LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • be ako 2 p. 86-p. 88 pal. 3
  • Ngaahi Foʻi Lea ʻOku Leaʻaki Mahino

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Ngaahi Foʻi Lea ʻOku Leaʻaki Mahino
  • Maʻu ʻAonga mei he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ngāueleleiʻaki ʻa e Mālohi Ho ʻEleló
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2015
  • Leaʻaki ʻa e Meʻa “Oku Lelei o Aoga ke Laga Aki Hake”
    Tauhi Kimoutolu ʻi he ʻOfa ʻa e ʻOtuá
  • ʻOkú Ke Hoko ko ha “Faʻifaʻitakiʻanga . . . ʻi he Lea”?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2022
  • Leaʻaki ʻa e Meʻa “ʻOku Lelei ki he Langa Haké”
    Founga ke Nofo Maʻu Ai ʻi he ʻOfa ʻa e ʻOtuá
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Maʻu ʻAonga mei he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí
be ako 2 p. 86-p. 88 pal. 3

AKO 2

Ngaahi Foʻi Lea ʻOku Leaʻaki Mahino

Ko e hā ʻoku fiemaʻu ke ke faí?

Fakahaaʻi ʻa e ngaahi foʻi leá koeʻuhi ke lava ʻo mahinongofua ki hoʻo kau fanongó. ʻOku kau ki he meʻá ni ʻa e (1) ngāuetotonuʻaki ʻa e ngaahi ʻōkani leá pea (2) mahinoʻi ʻa e faʻunga ʻo e ngaahi foʻi leá.

Ko e hā ʻoku mahuʻinga aí?

ʻI hoʻo leaʻaki leleí, ʻe lava ke mahinoʻi ai ʻe he niʻihi kehé ʻa e meʻa ʻokú ke leaʻakí. Ko e ngaahi foʻi lea ʻoku leaʻaki mahinó ʻoku ngalingali ʻe fai ʻa e fakakaukau fakamātoato ki ai.

KOEʻUHI ke fetuʻutaki ola lelei, kuo pau ke ke lea mahino. Ko e meʻa ʻokú ke loto ke leaʻakí ʻe fakamānako nai, naʻa mo mahuʻinga, ka ʻe mole ʻa hono konga lahi kapau ko hoʻo ngaahi foʻi leá ʻoku ʻikai ke mahinongofua.

ʻOku ʻikai ke ueʻi ʻa e kakaí ʻe he lea ʻoku ʻikai moʻoni ke mahino kia kinautolú. Neongo ʻoku maʻu ʻe ha tokotaha ha leʻo mālohi pea lava lelei ke fanongoa, kapau ko ʻene ngaahi foʻi leá ʻoku ʻikai mahino, ʻe ʻikai te ne ueʻi ʻa e niʻihi kehé ke nau fai ha meʻa. ʻOku hangē ia ʻokú ne lea ʻi ha lea mulí, ʻo taʻeʻuhinga ki he tokotaha fanongó. (Sel. 5:​15) ʻOku fakamanatu mai ʻe he Tohitapú kia kitautolu: “Kapau ʻoku ʻikai mahino ʻa e lea ʻa e talupite, ko hai te ne teu ke fakahoko tau? Pehe foki mo kimoutolu ʻi he faiʻaki homou elelo, kapau ʻoku ʻikai te mou fai ha lea ʻoku ʻilongofua, ʻe ʻilo fefe ʻa e meʻa ʻoku lau? ka ko hoʻomou lea ki he ʻatā pe.”—1 Kol. 14:​8, 9.

Ko e Hā ʻOkú Ne ʻAi ʻa e Leá ke Taʻemahinó? Ko e ʻikai lava nai ke fakaava feʻunga ʻa e ngutú. Ko e ngaahi uoua kaungao ʻoku fefeká pea mo e loungutu ʻoku ʻikai meimei lava ke ngaué ʻe fakatupu nai ai ʻa e lea ʻikai loko mahinó.

Ko e lea fuʻu vavé ʻe toe iku nai ia ki he lea ʻoku faingataʻa ke mahinoʻi. ʻOku hangē ia ko hano hiki ha lea ʻo vave ange ia ʻi hono faʻunga naʻe faʻu ke lele aí. ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi foʻi leá, ka ko e lahi ʻo e ʻaongá ʻoku mole ia.

ʻI ha ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi, ko e lea taʻemahinó ʻoku felāveʻi ia mo ha faʻunga ʻoku kiʻi mele ʻi he ngaahi ʻōkani leá. Ka naʻa mo e faʻahinga kuo pau ke nau fekuki mo ha palopalema peheé ʻe lava ke nau fai ha meʻa lahi ke fakalakalaka ai ʻaki ʻenau ngāueʻaki ʻa e ngaahi fokotuʻu ʻi he ako ko ení.

Kae kehe, ʻoku faʻa hoko ʻa e lea taʻemahinó mei hano ʻai ke taʻemahino ʻa e ngaahi foʻi leá—ʻi hono leaʻaki ia ʻikai ha mālōlō ʻo faingataʻa ai ke mahinoʻi. Ko e palopalemá ʻoku kau nai ki ai ʻa e liʻaki ʻo e ngaahi silapá pe ko e ngaahi foʻi mataʻitohi mahuʻinga pe liʻaki ʻa e ngaahi fakaʻosinga ʻo e foʻi leá. ʻI he taimi ʻoku leaʻaki ai ʻe ha tokotaha ʻo ʻikai fakafaikehekeheʻi ha ngaahi foʻi leá, ʻoku mahino nai ai ki heʻene kau fanongó ha ngaahi foʻi fakakaukau mo e kupuʻi lea ka kuo pau ke nau mateʻi ʻa e ngaahi foʻi lea kehé. Ko e taʻemalava ke puʻaki lea mahinó ʻe lava ke ne maumauʻi ʻa e ola lelei ʻo e faiako ʻa ha tokotaha.

Founga ke Lea Mahino Aí. Ko e taha ʻo e ngaahi foʻi kī ki he leaʻaki mahino ʻa e ngaahi foʻi leá ko hono mahinoʻi ʻa e faʻunga ʻo e ngaahi foʻi leá ʻi hoʻo leá. ʻI he lahi taha ʻo e ngaahi leá, ʻoku faʻuʻaki ai ʻa e ngaahi foʻi leá ʻa e ngaahi silapa. Ko e ngaahi silapá ʻoku faʻuʻaki ia ha foʻi mataʻitohi ʻe taha pe ngaahi foʻi mataʻitohi lahi ange ʻa ia ʻoku leaʻaki ia ʻi he tuʻunga ko ha ʻiuniti ʻe taha. ʻI he ngaahi lea peheé, ko e silapa taki taha ʻe ongo fakanatula ia ʻi hoʻo leá, neongo ia ʻoku ʻikai ke nau fakamamafa kotoa ʻi ha tuʻunga tatau. Kapau ʻokú ke loto ke fakaleleiʻi ʻa e tuʻunga mahino ʻo hoʻo leá, māmālie hifo pea fai hoʻo lelei tahá ke fakahaaʻi ʻa e silapa taki taha. ʻI he ʻuluaki taimí ʻe ongo fuʻu fakangatangata tōtuʻa nai eni, ka ʻi hoʻo ʻahiʻahiʻí, ʻe faifai atu pē peá ke toe maʻu ai ha lea lele momole. Koeʻuhi ko e pōtoʻi leá, te ke lea taʻemālōlō ʻaki ha ngaahi foʻi lea, ka ʻoku totonu ke fakaʻehiʻehi mei he meʻá ni kapau ʻoku ʻi ai ha fakatuʻutāmaki ʻi hano ʻai ke taʻemahino ʻa e ʻuhinga ʻo e ngaahi foʻi leá.

Ko ha fakatokanga: Ke fakaleleiʻi hoʻo puʻaki leá, te ke ʻahiʻahiʻi nai ʻa hoʻo leá mo e lautohí ʻi ha founga matematē tōtuʻa. Kae ʻoua ʻe fakaʻatā ia ke hoko ko hoʻo founga lea tuʻumaʻú. ʻE ongo fakangalingali nai ia mo taʻefakanatula.

Kapau ʻoku ʻi ha tuʻunga leʻo-siʻi ʻa hoʻo leá, ako ke tuʻu tonu ho ʻulú pea mavahe ho kumukumú mei ho fatafatá. ʻI he lautohi mei he Tohitapú, puke ke māʻolunga feʻunga ʻa e tohí koeʻuhi ke hoko ʻa e hiki hoʻo sio mei he kau fanongó ki hoʻo Tohitapú ʻo fiemaʻu ki ai ha kiʻi sio siʻi hifo pē ki lalo. ʻE ʻai ʻe he meʻá ni hoʻo ngaahi foʻi leá ke haʻu taʻetoetaʻofi.

Ko e ako ke tukuange atu ʻa e ongoʻi hohaʻá ʻe toe lava ke ne fakaleleiʻi hoʻo leá. ʻOku ʻiloa ko e hohaʻa ʻi he ngaahi uoua ʻo e matá pe ʻi he uoua ʻokú ne puleʻi hoʻo mānavá ʻe lava ke ʻi ai ʻene uesia ʻa e founga ʻo e leá. Ko e hohaʻa peheé ʻokú ne fakahohaʻasi ʻe ia ʻa e fāitaha feongoongoi ko ia ʻoku totonu ke hoko ʻi he vahaʻa ho ʻatamaí, ngaahi ʻōkani leá pea mo e mapuleʻi ʻo e mānavá—ko ha ngāue ʻa ia ʻoku totonu ke lele momole mo fakanatula.

Ko e ngaahi uoua ʻo e kaungaó ʻoku fiemaʻu ke fiemālie ia koeʻuhi ke ne tali lelei ʻa e fakahinohino mei he foʻi ʻutó. Ko e loungutú foki kuo pau ke toe fiemālie mo ia. Kuo pau ke mateuteu ia ke ava mo mapuni vave koeʻuhi ke ne fakahaaʻi ʻa e ngaahi ongo lahi ʻoku tupu mei he ngutú pea mo e mongá. Kapau ʻoku maʻu ʻa e kaungaó pea mo e loungutú, ʻe ʻikai ke ava lelei ʻa e ngutú, pea ʻe fakamālohiʻi mai ai ʻa e ongó ʻi he vahaʻa nifó. ʻE iku eni ki he lea-kokono, leʻo-siʻi mo taʻemahino. Kae kehe, ko hono ʻai ke fiemālie ʻa e kaungaó mo e loungutú, ʻoku ʻikai ʻuhinga ia ke hoko ai ʻo fakapikopiko ʻi he founga ʻo ʻetau puʻaki ʻa e ngaahi foʻi leá. ʻOku fiemaʻu ke palanisi ʻa e meʻá ni mo e founga ʻo e faʻu ʻo e ngaahi ongó koeʻuhi ke mahino ʻa e puʻaki leá.

ʻI hono ʻanalaiso ho tuʻungá, te ke ʻiloʻi nai ai ʻoku ʻaonga ke lautohi leʻo-lahi. Vakaiʻi lelei ʻa e anga hoʻo ngāueʻaki ʻa e ngaahi ʻōkani fakaofo ki he leá. ʻOkú ke fakaava feʻunga ho ngutú koeʻuhi ke lava ʻo haʻungofua ʻa e ngaahi ongo ʻo e leá? Ko e ʻeleló, kuo pau ke ke manatuʻi, ʻoku ʻikai ko e ʻōkani pē ia ʻe taha ʻo e leá, neongo ko e taha ia ʻo e ʻōkani longomoʻui tahá. Ko e kiá, ko e kaungao laló, ko e loungutú, ko e ngaahi uoua ʻo e matá, pea mo e ngaahi uoua ʻo e mongá ʻoku nau fakahoko kotoa ha tafaʻaki. ʻI hoʻo leá, ʻoku hā ngali ʻokú ke fai ia ʻo ʻikai ha ngaue ʻa e matá? Kapau ko ia, ʻoku ʻi ai leva ha fakamoʻoni mālohi ʻoku taʻemahino hoʻo leá.

Kapau ʻoku ala maʻu ha tepi, hiki ho leʻó tonu lolotonga hoʻo lea ʻi ha founga fakanatulá, hangē ko ia te ke fai ki ha taha ʻi hoʻo ʻi he malaʻe fakafaifekaú. Hiki ha ngaahi miniti ʻo e lea ʻi he fetalanoaʻakí. Ko e fanongo ki he hiki ko iá ʻe lava ke ne tokoniʻi koe ke ke fakapapauʻi ha faingataʻa pē nai ʻokú ke maʻu ʻi hono fakaongo mahino atu ha ngaahi foʻi lea pau. Vakaiʻi ha ngaahi tuʻunga taʻemahino, leʻo-siʻi, pe puʻakingataʻa ʻo e ngaahi foʻi leá, pea feinga ke ʻiloʻi ʻa hono tupuʻangá. ʻOku faʻa lava ke fakaleleiʻi ʻa e vaivaiʻangá ʻaki ʻa e ngāue ki he ngaahi poini kuo lāulea ki ai ʻi ʻolungá.

ʻOku ʻi ai haʻo faingataʻaʻiaʻanga ʻi he leá? ʻAhiʻahiʻi fakaava ho ngutú ke kiʻi lahi ange ia ʻi he meʻa ko ia kuó ke fai ʻi he kuohilí, pea feinga ke puʻaki lea ke toe lelei ange. Fakafonu ho maʻamaʻá ʻi hoʻo mānavá, pea lea māmālie. Ko hono fai ení kuó ne ʻai ai ʻa e tokolahi ʻoku faingataʻa ʻenau leá ke malava ʻo nau lea ʻi he tuʻunga māʻalaʻala lelei ange. Kapau ʻokú ke leʻo-vale, toʻo ho ʻeleló mei ho tuʻumuʻá ʻi he taimi ʻokú ke leaʻaki ai ʻa e ongo s ʻi he ngaahi foʻi leá. Neongo ʻe ʻikai nai ke solova kakato hoʻo palopalemá, ʻoua ʻe siva e ʻamanakí. Manatuʻi naʻe fili ʻe Sihova ʻa Mōsese, ko ha tangata ʻa ia naʻá ne maʻu nai ha faingataʻaʻiaʻanga ʻi he leá, ke ne fakahoko ha ngaahi pōpoaki mātuʻaki mahuʻinga fakatouʻosi ki he kakai ʻo ʻIsilelí pea mo Felo ʻo ʻIsipité. (Eki. 4:​10-​12) Kapau ʻokú ke loto-lelei, te ne ngāueʻaki mo koe foki, pea te ne tāpuakiʻi hoʻo ngāue fakafaifekaú ʻaki ʻa e lavameʻa.

FOUNGA KE FAI AI IÁ

  • Lea mo lau ke mahino ʻa e ngaahi foʻi lea tāutahá—ʻaki ʻa e puʻaki totonu, leʻo-lahi feʻunga, pea ʻi ha vave lelei.

  • ʻOua ʻe ʻai ke taʻemahino ʻa e ngaahi kupuʻi leá pe lau fakatahaʻi ʻa e ngaahi foʻi leá ʻi ha founga ʻe ʻai ai ʻa e ʻuhingá ke taʻepau ki hoʻo kau fanongó.

  • Tuʻu tonu ho foʻi ʻulú, pea fakaava feʻunga ho ngutú ʻi hoʻo leá.

  • ʻAhiʻahiʻi hono ʻai ke fiemālie ho kiá, kaungaó, loungutú, ngaahi uoua ʻo e matá mo e uoua ʻo e mongá.

MEʻA KE FAI: Lea ʻi hoʻo founga lea anga-mahení. Ko e hā hono lahi hoʻo fakaava ho ngutú? ʻOku fiemaʻu ke ke kiʻi fakaava lahi ange ia pea ngāuekakatoʻaki ange ʻa e ngaahi uoua ʻo e matá? ʻAhiʻahiʻi hono fai iá ʻi hoʻo lau leʻo-lahi ʻa e Mātiu 8:​23-​27. Fakapapauʻi ke tuʻu tonu ho ʻulú, pea feinga ke ʻai ke fiemālie ʻa e ngaahi uoua ʻo ho kaungaó.

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share