua. (Lau ʻa e Sēmisi 1:5.) Pea fai leva ha fekumi ʻi heʻetau ʻū tohí. Kapau ʻoku fiemaʻu, kole tokoni ki he kau mātuʻa ʻi ho fakatahaʻangá. Heʻikai te nau tala atu ʻa e meʻa ke faí, ka ʻe lava ke nau tokoniʻi koe ke maʻu ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni feʻungamālie, hangē ko ia ʻoku lāulea ki ai hení. ʻI hoʻo fou ʻi he ngaahi sitepu ko ení, ʻokú ke teuʻi ai hoʻo “mafai ʻiloʻiló,” pea ko e mālohi ko ení te ne tokoniʻi koe ke “fakafaikehekeheʻi ʻa e tonú mo e halá.”—Hep. 5:14.
“Te U ʻAʻeva ʻi Hoʻo Moʻoní”
12 Ngaahi anga fakafonua mo e tōʻonga ʻoku ʻikai fakahōifua ki he ʻOtuá. Ko e ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí, kaungāngāué, mo e kaungāakó te nau feinga nai ke ʻai ke tau kau mo kinautolu ʻi heʻenau ngaahi kātoangá. Ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau talitekeʻi ʻa e tenge ke kau ʻi he ngaahi anga fakafonua mo e ʻaho mālōlō ʻoku ʻikai ke hōifua ki ai ʻa Sihová? ʻOku fiemaʻu ke tau hanganaki ʻai ke mahino ki hotau ʻatamaí ʻa e ngaahi ʻuhinga ʻoku ʻikai ke hōifua ai ʻa Sihova ki he ngaahi ʻaho mālōlō ko ení. ʻE lava ke tau fai ha fekumi ʻi heʻetau ʻū tohí pea fakamanatuʻi ʻiate kitautolu ʻa e founga naʻe kamata ai ha ngaahi ʻaho mālōlō pau. ʻI heʻetau fakalaulauloto ki he ngaahi ʻuhinga Fakatohitapu ʻoku ʻikai ke tau kātoangaʻi ai ʻa e ngaahi ʻaho mālōlō ko ení, ʻoku tau ongoʻi papau ai ʻoku tau ʻaʻeva ʻi he hala ʻa ia “ʻoku fakahōifua ki he ʻEikí.” (ʻEf. 5:10) Kapau ʻoku tau falala kia Sihova mo ʻene Folofolá, heʻikai ke tau ilifia ʻi he meʻa ʻoku fakakaukau ki ai ʻa e kakai kehé.”—Pal. 29:25.
Makakoloa Fakalaumālie
it “Fakahekeheke” ¶1
Fakahekeheke
Ko e feinga ia ke maʻu ʻa e leleiʻia ʻa ha taha ʻaki hono fai ha fakaongoongolelei olopoto; fakavīkivikiʻi; fakahīkihikiʻi taʻemoʻoni, ʻikai loto-moʻoni, pe tōtuʻa. ʻOku faʻa fai ia ke fakalatoʻaki ʻa e ʻofa kia-kita pe loto-mahikihiki ʻa e tokotaha ʻoku fakahekehekeʻí, pea ko ia ai ʻoku fakatupu maumau pē kiate ia. Ko e taumuʻá ke maʻu ha leleiʻia pe lelei fakamatelie mei ha taha, pe ke fakatupu ha ongoʻi ʻo e moʻua ki he tokotaha fakahekeheké pe ke ʻoange kiate ia ʻa e fakalāngilangí. ʻOku faʻa fakataumuʻa ia ke taki ʻa e tokotaha ʻe tahá ki ha tauhele. (Pal. 29:5) Ko hono ngāueʻaki ʻa e lea fakahekeheké ʻoku ʻikai ko ha fakamoʻoni ia ʻo e poto ʻoku mei ʻolungá; ʻoku mei he māmani ia ko ení, ʻa ia ʻoku fakaʻilongaʻi ʻaki ʻa e siokitá, filifilimānakó, mo e mālualoí. (Sēm. 3:17) Ko e lea ʻikai loto-moʻoní, loí, fakavīkivikiʻi pe fakalāngilangiʻi ʻa e tangatá, pea mo hono ngāuehalaʻaki ʻa e loto-pōlepole ʻa e niʻihi kehé ʻoku taʻefakahōifua kotoa ia ki he ʻOtuá.—2 Kol. 1:12; Kal. 1:10; ʻEf. 4:25; Kol. 3:9; Fkh. 21:8.
SEPITEMA 8-14
KOLOA MEI HE FOLOFOLA ʻA E ʻOTUÁ PALŌVEEPI 30
“ʻOua Naʻá Ke Tuku Ke U Masiva pe Koloaʻia”
Ko e Hā ʻa e Faʻahinga ʻOfa ʻOkú Ne ʻOmai ʻa e Fiefia Moʻoní?
10 Ko e moʻoni, ʻoku tau fiemaʻu kotoa ha paʻanga. ʻOkú ne ʻomai kiate kitautolu ha maluʻanga. (Tml. 7:12) Ka ʻe lava ke tau fiefia kapau ʻoku tau maʻu ha meʻa feʻunga pē ki heʻetau ngaahi fiemaʻu tefitó? ʻIo! (Lau ʻa e Tangata Malanga 5:12.) Naʻe tohi ʻe ʻĀkuli ko e foha ʻo Saké: “ʻOua naʻá ke tuku ke u masiva pe koloaʻia. Kae tuku muʻa ke u kai pē ʻa e lahi ʻo e meʻakai ʻoku ou fiemaʻú.” ʻOku faingofua ke mahinoʻi ʻa e ʻuhinga naʻe ʻikai fiemaʻu ai ʻe he tangatá ni ke ne masiva ʻaupitó. Naʻá ne pehē naʻe ʻikai te ne loto ke fakataueleʻi ia ke ne kaihaʻa, he ko e kaihaʻá ʻe taʻefakalāngilangiʻi ai ʻa e ʻOtuá. Ka ko e hā naʻe ʻikai te ne loto ai ke koloaʻiá? Naʻá ne tohi: “Koeʻuhi ke ʻoua naʻá ku mākona peá u fakaʻikaiʻi koe ʻo pehē, ‘Ko hai ʻa Sihova?’” (Pal. 30:8, 9) Mahalo pē ʻokú ke ʻiloʻi ha kakai ʻoku nau falala ki he koloá kae ʻikai ki he ʻOtuá.
11 Ko ha tokotaha ʻoku ʻofa ki he paʻangá heʻikai lava ke ne fakahōifuaʻi ʻa e ʻOtuá. Naʻe pehē ʻe Sīsū: “ʻOku ʻikai lava ha taha ke ngāue fakatamaioʻeiki ki ha ʻeiki ʻe toko ua; he te ne fehiʻa ki he taha kae ʻofa ki he taha, pe te ne pīkitai ki he taha kae taʻetokaʻi ʻa e taha. Heʻikai lava ke mou ngāue fakatamaioʻeiki ki he ʻOtuá pea ki he Koloá.” Naʻá ne toe pehē: “Tuku ʻa e faʻoaki koloa maʻamoutolu ʻi māmaní, ʻa e feituʻu ʻoku keina ai ʻe he ané mo e ʻumeʻumeá pea ʻoku haea ai ʻe he kau kaihaʻá ʻo kaihaʻasí. Kae faʻoaki koloa maʻamoutolu ʻi hēvani, ʻa e feituʻu ʻoku ʻikai ke keina ai ʻe he ané pe ko e ʻumeʻumeá, pea ʻoku ʻikai haea ai ʻe he kau kaihaʻá ʻo kaihaʻasí.”—Māt. 6:19, 20, 24.
12 Ko e tokolahi ʻo e kau sevāniti ʻa Sihová ʻoku nau feinga ke maʻu ha moʻui faingofua ange. ʻOku nau ʻiloʻi ko e fai peheé ʻoku ʻoange ai kiate kinautolu ʻa e taimi lahi ange ke tauhi kia Sihova pea ʻai ai foki kinautolu ke nau fiefia ange. Ko Jack, ʻa ia ʻoku nofo ʻi ʻAmelika, naʻá ne fakatau atu ʻa hono fuʻu ʻapi lahi mo ʻene pisinisí koeʻuhí ke lava ʻo ne tāimuʻa fakataha mo hono uaifí. ʻOkú ne fakamatala: “Naʻe faingataʻa ke tuku ange ʻa homa ʻapi fakaʻofoʻofá mo e kelekele ʻi homa fonuá.” Ka naʻá ne faʻa foki mai ki ʻapi ʻi ha ngaahi taʻu ʻokú ne ongoʻi feifeitamaki koeʻuhi ko e ngaahi palopalema ʻi he ngāué. ʻOkú ne pehē: “Ko hoku uaifí, ko ha tāimuʻa tuʻumaʻu, naʻá ne mātuʻaki fiefia maʻu pē. Naʻá ne faʻa pehē, ‘ʻOku ou maʻu maʻu pē ʻa e pule lelei tahá!’ ʻI heʻeku hoko ko eni ko e tāimuʻá, ʻokú ma fakatou ngāue ki he Tokotaha tatau, ʻa Sihova.”
w87 6/1 12 ¶7
Manavahē kia Sihova pea Te Ke Fiefia
◆ 30:15, 16—Ko e hā e poini ʻo e ngaahi faʻifaʻitakiʻanga ni?
ʻOku nau fakatātaaʻi ʻa e havala ʻa e manumanu. ʻOku hanga ʻe he ʻuanga ʻo fangapesi kinautolu ʻaki ʻa e toto, hangē pe ko e tangata manumanu ʻoku ne fiemaʻu maʻu pe ha paʻanga lahi pe mafai. Pehē pe ki faʻitoka ʻoku ʻikai ke fiu ia ha taimi pea ʻoku mateuteu maʻu pe ia ke maʻu ha kau mate. Ko ha manava ʻoku paʻa ʻoku ‘tangi ki ha fanau’ maʻana. (Sēnesi 30:1) Ko ha fonua pakukā te ne inumia ʻa e vai he ʻuha pea toe hā pakupaku pe ia. Ko ha afi te ne keina ʻa e ngaahi meʻa ʻoku laku ki ai ʻoku haʻu mei ai ha ulo te ne toe fakamaʻa ha ngaahi meʻa ʻe aʻu ki ai. Ko ia ʻoku pehē ʻa e tokotaha manumanu. Ka ko kinautolu ʻoku tataki ʻe he poto faka-ʻOtua ʻoku ʻikai ke ueʻi ʻe ha siokita pehē.
w11 6/1 10 ¶4
Moʻui ʻo Fakatatau ki he Meʻa ʻOkú Te Maʻú—Founga ke Fakahoko Ai Iá
Tātānaki ha paʻanga ki muʻa ke fai hoʻo fakataú. Neongo ʻe hā ngali ʻolokuonga nai hono tātānaki ha paʻanga ki muʻa ke fakatau mai ha meʻá, ko hono moʻoní ko e taha ia ʻi he ngaahi founga fakapotopoto taha ke hao ai mei he faingataʻaʻia fakapaʻangá. Ko e fai peheé ʻoku hao ai ʻa e tokolahi mei he moʻuá pea mo hono ngaahi nunuʻá, hangē ko e māʻolunga ʻa e tupú, ʻa ia ʻoku hilifaki ia ki he totongi ʻo e meʻa kotoa ʻoku fakatau ʻe ha taha. ʻI he Tohi Tapú, ʻoku fakatātaaʻi ai ʻa e loó ko ha meʻamoʻui “poto” koeʻuhí ʻokú ne tānaki ʻene “tokonaki meʻakaí ʻi he taimi utu-taʻú” ke ngāueʻaki ʻi he kahaʻú.—Palōveepi 6:6-8; 30:24, 25.
Hoko Ai Pē ko e Tokotaha Fakaafe ʻa Sihova ʻo Taʻengata!
18 ʻOku lelei ke tau sivisiviʻi ʻetau vakai fakafoʻituitui ki he paʻangá. ʻEke hifo: ‘ʻOku ou faʻa fakakaukau maʻu pē ki he paʻangá mo e meʻa ʻe lava ke fakatau mai ʻakí? Kapau ʻoku ou nō ha paʻanga, ʻoku ou fakatuotuai ke totongi fakafoki ia, ʻo pehē ko e tokotaha naʻá ku nō mei aí ʻoku ʻikai ke ne fiemaʻu ia? ʻI heʻeku maʻu ʻa e paʻangá, ʻokú ne ʻai ke u fie mahuʻinga kae faingataʻa ke u nima-homo? ʻOku ou fakamāuʻi hoku fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné ʻoku nau tuli ki he meʻa fakamatelié koeʻuhi pē ko e ʻi ai ʻenau paʻangá? ʻOku ou fakakaungāmeʻa pē ki he kau koloaʻiá pea ʻikai loko mahuʻingaʻia ʻi he kau masivá?’ Kuo tau maʻu ʻa e fakaafe maʻongoʻonga ke hoko ko e kau fakaafe ʻa Sihova. ʻE lava ke tau maluʻi ʻa e monū ko iá ʻaki hono tauhi ʻetau moʻuí ke ʻataʻatā mei he ʻofa ki he paʻangá. Kapau te tau fai pehē, heʻikai ʻaupito ke mavahe ʻa Sihova meiate kitautolu!—Lau ʻa e Hepelū 13:5.
Makakoloa Fakalaumālie
HĀ ʻA E POTO ʻO SIHOVÁ ʻI HE FAKATUPÚ
11 Ko e safaná ko e toe kiʻi meʻamoʻui siʻisiʻi ia ʻoku lava ke ne akoʻi mai ha ngaahi lēsoni mahuʻinga. (Lau ʻa e Palōveepi 30:26.) ʻOku meimei hangē ia ko ha fuʻu lāpisí ka ʻoku telinga nounou fuopotopoto mo veʻe nounou. Ko e fanga kiʻi manu iiki ko ení ʻoku nau nofo ʻi he ngaahi feituʻu makamaká. Ko e mata ʻiloʻilo ʻa e safaná ʻoku maluʻi lelei ai ia, pea ko e ngaahi ava mo e mafahifahi ʻi hono nofoʻanga tepuʻi maká ʻoku maluʻi ai ia mei he filí. ʻOku faʻu ʻa e safaná ke lavameʻa ʻi heʻenau nofo tokolahi fakatahá, ʻa ia ʻokú ne maʻu ai ʻa e maluʻanga pea tokoni ke māfana ai pē ʻi he taimi momokó.
12 Ko e hā ʻoku lava ke tau ako mei he safaná? ʻUluakí, fakatokangaʻi ange ko e kiʻi manu ko ení ʻoku ʻikai te ne fakaʻatā ke faingofua hono ʻohofi iá. ʻI hono kehé, ʻokú ne ngāueʻaongaʻaki ʻa ʻene mata ʻiloʻiló ke sio mamaʻo atu ai ki he filí, pea nofo ofi leva ki he ngaahi ava mo e mafahifahiʻi maká ʻa ia ʻe lava ke maʻu ai ʻa e toitoiʻanga ʻo ne hao ai. ʻI he tuʻunga meimei tatau, ʻoku fiemaʻu ke tau maʻu ʻa e mata ʻiloʻilo fakalaumālie koeʻuhi ke tau lava ai ʻo ʻiloʻi ʻa e ngaahi fakatuʻutāmaki ʻoku pulipulia ʻi he māmani ʻo Sētané. Naʻe ekinaki ʻa e ʻapositolo ko Pitá ki he kau Kalisitiané: “Mou laka fakaʻehiʻehi, mou ʻā: ko homou fili ko e Tevolo ʻoku ne ʻalu fano ʻo hange ko ha laione ngungulu, heʻene kumi ha taha ke ne matuʻaki folo.” (1 Pita 5:8) ʻI heʻene ʻi māmaní, naʻe tokanga ai pē ʻa Sīsū, ʻo leʻohi ia mei he ngaahi feinga kotoa pē ʻa Sētane ke maumauʻi ʻa ʻEne anga-tonú. (Mt. 4:1-11) Naʻe fokotuʻu ʻe Sīsū ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ki hono kau muimuí!
13 Ko e founga ʻe taha ʻe lava ke tau tokanga aí ko hono ngāueʻaongaʻaki ʻa e maluʻi fakalaumālie ʻoku ʻai ʻe Sihova ke tau ala maʻú. Ko hono ako ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá mo maʻu ʻa e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané ʻoku ʻikai totonu ke liʻaki. (Luke 4:4; Hep 10:24, 25) ʻIkai ko ia pē, hangē pē ko e lavameʻa ʻa e safaná ʻi heʻenau nofo tokolahi fakatahá, ʻoku fiemaʻu ke tau nofo ofi ki hotau kaungā Kalisitiané koeʻuhi ke lava ʻo tau “fefakalototoʻaʻaki” mo kinautolu. (Loma 1:12, NW) ʻI hono fakafaingamālieʻi kitautolu ki he maluʻi ʻoku tokonaki mai ʻe Sihová, ʻoku tau fakahaaʻi ai ʻoku tau loto-tatau mo e tokotaha-tohi-saame ko Tēvitá, ʻa ia naʻá ne tohi: “Ko hoku moʻunga ʻa Sihova, mo ʻeku kolo, mo hoku haoʻanga; ko hoku ʻOtua ko hoku makatuʻu ia, ʻa ia ʻoku fai ki ai ʻeku hufanga.”—Sāme 18:2.
SEPITEMA 15-21
KOLOA MEI HE FOLOFOLA ʻA E ʻOTUÁ PALŌVEEPI 31
Lēsoni mei he Ngaahi Fakahinohino Anga-ʻOfa ʻa ha Faʻē
Fakahūhū ʻa e Tuʻunga Fakaeʻulungaangá ki Hoʻo Fānaú
Akoʻi ʻa e moʻoni kakato fekauʻaki mo e fehokotaki fakasinó. ʻOku fiemaʻu ʻa e ngaahi fakatokanga. (1 Kolinitō 6:18; Sēmisi 1:14, 15) Kae kehe, ʻoku fakahaaʻi tefito ʻe he Tohi Tapú ko e fehokotaki fakasinó ko ha meʻaʻofa ia ʻa e ʻOtuá, ʻo ʻikai ko ha tauhele ʻa Sētane. (Palōveepi 5:18, 19; Hiva ʻa Solomone 1:2) Ko e talanoa pē ki hoʻo kau taʻu hongofulu tupú fekauʻaki mo e ngaahi fakatuʻutāmakí te nau maʻu nai ai ha fakakaukau mioʻi taʻefakatohitapu fekauʻaki mo e tuʻunga-leá. “Ko ʻeku ongo mātuʻá ʻokú na fai ʻa e fakamamafa lahi fekauʻaki mo e ʻulungaanga taʻetaau fakaefehokotaki fakasinó,” ko e lau ia ʻa ha finemui ʻi Falanisē ko Kōlina, “pea naʻe ʻomai ʻe he meʻa ko iá kiate au ha fakakaukau ʻikai lelei ki he ngaahi vā fakafehokotaki fakasinó.”
Fakapapauʻi ʻoku maʻu ʻe hoʻo fānaú ʻa e moʻoni kakato fekauʻaki mo e fehokotaki fakasinó. “Ko e meʻa kuó u feinga maʻu pē ke ʻai ke mahinoʻi ʻe heʻeku kau taʻu hongofulu tupú,” ko e lau ia ʻa ha faʻē ʻi Mekisikou ko Nātiā, “ko e fehokotaki fakasinó ʻoku fakafiefia mo fakanatula pea ko e ʻOtua ko Sihová naʻá ne ʻoange ia ki he faʻahinga ʻo e tangatá ke nau fiefia ai. Ka ʻoku ʻi ai ʻa hono tuʻunga totonu ʻi he nofo malí. ʻE lava ke ne ʻomai kia kitautolu ʻa e fiefia pe ko e mamahi, ʻo fakatuʻunga pē ʻi he founga ʻo ʻetau ngāueʻaki iá.”
Talanoa ki he Fānaú Fekauʻaki mo e ʻOlokaholó
Tamuʻomuʻa ke talanoa ki he kaveingá. “Ko hono ngāueʻaki ʻo e ʻolokaholó ʻe lava ke fakatupu puputuʻu ki he fānau īkí,” ko e lau ia ʻa Mark, ko ha tamai ʻi Pilitānia. “Naʻá ku ʻeke ki hoku foha taʻu valú pe ʻokú ne fakakaukau pe ʻoku tonu pe hala ke inu ʻolokaholo. Naʻá ku ʻai ke fiemālie mo nonga ʻa e ʻātakaí, pea naʻe tokoni ia ke ne fakahaaʻi tauʻatāina mai ʻa e anga ʻene fakakaukaú.”
ʻE maongo loloto ange kapau te ke toutou talanoa ki he kaveinga ʻo e ʻolokaholó. Fakatatau ki he taʻu hoʻo kiʻi tamá, ʻe lava ke ke fakakau ʻa e ngaahi lēsoni kehe ʻi he moʻuí, hangē ko e malu ʻi he fefonongaʻakí mo e ako fekauʻaki mo e fehokotaki fakasinó.
Fokotuʻu ʻa e faʻifaʻitakiʻangá. Ko e fānaú ʻoku nau hangē ha konga ulapá—ʻoku nau mimisi ha meʻa pē ʻoku ofi atu kiate kinautolu—pea ʻoku pehē ʻe ha fekumi ko e ngaahi mātuʻá ʻoku lahi taha ʻenau tākiekina ʻenau fānaú. ʻOku ʻuhinga ení kapau ko hoʻo founga tefito ke fakanonga mo tuku ange ʻa e loto-moʻuá ko e inu ʻolokaholó, ʻe fakakaukau leva hoʻo kiʻi tamá ko e ʻolokaholó ʻa e tali ki he ngaahi loto-mafasia ʻo e moʻuí. Ko ia hoko ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei. Fakapapauʻi ʻokú ke ngāue fakapotopotoʻaki ʻa e ʻolokaholó.
g17.6 9 ¶5
Akoʻi ki he Fānaú ʻa e Anga-Fakatōkilaló
Fakalototoʻaʻi ʻa e foakí. Fakamoʻoniʻi ki hoʻo kiʻi tamá “ʻoku ʻi ai ʻa e fiefia lahi ange ʻi he foaki atú ʻi he maʻu maí.” (Ngāue 20:35) Anga-fēfē? Te mo teuteu fakataha nai ha lisi ʻo e kakai ʻoku nau fiemaʻu ha tokoni ke fai ʻenau fakataú, ʻave ki ha feituʻu, pe fai ha ngāue monomono. ʻAlu fakataha leva mo hoʻo kiʻi tamá ʻi hoʻo tokoni ki ha niʻihi ʻo kinautolu. Tuku ke sio hoʻo kiʻi tamá ki hoʻo fiefia mo fiemālie ʻi hono tokangaʻi ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa e niʻihi kehé. ʻI he founga ko iá te ke akoʻi ai ki hoʻo kiʻi tamá ʻa e anga-fakatōkilaló ʻi he founga ʻoku maongo lahi tahá—ko e faʻifaʻitakiʻangá.—Tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu: Luke 6:38.
Makakoloa Fakalaumālie
Ko e Ako ʻi he Taimi ʻo e Tohitapú
7 ʻI ʻIsileli, naʻe akoʻi ʻa e fānaú mei heʻenau kei taʻu siʻi ʻaupitó fakatouʻosi ʻe he tamaí mo e faʻeé. (Teutalōnome 11:18, 19; Palōveepi 1:8; 31:26) ʻI he tohi faka-Falanisē ko e Dictionnaire de la Bible, naʻe tohi ʻe he poto mataotao ʻi he Tohitapú ko E. Mangenot wrote: “Naʻe ako ʻe he tamá ha ngaahi konga mei he Laó ʻi he taimi pē naʻá ne poto ai he leá. ʻE toutou lau atu ʻe heʻene faʻeé ha veesi; pea ʻi he maʻu ia ʻe he tamá, ʻe toe lau atu ʻe he faʻeé mo ha veesi ʻe taha. Ki mui ai, naʻe ʻoange ki he fānaú ha meʻa naʻe tohi ai ʻa e ngaahi veesi kuo nau ʻosi maʻu loto. Ko ia, ko e kamata ia ke ako ki he lau tohí, pea ʻi heʻenau lahi haké, te nau lava ke hokohoko atu ʻa e ngaahi fakahinohino fakaelotú ʻaki ʻa e lau tohi mo e fakalaulauloto ʻi he lao ʻa e ʻEikí.”
8 ʻOku fokotuʻu heni ko e founga faiako tefito naʻe ngāueʻakí ko e ako maʻu loto ʻa e ngaahi meʻá. Ko e ngaahi meʻa naʻe ako ʻo fekauʻaki mo e ngaahi lao ʻa Sihová mo ʻene ngaahi feangainga mo ʻene kakaí naʻe totonu ke aʻu ia ki he lotó. (Teutalōnome 6:6, 7) Naʻe fiemaʻu ke fai ʻa e fakalaulauloto ki ai. (Sāme 77:11, 12) Naʻe ngāueʻaki ʻa e ngaahi founga kehekehe ke tokoni ki hano manatuʻi ʻe he kau talavoú mo e kau taʻu motuʻá. Naʻe kau ki he ngaahi meʻa ko ʻení ʻa e ngaahi veesi hokohoko ʻi he sāme ʻoku kamataʻaki ʻa e mataʻitohi kehekehe, ʻi hono fakahokohoko fakamotuʻaʻileá (ʻo hangē ko e Palōveepi 31:10-31); ko e ngaahi foʻi lea ʻoku kamataʻaki ʻa e mataʻitohi tatau pe ongo tatau; pea mo e ngāueʻaki ʻa e ngaahi mataʻifika, ʻo hangē ko ia kuo ngāueʻaki ʻi he konga fakaʻosi ʻo e Palōvepi vahe 30. ʻOku fakatupu-tokanga, he ko e Tohimāhina Kesá ko e taha ia ʻo e ngaahi fakatātā motuʻa taha ʻo e tohinima faka-Hepeluú, ʻoku pehē ʻe he niʻihi ʻo e kau poto mataotaó ko e meʻa ia ʻa ha tamasiʻi ako ke tokoni ki heʻene manatuʻi.
SEPITEMA 22-28
KOLOA MEI HE FOLOFOLA ʻA E ʻOTUÁ TANGATA MALANGA 1-2
Hokohoko Atu ke Akoʻi ʻa e Toʻutangata Hoko Maí
“Tuku Atu ʻa e Ngaahi Meʻá Ni ki ha Kau Tangata Faitōnunga”
3 ʻOku tau ʻofa ʻi he ngāue ʻa Sihová pea koloaʻaki ʻetau vāhenga-ngāué. Ko e tokolahi ʻo kitautolu ʻoku tau fiefia ʻaupito ʻi heʻetau ngāué mo e ʻamanaki ʻe hokohoko atu ia ʻi he fuoloa taha ʻo ʻetau malavá. Ka ko e meʻa fakamamahí, ʻi he taimi ʻoku hoholo ai ʻa e kakaí ʻo motuʻá, ʻoku ʻikai malava ke nau fai kotoa ʻa e ngāue naʻa nau anga ki ai ʻi he taimi naʻa nau kei siʻi ange aí. (Koh. 1:4) ʻOku fakatupunga heni ʻa e ngaahi pole kehe ki he kakai ʻa Sihová. ʻI he ʻahó ni, ʻoku hokohoko atu ʻa e tupulaki ʻa e ngāue fakamalangá, pea ʻoku ngāueʻaki ʻe he kautaha ʻa Sihová ʻa e tekinolosia fakaonopōní ke aʻu ai ki he tokolahi taha ʻe ala lavá mo e ongoongo leleí. Ka ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻe faingataʻa nai ki he faʻahinga taʻumotuʻá ke nau ako ʻa e ngaahi founga foʻou ʻo hono fai ha meʻá. (Luke 5:39) Pehē foki, ko e meʻa anga-maheni ia ʻa e hōloa ʻa e mālohi mo e ivi ʻo e kakaí ʻi heʻenau hoholo ke motuʻa angé. (Pal. 20:29) ʻI heʻene peheé, ko ha ngāue anga-ʻofa mo ʻaonga foki ʻa hono akoʻi ʻe he faʻahinga taʻumotuʻá ʻa e faʻahinga kei iiki angé, ke nau fua ʻa e fatongia lahi ange ʻi he kautaha ʻa Sihová.—Lau ʻa e Saame 71:18.
4 ʻOku ʻikai ke faingofua maʻu pē ki he faʻahinga ʻoku nau maʻu ha ngaahi fatongia ke nau tukuange atu ha ngāue ki he kau tangata kei iiki angé. ʻOku lava ke loto-mamahi ai ʻa e fanga tokouá ʻi heʻenau fakakaukau atu ki he mole ha vāhenga-ngāue ʻoku nau ʻofa lahi ai. ʻOku fakamamahi nai kia kinautolu ke fakakaukau atu ki hono tukuange ʻa e ngāue makehe ʻoku nau fiefia aí. Pe ʻoku nau hohaʻa nai kapau heʻikai ke nau tataki ʻa e ngāué, ʻe ʻikai ke fakahoko lelei ia. Mahalo ʻoku nau ongoʻi ʻoku ʻikai ke nau maʻu ha taimi ke akoʻi ai ʻa e niʻihi kehé. ʻI he taimi tatau, ʻoku fiemaʻu ki he kau tangata kei iiki angé ke nau anga-kātaki ʻi he taimi ʻoku ʻikai ke ʻoange ai kia kinautolu ha fatongia lahi angé.
Makakoloa Fakalaumālie
it “Tangata Malanga” ¶1
Tangata Malanga
Ko e hingoa faka-Hepelū ko e Qo·heʹleth (ʻoku ʻuhingá ko e “Tangata Malanga; Tokotaha ʻokú ne fakatahatahaʻi ʻa e kakaí”) ʻoku feʻungamālie hono fakamatalaʻi ʻaki ʻa e ngafa ʻo e tuʻí ʻi he puleʻanga fakateokalati ʻo ʻIsilelí. (Tml. 1:1, 12) Ko e fatongia ia ʻo e tokotaha pulé ke ne fakapapauʻi ko e kakai fakatapui ʻa e ʻOtuá naʻa nau nofoʻaki faitōnunga ki honau Tuʻí mo e ʻOtua moʻoní. (1 Tuʻi 8:1-5, 41-43, 66) ʻI he ʻuhinga ko iá, naʻe fakapapauʻi ha tuʻi ʻoku lelei pe kovi ki he puleʻangá kapau naʻá ne taki ʻa e puleʻangá ʻi he lotu kia Sihová. (2 Tuʻi 16:1-4; 18:1-6) Ko Solomone, ʻa e tangata malangá, naʻá ne ʻosi fakatahatahaʻi ki he temipalé ʻa ʻIsileli mo hono ngaahi kaungāʻapí, ʻa ia ko e kau mulí, ʻi ha ngaahi taimi kehekehe. ʻI he tohi ko ení, naʻá ne feinga ke fakatahatahaʻi ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá ke nau mavahe mei he ngaahi ngāue taʻeʻaonga mo taʻefua ʻo e māmani ko ení pea tataki kinautolu ki he ngaahi ngāue ʻoku tuha mo e ʻOtua naʻe fakatapui ki ai honau puleʻangá. Ko e hingoa naʻe ngāueʻaki ʻi heʻetau ngaahi Tohi Tapu faka-Pilitāniá ʻoku toʻo ia mei he liliu ʻo e Qo·heʹleth ʻi he Sepituakini faka-Kalisí, ʻoku ui ko e, Ek·kle·si·a·stesʹ (Ecclesiastes), ʻo ʻuhingá “ko ha mēmipa ʻo ha ʻēkelesia (fakatahaʻanga; fakataha).”
SEPITEMA 29–ʻOKATOPA 5
KOLOA MEI HE FOLOFOLA ʻA E ʻOTUÁ TANGATA MALANGA 3-4
Fakaivimālohiʻi ʻa e Afo Lōtolú
ijwhf kupu 10 ¶2-8
Founga ke ʻAi ʻa e Tekinolosiá ki Hono Tuʻunga Totonú
● ʻE lava ke maʻu ʻaonga ha nofo mali mei hono ngāueʻaki fakapotopoto ʻa e tekinolosiá. Ko e fakatātaá, ʻoku ngāueʻaki ia ʻe he ngaahi husepāniti mo e uaifi ʻe niʻihi ke fetuʻutaki lolotonga ʻa e ʻahó ʻi he taimi ʻokú na vā mamaʻo aí.
“Ko ha pōpoaki nounou hangē ko e ‘ʻOku ou mate he ʻofa atú’ pe ‘Ko u fakakaukau atu kiate koe’ ʻoku lava ke maongo moʻoni ia.”—Jonathan.
● Ko hono ngāueʻaki taʻefakapotopoto ʻo e tekinolosiá ʻe lava ke ne fakavaivaiʻi ha nofo mali. Ko e fakatātaá, ʻoku ngāueʻaki taʻemamotu ʻe he kakai ʻe niʻihi ʻenau meʻangāue fakaʻilekitulōniká, ʻo fakasiʻisiʻi ai ʻa e taimi mo e tokanga ʻoku nau ʻoange ki honau hoá.
“Ko u tui ko e taimi lahi naʻe fie talanoa mai hoku husepānití kiate au ka ko ʻeku moʻua ʻi he lomi telefoní.”—Julissa.
● ʻOku pehē ʻe he kakai ʻe niʻihi ʻe lava ke nau talanoa mo honau hoá ki ha meʻa mahuʻinga mo ngāueʻaki ʻi he taimi tatau ʻenau meʻangāue fakaʻilekitulōniká. Kae fakatatau ki he sōsiolosia ko Sherry Turkle, ʻokú ne pehē ko e meʻa ko iá ʻoku taʻemalava. ʻOku hā mahino, ko e pehē ko ia ʻoku malava ke fai ʻa e meʻa kehekehe ʻi he taimi pē ʻe tahá ʻoku ʻikai ko ha meʻa lelei ia. Ko hono moʻoní ʻokú ne pehē, “ko ʻetau malava ke fai ʻa e ngāué ʻoku hōloa ia ʻi he taimi ʻoku toe tānaki mai ai ha ngāue ʻe taha.”
“ʻOku fakafiefia ʻa e talanoa mo hoku husepānití, tuku kehe ʻa e taimi ʻokú ne toe fai ai ha meʻa kehe ʻi he taimi ko iá. ʻOkú ne ʻomai ʻe ia ʻa e foʻi fakakaukau ʻokú ne fiefia ange ʻi hono fakamoleki ʻa e taimi mo ʻene meʻangāue fakaʻilekitulōniká.”—Sarah.
Ko e meʻa mahuʻinga tahá: Ko e anga hoʻo ngāueʻaki ʻa e tekinolosiá ʻe lava ke ne tokoniʻi pe uesia hoʻo nofo malí.
Tauhi ke Moʻui ʻa e “Ulo meia Iā”
12 ʻE lava fēfē ke faʻifaʻitaki ʻa e ngaahi hoa malí kia ʻAkuila mo Pīsila? Fakakaukau ki he ngaahi meʻa lahi ʻoku fiemaʻu ke ke fai mo ho hoá. ʻE lava ke mo fakahoko fakataha ʻa e ngaahi ngāue ko ení kae ʻikai ko e fai toko taha pē ia? Ko e fakatātaá, naʻe malanga fakataha ʻa ʻAkuila mo Pīsila. ʻOkú mo fai maʻu pē ʻa e ngaahi palani ke fai ʻa e meʻa tatau? Ko ʻAkuila mo Pīsila naʻá na toe ngāue fakataha. ʻOkú ke ngāue kehekehe nai mo ho hoá, ka ʻe lava ke mo fai fakataha ʻa e ngaahi ngāue fakaʻapí? (Tml. 4:9) ʻI hoʻomo fetokoniʻaki ke fakahoko ha ngāue, ʻokú mo ongoʻi ange ai hangē ha timí pea ʻokú mo maʻu ai ha faingamālie ke talanoa. Ko Robert mo Linda kuó na mali ʻi he taʻu ʻe 50 tupu. ʻOku pehē ʻe Robert: “Ko e moʻoni, ʻoku ʻikai lahi homa taimi ke fakamoleki fakataha ʻi he fakafiefiá. Ka ʻi he taimi ʻoku ou fufulu ai ʻa e ʻū peletí pea holo mātuʻu ia ʻe hoku uaifí pe ʻi he taimi ʻoku ou huo ai ʻi tuʻa pea haʻu hoku uaifí ʻo ma ngāue fakatahá, ʻoku ou ongoʻi fiefia lahi. Ko hono fai fakataha ʻa e ngaahi meʻá ʻokú ne ʻai ke ma vāofi. ʻOku hokohoko atu ai ke tupulekina ʻema ʻofá.”
13 Kae kehe, manatuʻi, ʻoku ʻikai ko hoʻomo fakatahá pē pea tokoni ai ki he fāʻūtahá. ʻOku pehē ʻe ha uaifi ʻi Pelēsila: “ʻI he ngaahi ʻahó ni, koeʻuhi ko e lahi ʻa e ngaahi fakahohaʻá, kuó u ʻiloʻi ʻe lava ke ma tō ai ʻi he tauhele ʻo e fakakaukau ʻokú ma fakamoleki ʻa e taimi fakataha koeʻuhí pē ʻokú ma ʻi he malumalu ʻo e fale tatau. Kuó u ako ʻoku fiemaʻu ke ke fai ʻa e meʻa lahi ange ʻi hoʻomo nofo fakatahá pē. ʻOku fiemaʻu ke u ʻoange ki hoku hoá ʻa e tokanga ʻokú ne fiemaʻú.” Fakatokangaʻi ʻa e founga ʻoku fakapapauʻi ai ʻe Bruno mo hono uaifí, ʻa Tays, ʻokú na fefakahāhāʻaki ʻa e tokangá. ʻOkú ne pehē: “Lolotonga homa taimi ʻataá, ʻokú ma tuku ʻema telefoni toʻotoʻó ki tafaʻaki pea fiefia ʻi he taimi ʻokú ma maʻú.”
14 Kae kehe, fēfē kapau ʻoku ʻikai ke ke fiefia mo ho hoá ʻi he fakamoleki fakataha ʻa e taimí? Mahalo ʻoku kehekehe ʻa e meʻa ʻokú mo saiʻia aí pe mahalo ʻokú mo tauʻaki fakatupu ʻita. Ko e hā ʻe lava ke ke faí? Fakakaukau ki heʻetau fakatātā ki muʻa ange ki he afi naʻe tafú. ʻOku ʻikai ke kamatá pē ʻo ulo kakaha. ʻOku fiemaʻu ke tolo māmālie ia ʻaki ʻa e ngaahi konga fefie lalahi. ʻI he tuʻunga meimei tatau, fēfē ke mo kamata ʻaki hono fakamoleki fakataha ha kiʻi taimi siʻi pē ʻi he ʻaho taki taha? Fakapapauʻi ke fai ha meʻa ʻokú mo fakatou saiʻia ai, ʻo ʻikai ko ha meʻa ʻe lava ke ne fakatupunga ha kē. (Sēm. 3:18) ʻI he kamataʻaki ʻa e fanga kiʻi meʻa iiki pē, ʻe kamata nai ke mo toe fakamoʻui hoʻomo ʻofá.
Tauhi ke Moʻui ʻa e “Ulo meia Iā”
3 Ke tauhi ke moʻui ʻa e “ulo meia Iā,” ko e husepānití mo e uaifí fakatouʻosi ʻoku totonu ke na ngāue ke maʻu ha vahaʻangatae mālohi mo Sihova. ʻOku anga-fēfē tokoni ʻa e haʻi ko ení ki heʻena nofo malí? ʻI he taimi ʻoku fakamahuʻingaʻi ai ʻe ha ongo meʻa ʻena kaumeʻa mo ʻena Tamai fakahēvaní, ʻokú na ngāueʻaki loto-lelei ʻene faleʻí, ʻa ia ʻoku tokoniʻi leva ai kinaua ke fakaʻehiʻehi pea ikuʻi ʻa e ngaahi palopalema ʻe lava ke ne ʻai ʻena feʻofaʻakí ke hoko ʻo momokó. (Lau ʻa e Tangata Malanga 4:12.) Ko e kakai fakalaumālié ʻoku nau feinga foki ke faʻifaʻitaki kia Sihova pea fakatupulekina ʻa e ngaahi ʻulungaanga ʻokú ne fakahāhaá, hangē ko e anga-lelei, kātaki mo e fakamolemole. (ʻEf. 4:32–5:1) Ko ha ongo meʻa ʻokú na fakahāhā ʻa e ngaahi ʻulungaanga ko iá ʻokú na ʻai ai ke faingofua ange ki he ʻofá ke tupulekina. Ko ha tuofefine ko Lena, kuó ne mali laka hake ʻi he taʻu ʻe 25, ʻokú ne pehē, “ʻOku faingofua ke ʻofa mo fakaʻapaʻapaʻi ha tokotaha fakalaumālie.”
Makakoloa Fakalaumālie
it “ʻOfa” ¶39
ʻOfa
“Ko ha Taimi ke ʻOfa.” Ko e ʻofá ʻoku taʻofituʻu ia mei he faʻahinga ʻoku pehē ʻe Sihova ʻoku ʻikai ke nau tuha mo iá, pe mei he faʻahinga ʻoku nau fou ʻi ha ʻalunga kovi. ʻOku fakaaʻu ʻa e ʻofá ki he tokotaha kotoa kae ʻoua kuo nau fakahaaʻi ko kinautolú ko e kau fehiʻa ki he ʻOtuá. ʻE hoko mai leva ʻa e taimi ke fakangata ai ʻa e ʻofa kuo fakahāhā kiate kinautolú. Ko Sihova ko e ʻOtuá mo Sīsū Kalaisi ʻokú na fakatou ʻofa ʻi he māʻoniʻoní pea fehiʻa ʻi he maumau-laó. (Saame 45:7; Hep. 1:9) Ko e faʻahinga ʻoku nau mātuʻaki fehiʻa ki he ʻOtua moʻoní ʻoku ʻikai ko ha faʻahinga ia ke fakahāhā ki ai ʻa e ʻofá. Ko e moʻoni, ʻoku ʻikai hano lelei ʻona ke hokohoko atu hono fakahāhā ʻa e ʻofá ki he faʻahinga peheé, he ko kinautolu ʻoku fehiʻa ki he ʻOtuá heʻikai te nau tali ʻa ʻene ʻofá. (Saame 139:21, 22; ʻAi. 26:10) Ko ia ai ʻoku fehiʻa ʻa e ʻOtuá ʻiate kinautolu pea ʻoku ʻi ai ʻa e taimi kotofa te ne fai ai ha meʻa kiate kinautolu.—Saame 21:8, 9; Tml. 3:1, 8.
ʻOKATOPA 6-12
KOLOA MEI HE FOLOFOLA ʻA E ʻOTUÁ TANGATA MALANGA 5-6
Founga ʻOku Tau Fakahāhā Ai ʻa e ʻApasia ki Hotau ʻOtua Lahí
Fakalāngilangiʻi ʻa Sihova ʻAki Hono Fakahāhā ʻa e Ngeia
17 ʻOku totonu ke fai ʻa e tokanga makehe ki hono fakahāhā ʻa e fakangeingeiá ʻi he taimi ʻoku tau ʻunuʻunu ai kia Sihova ʻi he lotú. “Lama ho vaʻe ʻi hoʻo ʻalu ki he fale ʻo Elohimi,” ko e lau ia ʻa e Koheleti 5:1. Ko Mōsese mo Siosiua fakatouʻosi naʻe fekauʻi ke na vete hona senitoló ʻi he taimi naʻá na ʻi ha feituʻu toputapu ai. (Eki. 3:5; Sios. 5:15) Naʻe pau ke na fai eni ko ha fakaʻilonga ʻo e fakaʻapaʻapa pe ʻapasia. Naʻe pau ki he kau taulaʻeiki ʻIsilelí ke nau tui ha talausese mutu līneni “ke kofuʻaki ʻenau telefua.” (Eki. 28:42, 43) Naʻe taʻofi heni haʻanau hā taʻetaau ʻi he taimi naʻa nau ngāue ai ʻi he ʻōlitá. Ko e mēmipa kotoa ʻo e fāmili ʻo ha taulaʻeiki naʻe pau ke nau poupouʻi ʻa e tuʻunga fakaʻotua ʻo e ngeiá.
18 Ko e ngeia leva ʻo e lotú, ʻoku kau ki ai ʻa e fakalāngilangi mo e fakaʻapaʻapa. Ke taau mo e fakalāngilangi mo e fakaʻapaʻapá, kuo pau ke tau ngāue ʻi he tuʻunga fakaʻapaʻapa. Ko e ngeia ʻoku tau fakahāhaá kuo pau ke mahulu atu ia ʻi ha fakangalingali pē pe ko ha fakahāhā pē ʻi tuʻa. ʻOku totonu ke fakalaka atu ia ʻi he meʻa ʻoku sio ki ai ʻa e mata ʻo e tangatá ki he meʻa ʻoku vakai mai ki ai ʻa e ʻOtuá—ko hotau lotó. (1 Sam. 16:7; Pal. 21:2) Ko e ngeiá ʻoku totonu ke hoko ia ko hotau konga pea kaunga ki heʻetau tōʻongá, ko ʻetau fakakaukaú, ko hotau vahaʻangatae mo e niʻihi kehé, naʻa mo e founga ʻo ʻetau vakai mo ongoʻi fekauʻaki mo kitautolú. Ko e moʻoni, ʻoku totonu ke hā mahino ʻa e ngeiá ʻi he taimi kotoa pē pea ʻi he meʻa kotoa pē ʻoku tau leaʻaki mo faí. ʻI he fekauʻaki mo hotau ʻulungāangá, tōʻongá, mo e valá mo e teuteú, ʻoku tau tokanga ki he ngaahi lea ʻa e ʻapositolo ko Paulá: “Kaeʻumaʻā ʻoku mau tokanga ke ʻoua naʻa ai ha tūkiaʻanga ʻe tupu ʻi haʻamau meʻa, naʻa lauʻi ʻa e lakanga. Kae kehe ʻoku mau fai ʻa e meʻa ʻoku tāu mo e kau sevaniti ʻa e ʻOtua.” (2 Kol. 6:3, 4) ʻOku tau ‘teungaʻia ʻi he meʻa kotoa pe ʻi he tokateline ʻa hotau ʻOtua Fakamoʻuí.’—Tai. 2:10.
Fakaleleiʻi ʻa Hoʻo Ngaahi Lotú Fakafou ʻi he Ako ʻo e Tohi Tapú
21 Naʻe lotu anga-ʻapasia ʻa Sīsū ʻi he tui kakato. Hangē ko ení, ki muʻa ke ne fokotuʻu hake ʻa Lāsalosí, naʻe “tāngaki hake ʻe Sīsū hono fofonga, ʻo ne pehē, ʻAlā Tamai, ʻoku ou fakafetaʻi atu koeʻuhi naʻa ke ongoʻi au. ʻIo, kuo u ʻilo pē ʻe au ʻoku ke ongoʻi au maʻu ai pē.” (Sione 11:41, 42) ʻOku hā mahino mei hoʻo lotú ʻa e ʻapasia mo e tui pehē? Ako ʻa e sīpinga lotu ʻapasia ʻa Sīsuú, pea te ke ʻiloʻi ai ko e ngaahi tafaʻaki mahuʻinga tefito ʻo iá ko hono fakamāʻoniʻoniʻi ʻa e huafa ʻo Sihová, ko e hoko mai ʻa hono Puleʻangá, pea mo e fakahoko ʻa hono finangaló. (Mt. 6:9, 10) Fakakaukau fekauʻaki mo hoʻo lotú tonu. ʻOku tapua atu ai ʻa hoʻo mahuʻingaʻia lahi ʻi he Puleʻanga ʻo Sihová, ʻi hono fai ʻa hono finangaló, pea ʻi hono fakatonuhiaʻi ʻa hono huafa māʻoniʻoní? ʻOku totonu ke pehē.
“Fai Koe ki he Mea Kuo Ke Fuakava ki Ai”
12 ʻI hoʻo papitaisó, naʻá ke palōmesi ai kia Sihova te ke ngāueʻaki hoʻo moʻuí ke tauhi kiate ia pea fai ʻa e meʻa kotoa te ke malavá ke muimui ki heʻene ngaahi tuʻungá. Ka ko e papitaisó ko e kamataʻangá pē ia. ʻI he faai mai ʻa e taimí, ʻoku fiemaʻu kiate kitautolu kotoa ke tau hokohoko atu hono sivisiviʻi kitautolú. ʻE lava ke tau ʻeke hifo: ‘ʻOku tupulaki hoku vahaʻangatae mo Sihová talu mei heʻeku papitaisó? ʻOku ou kei tauhi kiate ia ʻaki hoku lotó kotoa? (Kol. 3:23) ʻOku ou lotu maʻu pē? ʻOku ou lau fakaʻaho ʻa e Tohi Tapú? ʻOku ou maʻu maʻu pē ʻa e ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá? ʻOku ou kau maʻu pē ki he ngāue fakamalangá ʻi he lahi taha ʻe malavá? Pe kuo ʻikai ke u kei faivelenga ʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi ngāue ko ení?’ Naʻe fakatokanga mai kiate kitautolu ʻa e ʻapositolo ko Pitá fekauʻaki mo ha fakatuʻutāmaki ʻe lava ke tau hoko ai ʻo ʻikai longomoʻui ʻi heʻetau ngāue kia Sihová. ʻE lava ke tau fakaʻehiʻehi mei hení ʻo kapau te tau ngāue mālohi ke tupulekina ʻi he tuí, ʻiló, kātakí mo e anga-līʻoa fakaʻotuá.—Lau ʻa e 2 Pita 1:5-8.
Makakoloa Fakalaumālie
Fehuʻi mei he Kau Lautohí
ʻOku lave ʻa e Tangata Malanga 5:8 ki ha tokotaha pule ʻokú ne ngaohikovia ʻa e masivá pea fakafeangai taʻetotonu kiate kinautolu. ʻOku totonu ki he tokotaha pulé ke ne manatuʻi ʻoku ngalingali ʻoku siofi ia ʻe ha tokotaha ʻokú ne maʻu ha tuʻunga māʻolunga ange pe mafai lahi ange ʻiate ia ʻi he puleʻangá. Ko hono moʻoní, ʻoku ʻi ai pē nai ʻa e niʻihi kehe ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi tuʻunga māʻolunga ange. Ko e meʻa fakamamahí, ʻi he ngaahi puleʻanga fakaetangatá, ko e kotoa ʻo e kau pule ko ení ʻoku fakameleʻi nai, pea ko e kakaí kuo pau ke nau fekuki mo e fakamaau taʻetotonú ʻi he ngaahi tuʻunga lahi.
Ka neongo ʻa e hā ngali ʻikai nai ha ʻamanakí, ʻoku lava ke tau fiemālie ʻi he ʻiloʻi ko Sihova ʻokú ne ‘siofi naʻa mo e kau ʻōfisa māʻolunga’ ʻi he ngaahi puleʻanga fakaetangatá. ʻE lava ke tau tautapa ki he ʻOtuá pea lī ʻetau kavengá kiate ia. (Saame 55:22; Fil. 4:6, 7) ʻOku tau ʻiloʻi “ko e ongo foʻi fofonga ʻo Sihová ʻoku fetoutoumoliliuʻaki ʻi he māmaní kotoa ke fakahāhā hono mālohí koeʻuhi ko e faʻahinga ko ia ʻoku kakato honau lotó kiate iá.”—2 Kal. 16:9.
Ko ia ai, ʻoku fakamanatu mai ʻi he Tangata Malanga 5:8 ʻa e māmani ʻoku tau nofo aí pea ʻoku ʻi ai maʻu pē ha tokotaha ʻoku lahi ange hono mafaí. Ko e mahuʻinga angé, ʻoku tokoniʻi kitautolu ʻe he veesi ko ení ke fakakaukauloto ki he moʻoniʻi meʻa ko ia ko Sihova ʻoku māʻolunga tahá, ʻio ʻa e Mafai Aoniú. ʻOkú ne pule he taimí ni fakafou ʻi hono ʻAló, ʻa Sīsū Kalaisi, ko e Tuʻi ʻo e Puleʻangá. Ko e Māfimafi-Aoniú, ʻa ia ʻokú ne siofi ʻa e meʻa kotoa pē, ʻokú ne fakamaau totonu mo faitotonu fakaʻaufuli pea ʻoku pehē pē mo hono ʻAló.
ʻOKATOPA 13-19
KOLOA MEI HE FOLOFOLA ʻA E ʻOTUÁ TANGATA MALANGA 7-8
“ʻAlu ki he Fale ʻo e Tengihiá”
it “Tengihia” ¶9
Tengihia
Ko ha Taimi ke Tengihia. ʻOku fakahaaʻi ʻi he Tangata Malanga 3:1, 4 ʻoku ʻi ai “ha taimi ke tangi mo ha taimi ke kata; ko ha taimi ke tangilāulau mo ha taimi ke meʻe.” ʻI he vakai ki he tuʻunga fakatupu mate ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá, ʻoku fakahaaʻi ko e loto ʻo e potó ʻoku “ʻi he fale ʻo e tengihiá” kae ʻikai ʻi he fale ʻo e kātoanga kaí. (Tml. 7:2, 4; fakafehoanaki mo e Pal. 14:13.) Ko ia ai, ʻoku ngāueʻaki ʻe he tokotaha potó ʻa e faingamālie ʻokú ne maʻú ke fakahāhā ʻa e kaungāongoʻi pea ʻoatu ha fakafiemālie, kae ʻikai ke tukunoaʻi ha taimi pehē koeʻuhi ko e tuli ki he mālié. ʻOku tokoni eni kiate ia ke ne manatuʻi ʻa hono tuʻunga ko e meʻa noa peé pea ke tauhi maʻu ha vakai totonu ki hono Tokotaha-Fakatupú.
Tokoniʻi ʻa e Niʻihi Kehé ke Fekuki mo e Loto-Mafasiá
15 Ko William, ʻa ia naʻe mate hono uaifí ʻi he ngaahi taʻu kuo maliu atú, ʻokú ne pehē: “ʻOku ou houngaʻia ʻi hono fakalau mai ʻe he niʻihi kehé ʻa e ngaahi manatu melie fekauʻaki mo hoku uaifí; ʻoku fakapapauʻi mai ai kiate au naʻe ʻofeina ia mo fakaʻapaʻapaʻi. Ko e poupou ko ení ko ha tokoni lahi ia kiate au. Naʻá ku ongoʻi fiemālie moʻoni, koeʻuhi naʻe mahuʻinga ʻaupito ʻa hoku uaifí kiate au peá ne hoko ko ha konga lahi ʻo ʻeku moʻuí.” ʻOku fakamatala ha uitou ko Bianca: “ʻOku ou ongoʻi fiemālie ʻi he taimi ʻoku lotu ai ha taha mo au pea vahevahe mai ha veesi Tohi Tapu ʻe taha pe ua. ʻOku tokoni ʻenau talanoa fekauʻaki mo hoku husepānití pea mo e taimi ʻoku nau fanongo mai ai kiate au ʻi heʻeku talanoa fekauʻaki mo iá.”
“Tangi mo e Faʻahinga ʻOku Tangí”
16 Ko ʻetau ngaahi lotú ʻe lava ke tokoni ki hotau fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ʻoku mamahí. ʻE lava ke tau lotu maʻanautolu pe naʻa mo e lotu fakataha mo kinautolu. Neongo ʻe faingataʻa nai ke fai pehē koeʻuhí ʻokú ke ongoʻi nai te ke tangi, ko hoʻo lotu loto-moʻoní ʻe lava ke hoko ko ha fakafiemālie lahi. “ʻI he haʻu he taimi ʻe niʻihi ʻa e fanga tokouá ke fakafiemālieʻi aú,” ko e manatu ia ʻa Dalene, “Naʻá ku kole kiate kinautolu pe ʻoku nau loto-lelei ke fai ha lotu. ʻOku nau kamata leva ke lotu, ʻo faʻa fāinga ʻi he ʻuluaki taimí ke lea, ka ʻi he taimi kotoa pē, ʻi ha ngaahi sētesi siʻi, ʻoku ʻalu ke toe mālohi ange honau leʻó pea ʻoku nau leaʻaki ʻa e lotu mātuʻaki loto-moʻoni. Ko ʻenau tui mālohí, ko ʻenau ʻofá, mo ʻenau tokangá kuo mātuʻaki fakatupu tui mālohi.”
“Tangi mo e Faʻahinga ʻOku Tangí”
17 ʻOku ʻikai malava ke ʻiloʻi ʻa e fuoloa tofu pē ʻo e mamahi ʻa e tokotaha taki taha. ʻI he mate ha tokotaha ʻofeina, ʻoku ʻi ai ʻi he ʻuluaki taimí ʻa e ngaahi kaungāmeʻa mo e kāinga tokolahi ʻo nau fai ha fakafiemālie. Ka ʻi he hili ʻenau foki ki heʻenau moʻui anga-mahení, ʻoku kei fiemaʻu pē ʻe he faʻahinga ʻoku mamahí ʻa e fakafiemālie. Ko ia mateuteu ke tokoni. “Ko ha kaumeʻa moʻoni ʻokú ne ʻofa ʻi he taimi kotoa pē pea ko ha tokoua ia ʻoku fanauʻi mai ki he taimi faingataʻá.” (Pal. 17:17) ʻOku fiemaʻu ke tau fakafiemālieʻi ʻa e faʻahinga ʻoku mamahí ʻi he taimi ʻoku nau kei fiemaʻu ai ia meiate kitautolú.—Lau ʻa e 1 Tesalonaika 3:7.
18 Manatuʻi ʻe lōmekina fakafokifā nai ha taha ʻe he mamahí ʻi ha faʻahinga taimi pē. ʻE lava ke hoko ení koeʻuhí ko ha fakamanatu ʻo e ʻaho malí, foʻi fasi pau, ʻū tā, ngaahi meʻa ʻoku fai, pe naʻa mo ha nanamu ʻo ha meʻa, ongo ʻo ha meʻa, pe faʻahitaʻu ʻo e taʻú. ʻI hono fai toko taha ʻe ha uitou ʻoku mamahi ha meʻa ʻi he ʻuluaki taimí, hangē ko hono maʻu ʻo ha ʻasemipilī pe ko e Fakamanatú, ʻe lava ke hoko ʻo mātuʻaki fakalotomamahi. “Naʻá ku ʻamanekina ʻe fakalotomamahi ʻaupito ʻa e fakamanatu ʻo homa ʻaho malí,” ko e fakamatala ia ʻa ha tokoua, “pea naʻe ʻikai ke faingofua. Ka naʻe palani ʻe ha fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ha kiʻi fakatahataha ʻa hoku ngaahi kaumeʻa ofí koeʻuhí ke ʻoua naʻá ku toko taha.”
19 Manatuʻi ko e faʻahinga ʻoku mamahí ʻoku nau fiemaʻu ʻa e fakalototoʻa ʻo ʻikai ʻi he ngaahi meʻa makehe pē ʻoku faí. “ʻOku faʻa hoko ʻa e tokoni mo e feohi ʻoku fai ʻi he ʻikai ha ʻaho fakamanatu makehé ʻo mātuʻaki ʻaonga,” ko e fakamatala ia ʻa Junia. “Ko e ngaahi mōmeniti tofu pē ko iá ʻoku mātuʻaki mahuʻinga pea ʻoku ʻomai ai ʻa e fakafiemālie lahi.” Ko e moʻoni, heʻikai lava ke tau toʻo kotoa ʻenau mamahí pe taʻelatá, ka ʻe lava ke tau fakafiemālieʻi ʻa e faʻahinga ʻoku mamahí ʻaki hono fai ha ngaahi meʻa maʻanautolu. (1 Sio. 3:18) ʻOku pehē ʻe Gaby: “ʻOku ou fakamālō moʻoni kia Sihova koeʻuhi ko e kau mātuʻa ʻofa naʻa nau tokoniʻi au ʻi he vāʻihala faingataʻa kotoa pē naʻá ku fouá. Kuo nau ʻai moʻoni ke u ongoʻi ʻoku puke au ʻe he toʻukupu ʻofa ʻo Sihová.”
Makakoloa Fakalaumālie
“Ko e Meʻa Eni ʻE ʻIlo Ai ʻe he Faʻahinga Kotoa ko ʻEku Kau Ākonga Kimoutolú”
18 ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻoku tau ongoʻi nai ʻoku fiemaʻu ke tau fakaofiofi ki ha kaungātui kuó ne fakalotomamahiʻi kitautolu. Neongo ia, ʻuluakí, ʻoku lelei ke tau ʻeke hifo ʻa e ngaahi fehuʻi hangē ko ení: ‘ʻOku ou maʻu ha ngaahi fakamoʻoni feʻunga?’ (Pal. 18:13) ‘Fēfē kapau naʻe ʻikai ko ʻene taumuʻá ke ne fakalotomamahiʻi au?’ (Tml. 7:20) ‘Kuo faifai ange peá u fai ha fehālaaki meimei tatau?’ (Tml. 7:21, 22) ‘ʻI he fakaofiofi ki he tokotahá, te u fakatupunga ha palopalema lahi ange ʻi he meʻa ko ia ʻoku ou feinga ke fakaleleiʻí?’ (Lau ʻa e Palōveepi 26:20.) ʻI heʻetau vaheʻi ʻa e taimi ke fakakaukau ki he ngaahi fehuʻi ko iá, ʻe lava ke tau fakamulituku ai ko ʻetau ʻofa ki hotau tokouá ʻe lava ke ne ueʻi kitautolu ke tau tukunoaʻi pē ʻa e fakatupu ʻitá.
ʻOKATOPA 20-26
KOLOA MEI HE FOLOFOLA ʻA E ʻOTUÁ TANGATA MALANGA 9-10
Tauhi Maʻu ha Vakai Totonu ki Ho Ngaahi ʻAhiʻahí
ʻOua ʻAupito ʻe Hoko ʻo ‘Hanu kia Sihova’
20 Manatuʻi ʻa e ʻuhinga moʻoni ki heʻetau ngaahi palopalemá. ʻOku fiemaʻu ke tau ʻiloʻi ʻoku tau fakatupunga ʻa e niʻihi ʻo ʻetau ngaahi palopalemá tonu. (Kal. 6:7) ʻOku ʻikai totonu ke tau tukuakiʻi ia kia Sihova. Ko e hā hono ʻuhingá? Ko ha fakatātā, ko e hā ʻe hoko kapau ʻe lele oma ha tokotaha ʻi ha foʻi afe māsila ʻi he halá? ʻE lava ke hoko ai ha fakatuʻutāmaki ki heʻene kaá. ʻOkú ke fakakaukau ʻoku totonu ke tukuakiʻi ʻe he fakaʻulí ʻa e kautaha naʻá ne ngaohi ʻa e kaá? ʻIkai ʻaupito! ʻI he founga meimei tatau, kuo ʻomai ʻe Sihova ʻa e tauʻatāina ke tau fai ʻetau ngaahi fili pē ʻa kitautolu. Ka kuó ne akoʻi foki kitautolu ki he founga ke fai ai ʻa e ngaahi fili leleí. ʻOku ʻikai totonu ke tau tukuakiʻi ʻa Sihova kapau ʻoku tau fai ha ngaahi fehālaaki?
21 Ka ʻoku ʻikai ke fakatupunga ʻetau ngaahi palopalemá kotoa ʻe heʻetau ngaahi fehālākí pe ngaahi ngāue halá. ʻOku hoko ʻa e ngaahi meʻa ʻe niʻihi koeʻuhí ‘ʻoku hokonoa pe ʻa e faingamalié mo e tuʻutamakí.’ (Koh. 9:11) Pehē foki, ʻoua ʻaupito ʻe ngalo ko Sētane ko e Tēvoló ʻa e tupuʻanga tefito ʻo e fulikivanu ʻi he māmani takatakai ʻia kitautolú. (1 Sio. 5:19; Fkh. 12:9) Ko Sētane ʻa e filí, ʻikai ko Sihova!—1 Pita 5:8.
Fakamahuʻingaʻi ʻe Sihova ʻEne Kau Sevāniti Anga-Fakatōkilaló
10 Ko e anga-fakatōkilaló ʻoku ʻai foki ai ke faingofua ange ʻetau moʻuí. Ko hono moʻoní, ʻoku tau vakai nai ki he ngaahi meʻa ʻi he moʻuí ʻoku hā ngali taʻetotonu. Naʻe pehē ʻe he tangata poto ko Tuʻi Solomone: “Kuó u mamata ki ha kau sevāniti ʻoku nau heka hoosi kae lue lalo ʻa e kau houʻeikí ia ʻo hangē ha kau sevānití.” (Tml. 10:7) Ko e faʻahinga ʻoku lahi ʻenau malavá ʻoku ʻikai ke nau maʻu maʻu pē ha fakalāngilangi. Pea ko e faʻahinga ʻoku siʻi ange ʻenau malavá ʻoku nau faʻa maʻu ʻa e fakalāngilangi lahi ange. Neongo ia, naʻe ʻiloʻi ʻe Solomone ʻoku fakapotopoto ke tau tali ʻa e tuʻunga moʻoní kae ʻikai ko e nōfoʻi ʻi he ngaahi tuʻunga ʻikai leleí. (Tml. 6:9) Kapau ʻoku tau anga-fakatōkilalo, ʻe faingofua ange ke tau tali ʻa e tuʻunga moʻoni ʻo e moʻuí—ʻo ʻikai ko e meʻa ʻoku tau fakakaukau ki aí.
ʻOku ʻAonga Hoʻo Fakafiefiá?
ʻI HE Tohi Tapú kotoa, ʻoku tau maʻu ai e ngaahi fakamatala ʻoku fakahaaʻi ai ʻoku loto ʻa Sihova ke ʻoua te tau moʻui pē ka tau toe fiefia foki ʻi he moʻuí. Hangē ko ení, ʻoku pehē ʻe he Sāme 104:14, 15 (PM) ʻoku ʻai ʻe Sihova ke tupu mai ʻa e “mea kai mei he kelekele; moe uaine aia oku fakafiefiaʻi ae loto oe tagata, moe lolo ke fakagigila hono mata, moe ma ke fakamalohi ae loto oe tagata.” Ko e moʻoni, ʻoku ʻai ʻe Sihova ʻa e ngoué ʻo tupu ke tokonaki mai ʻa e uite, lolo, mo e uaine ke tau moʻui ai. Ka ko e uainé foki “oku fakafiefiaʻi ae loto.” ʻOku mahulu atu ia ʻi he meʻa ʻoku mātuʻaki fiemaʻu ke tauhi e moʻuí pea ʻoku tānaki ia ki heʻetau fiefiá. (Koh. 9:7; 10:19) ʻIo, ʻoku loto ʻa Sihova ke tau fiefia, ko hotau lotó ʻoku fonu he “fiefia.”—Ng. 14:16, 17, PM.
2 Ko ia ai, ʻoku ʻikai ha ʻuhinga ke ongoʻi halaia ai heʻetau fakataimitēpileʻi he taimi ki he taimi ha taimi ke “vakai ange e fanga manupuna ʻo e ʻatā” mo e “ngāhi lile ʻo e kelekele” pe fiefia ʻi ha ngaahi ngāue kehe ʻe niʻihi ʻoku fakaivifoʻouʻi ai kitautolu pea fakakoloa ʻetau moʻuí. (Mt. 6:26, 28; Sāme 8:3, 4) Ko ha moʻui lelei ko ha “meʻa foaki ia ʻa e ʻOtua.” (Koh. 3:12, 13) ʻI he vakai ki he taimi mālōloó ko ha konga ia e meʻa foaki ko iá te ne ueʻi kitautolu ke ngāueʻaki ia ʻi ha founga te ne ʻomi ai e fiefia ki he Tokotaha-Foakí.
Makakoloa Fakalaumālie
it “Lau, Laukovi Loi” ¶4, 8
Lau, Laukovi Loi
Ko e laú ʻe lava ke taki atu ia ki he laukovi loi, ʻo fakatupu maumau pē ia ki he tokotaha laukovi loí. ʻOku moʻoni ʻa e lea ʻi he Tangata Malanga 10:12-14: “Ko e loungutu ʻo e tokotaha valé ko hono ʻauhaʻanga. Ko e ʻuluaki ngaahi foʻi lea ʻoku haʻu mei hono ngutú ko e koto fakasesele, pea ko ʻene ngaahi foʻi lea fakaʻosí ko e koto vale-ngangau fakatupu ʻauha. Ka ʻoku hokohoko atu pē ʻa e lea ia ʻa e valé.”
Neongo ko e laú ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻe lava ke fakatupu maumau nai (ka ʻe lava ke hoko ia ko ha laukovi loi pe iku atu ki ai), ko e laukovi loí ʻoku fakatupu maumau maʻu pē pea ʻokú ne fakatupunga ʻa e mamahi mo e māvahevahe. ʻE kau nai ki ai pe ʻikai ha taumuʻa fakalotokovi. Pe ko e hā pē tuʻungá, ʻoku hanga ʻe he tokotaha laukovi loí ʻo ʻai ke ne ʻi ha tuʻunga kovi ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá, he ʻoku kau ʻi he ngaahi meʻa ʻoku fehiʻa ai ʻa e ʻOtuá ʻa hono “fakatupunga ʻa e māvahevahe ʻi he lotolotonga ʻo e fanga tokouá.” (Pal. 6:16-19) Ko e foʻi lea faka-Kalisi ki he “tokotaha laukovi loí” pe “tokotaha tukuakiʻí” ko e di·aʹbo·los. ʻOku toe ngāueʻaki ʻa e foʻi leá ʻi he Tohi Tapú ko ha hingoa ʻoku uiʻaki ʻa Sētane “ko e Tēvoló,” ʻa e tokotaha laukovi loi lahi ʻo e ʻOtuá. (Sione 8:44; Fkh. 12:9, 10; Sēn. 3:2-5) ʻOku fakahaaʻi mai heni ʻa e matavai ʻo e tukuakiʻi fakaongoongokovi peheé.
ʻOKATOPA 27–NŌVEMA 2
KOLOA MEI HE FOLOFOLA ʻA E ʻOTUÁ TANGATA MALANGA 11-12
Maʻu ha Moʻui Lelei mo Fiefia
g 3/15 13 ¶6-7
ʻEa Leleí mo e Ulo ʻo e Laʻaá—Ko ha “Faitoʻo Tāmate Siemu” Fakanatula?
Ko e maama mei he laʻaá ʻoku ʻi ai foki hono ngaahi naunau tāmate siemu fakanatula. ʻOku fakamatala ʻa e Journal of Hospital Infection ʻo pehē ko e “lahi taha ʻo e fanga kiʻi siemu ʻokú ne fakatupunga ʻa e ngaahi mahaki ʻoku mafola ʻi he ʻeá ʻoku ʻikai lava ke nau matuʻuaki ʻa e maama mei he laʻaá.”
ʻE lava fēfē ke ke ngāueleleiʻaki ia? Te ke saiʻia nai ke hū ki tuʻa, ʻa ia ʻe lava ke ke fakalaʻalaʻā ʻi ha kiʻi taimi feʻunga mo mānavaʻaki ha ʻea lelei. ʻOku ngalingali te ke fiefia ai.
Koloaʻaki ʻa e Meʻaʻofa ʻa e ʻOtuá ko e Moʻuí
6 Neongo ko e Tohi Tapú ʻoku ʻikai ko ha tohi ki he tokangaekina ʻo e moʻui leleí pe faleʻi ki he founga kai moʻui leleí, ʻoku fakahaaʻi mai ai ʻa e fakakaukau ʻa Sihova fekauʻaki mo e ngaahi tafaʻaki ko ení. Ko e fakatātaá, ʻokú ne ekinaki mai ke tau “taʻofi ʻa e ngaahi meʻa fakatupu maumaú” ʻa ia te ne uesia hotau sinó. (Tml. 11:10) Ko e kai fakaputá mo e konaá, ʻa ia ʻokú na fakatou fakamanamanaʻi ʻa e moʻuí, ʻoku fakahalaiaʻi ia ʻe he Tohi Tapú. (Pal. 23:20) ʻOku ʻamanekina mai ʻe Sihova ke tau ngāueʻaki ʻa e mapuleʻi-kitá ʻi heʻetau fili ʻa e meʻa ke tau kai mo inú pea mo hono lahí.—1 Kol. 6:12; 9:25.
7 ʻE lava ke tau fai ʻa e ngaahi fili ʻoku fakahāhā ai ʻa e houngaʻia loloto ki he meʻaʻofa ʻa e ʻOtuá ko e moʻuí ʻaki hono ngāueʻaki ʻetau malava fakaefakakaukaú. (Saame 119:99, 100; lau ʻa e Palōveepi 2:11.) Ko e fakatātaá, ʻoku tau fakahāhā ʻa e fakafuofua leleí ʻi he meʻa ʻoku tau kaí. Kapau ʻoku tau saiʻia ʻi ha meʻakai pau ka ʻoku tau ʻiloʻi ʻokú ne ʻai ke tau puke, ko e fakakaukau leleí ʻokú ne ueʻi kitautolu ke fakaʻehiʻehi mei hono kai iá. ʻOku tau toe fakamoʻoniʻi ʻoku tau fakakaukau lelei ʻi he taimi ʻoku tau maʻu ai ha mohe feʻunga, fakamālohisino maʻu pē, tōʻongaʻaki ʻa e haisini fakafoʻituituí, pea tauhi hotau ʻapí ke maʻá.
“Mou Hoko ko e Kau Fai ki he Folofolá”
2 ʻI he tuʻunga ko e kau lotu ʻa Sihova, ʻoku tau hoko ko ha kakai fiefia. Ko e hā hono ʻuhingá? ʻOku tau maʻu ʻa e ngaahi ʻuhinga lahi, ka ko e ʻuhinga mahuʻinga ʻe taha ko ʻetau lau tuʻumaʻu ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá pea feinga mālohi ke ngāueʻaki ʻa e meʻa ʻoku tau akó.—Lau ʻa e Sēmisi 1:22-25.
3 ʻOku lahi ʻa e ngaahi founga ʻoku tau maʻu ʻaonga ai ʻi heʻetau “hoko ko e kau fai ki he folofolá.” Ko e meʻa ʻe taha, ʻoku tau ʻiloʻi ko ha sitepu mahuʻinga eni ki heʻetau hoko ʻo fakahōifua kia Sihová. ʻI heʻetau ʻiloʻi iá ʻoku ʻai ai kitautolu ke tau fiefia. (Tml. 12:13) ʻI heʻetau ngāueʻaki ʻa e meʻa ʻoku tau lau ʻi he Folofola fakamānavaʻi ʻa e ʻOtuá, ʻoku lelei ange ai ʻetau moʻui fakafāmilí pea langa hake ha ngaahi kaumeʻa mālohi mo hotau kaungātuí. ʻOku ngalingali kuo hoko moʻoni ia ʻi hoʻo moʻuí. ʻIkai ngata aí, ʻoku tau fakaʻehiʻehi ai mei he ngaahi palopalema lahi ʻoku hoko ki he faʻahinga ʻoku ʻikai ke nau muimui ki he ngaahi founga ʻa Sihová. Ko e moʻoni, ʻoku tau loto-tatau mo Tuʻi Tēvita. Hili ʻa e hiva ʻo fekauʻaki mo e lao, ngaahi tuʻutuʻuni mo e ngaahi fakamaau ʻa Sihová, naʻá ne fakamulitukuʻaki: “ʻI hono tauhi iá, ʻoku ʻi ai hano fuʻu totongi.”—Saame 19:7-11.
Makakoloa Fakalaumālie
it “Fakamānavaʻi” ¶10
Fakamānavaʻi
ʻI hono kehé, ʻoku fakahaaʻi ʻe he fakamoʻoní ko e kau tangata naʻe ngāueʻaki ʻe he ʻOtuá ke hiki ʻa e Tohi Tapú naʻe ʻikai ko ha ngaahi lōpoti, ʻo hiki pē ha fakamatala naʻe lau atu. ʻI he fekauʻaki mo e ʻapositolo ko Sioné ʻoku tau lau ko e Meʻa Fakahā ne “fakamānavaʻí” naʻe ʻoange ia kiate ia ʻe ha ʻāngelo fakafou ʻi ha “ngaahi fakaʻilonga” pea ko Sione leva naʻá ne “fakamoʻoni ki he folofola naʻe fai ʻe he ʻOtuá pea ki he fakamoʻoni naʻe fai ʻe Sīsū Kalaisí, ʻio, ki he kotoa ʻo e ngaahi meʻa naʻá ne sio ki aí.” (Fkh. 1:1, 2) ʻI hono “tākiekina [ʻa Sione] ʻe he laumālié” naʻá ne “hoko ai ʻo ʻi he ʻaho ʻo e ʻEikí” pea naʻe tala ange kiate ia: “Ko e meʻa ʻokú ke sio ki aí, tohi ia ʻi ha takainga tohi.” (Fkh. 1:10, 11) Ko ia, naʻe vakai ʻa e ʻOtuá ʻoku lelei ke fakaʻatā ʻa e kau hiki Tohi Tapú ke nau ngāueʻaki honau ngaahi mafai fakaefakakaukaú ʻi hono filifili ʻa e ngaahi foʻi lea mo e fakamatala ke fakamatalaʻiʻaki ʻa e ngaahi vīsone naʻa nau mamata ki aí (Hap. 2:2), lolotonga ia ʻene puleʻi mo tataki kinautolu koeʻuhí ke ʻikai ngata pē ʻi he tonu mātē mo moʻoni ʻa e Tohi Tapú kae toe fehoanaki foki mo e taumuʻa ʻa Sihová. (Pal. 30:5, 6) Ko e feinga fakafoʻituitui ko eni ʻi he tafaʻaki ʻa e tokotaha hiki-tohí ʻoku fakahaaʻi ia ʻi he Tangata Malanga 12:9, 10, ʻa ia naʻe kau ki ai ʻa e fakakaukau loloto ki he fakamatalá, fai ha fekumi, pea fokotuʻutuʻu maau ia kae lava ke ʻoatu ʻa e “ngaahi lea vovo pea ke hiki ʻa e ngaahi foʻi lea totonu ʻo e moʻoní.”—Fakafehoanaki mo e Luke 1:1-4.