ʻOku ʻEke ʻe he Toʻutupú . . .
ʻE Lava Fēfē Ke U Fakaʻikaiʻi ʻi he ʻApiakó ʻa e Fehokotaki Fakasinó?
“ʻI he ʻaho kotoa pē, ʻoku talanoa ʻa e tamaikí fekauʻaki mo e fehokotaki fakasinó. ʻOku aʻu ʻo fakataungāhele atu ʻa e tamaiki fefiné ki he tamaiki tangatá, pea ʻoku nau fehokotaki fakasino tonu pē ʻi he ʻapiakó.”—ʻEilini, 16.
“ʻI homau ʻapiakó, ʻoku fai ʻe he kau fakasōtomá ʻa e ngaahi meʻa taʻetaau ʻo mamata kotoa pē ki ai ʻa e tamaikí pea ʻoku ʻikai te nau tokanga kinautolu ki ai.”—Maikolo, 15.a
ʻOKU talanoa maʻu pē ʻa ho kaungākalasí ʻo fekauʻaki mo e fehokotaki fakasinó? ʻOku ʻi ai hanau niʻihi ʻoku nau fakalaka atu ʻi he talanoa pē ki aí? Kapau ʻoku pehē, te ke ongoʻi meimei tatau nai mo ha kiʻi taʻahine taʻu hongofulu tupu ʻa ia naʻá ne fakahoa ʻa e ʻi he ʻapiakó ki ha “ngāue ʻi he faiʻanga ʻeti ʻo ha foʻi faiva fakalielia.” Ko hono moʻoní, ʻi he ʻapiakó ʻoku nafui tuʻumaʻu ʻaki ai ʻa e toʻutupu tokolahi ʻa e ngaahi faingamālie ke talanoaʻi—pe aʻu ʻo fai—ʻa e fehokotaki fakasinó.
Te ke fanongo nai ʻi hoʻo kalasí ʻoku nau talanoa ʻo fekauʻaki mo e “faingāmeʻá”—ko ha foʻi lea ʻoku ʻuhingá ko e fehokotaki fakasino ʻo ʻikai ha tukupā. ʻI he ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi ʻoku faingāmeʻa ai ʻa e tamaikí mo e faʻahinga ʻoku ʻikai te nau fuʻu maheni kinautolu. ʻI he ngaahi tuʻunga leva ʻe niʻihi ʻoku nau fetaulaki ki ha fehokotaki fakasino mo e faʻahinga ko e kau sola fakaʻaufuli naʻa nau fetaulaki mo ia ʻi he ʻInitanetí. ʻI ha taha ʻo e ongo tuʻungá ni ko e taumuʻa ʻo e faingāmeʻá ke ʻoua ʻe fakakau mai ki ai ʻa e ʻofá. ʻOku pehē ʻe Taniele taʻu 19: “ʻOku ʻikai toe ʻi ai hano ʻuhinga ka ko ha ongo meʻa ʻokú na ʻunua ki heʻena ngaahi holi fakakakanó.”
ʻOku ʻikai fai ha ofo, kuo hoko ʻa e faingāmeʻá ko ha kaveinga manakoekina ia ʻi he ngaahi ʻapiako lahi. Naʻe tohi ʻe ha kiʻi taʻahine taʻu 17 ʻi he nusipepa ʻa e ʻapiakó: “ʻI he ʻosi ʻa e fakaʻosinga uike kotoa pē, ʻoku hangē ʻoku mumuhu ʻa e ngaahi holó ʻi he ongoongo ʻo e foʻi faingāmeʻa fakamuimui tahá, ʻa ia ʻoku talanoaʻi taʻetoefakapulipuliʻi ai ʻa e ngaahi fakaikiikí ʻe he ngaahi kaungāmeʻá.”
Kapau ʻokú ke feinga ke moʻui ʻaki ʻa e ngaahi tuʻunga Fakatohitapú, ko hono ʻātakaiʻi ʻe he kakai ʻoku hā ngali ke nau talanoa pē ʻo fekauʻaki mo e fehokotaki fakasinó ʻe lava ke ne ʻai koe ke ke ongoʻi liʻekina. Pea kapau ʻe ʻikai te ke kau mo e tokolahí, te ke hoko nai ai ʻo ʻi ha tuʻunga faingofua ke manukiʻi. ʻI ha tuʻunga kuo pau ai ke ʻamanekina eni he ʻoku pehē ʻe he Tohi Tapú, ʻi he taimi ʻoku ʻikai ke mahinoʻi ai ʻe he niʻihi kehé ʻa ho ʻalungá, te nau fakafeangai nai ʻaki ʻenau “lauʻikovi” koe. (1 Pita 4:3, 4) Ka, ʻoku ʻikai ha taha ia ʻe saiʻia ke fakakataʻaki ia. Ko ia ʻe lava fēfē leva ke ke fakaʻikaiʻi ʻi he ʻapiakó ʻa e fehokotaki fakasinó pea kei laukau totonuʻaki pē ho tuʻungá? ʻUluakí, ʻoku mahuʻinga ke mahinoʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku fuʻu mālohi ai ʻa e fakatauele fakaefehokotaki fakasinó.
ʻIloʻi Koe
Lolotonga ʻa e kei talavoú, ʻokú ke fou ai ʻi he ngaahi liliu vave, fakatouʻosi ʻi he tuʻunga fakaesinó mo fakaeongó. ʻI hoʻo fou ʻi he vahaʻa taimi ko ení, ʻokú ke hokosia ai ʻa e ngaahi holi mālohi fakaefehokotaki fakasino. Fiemālie he ko e meʻa anga-maheni fakaʻaufuli pē eni ia. Ko ia kapau ʻokú ke ongoʻi ʻoku tohoakiʻi mālohi koe ki he ngaahi mēmipa ʻo e tangatá pe fefiné ʻi he ʻapiakó, ʻoua te ke fakaʻosiʻaki ʻo pehē ʻokú ke koví pe ʻoku ʻikai pē te ke feʻunga koe mo e tuʻunga maʻa fakaeʻulungāangá. ʻOku malava ke ke anga-maʻa ʻo kapau te ke fili ke ke anga-maʻa!
Tuku kehe ʻa e fāinga ʻi loto ʻa ia ko e konga ia ʻo e talavoú, ʻoku toe ʻi ai ʻa e meʻa ʻe taha ʻoku fiemaʻu ke ke lāuʻilo ki ai. ʻI he taʻehaohaoá, ʻoku hehema ai ʻa e tangata kotoa pē ki he koví. Naʻa mo e ʻapositolo ko Paulá naʻá ne fakahā: “ʻOku ha kiate au ha lao kehe ʻoku nofo i hoku ngaahi kupu, ʻo fai tau mo e lao ʻo hoku loto, mo takipopula au ki he lao angahalaʻia ʻoku nofo ʻi hoku ngaahi kupu.” Naʻe pehē ʻe Paula ko ʻene ngaahi taʻehaohaoá naʻá ne ʻai ia ke ne ongoʻi ko e “malaʻia” ia. (Loma 7:23, 24) Ka naʻá ne ikuna ʻa e faitaú, pea te ke malava pē mo koe!
Mahinoʻi ʻa Ho Kaungākalasí
Hangē ko ia naʻe ʻohake ʻanenai angé, ʻe talanoa nai ʻa hoʻo kalasí ʻi he taimi kotoa pē ʻo fekauʻaki mo e fehokotaki fakasinó pe pōlepole ʻaki ʻenau ngaahi faingāmeʻa ʻoku takú. ʻOku totonu ke ke fakaʻehiʻehi mei heʻenau tākiekina koví. (1 Kolinito 15:33) Ka ʻoku ʻikai fiemaʻu ai ke ke vakai ki ho kaungākalasí ko ho ngaahi fili. Ko e hā hono ʻuhingá?
ʻOku maʻu ʻe ho kaungākalasí ʻa e ngaahi holi tatau pē ʻokú ke maʻú. ʻOku nau toe maʻu foki ha hehema ke fai ʻa e meʻa ʻoku koví. Ka ʻi he kehe meiate koé, ko e niʻihi nai ʻo kinautolu “ko e kau ʻofa ki he malie ʻo ʻikai ʻofa ki he ʻOtua.” Pe ʻoku nau haʻu nai mei he ngaahi ʻapi ʻa ia ʻoku ʻikai ha ‘ʻofa-ki-hoʻota’ ʻi he ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí. (2 Timote 3:1-4) ʻOku ʻikai nai ke maʻu ʻe he niʻihi ʻi hoʻo kalasí ʻa e akonaki ʻofa mo e akoʻi fakaeʻulungāanga ʻoku tokonaki ʻe he ngaahi mātuʻa leleí.—Efeso 6:4.
ʻI he ʻikai maʻu ʻa e matavai māʻolunga ange ʻo e potó ʻokú ke ala maʻu ʻe koé—ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá ko e Tohi Tapú—ʻoku ʻikai nai ai ke ʻilo ʻa ho kaungākalasí ki he maumau ʻoku tupu mei he tukulolo fakaʻaufuli ki he holí. (Loma 1:26, 27) ʻOku hangē ia kuo ʻoange kia kinautolu ʻe heʻenau ongo mātuʻá ha fuʻu kā fefeka pea tuku atu kinautolu ki ha hala lahi moʻumoʻua—ka kuo ʻikai te nau akoʻi kinautolu ki he fakaʻulí. Ko e foʻi fakaʻuli ko iá te ne ʻomai nai ha fiefia taimi nounou, ka ʻoku muimui pau mai ai ʻa e fakatamakí. Ko ia ko e hā ʻe lava ke ke faí kapau ʻoku kamata ke talanoa ʻa hoʻo kalasí ʻo fekauʻaki mo e fehokotaki fakasinó ʻokú ke ʻi ai pe kapau ʻoku nau feinga ke fakamālohiʻi koe ke ke kau mo kinautolu ʻi heʻenau tōʻonga taʻetāú?
Fakafisingaʻi ʻa e Talanoa Taʻetāú
Kapau ʻoku kamata ke talanoa ʻa hoʻo kalasí ki he fehokotaki fakasino taʻetāú, ʻe fakataueleʻi nai ai koe ke ke fanongo pea aʻu ʻo kau atu ki ai—koeʻuhi pē ke ʻoua ʻe hā ʻokú ke kehe. Ka ke fakakaukau ki he pōpoaki ʻe ʻoatu ai kia kinautolú. Ko hoʻo mahuʻingaʻia ko ia ʻi heʻenau talanoá te ne tapua atu ai ʻa e faʻahinga tokotaha moʻoni ko koé pe ko ia ʻokú ke fie hoko ki aí?
Ko e hā leva ʻoku totonu ke ke faí ʻi hoʻo kau ʻi ha talanoa ʻa ia ʻoku ʻalu ia ki he fehokotaki fakasino taʻetāú? Te ke tuʻu hake pē ʻo mavahe? ʻAupito! (Efeso 5:1-3 [Ef 5:3, 4, PM]) ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: “Ko e fakapotopoto ʻoku ne sio ki he kovi, ʻo ne toi.” (Palovepi 22:3) Ko ia ʻi he mavahe mei he talanoá, ʻoku ʻikai te ke anga-kovi ai—ʻokú ke fakapotopoto ai.
Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai fiemaʻu ia ke ke ongoʻi faikehe ʻi haʻo mavahe mei ha talanoa taʻetaau. Ko e moʻoni, ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi faʻahinga talanoa kehe te ke mavahe mei ai ʻo ʻikai mā, tautefito kapau naʻe ʻikai te ke mahuʻingaʻia ʻi he meʻa naʻe talanoaʻí pe kapau naʻe ʻikai te ke fie kau ai. Ko e fakatātaá, pehē eni naʻe kamata ke talanoa ha foʻi kulupu ʻi hoʻo kalasí fekauʻaki mo hano fai ha kaihaʻa fakamālohi. Te ke taka ofi holo pē ai ʻo fakaongo ʻa e palaní? Kapau naʻá ke fai pehē, ʻe malava ke fai ai ʻa e vakai kiate koe ko ha kaungāfaihia. Ko ia ai, ʻi he fakapotopotó te ke fili ke mavahe mei ai. Fai ʻa e meʻa tatau ʻi he taimi ʻoku ʻalu ai ha talanoa ki he fehokotaki fakasino taʻetāú. ʻOku faʻa hoko, ʻe malava ke ke ʻilo ha founga ke mavahe ai ʻo ʻikai ke ke hā fiemāʻoniʻoni mo fakaafeʻi mai ai ʻa e manukí.
Ko e moʻoni, ʻe ʻikai nai faʻa malava maʻu pē ke ke fakamavaheʻi koe mei ha tuʻunga. Ko e fakatātaá, ko e tamaiki ko ia ʻoku vaheʻi ke tangutu ʻo ofi atu ʻi he kalasí te nau feinga nai ke fakakau koe ʻi ha talanoa fekauʻaki mo e fehokotaki fakasinó. ʻI he tuʻunga ko iá, ʻe malava ke ke tala fakapapauʻi kae anga-fakaʻapaʻapa ange ke tuku ʻenau fakahohaʻasi koé. Kapau ʻe ʻikai ke ola lelei ʻa e founga ko iá, ʻe malava ke ke fai ʻa e meʻa naʻe fai ʻe Pelenitaá. ʻOkú ne pehē: “Naʻá ku kole anga-fakapotopoto ange ki he faiakó ke u hiki ki ha nofoʻanga kehe.”
ʻIloʻilo
Faai atu, ʻe fieʻilo ha niʻihi ʻi hoʻo kalasí ki he ʻuhinga ʻoku ʻikai te ke kau ai ʻi heʻenau ngaahi talanoa koví. Kapau te nau fehuʻi ʻo fekauʻaki mo ho tuʻunga fakaeʻulungāangá, ʻiloʻilo ʻo fekauʻaki mo e anga hoʻo talí. Ko e moʻoni, ʻe fakafehuʻi nai ʻa e niʻihi koeʻuhi pē ke lumaʻi koe kae ʻikai ko e feinga ke mahinoʻi ʻa hoʻo vakaí. Ka ʻo kapau ko e fakaueʻiloto ʻa e tokotaha ʻokú ne fakafehuʻi koé ʻoku hā ngali moʻoni, talanoa laukauʻaki ʻa hoʻo ngaahi tuí. Kuo ngāueʻaki ʻe he toʻutupu tokolahi ʻa e tohi Ngaahi Fehuʻi ʻOku ʻEke ʻe he Toʻutupú—Tali ʻOku ʻAongá ke tokoniʻiʻaki honau kaungākalasí ke nau mahinoʻi ʻa e ngaahi ʻaonga ʻo e moʻui ʻaki ʻa e ngaahi tuʻunga Fakatohitapú.b
Loto-Pau
Ko e hā ʻoku totonu ke ke faí kapau ʻoku taʻemā ha kaungāako ʻo feinga ke ala atu kiate koe pe ʻuma atu? Kapau te ke fakaʻatā ʻa e tokotahá ke ne fai ʻa e meʻá ni, te ke fakalototoʻaʻi nai ai ia ke ne hokohoko atu ʻi he ʻalunga hala ko ení. ʻOku fakamatala ʻa e Tohi Tapú ki ha kiʻi talavou ʻa ia naʻá ne fakaʻatā ha fefine taʻetaau ke ne puke ia ʻo ne ʻuma ange kiate ia. Naʻá ne fakaʻatā ʻa e fefiné ke ne lea kiate ia ʻi ha founga fakatauele fakaefehokotaki fakasino. Ko e hā ʻa e olá? “Ko e kemo kuo ne muimui atu, ʻo hange ko e ʻalu ʻa ha pulu ki he fale tamate manu.”—Palovepi 7:13-23.
ʻI hono kehe mei aí, fakakaukau angé ki he anga ʻo e fakafeangai ʻa Siosefa ki ha tuʻunga meimei tatau. Naʻe feinga kīvoi ʻa e uaifi ʻo hono ʻeikí ke fakataueleʻi ia, ka naʻá ne fakafisingaʻi mālohi ʻa ʻene ngaahi kolé. ʻI he faifai atu ʻo ne feinga ke puke iá, naʻá ne fai ʻa e ngāue pau ʻo ne lele.—Senesi 39:7-12.
ʻI he hangē ko Siosefá, ʻe fiemaʻu nai ke ke fou ʻi ha ngaahi founga fefeka kapau ʻoku feinga ha kaungākalasi pe ko ha maheni ke ala atu kiate koe ʻi ha founga taʻetaau. ʻOku pehē ʻe ʻEilini: “Kapau ʻoku feinga ha tamasiʻi ke ala mai kiate au, ʻoku ou tala ange ke tuku ia. Kapau ʻoku ʻikai te ne maʻu ʻa e mahinó, ʻoku ou kailangakiʻi ia ke toʻo hono nimá meiate au.” Fekauʻaki mo e tamaiki tangata ʻi honau ʻapiakó, ʻoku tānaki mai ʻe ʻEilini: “ʻE ʻikai te nau tokaʻi koe kae ʻoua leva ke ke ʻai kinautolu ke nau tokaʻi koe.”
Te ke maʻu foki mo koe ʻa e tokaʻi ʻa ho kaungākalasí kapau te ke fakafisi ke fanongo ki he talanoa taʻetāú, fakamatalaʻi anga-fakaʻapaʻapa ʻa ho tuʻunga fakaeʻulungāangá ʻi heʻene feʻungamālié pea talitekeʻi mālohi ʻa e ngaahi fakataungāhele taʻetāú. Ko ha toe ʻaonga ʻoku tānaki mai ki ai ko hoʻo ongoʻi lelei ʻiate koe. Ko e mahuʻinga tahá, ʻe hōifua hifo ai ʻa Sihova kiate koe!—Palovepi 27:11.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Kuo liliu ʻa e ngaahi hingoa ʻe niʻihi.
b Pulusi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.
KE FAKAKAUKAU KI AI
◼ Ko e hā ʻe malava ke ke leaʻaki ke fakaʻatā ai koe mei ha talanoa taʻetaau?
◼ Ko e hā te ke leaʻaki mo fai kapau ʻoku fai atu ʻe ha kaungākalasi ha ngaahi fakataungāhele taʻetaau?
[Fakatātā ʻi he peesi 19]
Kapau ʻoku hoko ʻa e talanoá ki he fehokotaki fakasino taʻefakalaó, mavahe leva
[Fakatātā ʻi he peesi 20]
Talitekeʻi mālohi ʻa e ngaahi fakataungāhele taʻetāú