AKO 31
Fakahaaʻi ʻa e Tokaʻi ʻo e Niʻihi Kehé
ʻOKU tala mai ʻe he ngaahi Konga Tohitapú kia kitautolu ke “fakaʻapaʻapa ki he tangata taki taha” pea ke “oua naa lauikovi ha toko taha.” (1 Pita 2:17; Tai. 3:2, PM) Ko e moʻoni, ko e tangata kotoa pē ʻoku tau fetaulaki mo iá naʻe “ngaohi ʻi he tatau ʻo e ʻOtua.” (Sem. 3:9) Ko e tokotaha taki taha ko e taha ia naʻe pekia ʻa Kalaisi maʻana. (Sione 3:16) Pea ʻoku tuha mo e tokotaha kotoa ke fanongo ki he ongoongo leleí koeʻuhi ke ngāue ki ai pea hoko ai ʻo fakamoʻui. (2 Pita 3:9) ʻOku maʻu ʻe he kakai ʻe niʻihi ʻa e ngaahi anga pe mafai ʻoku tuha ia mo e fakaʻapaʻapa makehe.
Ko e hā ʻoku feinga nai ai ʻa e kakai ʻe niʻihi ke kalo mei hono fakahaaʻi ʻa e faʻahinga tokaʻi ʻoku fakalotolahiʻi mai ʻe he Tohitapú? ʻE fakahaaʻi nai ʻe he tōʻonga fakafeituʻú ʻa ia ʻoku taau ke fakaʻapaʻapaʻí ʻo fakatatau ki he kalasi, lanu, senita, moʻui lelei, taʻumotuʻa, koloaʻia, pe tuʻunga fakasōsialé. Ko e mafolalahia ʻa e fakameleʻi ʻi he lotolotonga ʻo e kau ʻōfisa fakapuleʻangá kuó ne keina ʻa e tokaʻi ʻo e tuʻunga mafaí. ʻI he ngaahi fonua ʻe niʻihi ʻoku taʻefiemālie lahi ai ʻa e kakaí ʻi honau tuʻunga ʻi he moʻuí, ʻo ngāue nai ʻi he ngaahi houa lōloa koeʻuhi pē ke maʻu ʻa e ngaahi fiemaʻu tefitó, pea ʻoku takatakaiʻi kinautolu ʻe he kakai ʻoku ʻikai te nau fakahāhā ʻa e tokaʻí. ʻOku hokosia ʻe he kau talavoú ʻa e tenge mei he toʻumeʻá ke kau ʻi he angatuʻu ki he kau faiako fehiʻanekiná mo e faʻahinga kehe ʻi he tuʻunga mafaí. ʻOku tākiekina ʻa e tokolahi ʻe he fakahaaʻi ʻi he televīsoné ʻa e poto ange ʻa e fānaú pea mo ʻenau puleʻi ʻenau ngaahi mātuʻá. ʻOku fiemaʻu ʻa e feinga ke tokangaʻi ʻa e ngaahi fakakaukau fakamāmani peheé mei heʻenau liliu ʻetau vakai ki he niʻihi kehé. Kae kehe, ʻi he taimi ʻoku tau ʻoange ai ʻa e ngeia ki he kakaí, ʻoku fakatupu ʻe he meʻá ni ha ʻatimosifia ʻa ia ʻoku malava lahi ange ai ke fai ha fefetongiʻaki ʻo e ngaahi fakakaukaú.
Fakaofiofi ʻi he Tokaʻi. Ko ha tokotaha ʻoku kau ʻi he ngāue fakalotú ʻoku ʻamanekina ia ke ne fakahaaʻi ʻa e tokaʻí ʻaki ʻa e tui vala mo e tōʻonga ʻoku feʻungamālie. Ko e meʻa ʻoku vakai ki ai ko ha tōʻonga taau feʻungamālié ʻoku kehekehe ia ʻi he feituʻu ki he feituʻu. ʻOku vakai ʻa e niʻihi ko ha taʻetokaʻi ia ke fakaofiofi ki ha taha lolotonga ia hono tui ha tatā pe tui nima ʻi hoto kató. ʻI he ngaahi feituʻu kehé, ʻe tali nai ai ʻe he kakaí ʻa e ʻulungaanga ko iá. Tokanga ki he ngaahi ongoʻi ʻi he feituʻú koeʻuhí ke ʻoua ʻe fakatupu ʻita. Ko hono fai iá ʻe lava ke ne tokoniʻi koe ke fakaʻehiʻehi ai mei he ngaahi fakafeʻātungia ki hoʻo ola lelei ʻi hono ʻai ke ʻiloa ʻa e ongoongo leleí.
ʻOku ngāueʻaki ʻa e meʻa tatau ki he founga ʻo ʻetau lea ki he niʻihi kehé, tautefito ki he faʻahinga ʻoku nau taʻumotuʻá. ʻOku vakai fakalūkufua ko e tuʻunga taʻefakaʻapaʻapa ia ki he kau talavoú ke nau ui ʻa e kakai lalahí ʻaki honau hingoa ʻuluakí kae ʻoua kuo maʻu ʻe he kau talavoú ha ngofua ke fai pehē. ʻI he ngaahi feituʻu ia ʻe niʻihi ʻoku ʻamanekina foki mei he kakai lalahí ke nau fakaʻehiʻehi mei he lea ki he kau solá ʻaki honau ʻuluaki hingoá. Pehē foki, ʻoku ngāueʻaki ʻi he ngaahi lea lahi ha faʻunga palulali ʻo e foʻi lea “koe” pe ko ha founga kehe ke fakahaaʻi ai ʻa e tokaʻi ki ha taha taʻumotuʻa ange pe ʻi he tuʻunga mafaí.
Fakahaaʻi ʻi he Tokaʻi. ʻI he ngaahi kolo iiki angé ʻoku ʻamanekina ai ke ke fakahaaʻi ʻa e ʻi ai ʻa ha taha ʻokú ke fetaulaki mo ia, pe ʻi he lolotonga ʻa e luelue ʻi he halá pe ʻi he hū ki ha loki. ʻOku fakahoko eni fakafou ʻi ha lea fakafeʻiloaki faingofua, ko ha malimali, ko ha kamo ʻa e ʻulú, pe naʻa mo e mahiki ʻa e ongo kemó. Ko hono tukunoaʻi ha tokotaha ʻe tahá ʻoku vakai ki ai ko ha taʻetokaʻi ia.
ʻOku ongoʻi nai ʻe he niʻihi ʻoku tukunoaʻi kinautolu neongo kapau ʻokú ke fakahaaʻi ʻenau ʻi aí. ʻO anga-fēfē? Koeʻuhi ko ʻenau ʻiloʻi ʻoku ʻikai te ke sio kia kinautolu ko e faʻahinga tāutahá. ʻOku ʻikai ngalikehe ki he kakaí ke fakakalasi ʻaki ha anga fakaesino. Ko e faʻahinga ʻoku nau faingataʻaʻia fakasinó pea maʻu ʻa e ngaahi palopalema ʻi he moʻuí ʻoku faʻa tukunoaʻi. Neongo ia, ʻoku fakahaaʻi mai ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá kia kitautolu ke fai ki he faʻahinga tāutaha peheé ʻa e ʻofa mo e tokaʻi. (Mt. 8:2, 3) Ko kitautolu kotoa ʻoku uesia ʻi ha founga ʻi heʻetau maʻu tukufakaholo ʻa e angahala ʻa ʻĀtamá. Te ke ongoʻi ʻoku tokaʻi koe kapau ʻoku fakahaaʻi maʻu pē koe ʻe he niʻihi kehé ʻaki ho ngaahi melé? ʻIkai te ke saiʻia ke ʻiloʻi koe ʻi ho ngaahi ʻulungaanga lahi ʻoku leleí?
Ko e tokaʻí ʻoku toe kau ki ai ʻa e lāuʻilo ki he tuʻunga-ʻulú. ʻI he ngaahi feituʻu ʻe niʻihi ʻoku fiemaʻu ai ke lea ki he ʻulu ʻo e falé ki muʻa ʻi he faifakamoʻoni ki he niʻihi kehe ʻi he fāmilí. Neongo ko ʻetau ngāue ke malanga mo faiakó ʻoku haʻu meia Sihova, ʻoku tau ʻiloʻi ko e ngaahi mātuʻá ʻa e faʻahinga kuo fakamafaiʻi ʻe he ʻOtuá ke nau akoʻi, akonakiʻi, mo tataki ʻenau fānaú. (Ef. 6:1-4) Ko ia ai, ʻi he ʻaʻahi ki ha ʻapi, ʻoku faʻa feʻungamālie ke ʻuluaki lea ki he ongo mātuʻá ki muʻa ke fakakau ʻa e fānaú ʻi ha lāulea lahi ange.
ʻI he taʻumotuʻá ʻoku hoko mai ai ʻa e meʻa ʻoku hokosia ʻi he moʻuí kuo pau ke tokaʻi. (Siope 32:6, 7) ʻI hono fakahaaʻi ení naʻe tokoniʻi ai ha tuofefine tāimuʻa kei siʻi ʻi Suli Langikā ʻa ia naʻá ne ʻaʻahi ki ha tangata taʻumotuʻa. Naʻá ne ʻuluaki fakafepaki ki heʻene ʻaʻahí, ʻo pehē: “ʻE lava fēfē ki ha tokotaha kei siʻi hangē ko koé ke akoʻi kiate au ʻa e Tohitapú?” Ka naʻá ne tali ange: “Ko hono moʻoní, naʻe ʻikai te u haʻú ke faiako ka ke vahevahe mo koe ha meʻa kuó u ako ʻa ia naʻá ne ʻai au ke u fiefia ʻaupito ʻo pau ai ke u tala ia ki he niʻihi kehé.” Ko e tali anga-tokaʻi ʻa e tāimuʻá naʻá ne langaʻi ai ʻa e mahuʻingaʻia ʻa e tangatá. “Tala mai leva kiate au, ko e hā ʻa e meʻa naʻá ke akó?” ko ʻene ʻeké ia. “Kuó u ako ʻa e founga ke moʻui taʻengata aí,” ko ʻene leá ia. Naʻe kamata ʻa e tangata taʻumotuʻá ke ako Tohitapu mo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. ʻE ʻikai ke fakahaaʻi ʻe he kakai taʻumotuʻa kotoa ha holi ke fai ange ki ai ha tokaʻi pehē, ka ʻe houngaʻia ai ʻa e tokolahi tahá.
Kae kehe, ʻoku malava ke fakahoko ha ngaahi fakahāhā ʻo e fakaʻapaʻapá ʻo fuʻu tōtuʻa. ʻI he ʻOtu Motu ʻo e Pasifikí mo ha feituʻu kehe, ko e ngāueʻaki ʻi he tokaʻi ʻa e founga fakafonua ʻo e leá ʻi he fakaofiofi ki he ngaahi ʻeiki ʻo e koló pe fakamatakalí ʻe lava ke ne tokoniʻi ʻa e Kau Fakamoʻoní ke nau maʻu ai ha telinga fiefanongo mo ha faingamālie ke lea fakatouʻosi ki he ngaahi ʻeikí pea mo e kakai ʻi he malumalu ʻo honau mafaí. Neongo ia, ko e fakahekeheké ʻoku ʻikai fiemaʻu ia pea ʻoku ʻikai ke totonu. (Pal. 29:5) ʻI he tuʻunga meimei tatau, ʻe kau nai ʻi ha lea ʻa e ngaahi fakahāhā ʻo e fakaʻapaʻapá ko e konga ʻo hono kalamá, ka ko e tokaʻi faka-Kalisitiané ʻoku ʻikai fiemaʻu ai ke fakalahi ʻo fuʻu tōtuʻa ʻa e ngaahi meʻá ni.
Fakahoko ʻi he Tokaʻi. ʻOku enginaki mai ʻa e Tohitapú kia kitautolu ke fakamatalaʻi ʻa e ʻuhinga ʻo ʻetau ʻamanakí “ʻi he angavaivai mo e tailiili [“tokaʻi,” NW].” (1 Pita 3:15) Ko ia, neongo ʻoku tau vave nai ke fakahaaʻi ʻa e ngaahi mele ʻo e fakakaukau ʻa ha tokotaha, ʻoku fakapotopoto ke fai ia ʻi ha founga ʻe toʻo nai ai meiate ia ʻa hono ngeiá? ʻIkai nai ʻe lelei ange ke fanongo anga-kātaki, ʻo ʻeke nai ʻa e ʻuhinga ʻokú ne ongoʻi pehē aí, pea fai leva ha fakakaukau ki heʻene ongoʻí ʻi heʻetau fakaʻuhinga mo ia mei he ngaahi Konga Tohitapú?
Ko e tokaʻi hangē ko ia ʻoku fakahaaʻi ʻi he ngaahi tuʻunga taki tahá ʻoku totonu ke toe hā mahino ia ʻi he lea ki ha kau fanongo mei he peletifōmú. Ko ha tokotaha malanga ʻokú ne tokaʻi ʻa ʻene kau fanongó ʻe ʻikai te ne fakaangaʻi fefeka kinautolu pe fakahāhā ha fakakaukau ʻoku fakahuʻunga ai: “Naʻe mei lava pē ke ke fai eni kapau naʻá ke fiemaʻu moʻoni ke fai ia.” Ko e lea ʻi ha founga peheé ʻokú ne fakalotosiʻi pē ai ʻa e niʻihi kehé. He lelei ange ē ke vakai ki he kau fanongó ko ha fakatahataha ʻo e kakai ʻoku nau ʻofa kia Sihova pea loto ke tauhi kiate ia! ʻI he faʻifaʻitaki kia Sīsuú, ʻoku totonu ke tau fakahaaʻi ʻa e mahino ʻi he feangai mo e faʻahinga ʻoku nau vaivai fakalaumālie nai, siʻi ʻa e taukeí, pe māmālie ange ʻi hono ngāueʻaki ʻa e akonaki faka-Tohitapú.
ʻE ongoʻi ʻe he kau fanongó ʻa e tokaʻi kinautolu ʻe he tokotaha malangá kapau ʻokú ne fakakau ia tonu ʻi he tuʻunga ko e tokotaha ʻoku fiemaʻu ke ne ngāueʻaki ke toe kakato ange ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá. Ko ia ai, ʻoku fakapotopoto ke fakaʻehiʻehi mei he ngāueʻaki hokohoko ʻa e fetonginauna fakafoʻituitui ko e “koé” ʻi hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi konga Tohitapú. Ko e fakatātaá, fakatokangaʻi ʻa e faikehekehe ʻi he vahaʻa ʻo e fehuʻi “ʻOkú ke fai ʻa e meʻa kotoa pē ʻokú ke malavá?” mo e fakamatala “ʻOku lelei kia kitautolu taki taha ke ne ʻeke hifo kiate ia: ‘ʻOku ou fai ʻa e meʻa kotoa pē ʻoku ou malavá?’” Ko e poini ʻo e foʻi fehuʻi taki taha ʻoku tatau, ka ko e ʻuluakí ʻoku fakahuʻunga ai ʻoku ʻikai ke fokotuʻu ʻe he tokotaha malangá ʻa ia tonu ʻi he lēvolo tatau mo ʻene kau fanongó. Ko hono uá ʻoku fakalotolahiʻi ai ʻa e tokotaha taki taha ʻo kau ai ʻa e tokotaha malangá, ke ne ʻanalaiso ʻa hono tuʻungá tonu mo ʻene ngaahi fakaueʻilotó tonu.
Talitekeʻi ʻa e fakatauele ke fai ha ngaahi fakamatala fakakata koeʻuhi pē ke ʻai ai ke kata ʻa e kau fanongó. ʻOku toʻo ʻe he meʻá ni ʻa e ngeia ʻo e pōpoaki ʻa e Tohitapú. Ko e moʻoni, ʻoku totonu ke tau fiefia ʻi heʻetau ngāue ki he ʻOtuá. ʻE ʻi ai nai mo e ngaahi tafaʻaki ʻo ʻetau fakamatala kuo vaheʻi maí ʻoku ʻi ha tuʻunga fakakata. Neongo ia, ke fakasiʻisiʻi ʻa e ngaahi meʻa mafatukitukí ki ha ngaahi meʻa fakakatá ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e ʻikai ha tokaʻi ʻa e kau fanongó pea mo e ʻOtuá.
ʻOfa ke hoko ʻetau fakaofiofí, ʻetau tōʻongá, mo ʻetau leá ʻo fakahaaʻi maʻu pē kuo tau hoko ʻo vakai ki he niʻihi kehé ʻi he founga kuo akoʻi kitautolu ʻe Sihova ke tau sioʻaki kia kinautolú.