LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w94 12/1 p. 16-21
  • Fakatupulekina ʻa e Anga-Fakaʻatuʻí

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Fakatupulekina ʻa e Anga-Fakaʻatuʻí
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1994
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • “Faʻa Fakamolemole”
  • Ngaofengofua ʻi he Fehangahangai mo e Ngaahi Tuʻunga ʻOku Liliu
  • Anga-Fakaʻatuʻi ʻi Hono Ngāueʻaki ʻa e Mafaí
  • Faʻifaʻitaki kia Sihova​—Hoko ʻo Fakaʻatuʻi
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2023
  • ʻOku Anga-Fakaʻatuʻi ʻa Sihova!
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1994
  • Houngaʻia ʻi he Nima-Homo mo e Fakaʻatuʻi ʻa Sihová
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2013
  • “Poto ʻi he Lotó”​—Kae Kei Anga-Fakatōkilalo
    ʻUnuʻunu Ofi kia Sihova
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1994
w94 12/1 p. 16-21

Fakatupulekina ʻa e Anga-Fakaʻatuʻí

“Tuku ke ilo e he kakai kotoabe hoo mou ulugaaga lelei [“anga-fakaʻatuʻi,” NW]. Oku ofi ae Eiki.”​—FILIPAI 4:5, PM.

1. Ko e hā ko ha meʻa faingataʻa ai ke hoko ʻo anga-fakaʻatuʻi ʻi he māmani he ʻaho ní?

“KO E tangata anga-fakaʻatuʻí”​—naʻe pehē ʻe he faiongoongo Pilitānia ko Sir Alan Patrick Herbert ko ha ʻataʻi meʻa fakaetalatupuʻa pē ia. Ko hono moʻoní, ʻoku hangehangē ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻoku ʻikai ke kei toe ha kakai anga-fakaʻatuʻi ia ʻi he māmani fekeʻikeʻi ko ʻení. Naʻe kikiteʻi ʻi he Tohi Tapú ʻo pehē ʻi he “gaahi aho fakamui,” ʻe hoko ʻa e kakaí ʻo “aga malohi,” “aga ohonoa,” mo “liaki ae lea fakababau”​—ʻi hono fakalea ʻe tahá, ʻikai ʻaupito ha anga-fakaʻatuʻi. (2 Tīmote 3:​1-5, PM) Ka neongo ia, ʻoku fakamahuʻingaʻi māʻolunga ʻe he kau Kalisitiane moʻoní ʻa e anga-fakaʻatuʻí, ʻi heʻenau ʻilo ko ha fakaʻilonga ia ʻo e poto fakaeʻotuá. (Sēmisi 3:17) ʻOku ʻikai te tau fakakaukau ʻoku taʻemalava ke anga-fakaʻatuʻi ʻi ha māmani anga-taʻefakaʻatuʻi. Ka, ʻoku tau tali loto-totonu ʻa e fatongia ʻoku ʻi he akonaki fakamānavaʻi ʻa e ʻaposetolo ko Paulá ʻoku hā ʻi he Filipai 4:5: “Tuku ke ilo e he kakai kotoabe hoo mou ulugaaga lelei [“anga-fakaʻatuʻi,” NW].”

2. ʻOku anga-fēfē ʻa hono tokoniʻi kitautolu ʻe he ngaahi lea ʻa e ʻaposetolo ko Paulá ʻia Filipai 4:5 ke tau fakapapauʻi pe ʻoku tau anga-fakaʻatuʻi?

2 Fakatokangaʻi ʻa e anga ʻo hono tokoniʻi kitautolu ʻe he ngaahi lea ʻa Paulá ke tau vakaiʻi pe ʻoku tau anga-fakaʻatuʻi. ʻOku ʻikai ko ha fehuʻi ia ʻo fekauʻaki mo e anga ʻo ʻetau sio hifo kiate kitautolú; ko ha fehuʻi ia ʻo fekauʻaki mo e anga ʻo e sio mai ʻa e niʻihi kehé kiate kitautolú, pea fekauʻaki mo e founga ʻoku ʻiloa ai kitautolú. ʻOku pehē ni ʻa hono liliu ʻe he Phillips ʻa e veesi ko ení: “ʻAi ke ongoongo ʻi he hoko ʻo anga-fakaʻatuʻi.” ʻE lelei nai ki he tokotaha taki taha ʻo kitautolu ke tau ʻeke hifo, ‘Ko e hā ʻa e tuʻunga ʻoku ʻiloa ai aú? ʻOku ou maʻu ha ongoongo ʻi he hoko ʻo anga-fakaʻatuʻi, ʻulutukua, mo anga-malū? Pe ʻoku ʻiloa au ʻi he hoko ʻo anga-fefeka, anga-mālohi, pe anga-ʻaʻafu?’

3. (a) Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻo e foʻi lea faka-Kalisi naʻe liliu lea ko e “anga-fakaʻatuʻí,” pea ko e hā ʻoku fakamānako ai ʻa e ʻulungāangá ni? (e) ʻE anga-fēfē ke ako ha Kalisitiane ke hoko ʻo anga-fakaʻatuʻi lahi ange?

3 Ko ʻetau hoko ʻo maʻu ha ongoongo ʻi he meʻá ni ʻe tapua atu ai ʻa e tuʻunga ʻo ʻetau faʻifaʻitaki kia Sīsū Kalaisí. (1 Kolinitō 11:1) ʻI he taimi naʻá ne ʻi māmani aí, naʻe haohaoa ʻa hono tapua mai ʻe Sīsū ʻa e faʻifaʻitakiʻanga aoniu ʻa ʻene Tamaí ʻi he anga-fakaʻatuʻí. (Sione 14:9) Ko hono moʻoní, ʻi he tohi ʻa Paula ʻo kau ki he “agavaivai moe agamalu a Kalaisi,” ko e foʻi lea faka-Kalisi naʻá ne ngāueʻaki ki he anga-maluú (e·pi·ei·kiʹas) ʻoku toe ʻuhinga ko e “anga-fakaʻatuʻi,” pe “ʻulutukua” ʻi hono ʻuhinga fakafoʻileá. (2 Kolinitō 10:​1, PM) ʻOku ui ʻeni ʻe he Expositor’s Bible Commentary ko e “taha ʻo e ngaahi foʻi lea lahi fekauʻaki mo e ʻulungāangá ʻoku fakamatalaʻi ʻi he F[uakava] F[oʻoú].” ʻOkú ne fakamatalaʻi ha ʻulungāanga mātuʻaki fakamānako ʻa ia ʻoku ʻai ai ʻe ha poto mataotao ʻe taha ʻa e foʻi lea ko e “anga-fakaʻatuʻi fakafiemālie.” Ko ia ai, te tau lave ki he ngaahi founga ʻe tolu ʻa ia naʻe fakahāhaaʻi ai ʻe Sīsū, ʻo hangē tofu pē ko ʻene Tamai ko Sihová, ʻa e anga-fakaʻatuʻí. Te tau ako nai ai ki he founga ke tau hoko ai ʻa kitautolu ʻo fakahā ʻa e anga-fakaʻatuʻi lahi ange.​—1 Pita 2:21.

“Faʻa Fakamolemole”

4. Naʻe anga-fēfē ʻa hono fakahāhā ʻe Sīsū ʻa e “faʻa fakamolemole”?

4 Hangē pē ko ʻene Tamaí, naʻe fakahāhā ʻe Sīsū ʻa e anga-fakaʻatuʻí ʻaki ʻene hoko ʻo toutou “faʻa fakamolemole.” (Sāme 86:5) Fakakaukau atu ki he taimi naʻe hoko ai ʻa Pita, ko hono kaungāmeʻa ofí, ʻo ne fakafisingaʻi tuʻo tolu ʻa Sīsū ʻi he pō ko ia naʻe taki ai ʻa Sīsū ke fai hono fakamaauʻí. Naʻe ʻosi fakahā pē ki muʻa ʻe Sīsū tonu: “ʻIlonga ʻa ia te ne fakafisinga au ʻi he ʻao ʻo e kakai, te u fakafisinga foki ʻe au ʻa e tangata ko ia ʻi he ʻao o ʻeku Tamai.” (Mātiu 10:33) Naʻe anga-fefeka mo ʻikai manavaʻofa ʻa Sīsū ʻo ngāueʻaki ʻa e tuʻutuʻuni ko ʻení kia Pita? ʻIkai; ʻi he hili ʻa ʻEne toetuʻú, naʻe ʻaʻahi ʻa Sīsū kia Pita, ʻoku ʻikai ha toe veiveiua ke fakafiemālieʻi mo fakanonga ʻa e loto ʻo e ʻaposetolo fakatomala mo loto-laveá ni. (Luke 24:34; 1 Kolinitō 15:5) ʻI he hili pē ha taimi siʻi mei ai, naʻe tuku ʻe Sīsū ha fatongia lahi kia Pita. (Ngāue 2:​1-41) Naʻe fakahaaʻi ai heni ʻa e anga-fakaʻatuʻi fakafiemālié ʻi hono tuʻunga lelei tahá! ʻIkai ko ha meʻa fakafiemālie ia ke fakakaukau atu kuo fakanofo ʻe Sihova ʻa Sīsū ke hoko ko e Fakamaau ki he faʻahinga kotoa ʻo e tangatá?​—ʻAisea 11:​1-4; Sione 5:22.

5. (a) Ko e hā ʻa e ongoongo ʻoku totonu ke maʻu ʻe he kau mātuʻá ʻi he lotolotonga ʻo e fanga sipí? (e) Ko e hā ʻa e fakamatala ʻe lava ke toe vakai ki ai ʻa e kau mātuʻá ʻi he ki muʻa ke nau fai ha ngāue ki ha ngaahi meʻa fakaefakamaau, pea ko e hā hono ʻuhingá?

5 ʻI he taimi ʻoku ngāue ai ʻa e kau mātuʻá ʻi he tuʻunga ko e kau fakamaau ʻi he fakatahaʻangá, ʻoku nau feinga ke muimui ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsū ʻi he anga-fakaʻatuʻí. ʻOku ʻikai te nau loto ke manavahē ange ʻa e fanga sipí kiate kinautolu ʻi he tuʻunga ko ha kau faitautea. Ka, ʻoku nau feinga ke faʻifaʻitaki kia Sīsū koeʻuhi ke ongoʻi malu ʻa e fanga sipí ʻiate kinautolu ʻi he tuʻunga ko e kau tauhi-sipi anga-ʻofa. ʻI he ngaahi meʻa fakaefakamaaú, ʻoku nau fai ʻa e feinga kotoa ke hoko ʻo anga-fakaʻatuʻi, mo mateuteu ke faʻa fakamolemole. Ki muʻa ke fakaleleiʻi ha faʻahinga meʻa, kuo ʻilo ʻe he kau mātuʻa ʻe niʻihi ʻoku mātuʻaki tokoni ʻa hono toe fai ha vakai ki he ongo kupu ʻi he Taua Leʻo ʻo Maʻasi 1, 1993, ko e “Ko Sihova, ko e ‘Fakamāu ʻo Māmani Kotoa’ ʻOku Taʻefilifilimānako” mo e “Kau Mātuʻa, Fakamaau ʻAki ʻa e Māʻoniʻoni.” ʻOku nau manatuʻi ʻa hono fakamatala fakanounou ʻo e founga fakamaau ʻa Sihová: “Tuʻumaʻu ʻo ka fiemaʻu, meesi ʻo ka malava.” ʻOku ʻikai ko ha hala ia ke hehema ki he meesí ʻi he fakamaaú ʻi he taimi ʻoku ʻi ai ai ha makatuʻunga anga-fakaʻatuʻi ke fai pehē aí. (Mātiu 12:7) Ko ha hala lahi ia ke hoko ʻo anga-fefeka pe taʻemeesi. (ʻIsikeli 34:4) ʻE lava ke fakaʻehiʻehi ʻa e kau mātuʻá mei hono fai ha hala ʻaki ʻenau fekumi tōtōivi ki he ʻalunga anga-ʻofa mo faimeesi lahi taha ʻoku malava ʻi loto ʻi he ngaahi ngatangataʻanga ʻo e fakamaau totonú.​—Fakafehoanaki mo Mātiu 23:23; Sēmisi 2:13.

Ngaofengofua ʻi he Fehangahangai mo e Ngaahi Tuʻunga ʻOku Liliu

6. Naʻe anga-fēfē ʻa hono fakahāhā ʻe Sīsū ʻa e anga-fakaʻatuʻí ʻi heʻene feangai pea mo e fefine Senitaile naʻe ʻāvea ʻa ʻene taʻahiné?

6 Hangē pē ko Sihová, naʻe fakamoʻoniʻi ʻe Sīsū ko iá ʻokú ne vave ki he liliu ʻa e ʻalungá pe maliliungofua ki he ngaahi tuʻunga foʻoú ʻi heʻenau malanga haké. ʻI he taimi ʻe taha naʻe kole ange kiate ia ha fefine Senitaile ke ne faitoʻo ʻa ʻene taʻahine naʻe puke lahi ʻaupito he ʻāveá. ʻI he ngaahi founga kehekehe ʻe tolu, naʻe tomuʻa fakahāhā ai ʻe Sīsū heʻikai te ne tokoniʻi ia​—ʻuluaki, ʻaki ʻa e ʻikai te ne fai ha tali ki he fefiné; ko hono uá, ʻaki ʻene lea fakahangatonu ʻo pehē naʻe fekau mai ia, ʻo ʻikai ki he kau Senitailé, ka ki he kau Siú; pea ko hono tolú, ʻaki ʻene fai ha talanoa fakatātā ʻo ne lave anga-ʻofa ai ki he poini tatau pē. Kae kehe, naʻe vili pē ʻa e fefiné ni ʻi he meʻá ni, ʻo fakamoʻoniʻi ai ʻa e tui lahi ʻaupito. ʻI he fakakaukau ki he tuʻunga kehe ko ʻení, naʻe malava ai ʻa Sīsū ke sio ʻoku ʻikai ko ha taimi eni ke fusiaʻu ai ha tuʻutuʻuni ʻoku anga maheni ki ai; ko e taimi ʻeni ia ke ngaofengofua ai ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni māʻolunga angé.a Ko ia, naʻe fai ʻe Sīsū ʻa e meʻa tofu pē ko ia naʻe tuʻo tolu ʻa ʻene fakahā heʻikai te ne faí. Naʻá ne faitoʻo ʻa e taʻahine ʻa e fefiné!​—Mātiu 15:​21-28.

7. ʻI he ngaahi founga fē ʻe fakahāhā nai ai ʻe he ngaahi mātuʻá ʻa e anga-fakaʻatuʻí, pea ko e hā hono ʻuhingá?

7 ʻOku ʻiloʻi pehē kitautolu ʻi haʻatau loto-lelei ke ngaofengofua ʻi he taimi ʻoku feʻungamālie aí? ʻOku faʻa fiemaʻu ki he ngaahi mātuʻá ke nau fakahāhā ha anga-fakaʻatuʻi pehē. Koeʻuhi ʻoku kehekehe ʻa e tama taki taha, ko e ngaahi founga ʻoku ola lelei ʻi hono ngāueʻaki ki ha kiʻi tama ʻe taha ʻoku ʻikai nai ke ʻaonga ia ki ha toe kiʻi tama kehe. ʻIkai ko ia pē, ʻi he tupu hake ʻa e fānaú, ʻoku liliu ʻa e ngaahi fiemaʻu kiate kinautolú. ʻOku totonu ke liliu ʻa e taimi kuo tuʻutuʻuni ʻe he ongo mātuʻá kuo pau ke ʻi ʻapi ai ʻa e fānaú? ʻE maʻu ʻe he ako fakafāmilí ha ʻaonga mei ha founga longomoʻui ange? ʻI he taimi ʻoku fuʻu tōtuʻa ai ʻa e anga ʻo e tali ʻa ha mātuʻa ki ha kiʻi laka hala siʻisiʻi, ʻokú ne loto-lelei ke hoko ʻo anga-fakatōkilalo pea fakatonutonu ʻa e ngaahi meʻa ko iá? Ko e ngaahi mātuʻa ʻoku nau ʻulutukua ʻi he ngaahi founga peheé ʻoku nau fakaʻehiʻehi ai mei hano fakaʻitaʻi ʻenau fānaú pea mo hono fakamavaheʻi kinautolu meia Sihová.​—ʻEfesō 6:4.

8. ʻE anga-fēfē nai ʻa e takimuʻa ʻa e kau mātuʻa ʻi he fakatahaʻangá ʻi he maliliungofua ki he ngaahi fiemaʻu ʻa e feituʻú?

8 ʻOku toe fiemaʻu ki he kau mātuʻá ke nau maliliungofua ʻi he taimi ʻoku malanga hake ai ha ngaahi tuʻunga foʻou, kaeʻoua ʻaupito ʻe fakangaloku ai ʻa e ngaahi lao pau ʻa e ʻOtuá. ʻI hono tokangaʻi ʻa e ngāue fakamalangá, ʻokú ke lāuʻilo ki he ngaahi liliu ʻi he feituʻu ko iá? ʻI he liliu ʻa e anga ʻo e moʻui ʻa e kakaí ʻi he feituʻu ko iá, mahalo ʻoku totonu ke poupouʻi ʻa hono fai ʻa e ngāue fakamoʻoni ʻi he efiafi poulí, ngāue fakamoʻoni ʻi he hala puleʻangá, pe fai fakamoʻoni ʻo ngāueʻaki ʻa e telefoní. Ko e maliliungofua ʻi he ngaahi founga peheé ʻoku tokoniʻi ai kitautolu ke tau fakahoko ʻetau ngāue fakamalangá ʻo ola lelei ange. (Mātiu 28:​19, 20; 1 Kolinitō 9:26) Naʻe fai foki ʻe Paula ʻa e feinga ke maliliungofua ki he ngaahi faʻahinga kotoa pē ʻo e kakaí ʻi heʻene ngāue fakamalangá. ʻOku tau fai ʻa e meʻa tatau, ko e fakatātaá, ʻaki ʻetau ako ke maʻu ha ʻilo feʻunga ʻo fekauʻaki mo e ngaahi siasi ʻi he feituʻú pea mo e ngaahi anga-fakafonuá kae malava ke tau tokoni ai ki he kakaí?​—1 Kolinitō 9:​19-23.

9. Ko e hā ʻoku totonu ai ke ʻoua ʻe nōfoʻi ha taha ʻo e kau mātuʻá ʻi hono fakaleleiʻi maʻu pē ha ngaahi palopalema ʻi he founga naʻá ne fai ʻi he kuo hilí?

9 ʻI he fakaʻau ke toe faingataʻa ange ʻa e ngaahi ʻaho fakaʻosí ni, ʻoku toe fiemaʻu nai ki he kau tauhi-sipí ke nau maliliungofua ki he tuʻunga fihi fakapuputuʻu mo kovi ʻo e niʻihi ʻo e ngaahi palopalema ʻoku lolotonga fehangahangai mo ʻenau tākangá. (2 Tīmote 3:1) Kau mātuʻa, ʻoku ʻikai ko ha taimi ʻeni ia ke anga-fefeka ai! Ko hono moʻoní, ʻe ʻikai ke nōfoʻi ai pē ha taha ʻo e kau mātuʻá ʻo fekuki mo e ngaahi palopalemá ʻo hangē ko ia naʻá ne fai ʻi he kuo hilí ʻo kapau kuo ʻikai hoko ʻo ola lelei ʻa ʻene ngaahi foungá pe kapau kuo vakai mai ʻa e “tamaioeiki agatonu mo boto” ʻoku feʻungamālie ke pulusi ha fakamatala foʻou ʻo fekauʻaki mo ha ngaahi meʻa pehē. (Mātiu 24:​45, PM; fakafehoanaki mo Koheleti 7:10; 1 Kolinitō 7:31.) Naʻe feinga loto-moʻoni ha tokotaha mātuʻa loto-tōnunga ke tokoni ki ha tuofefine loto-mafasia ʻa ia naʻe fiemaʻu lahi ki ai ha tokotaha fanongo lelei. Kae kehe, naʻe ʻikai ke vakai ʻa e tokotaha ia ko ʻeni ʻo e kau mātuʻá ki he loto-mafasia ʻa e tuofefiné ko ha meʻa mātuʻaki māfatukituki pea naʻá ne fokotuʻu ange ki he tuofefiné ha ngaahi fakaleleiʻanga faingofua pē. Naʻe toki pulusi mai ʻe he Sōsaieti Taua Leʻó ha fakamatala makatuʻunga faka-Tohitapu naʻe fekauʻaki tonu mo e palopalema ʻa e tuofefiné ni. Naʻe fakapapauʻi ʻe he tokotaha mātuʻá ke ne toe ʻalu ʻo talanoa mo e tuofefiné, ka te ne ngāueʻaki ʻi he taimi ko ʻení ʻa e fakamatala foʻoú pea fakahāhā ʻa e kaungāongoʻi ki heʻene faingataʻaʻiá. (Fakafehoanaki 1 Tesalonaika 5:​14, 15.) Ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ē ʻo e anga-fakaʻatuʻí!

10. (a) ʻOku totonu ke fēfē ʻa hono fakahāhā ʻe he kau mātuʻá ʻa e fakakaukau ʻulutukua ki he niʻihi kehé pea pehē kiate kinautolu fakalūkufua ko e kau mātuʻá? (e) ʻOku totonu ke fēfē ʻa e anga ʻo e vakai ʻa e kau mātuʻá ki he faʻahinga ʻoku hā meiate kinautolu ʻa e anga-taʻefakaʻatuʻí?

10 ʻOku toe fiemaʻu ki he kau mātuʻá ke nau fakahāhā ha fakakaukau ʻulutukua ʻiate kinautolu. ʻI he taimi ʻoku fakataha ai ʻa e kau mātuʻá, ko ha meʻa mahuʻinga lahi ē ke ʻoua ʻe ʻi ai ha taha ʻo e kau mātuʻá ke ne puleʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku faí! (Luke 9:48) Ko e tokotaha seá ʻoku fiemaʻu tautautefito ki ai ʻa e anga-fakamaʻumaʻu ʻi he meʻá ni. Pea ʻi he taimi ʻoku ʻikai ke loto-tatau ai ha toko taha pe toko ua ʻo e kau mātuʻá ki ha fili ʻoku fai ʻe he fakakātoa ʻo e kau mātuʻá, heʻikai te na vili ke fai pē hona lotó. Ka, ʻi he ʻikai ke maumauʻi ai ha tefitoʻi moʻoni mei he Tohi Tapú, te na ʻulutukua, ʻo manatuʻi ʻoku fiemaʻu ki he kau mātuʻá ʻa e anga-fakaʻatuʻí. (1 Tīmote 3:​2, 3) ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku totonu ke manatuʻi maʻu pē ʻe he kau mātuʻá naʻe tautea ʻe Paula ʻa e fakatahaʻanga ʻi Kolinitoó koeʻuhi ko ʻenau ‘kātakiʻi ʻa e faʻahinga anga-taʻefakaʻatuʻi’ ʻa ia naʻa nau ʻai kinautolu ʻo nau hoko ko e “haʻa ʻaposetolo makehe atu.” (2 Kolinitō 11:​5, 19, 20) Ko ia ʻoku totonu ke nau loto-lelei ke nau akonakiʻi ha kaungāmātuʻa ʻoku loto-fefeka, anga-taʻefakaʻatuʻi, ka ʻoku totonu kiate kinautolu tonu ke nau hoko ʻo anga-vaivai mo anga-malū ʻi heʻenau fai iá.​—Kalētia 6:1.

Anga-Fakaʻatuʻi ʻi Hono Ngāueʻaki ʻa e Mafaí

11. Ko e hā ʻa e faikehekehe ʻi he founga naʻe ngāueʻaki ai ʻe he kau taki lotu Siú ʻa e mafaí ʻi he taimi ʻo Sīsuú pea mo e founga naʻe fai ai ia ʻe Sīsuú?

11 ʻI he taimi naʻe ʻaʻeva ai ʻa Sīsū ʻi he māmaní, naʻe tapua moʻoni mai ʻa ʻene anga-fakaʻatuʻí ʻi he founga naʻá ne ngāueʻaki ai ʻa hono mafai naʻe tuku ange ʻe he ʻOtuá. Ko ha kehekehe lahi ē ʻo ia mei he kau taki lotu ʻo hono taimí! Fakakaukau ange ki he fakatātā. Naʻe tuʻutuʻuni ʻe he lao ʻa e ʻOtuá ke ʻoua ʻe fai ha ngāue, ʻo aʻu ki hono okooko ha fefie, ʻi he ʻaho Sāpaté. (ʻEkisoto 20:10; Nōmipa 15:​32-36) Naʻe loto ʻa e kau taki lotú ke puleʻi ʻa e founga tofu pē ʻoku ngāueʻaki ai ʻe he kakaí ʻa e lao ko iá. Ko ia naʻa nau fili ke fokotuʻu ha tuʻutuʻuni ʻo kau ki he meʻa tofu pē ʻoku malava ke fua ʻe ha taha ʻi he ʻaho Sāpaté. Naʻa nau tuʻutuʻuni: ʻe ʻikai ko ha meʻa ʻe mamafa ange ʻi he fuaʻi fiki mōmoa ʻe ua. Naʻe aʻu ʻo nau tapui ʻa hono tui ha ngaahi senitolo ʻoku ʻi ai ha faʻó, ʻo taku ko hono hiki hake ʻo e toe mamafa kehe ʻo e ngaahi faʻó ʻoku kau ia ki he ngāué! ʻI hono fakakātoá, ʻoku pehē, naʻe tānaki atu ʻe he kau lāpaí ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni ʻe 39 ki he lao ʻa e ʻOtuá ʻo kau ki he ʻaho Sāpaté pea naʻa nau toe tānaki atu ʻa e ngaahi meʻa kehe taʻefakangatangata ki he ngaahi tuʻutuʻuni ko iá. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, naʻe ʻikai ke feinga ʻa Sīsū ke ne puleʻi ʻa e kakaí ʻo fakafou ʻi hano ʻai ke nau ongoʻi mā ʻaki hano fokotuʻu ha ngaahi tuʻutuʻuni fakataputapui taʻefakangatangata pe ko hano fokotuʻu ha ngaahi tuʻunga anga-fefeka mo faingataʻa ke aʻusia.​—Mātiu 23:​2-4; Sione 7:​47-49.

12. Ko e hā ʻoku tau pehē ai naʻe ʻikai ke toumoua ʻa Sīsū ʻi he fekauʻaki mo e ngaahi tuʻunga māʻoniʻoni ʻa Sihová?

12 Te tau fakakaukau leva ai, naʻe ʻikai ke poupouʻi mālohi ʻe Sīsū ʻa e ngaahi tuʻunga māʻoniʻoni ʻa e ʻOtuá? Naʻá ne poupouʻi mālohi ia! Naʻe mahino kiate ia ʻoku ola lelei taha ʻa e ngaahi laó ʻi he taimi ʻoku tali fakamātoato ai ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku ʻi he ngaahi lao ko iá. ʻI he tokanga ʻa e kau Fālesí ʻo feinga ke puleʻi ʻa e kakaí ʻaki ha ngaahi tuʻutuʻuni taʻefaʻalauá, naʻe feinga ʻa Sīsū ia ke aʻu ki he ngaahi lotó. Ko e fakatātaá, naʻá ne ʻiloʻi lelei ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha fakakaukau ʻulutukua ia ʻi he ngaahi lao fakaʻotua ʻo hangē ko e “hola pe mei he fai feʻauaki.” (1 Kolinitō 6:18) Ko ia naʻe fakatokanga ʻa Sīsū ki he kakaí ʻo fekauʻaki mo e ngaahi fakakaukau ʻoku lava ke iku atu ai ki he ʻulungāanga taʻetaaú. (Mātiu 5:28) Naʻe fakapotopoto mo ʻiloʻi lelei ange ʻa e founga faiako ia ko iá ʻi hono fokotuʻu pē ha ngaahi tuʻutuʻuni anga-fefeka mo fakafounga.

13. (a) Ko e hā ʻoku totonu ai ke fakaʻehiʻehi ʻa e kau mātuʻá mei hano faʻu ha ngaahi lao mo ha ngaahi tuʻutuʻuni ʻoku ʻikai ngaofengofuá? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi tafaʻaki ʻe niʻihi ʻoku mahuʻinga ke tokaʻi ai ʻa e konisēnisi ʻo ha tokotaha?

13 Ko e fanga tokoua ʻoku faifatongia ʻi he ʻaho ní ʻoku nau mahuʻingaʻia tatau pē ʻi he feinga ke aʻu ki he ngaahi lotó. Ko ia, ʻoku nau fakaʻehiʻehi mei hano fokotuʻu ha ngaahi tuʻutuʻuni taʻeʻuhinga mo ʻikai ngaofengofuá pe ko hano liliu ʻa e anga ʻo ʻenau ngaahi fakakaukau ʻanautolú ke hoko ko ha lao. (Fakafehoanaki mo Tāniela 6:​7-16.) ʻI he taimi ki he taimi, ʻoku feʻungamālie nai mo taimi totonu ʻa e ngaahi fakamanatu anga-ʻofa ʻo kau ki he ngaahi meʻa ʻo hangē ko e valá mo e teuteú, ka ʻe maumauʻi nai ʻe ha taha ʻo e kau mātuʻá ʻa hono ongoongo ʻi he tuʻunga ko ha tangata anga-fakaʻatuʻí ʻo kapau ʻokú ne toutou lea ʻo kau ki he ngaahi meʻa peheé pe feinga ke fokotuʻu fakamālohi atu ʻa e meʻa ʻa ia ko e fakahāhā tefito pē ia ʻo ʻene saiʻia ʻaʻaná. Ko hono moʻoní, ko e faʻahinga kotoa ʻi he fakatahaʻangá ʻoku totonu ke nau fakaʻehiʻehi mei he feinga ke pule ki he niʻihi kehé.​—Fakafehoanaki mo 2 Kolinitō 2:2; 1:​24, PM; Filipai 2:12.

14. Naʻe anga-fēfē ʻa hono fakahāhā ʻe Sīsū naʻá ne anga-fakaʻatuʻi ʻi he fekauʻaki mo e meʻa naʻá ne ʻamanekina mei he niʻihi kehé?

14 ʻOku fiemaʻu nai ki he kau mātuʻá ke nau sivisiviʻi kinautolu ʻi ha toe tafaʻaki ʻe taha: ‘ʻOku ou anga-fakaʻatuʻi ʻi he meʻa ʻoku ou ʻamanekina mei he niʻihi kehé?’ Naʻe pehē tofu pē ʻa Sīsū. Naʻá ne fakahaaʻi maʻu pē ki hono kau muimuí ʻo pehē naʻe ʻikai te ne ʻamanekina ha meʻa lahi ange meiate kinautolu ka ko ʻenau ngaahi feinga loto-ʻaufuatoó pē pea naʻá ne fakamahuʻingaʻi lahi ʻaupito ia. Naʻá ne fakahīkihikiʻi ʻa e fefine uitou masivá ʻi heʻene foaki ha ongo kiʻi sēniti naʻe mahuʻingaʻia siʻi. (Maʻake 12:​42, 43) Naʻá ne valokiʻi ʻa ʻene kau ākongá ʻi he taimi naʻa nau fakaangaʻi ai ʻa e tokoni totongi mamafa ʻa Melé, ʻo ne pehē: “Tuku ai pē ʻa e fefine: . . . Kuo ne fai siʻono tūkuingata.” (Maʻake 14:​6, 8) Naʻe aʻu ʻo ne anga-fakaʻatuʻi ʻi he taimi naʻe ʻikai ke tokoni ai kiate ia ʻa hono kau muimuí. Hangē ko ʻení, neongo naʻá ne naʻinaʻi ki heʻene kau ʻaposetolo vāofi taha mo ia ʻe toko tolú ke nau ʻāʻā mo leʻohi ia ʻi he pō naʻe taki pōpula ai iá, naʻa nau fakaloto-mamahiʻi ia ʻaki ʻenau toutou māʻumohe. Ka, naʻá ne fakahā ʻi he kaungāongoʻi: “ʻOku loto pē ʻa laumālie ke fai, ka ʻoku vaivai ʻa kakano.”​—Maʻake 14:​34-38.

15, 16. (a) Ko e hā ʻoku totonu ai ki he kau mātuʻá ke nau tokanga ke ʻoua ʻe tenge pe fakamanamanaʻi ʻa e tākangá? (e) Ko e hā ʻa e fakatonutonu naʻe fai ʻe ha tuofefine loto-tōnunga ʻe taha ʻo fekauʻaki mo e meʻa naʻá ne ʻamanekina mei he niʻihi kehé?

15 ʻOku moʻoni, naʻe fakalototoʻaʻi ʻe Sīsū ʻa hono kau muimuí ke ‘nau ngāue tōtōivi.’ (Luke 13:24) Ka naʻe ʻikai ʻaupito te ne tenge kinautolu ke nau fai pehē! Naʻá ne ueʻi kinautolu ke nau longomoʻui, ʻo fokotuʻu ha faʻifaʻitakiʻanga, pea takimuʻa, mo feinga ke aʻu ki honau lotó. Naʻá ne falala ki he mālohi ʻo e laumālie ʻo Sihová ke fai ʻe ia ʻa e toengá. ʻOku totonu ke fai pehē ʻa e kau mātuʻa ʻi he ʻaho ní ʻi hono fakalototoʻaʻi ʻa e tākangá ke nau tauhi ʻaufuatō ʻa Sihova ka ʻoku totonu ke nau fakaʻehiʻehi mei hano fakamanamanaʻi kinautolu ʻaki ʻa e ongoʻi halaia pe ongoʻi mā, ʻo fakahuʻuhuʻu ʻo pehē ko e meʻa ʻoku nau lolotonga faí ʻi heʻenau ngāue kia Sihová ʻoku ʻikai feʻunga pe ʻikai ke ala tali. Ko hano tenge anga-fefeka ke “fai ha meʻa lahi ange, fai ha meʻa lahi ange, fai ha meʻa lahi ange!” ʻe fakaloto-siʻiʻi nai ai ʻa e faʻahinga ʻoku nau fai ʻa hono kotoa ʻo ʻenau malavá. Ko ha mamahi lahi ē ʻe hoko ʻo kapau ʻe hanga ʻe ha taha ʻo e kau mātuʻá ʻo fokotuʻu hano ongoongo ʻi heʻene hoko ʻo “angakehe”​—ʻo kehe ʻaupito mei he anga-fakaʻatuʻí!​—1 Pita 2:18.

16 ʻOku totonu kiate kitautolu kotoa ke tau hoko ʻo anga-fakaʻatuʻi ʻi he meʻa ʻoku tau ʻamanekina mei he niʻihi kehé! Ko ha tuofefine ʻe taha, ʻi he hili ʻa ʻene mavahe mo hono husepānití mei heʻena vāhenga-ngāue fakamisinalé ke tokangaʻi ʻa ʻene faʻeé naʻe mahamahaki, naʻá ne tohi: “Ko ha ngaahi taimi faingataʻa moʻoni eni kiate kitautolu kau malanga ʻi he ngaahi fakatahaʻangá. ʻI he hoko ʻo ngāue ʻi he ngāue fakafeituʻú mo e fakavahé, naʻe hao ai mei he ngaahi mafasia lahi pehē ni, kae fakafokifā pē mo fakamamahi kuo tau lāuʻilo ki he meʻá ni. Hangē ko ʻení, naʻá ku faʻa pehē hifo kiate au, ‘Ko e hā ʻoku ʻikai ke tuʻuaki ai ʻe he tuofefine ko ē ʻa e tohi totonu ki he māhina ní? Meʻa nī ʻoku ʻikai te ne lau ʻa e Ngāue Fakafaifekau ʻo e Puleʻangá?’ ʻOku ou ʻilo he taimí ni hono ʻuhingá. Ko e niʻihi ko e kotoa pē ia ʻo ʻenau malavá ko ʻenau aʻu ʻo kau [ki he ngāué].” He toki meʻa lelei ange ē ke fakaongoongoleleiʻi hotau fanga tokouá ʻi he meʻa ʻoku nau faí kaeʻoua ʻe fakamaauʻi kinautolu ʻi he meʻa ʻoku ʻikai te nau faí!

17. Naʻe anga-fēfē ʻa hono fokotuʻu ʻe Sīsū ha faʻifaʻitakiʻanga maʻatautolu ʻi he fekauʻaki mo e anga-fakaʻatuʻí?

17 Fakakaukau atu ki ha faʻifaʻitakiʻanga fakaʻosi ʻo e anga ʻo hono ngāueʻaki ʻe Sīsū ʻa hono mafaí ʻi ha founga anga-fakaʻatuʻi. Hangē pē ko ʻene Tamaí, ʻoku ʻikai ke maluʻi anga-meheka ʻe Sīsū ʻa hono mafaí. Ko iá foki ko ha tokotaha foaki mafai tuʻu-ki-muʻa, ʻo ne fili ʻa ʻene kalasi tamaioʻeiki anga-tonú ke nau tokanga ki “heʻene ngaahi meʻa kotoa” ʻi heni ʻi he māmaní. (Mātiu 24:​45-47) Pea ʻoku ʻikai te ne manavasiʻi he fanongo ki he ngaahi fakakaukau ʻa e niʻihi kehé. Naʻá ne faʻa ʻeke ki heʻene kau fanongó: “Ko e ha hoʻomou poa?” (Mātiu 17:25; 18:12; 21:28; 22:42) Ko ia ʻoku totonu ke hoko ʻa e meʻa ko iá ʻi he lotolotonga ʻo e kau muimui kotoa pē ʻo Kalaisí ʻi he ʻahó ni. ʻOku ʻikai totonu ke ʻi ai ha mafai ʻokú ne ʻai kinautolu ke nau taʻeloto ai ke fanongo. Ngaahi mātuʻa, fanongo! Ngaahi husepāniti, fanongo! Kau mātuʻa, fanongo!

18. (a) ʻE anga-fēfē ke tau ʻilo pe ʻoku ʻi ai hatau ongoongo ʻi he anga-fakaʻatuʻi? (e) Ko e hā ʻa e meʻa ʻoku totonu ke tau fakapapauʻi ʻe kitautolu kotoa ke faí?

18 ʻOku ʻikai ha toe veiveiua, ko e tokotaha taki taha ʻo kitautolu ʻoku tau loto ke ʻi ai hatau “ongoongo ʻi he hoko ʻo anga-fakaʻatuʻi.” (Filipai 4:​5, Phillips) Ka ʻoku anga-fēfē ʻetau ʻilo ʻoku tau maʻu ha ongoongo pehē? ʻI he fieʻilo ʻa Sīsū pe ko e hā naʻe leaʻaki ʻe he kakaí ʻo kau kiate iá, naʻá ne ʻeke ki hono ngaahi kaungāmeʻa falalaʻangá. (Mātiu 16:13) Fēfē ke muimui ʻi heʻene faʻifaʻitakiʻangá? ʻE lava ke ke ʻeke ki ha taha ʻokú ke pehē ko ha tokotaha lea hangatonu moʻoni ia pe ʻokú ke maʻu ha ongoongo ko ha tokotaha anga-fakaʻatuʻi, mo ʻulutukua koe. Ko hono moʻoní ʻoku lahi ʻaupito ʻa e meʻa ʻoku malava ke fai ʻe kitautolu kotoa ke tau faʻifaʻitaki ofi ange ai ki he faʻifaʻitakiʻanga haohaoa ʻa Sīsū ʻi he anga-fakaʻatuʻí! Tautefito ʻo kapau ʻoku tau ngāueʻaki hatau mafai ki ha niʻihi kehe, ʻai ke tau muimui maʻu pē ʻi he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sihova mo Sīsuú, ʻo ngāueʻaki maʻu pē ia ʻi ha founga anga-fakaʻatuʻi, pea mateuteu ke faʻa fakamolemole, ngaofengofua, pe ʻulutukua ʻi he taimi ʻoku feʻungamālie aí. Ko ia ai, ʻofa ke hoko ʻa e tokotaha kotoa pē ʻo kitautolu ʻo feinga ke “fakaʻatuʻi”!​—Taitusi 3:2.

[Fakamatala ʻi lalo]

a Ko e fakamatala eni ʻa e tohi ko e New Testament Words: “Ko e tangata ʻoku epieikēs [anga-fakaʻatuʻí] ʻokú ne ʻiloʻi ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi taimi ʻoku totonu fakaʻaufuli fakalao ai ha meʻa ka ʻoku hala fakaʻaufuli fakaeʻulungāanga ia. Ko e tangata ʻoku epieikēs ʻokú ne ʻiloʻi ʻa e taimi ke fakangalokuloku ai ʻa e laó ʻi he malumalu ʻo ha mālohi ʻoku māʻolunga ange ia mo lahi ange ʻi he laó.”

Ko e Hā Haʻo Tali?

◻ Ko e hā ʻoku totonu ai ke loto ʻa e kau Kalisitiané ke nau anga-fakaʻatuʻí?

◻ ʻE malava fēfē ke faʻifaʻitaki ʻa e kau mātuʻá kia Sīsū ʻi he hoko ʻo mateuteu ke faʻa fakamolemolé?

◻ Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau feinga ke ngaofengofua ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe Sīsuú?

◻ ʻE lava fēfē ke tau fakahāhā ʻa e anga-fakaʻatuʻí ʻi he founga ʻoku tau ngāueʻaki ai ʻa e mafaí?

◻ ʻE anga-fēfē nai ʻetau vakaiʻi kitautolu pe ʻoku tau anga-fakaʻatuʻi moʻoni?

[Fakatātā ʻi he peesi 16]

Naʻe fakamolemoleʻi loto-lelei ʻe Sīsū ʻa Pita ʻi heʻene fakatomalá

[Fakatātā ʻi he peesi 17]

ʻI hono fakahāhā ʻe ha fefine ʻa e tui lahi ʻaupitó, naʻe vakai ai ʻa Sīsū ʻoku ʻikai ko ha taimi ia ke fusiaʻu ai ha tuʻutuʻuni ʻoku anga maheni ki ai

[Fakatātā ʻi he peesi 19]

Ngaahi mātuʻa fanongo!

[Fakatātā ʻi he peesi 19]

Ngaahi husepāniti fanongo!

[Fakatātā ʻi he peesi 19]

Kau mātuʻa fanongo!

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share