LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • be ako 48 p. 251-p. 254 pal. 2
  • Founga Fakaʻuhingá

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Founga Fakaʻuhingá
  • Maʻu ʻAonga mei he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Faʻifaʻitaki ki he Faiako Lahí
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2002
  • Fakatupulekina ʻa e Anga-Fakaʻatuʻí
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1994
  • Faʻifaʻitaki kia Sihova​—Hoko ʻo Fakaʻatuʻi
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2023
  • Ngāue Ola Lelei ʻAki ʻa e Ngaahi Fehuʻí
    Maʻu ʻAonga mei he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Maʻu ʻAonga mei he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí
be ako 48 p. 251-p. 254 pal. 2

AKO 48

Founga Fakaʻuhingá

Ko e hā ʻoku fiemaʻu ke ke faí?

Ngāueʻaki ʻa e ngaahi konga Tohitapú, ngaahi talanoa fakatātaá, mo e ngaahi fehuʻí ʻi ha founga totonu pea ʻi ha founga ʻoku fakalotolahiʻi ai ʻa e kakaí ke nau fanongo pea ke fakakaukau.

Ko e hā ʻoku mahuʻinga aí?

Ko ha fakaofiofi hangatonu mo fakamatematē ʻoku hehema ia ke ne toʻo ʻa e mahuʻingaʻiá. Ko ha founga ʻoku fai fakaʻuhingá ʻoku fakaʻaiʻai ai ʻa e lāuleá, ʻoange ai ʻa e meʻa ki he kakaí ke nau fakakaukau fekauʻaki mo ia ʻamui, pea fakaʻatā ai ʻa e faingamālie ki ha ngaahi fetalanoaʻaki ʻi he kahaʻú. ʻE lava ke hoko ia ko e fakaʻaiʻai mālohi.

ʻOKU TAU houngaʻia ʻi he ngaahi liliu kuo fakatupunga ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ʻi heʻetau moʻuí, pea ʻoku tau loto ke maʻu ʻaonga foki pea mo e niʻihi kehé. ʻIkai ko ia pē, ʻoku tau ʻiloʻi ko e anga ʻo e tali ʻa e kakaí ki he ongoongo leleí ʻe ueʻi ai ʻenau ngaahi ʻamanaki ki he kahaʻú. (Mt. 7:​13, 14; Sione 12:48) ʻOku tau loto fakamātoato ke nau tali ʻa e moʻoní. Kae kehe ko ʻetau tuipau mo e faivelenga mālohí ʻoku fiemaʻu ke ō fakataha ia mo e ʻiloʻilo koeʻuhi ke lavaʻi ai ʻa e meʻa lelei tahá.

Ko hano fakamatalaʻi hangatonu ʻo e moʻoní ʻa ia ʻoku fakaeʻa ai ʻoku hala ha tui ʻa ia ʻoku koloaʻaki ʻe ha tokotaha ʻe taha, neongo ʻoku poupouʻiʻaki ia ʻa hono fakalau ʻo ha lisi lōloa ʻo e ngaahi Konga Tohitapú, ʻoku ʻikai ke tali lelei fakalūkufua ia. Ko e fakatātaá, kapau ʻoku fakahalaiaʻi pē ʻa e ngaahi kātoanga manakoá ʻi he pehē ʻoku fakapangani ʻa hono tupuʻangá, ʻe ʻikai nai liliu ʻe he meʻá ni ʻa e anga ʻo e ongoʻi ʻa e kakai kehé ʻo fekauʻaki mo iá. Ko ha fakaofiofi ʻi he fakaʻatuʻí ʻoku faʻa lavameʻa ange ia. Ko e hā ʻoku kau ki he fakaʻatuʻí?

ʻOku tala mai kia kitautolu ʻe he ngaahi Konga Tohitapú “ko e poto ʻoku mei ʻolunga, . . . [ʻoku] melino mo ʻene anga fakaʻatūʻi.” (Sem. 3:17) Ko e foʻi lea faka-Kalisi ʻoku fakalea heni ko e “fakaʻatūʻi” ʻoku ʻuhinga fakafoʻilea ia ko e “ʻulutukua.” ʻOku fakalea ia ʻe he ngaahi liliu ʻe niʻihi ko e “mamae,” “anga-fakaalaala,” pe “anga-fakamaʻumaʻu.” Fakatokangaʻi ko e fakaʻatuʻí ʻoku fekauʻaki ia mo e fakamelinó. ʻI he Taitusi 3:​2, ʻoku lave ai ki ai fakataha mo e anga-maluú pea ʻoku fakafaikehekeheʻi ia mei he anga-fefeká. ʻOku enginaki mai ʻa e Filipai 4:5 (NW) kia kitautolu ke tau hoko ʻo ʻiloa ʻi heʻetau “anga-fakaʻatuʻí.” Ko ha tokotaha ʻoku fakaʻatuʻi ʻoku fakakaukau ia ki he puipuituʻa, ngaahi tuʻunga mo e ongoʻi ʻa e tokotaha ʻa ia ʻokú ne talanoa ki aí. ʻOku loto-lelei ia ke ʻulutukua ʻi he feʻungamālie ke ne fai iá. Ko e feangainga mo e niʻihi kehé ʻi ha founga peheé ʻoku tokoni ia ke fakaava ai honau ʻatamaí mo e lotó koeʻuhi ke nau ongongofua ange ai ʻi he taimi ʻoku tau fakaʻuhinga ai mo kinautolu mei he ngaahi Konga Tohitapú.

Meʻa ke Kamata Aí. ʻOku līpooti ʻe he faihisitōlia ko Luké ʻi he taimi naʻe ʻi Tesalonaika ai ʻa e ʻapositolo ko Paulá, naʻá ne ngāueʻaki ʻa e ngaahi Konga Tohitapú, “ʻo ne fakaʻuhinga mo fokotuʻu, ʻo pehē, Naʻe pau ke feia ʻa e Misaia, pea ke toetuʻu mei he pekia.” (Ng. 17:​2, 3) ʻOku taau ke fakatokangaʻi naʻe fai eni ʻe Paula ʻi ha sinakoke faka-Siu. Ko e faʻahinga naʻá ne malanga ki aí naʻa nau vakai ki he Ngaahi Konga Tohitapu Faka-Hepeluú ko ha tuʻunga mafai ia. Naʻe feʻungamālie ke kamataʻaki ʻa e meʻa naʻa nau talí.

ʻI he taimi naʻe malanga ai ʻa Paula ki he kau Kalisí ʻi he ʻAleopeiko ʻi ʻAtenisí, naʻe ʻikai te ne kamataʻaki ʻa ʻene lave ki he ngaahi Konga Tohitapú. ʻI hono kehé, naʻá ne kamataʻaki ʻa e ngaahi meʻa naʻa nau ʻiloʻi mo talí, pea naʻá ne ngāueʻaki eni ke taki ai kinautolu ki ha fakakaukau fekauʻaki mo e Tokotaha-Fakatupú pea mo ʻEne ngaahi taumuʻá.​—Ng. 17:​22-​31.

ʻI onopooni, ʻoku ʻi ai ʻa e laui piliona ʻoku ʻikai te nau vakai ki he Tohitapú ko ha tuʻunga mafai ia ʻi heʻenau moʻuí. Ka ko e moʻui ʻa e meimei tokotaha kotoa ʻoku uesia ia ʻe he ngaahi tuʻunga fefeka ʻi he fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi meʻa lolotongá. ʻOku fakaʻamu ʻa e kakaí ki ha meʻa lelei ange. Kapau ʻokú ke ʻuluaki fakahaaʻi ʻa e tokanga ki he meʻa ʻokú ne fakahohaʻasi kinautolú pea toki fakahaaʻi leva ʻa e anga ʻo hono fakamatalaʻi ia ʻe he Tohitapú, ko ha fakaofiofi fakaʻatuʻi pehē ʻe ueʻi nai ai kinautolu ke nau fanongo ki he meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohitapú fekauʻaki mo e taumuʻa ʻa e ʻOtuá ki he faʻahinga ʻo e tangatá.

Mahalo pē ko e tukufakaholo ʻoku ʻoange ki ha tokotaha ako Tohitapu ʻe heʻene ongo mātuʻá ʻoku kau ai ha ngaahi tui mo e ngaahi tōʻonga fakalotu pau. ʻOku ako eni ʻa e tokotaha akó ia ʻo ʻilo ko e ngaahi tui mo e ngaahi tōʻonga ko iá ʻoku ʻikai fakahōifua ia ki he ʻOtuá, pea ʻokú ne siʻaki kinautolu ʻi heʻene leleiʻia ʻi he meʻa ʻoku akoʻi ʻe he Tohitapú. ʻE lava fēfē ke fakamatalaʻi ʻe he tokotaha akó ʻa e fili ko iá ki heʻene ongo mātuʻá? Te na ongoʻi nai ko hono siʻaki ko ia ʻa e tukufakaholo fakalotu naʻá na ʻoange kiate iá ʻokú ne siʻaki ai kinaua. ʻE fakaʻosiʻaki nai ʻe he tokotaha ako Tohitapú ki muʻa ʻi he feinga ke fakamatalaʻi mei he Tohitapú ʻa e makatuʻunga ki heʻene filí, ʻe fiemaʻu ke ne fakapapauʻi ki heʻene ongo mātuʻá ʻa ʻene ʻofa mo e fakaʻapaʻapa kia kinaua.

Taimi ke ʻUlutukua Aí. Ko Sihova tonu, neongo ʻene maʻu ʻa e mafai kakato ke fai tuʻutuʻuní, ʻokú ne fakahaaʻi ʻa e anga-fakaʻatuʻi tuʻu-ki-muʻa. ʻI hono fakahaofi ʻa Lote mo hono fāmilí mei Sōtomá, naʻe enginaki ʻa e ongo ʻāngelo ʻa Sihová: “Hola pe ki he moʻunga naʻa ke mole.” Neongo ia, naʻe kole ʻa Lote: “ʻEī, ʻoua muʻa ʻe pehe.” Naʻá ne kōlenga ke fakangofua ia ke ne hola ki Soa. Naʻe fakahaaʻi ʻe Sihova ʻa e fakaʻatuʻí kia Lote ʻaki ʻene fakaʻatā ia ke ne fai ʻa e meʻa ko iá; ko ia ʻi he taimi naʻe fakaʻauha ai ʻa e ngaahi kolo kehé, naʻe fakahaofi ʻa Soa. Kae kehe, ki mui ai naʻe muimui ʻa Lote ki he muʻaki fakahinohino ʻa Sihová peá ne hiki ki he feituʻu moʻungá. (Sen. 19:​17-​30) Naʻe ʻafioʻi ʻe Sihova naʻe tonu ʻa ʻene foungá, ka naʻá ne fakahaaʻi anga-kātaki ʻa e fakaʻatuʻí kae ʻoua kuo hoko ʻa Lote ʻo mahinoʻi ʻa ʻene foungá.

Koeʻuhi ke feangainga lavameʻa mo e niʻihi kehé, ko kitautolu foki ʻoku fiemaʻu ke tau fakaʻatuʻi. ʻOku tau tuipau nai ʻoku hala ʻa e tokotaha ʻe tahá, pea ʻoku ʻi heʻetau fakakaukaú nai ʻa e ngaahi fakaʻuhinga mālohi te ne fakamoʻoniʻi ia. Ka ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻoku lelei ange ke ʻoua ʻe fakamālohiʻi ʻa e meʻa ko iá. Ko e fakaʻatuʻí ʻoku ʻikai ʻuhinga ia ko hono fakangaloku ʻa e ngaahi tuʻunga ʻa Sihová. ʻOku lelei ange pē nai ke fakamālō ki he tokotaha ʻe tahá ʻi heʻene fakamatalá, pe ke tuku pē ha ngaahi fakamatala hala ke ʻalu ʻo ʻikai tali koeʻuhí ke lava ʻo ke fakahangataha ai ʻa e lāuleá ki ha meʻa ʻa ia te ne fakahoko ha meʻa lelei ange. Neongo kapau ʻokú ne fakahalaiaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke tui ki aí, ʻoua ʻe ʻita tōtuʻá. Te ke ʻeke ange nai ʻa e ʻuhinga ʻokú ne ongoʻi pehē aí. Fanongo lelei ki heʻene talí. ʻE ʻoatu ʻe he meʻá ni kiate koe ʻa e vavanga ki heʻene fakakaukaú. ʻE toe fakatoka nai ai ʻa e makatuʻunga ki ha fetalanoaʻaki lelei ange ʻi ha taimi he kahaʻú.​—Pal. 16:23; 19:11.

Kuo foaki ʻe Sihova ki he tangatá ʻa e malava ke fili. ʻOkú ne fakaʻatā kinautolu ke nau ngāueʻaki ʻa e malava ko iá, neongo ʻe ʻikai nai te nau ngāueʻaki fakapotopoto ia. ʻI he tuʻunga ko e tangata-lea ʻa Sihová, naʻe toe fakalau ʻe Siosiua ʻa e ngaahi feangainga ʻa e ʻOtuá mo ʻIsilelí. Ka naʻá ne pehē leva ai: “Pea kapau ʻoku ha kovi kiate kimoutolu ke tauhi ʻa Sihova, mou fai hoʻomou fili he ʻaho ni pe ko hai te mou tauhi ki ai; ʻa e ngaahi ʻotua naʻe tauhi ʻe hoʻomou ngaahi kui naʻe nofo ʻi he tuʻa Vaitafe, pe ko e ngaahi ʻotua ʻo e kakai Amoli, ʻa ia ʻoku mou nofo ʻi honau fonua: ka ko au mo hoku fale te mau tauhi ʻa Sihova.” (Sios. 24:15) Ko ʻetau ngāue he ʻaho ní ke fai ha “fakamooni,” pea ʻoku tau malanga fakataha mo e tuipau, ka ʻoku ʻikai te tau feinga ke fakamālohiʻi ʻa e niʻihi kehé ke nau tui. (Mt. 24:​14, PM) Kuo pau ke nau fai ha fili, pea ʻoku ʻikai te tau fakaʻikaiʻi meiate kinautolu ʻa e totonu ko iá.

ʻEke ʻa e Ngaahi Fehuʻi. Naʻe fokotuʻu ʻe Sīsū ha faʻifaʻitakiʻanga tuʻu-ki-muʻa ʻi he fakaʻuhinga mo e kakaí. Naʻá ne fakakaukauʻi ʻa honau puipuituʻá pea ngāueʻaki ʻa e ngaahi talanoa fakatātā ʻa ia te nau tali lelei. Naʻá ne toe ngāueʻaongaʻaki ʻa e ngaahi fehuʻí. Naʻe ʻoange ʻe he meʻá ni ki he niʻihi kehé ʻa e faingamālie ke fakamatalaʻi ai mo fakahaaʻi ʻa e meʻa naʻe ʻi honau lotó. Naʻe toe fakalotolahiʻi ai kinautolu ke nau fakaʻuhinga ʻi he meʻa naʻe fai ki ai ʻa e lāuleá.

Ko ha tangata naʻe pōtoʻi ʻi he Laó naʻá ne ʻeke ange kia Sīsū: “Tangataʻeiki, ko e ha ha meʻa te u fai kae tō moʻoku ʻa e moʻui taʻengata?” Naʻe mei lavangofua pē ke ʻoange ʻe Sīsū kiate ia ʻa e talí. Ka naʻá ne fakaafeʻi ʻa e tangatá ke ne fai ha fakamatala. “Ko e ha ʻa e meʻa kuo tohi ʻi he Lao? ʻoku fēfē hoʻo lau?” Naʻe tali tonu ʻa e tangatá. Naʻe fakangata ʻe heʻene ʻoange ʻa e tali tonú ʻa e lāulea ko iá? ʻIkai ʻaupito. Naʻe tuku ʻe Sīsū ke hoko atu ʻa e tangatá, pea ko ha fehuʻi naʻe ʻeke ʻe he tangatá tonu naʻe fakahaaʻi ai naʻá ne feinga ke fakamoʻoniʻi ʻokú ne māʻoniʻoni. Naʻá ne ʻeke: “Ko hai nai hoku kaungaʻapi?” ʻI he ʻikai fai ha fakamatalá, ʻa ia ne mei fakakikihiʻi ʻe he tangatá koeʻuhi ko e fakakaukau faka-Siu naʻe failahia ki he kau Senitailé mo e kau Samēliá, naʻe fakaafeʻi ia ʻe Sīsū ke ne fakaʻuhinga ʻi ha talanoa fakatātā. Naʻe fekauʻaki ia mo ha Samēlia anga-fakakaungāʻapi naʻá ne tokoniʻi ha tokotaha fononga ʻa ia naʻe kaihaʻasia mo haha, neongo naʻe ʻikai ke fai ia ʻe ha taulaʻeiki pea mo ha Līvai. ʻI ha foʻi fehuʻi faingofua, naʻe fakapapauʻi ai ʻe Sīsū naʻe maʻu ʻe he tangatá ʻa e poiní. Ko e founga fakaʻuhinga ʻa Sīsuú naʻe ʻoange ai ki he kupuʻi lea “kaungaʻapi” ha ʻuhinga naʻe ʻikai ʻaupito ʻilo ki ai ʻa e tangatá ni ki muʻa. (Luke 10:​25-​37, fakaʻītali ʻamautolu.) Ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei moʻoni ia ke faʻifaʻitaki ki ai! ʻI he ʻikai ke fai ʻe koe tonu ʻa e kotoa ʻo e talanoá, ko hono moʻoní, fakakaukau ki hoʻo tokotaha-ʻapí, ako ki he founga ke ngāueʻaki ai ʻa e ngaahi fehuʻi mo e ngaahi talanoa fakatātā fakapotopoto ke fakalotolahiʻi ai hoʻo tokotaha fanongó ke fakakaukau.

ʻOange ha Ngaahi ʻUhinga. ʻI he taimi naʻe malanga ai ʻa e ʻapositolo ko Paulá ʻi ha sinakoke ʻi Tesalonaiká, naʻá ne fai ʻa e meʻa lahi ange ia ʻi he lau pē mei he tuʻunga mafai naʻe tali ʻe heʻene kau fanongó. ʻOku fakamatala ʻa Luke, naʻe fakamatalaʻi, fakamoʻoniʻi, pea ngāueʻaki ʻe Paula ʻa e meʻa naʻá ne laú. Ko hono olá, “naʻe ai honau niʻihi naʻe tui, pea naʻe fakahoko kinautolu kia Paula mo Sailosi.”—Ng. 17:​1-4.

Tatau ai pē pe ko hai nai ʻoku ʻi hoʻo kau fanongó, ko ha fakaofiofi ʻi ha fakaʻuhinga pehē ʻe lava ke ʻaonga ia. Ko e moʻoni eni ʻi he taimi ʻokú ke faifakamoʻoni ai ki he ngaahi kāingá, malanga ki he ngaahi kaungāngāué pe ngaahi kaungāakó, talanoa ki he kau solá ʻi hoʻo faifakamoʻoni ki he kakaí, fai ha ako Tohitapu, pe fai ha malanga ʻi he fakatahaʻangá. ʻI hoʻo lau ha konga Tohitapú, ʻe mahino nai ʻa e ʻuhingá kiate koe ka ʻoku ʻikai nai mahino ia ki ha tokotaha kehe. Ko hoʻo fakamatalá pe ko hoʻo ngāueʻakí ʻe ongo nai ia ʻo hangē ha fakamatala fakamatemateé. ʻE tokoni ʻa hono fili mo fakamatalaʻi ha ngaahi foʻi lea tefito pau ʻi he konga Tohitapú? ʻE lava ke ke ʻoatu ha fakamoʻoni ʻokú ne poupouʻi, mei he potutohí nai pe mei ha konga Tohitapu ʻe taha ʻoku kau ki he tuʻunga-leá? ʻE fakahāhā nai ʻe ha talanoa fakatātā ʻa e ʻuhinga lelei ʻo e meʻa kuó ke leaʻakí? ʻE tokoniʻi ʻe he ngaahi fehuʻí ʻa hoʻo kau fanongó ke nau fakaʻuhinga ʻi he meʻá? Ko ha fakaofiofi ʻi ha fakaʻuhinga pehē ʻoku hoko ai ʻo maongo lelei pea ʻoange ai ki he niʻihi kehé ʻa e meʻa lahi ke fakakaukau fekauʻaki mo ia.

FOUNGA KE FAI AI IÁ

  • ʻI hono fili ʻa e founga ke kamata ai hoʻo lāuleá, fakakaukau ki he puipuituʻa mo e fakakaukau ʻa hoʻo kau fanongó.

  • ʻOua ʻe fakakikihiʻi ʻa e fakamatala hala kotoa pē.

  • Lea fakataha mo e tuipau, kae ʻiloʻi ʻoku maʻu ʻe he niʻihi kehé ʻa e tauʻatāina ke fili ʻa e meʻa te nau tui ki aí, ʻo hangē pē ko koé.

  • ʻI he ʻikai ke tali vave ʻa e ngaahi fehuʻí, ngāueʻaki ʻa e ngaahi fehuʻi pe ngaahi talanoa fakatātā kehe ke tokoniʻi ʻa e tokotaha fehuʻí ke fakaʻuhinga ai ʻi he meʻá.

  • ʻAi ko ha tōʻonga ia ke fakaʻuhinga ʻi ha konga Tohitapu ʻaki hono fakamatalaʻi ʻa e ngaahi kupuʻi lea tefitó, ʻo fakahaaʻi ʻa e anga ʻo e fakamahinoʻi ʻe he potutohí pe ko e ngaahi konga Tohitapu kehé ʻa e ʻuhingá, pe ngāueʻaki ha fakatātā ke fakahaaʻi ai ʻa e anga hono ngāueʻaki ʻa e konga Tohitapú.

ONGO MEʻA KE FAI: (1) Hili hoʻo faifakamoʻoni ki ha taha ʻa ia ʻoku ʻi ai ʻene ngaahi fakakaukau mālohí, ʻanalaiso ʻa e founga naʻá ke faiʻaki ʻa e lāuleá. Ko e hā ʻa e fakamoʻoni naʻá ke fakahokó? Ko e hā ʻa e talanoa fakatātā naʻá ke fakakau ki aí? Ko e hā ʻa e ngaahi fehuʻi naʻá ke ngāueʻakí? Naʻe anga-fēfē hoʻo fakahaaʻi ʻa e fakaʻatuʻi ki hono puipuituʻá pe ngaahi ongoʻí? Kapau ʻoku ʻikai lava ke fai eni ʻi he malaʻe ngāué, ʻahiʻahi ia ʻi ha konga ʻoku ʻahiʻahiʻi mo ha tokotaha malanga ʻe taha. (2) ʻAhiʻahiʻi ʻa e founga te ke fakaʻuhinga ai mo ha taha (ko ha toʻumeʻa pe ko ha kiʻi tama) ʻa ia ʻokú ne fakakaukau ke fai ha meʻa ʻoku hala.

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share