VAHE NIMA
Ko e Huhuʻí—Meʻaʻofa Lahi Taha ʻa e ʻOtuá
Ko e hā ʻa e huhuʻi?
Naʻe anga-fēfē hono tokonaki maí?
Ko e hā ʻene ʻuhinga kiate koé?
ʻE lava fēfē ke ke fakahaaʻi ʻokú ke houngaʻia ai?
1, 2. (a) Ko fē ʻa e taimi ʻoku mahuʻinga lahi ai ha meʻaʻofa kiate koe fakafoʻituituí? (e) Ko e hā ʻoku lava ai ke pehē ko e huhuʻí ʻa e meʻaʻofa mahuʻinga taha ʻe faifai ange pea lava ke ke maʻú?
KO E HĀ ʻa e meʻaʻofa lahi taha kuo faifai ange peá ke maʻú? ʻOku ʻikai fiemaʻu ke mamafa ha meʻaʻofa kae toki hoko ʻo mahuʻinga. He ko hono moʻoní, ko e mahuʻinga moʻoni ʻo ha meʻaʻofa ʻoku ʻikai fakapapauʻi tefito ia ʻi hono tuʻunga fakapaʻangá. ʻI hono kehé, ʻi he taimi ʻokú ke fiefia ai ʻi ha meʻaʻofa pe fakalato ai ha fiemaʻu moʻoni ʻi hoʻo moʻuí, ʻoku mahuʻinga lahi ia kiate koe fakafoʻituitui.
2 ʻI he ngaahi meʻaʻofa lahi ʻe lava ke ke fakaʻamu ke maʻú, ʻoku ʻi ai ʻa e taha ʻoku mahulu atu ia ʻi he ngaahi meʻaʻofa kehé kotoa. Ko ha meʻaʻofa ia mei he ʻOtuá ki he faʻahinga ʻo e tangatá. Kuo foaki mai ʻe Sihova kiate kitautolu ʻa e ngaahi meʻa lahi, ka ko ʻene meʻaʻofa lahi taha kiate kitautolú ko e feilaulau huhuʻi ʻa hono ʻAló, ʻa Sīsū Kalaisi. (Mātiu 20:28) Hangē ko ia te tau sio ki ai ʻi he vahé ni, ko e huhuʻí ʻa e meʻaʻofa mahuʻinga taha ʻe malava ke ke maʻú, he ʻe lava ke ne ʻoatu kiate koe ʻa e fiefia taʻealafakamatalaʻi pea ʻe lava ke fakalato ai ʻa hoʻo ngaahi fiemaʻu mahuʻinga tahá. Ko e huhuʻí ʻa e fakahāhā moʻoni lahi taha ʻo e ʻofa ʻa Sihova kiate koé.
KO E HĀ ʻA E HUHUʻI?
3. Ko e hā ʻa e huhuʻí, pea ko e hā ʻoku fiemaʻu ke tau mahinoʻí koeʻuhi ke mahinoʻi kakato ai ʻa e meʻaʻofa mahuʻinga ko ení?
3 Ko hono ʻai mahinó, ko e huhuʻí ʻa e founga ʻa Sihova ke haofakiʻi, pe fakahaofi ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá mei he angahalá mo e maté. (Efeso 1:7) Ke mahinoʻi ʻa e ʻuhinga ʻo e akonaki Fakatohitapu ko ení, ʻoku fiemaʻu ke tau fakakaukau ki he meʻa naʻe hoko ʻi he ngoue ko ʻĪtení. Ko ʻetau toki mahinoʻi pē ʻa e meʻa naʻe fakamoleki ʻe ʻĀtama ʻi heʻene faiangahalá ʻe lava ai ke tau mahinoʻi ʻa e ʻuhinga ko ha meʻaʻofa mahuʻinga ai kiate kitautolu ʻa e huhuʻí.
4. Naʻe ʻuhinga ki he hā ʻa e moʻui fakaetangata haohaoá kia ʻĀtamá?
4 ʻI heʻene fakatupu ʻa ʻĀtamá, naʻe ʻoange ʻe Sihova kiate ia ʻa e meʻa mahuʻinga moʻoni—ko e moʻui fakaetangata haohaoá. Fakakaukau atu ki he ʻuhinga ʻo e meʻa ko iá kia ʻĀtamá. ʻI hono ngaohi fakataha mo ha sino pea mo ha ʻatamai haohaoá, ʻe ʻikai ʻaupito te ne hoko ʻo puke, tupu ʻo motuʻa, pe mate. ʻI he tuʻunga ko ha tangata haohaoá, naʻá ne maʻu ha vahaʻangatae makehe mo Sihova. ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú ko ʻĀtamá ko ha “foha ʻo e ʻOtua.” (Luke 3:38) Ko ia naʻe maʻu ʻe ʻĀtama ha vahaʻangatae vāofi mo Sihova ko e ʻOtuá, ʻo hangē ko ia ko e vahaʻangatae ʻo ha foha mo ha tamai ʻofá. Naʻe fetuʻutaki ʻa Sihova mo hono foha fakamāmaní, ʻi hono ʻoange kia ʻĀtama ʻa e ngaahi ngāue fakafiemālie pea fakaʻatā ia ke ne ʻiloʻi ʻa e meʻa naʻe ʻamanekina meiate iá.—Senesi 1:28-30; 2:16, 17.
5. Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻa e Tohi Tapú ʻi heʻene pehē naʻe ngaohi ʻa ʻĀtama “i he imisi ʻo e ʻOtua”?
5 Naʻe ngaohi ʻa ʻĀtama “i he imisi ʻo e ʻOtua.” (Senesi 1:27) Naʻe ʻikai ʻuhinga iá naʻe tatau ʻa ʻĀtama mo e ʻOtuá ʻi he fōtungá. Hangē ko ia kuo tau ako ʻi he Vahe 1 ʻo e tohí ni, ko Sihová ko ha laumālie taʻehāmai. (Sione 4:24) Ko ia ai, ʻoku ʻikai maʻu ʻe Sihova ha sino kakano mo e toto. ʻI hono ngaohi ʻi he ʻīmisi ʻo e ʻOtuá, ʻoku ʻuhinga iá naʻe fakatupu ʻa ʻĀtama fakataha mo e ngaahi ʻulungāanga hangē ko e ʻulungāanga ko ia ʻo e ʻOtuá, ʻo kau ai ʻa e ʻofá, potó, fakamaau totonú mo e mālohí. Naʻe hangē ʻa ʻĀtama ko ʻene Tamaí ʻi ha toe founga mahuʻinga ʻe taha ʻi heʻene maʻu ko ia ʻa e tauʻatāina ke filí. Ko ia ai, naʻe ʻikai hangē ʻa ʻĀtama ko ha mīsini ʻa ia ʻe lava ke ne fakahoko pē ʻa e meʻa ʻoku faʻu pe fakapolokalamaʻi ke ne faí. ʻI hono kehé, naʻe lava ke ne fai ʻa e ngaahi fili fakafoʻituitui, ʻo fili ʻi he meʻa ʻoku tonú mo halá. Kapau naʻá ne fili ke talangofua ki he ʻOtuá, naʻá ne mei moʻui taʻengata he Palataisi ʻi he māmaní.
6. ʻI he taimi naʻe talangataʻa ai ʻa ʻĀtama ki he ʻOtuá, ko e hā naʻá ne fakamolekí, pea naʻe anga-fēfē ʻa e uesia ai ʻene fānaú?
6 ʻOku hā mahino leva, ʻi he taimi naʻe talangataʻa ai ʻa ʻĀtama ki he ʻOtuá pea fakahalaiaʻi ki he maté, naʻá ne totongi ai ha mahuʻinga māʻolunga ʻaupito. Ko ʻene angahalá naʻe fakatupunga ai ke mole ʻene moʻui fakaetangata haohaoá fakataha mo hono ngaahi tāpuakí kotoa. (Senesi 3:17-19) Ko e meʻa fakamamahí, naʻe mole meia ʻĀtama ʻa e moʻui mahuʻinga ko ení ʻo ʻikai kiate ia pē kae toe pehē foki ki heʻene fānau ʻi he kahaʻú. ʻOku pehē ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá: “Ko e hoko ʻa e fakamoʻui naʻe tatau mo e hoko ʻa e angahala ki mamani, ʻi he tangata pe taha [ʻĀtama]; mo e hoko ʻa e mate ʻi he angahala; mo ʻene aʻusia pehe ʻa e kakai kotoa pe ʻe he mate, koeʻuhi ne angahala kotoa pe.” (Loma 5:12) ʻIo, ko kitautolu kotoa kuo tau maʻu tukufakaholo ʻa e angahalá meia ʻĀtama. Ko ia ai, ʻoku pehē ʻe he Tohi Tapú naʻá ne “fakatau” atu ia mo ʻene fānaú ki he pōpula ki he angahalá mo e maté. (Loma 7:14) Naʻe ʻikai ha ʻamanaki kia ʻĀtama pe ko ʻIvi koeʻuhí naʻá na fili loto-lelei pē ke talangataʻa ki he ʻOtuá. Kae fēfē ʻena fānaú, ʻo kau ai ʻa kitautolu?
7, 8. ʻOku kau tefito ki ha huhuʻi ʻa e meʻa ʻe ua ko e hā?
7 Naʻe hoko mai ʻa Sihova ʻo fakahaofi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá fakafou ʻi he huhuʻí. Ko e hā ʻa e huhuʻi? Ko e foʻi fakakaukau ʻo ha huhuʻi ʻoku kau tefito ki ai ʻa e meʻa ʻe ua. ʻUluakí, ko ha huhuʻi ko e mahuʻinga ia ʻoku totongi ke fakahoko ai ha fakatauʻatāina pe ke toe fakatau fakafoki mai ʻaki ha meʻa. ʻE lava ke fakahoa ia ki he mahuʻinga ʻoku totongi ki hono fakatauʻatāinaʻi ʻo ha pōpula ʻi he taú. Ko hono uá, ko e huhuʻí ko ha mahuʻinga ia ʻokú ne ʻufiʻufi, pe totongi ʻa e mahuʻinga ʻo ha meʻa. ʻOku meimei tatau ia mo e mahuʻinga ʻoku totongi ke ʻufiʻufi ʻaki ʻa e ngaahi maumau naʻe fakatupunga ʻe ha fehālaaki. Ko e fakatātaá, kapau ʻoku fakatupunga ʻe ha taha ha fakatuʻutāmaki, ʻe pau ke ne totongi ha lahi ʻo ha meʻa ʻa ia ʻoku fehoanakimālie kakato pe tatau mo e mahuʻinga ʻo e meʻa naʻe maumauʻí.
8 ʻE malava fēfē ke ʻufiʻufi ʻa e mole lahi fakaʻulia naʻe hilifaki mai kiate kitautolu kotoa ʻe ʻĀtamá pea ke fakatauʻatāinaʻi ai kitautolu mei he pōpula ki he angahalá mo e maté? Tau lāulea angé ki he huhuʻi naʻe tokonaki mai ʻe Sihová mo e meʻa ʻe lava ke ʻuhinga ki ai ʻa e meʻá ni kiate koé.
FOUNGA NAʻE TOKONAKI MAI AI ʻE SIHOVA ʻA E HUHUʻÍ
9. Ko e faʻahinga huhuʻi fēfē naʻe fiemaʻú?
9 Koeʻuhi naʻe mole ha moʻui fakaetangata haohaoa, ʻe ʻikai lava ke faifai ange pea totongi fakafoki mai ia ʻe ha moʻui fakaetangata taʻehaohaoa. (Sāme 49:7, 8) Ko e meʻa naʻe fiemaʻú ko ha huhuʻi ʻoku tatau hono mahuʻingá mo e meʻa naʻe molé. ʻOku fehoanaki eni mo e tefitoʻi moʻoni ʻo e fakamaau totonu ʻoku maʻu ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá, ʻa ia ʻoku pehē ai: “Ko e moʻui pe maʻa ha moʻui.” (Teutalonome 19:21) Ko ia, ko e hā te ne ʻufiʻufi ʻa e mahuʻinga ʻo e soulu pe moʻui fakaetangata haohaoá, ʻa ia naʻe fakamoleki ʻe ʻĀtamá? Ko e toe moʻui fakaetangata haohaoa ʻe taha ʻa e “fetongi huhuʻi” fehoanakimālie naʻe fiemaʻú.—1 Timote 2:6.
10. Naʻe anga-fēfē hono tokonaki mai ʻe Sihova ʻa e huhuʻí?
10 Naʻe anga-fēfē hono tokonaki mai ʻe Sihova ʻa e huhuʻí? Naʻá ne fekauʻi mai ʻa e taha ʻo hono ngaahi foha laumālie haohaoá ki he māmaní. Ka naʻe ʻikai ke fekau mai ʻe Sihova ia ha faʻahinga meʻamoʻui laumālie pē. Naʻá ne fekauʻi mai ʻa e tokotaha naʻe mahuʻinga taha kiate iá, ʻa hono ʻAlo tofu-pē-taha-ne-fakatupú. (1 Sione 4:9, 10) ʻI he loto-leleí, naʻe liʻaki ai ʻe he ʻAlo ko ení ʻa hono ʻapi fakahēvaní. (Filipai 2:7) Hangē ko ia naʻa tau ako ki ai ʻi he vahe ki muʻa ʻo e tohí ni, naʻe fakahoko ʻe Sihova ha mana ʻi heʻene hiki hifo ʻa e moʻui ʻa e ʻAló ni ki he manava ʻo Melé. Fakafou ʻi he laumālie māʻoniʻoni ʻo e ʻOtuá, naʻe ʻaloʻi mai ai ʻa Sīsū ko ha tangata haohaoa pea naʻe ʻikai te ne ʻi he malumalu ʻo e tautea ʻo e angahalá.—Luke 1:35.
Naʻe foaki ʻe Sihova ʻa hono ʻAlo tofu-pē-taha-ne-fakatupú ko ha huhuʻi maʻatautolu
11. Naʻe lava fēfē ke hoko ha tangata ʻe taha ko ha huhuʻi maʻá e laui miliona?
11 Naʻe lava fēfē ki ha tangata ʻe taha ke ne hoko ko ha huhuʻi maʻá e tokolahi, ko hono moʻoní, maʻá e laui miliona ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá? Sai, naʻe anga-fēfē ʻa e hoko ʻa e faʻahinga ʻe laui miliona ʻo e tangatá ko e kau angahala ʻi he ʻuluaki taimí? Manatuʻi ʻi he faiangahalá, naʻe mole ai meia ʻĀtama ʻa e koloa mahuʻinga ko e moʻui fakaetangata haohaoá. Mei hení, naʻe ʻikai lava ai ke ne tuku mai ia ki heʻene fānaú. ʻI hono kehé, naʻe lava ke ne tuku mai pē ʻa e angahalá mo e maté. Ko Sīsū, ʻa ia ʻoku ui ʻe he Tohi Tapú ko e “Atama ki mui,” naʻá ne maʻu ha moʻui fakaetangata haohaoa, pea naʻe ʻikai ʻaupito te ne faiangahala. (1 Kolinito 15:45) ʻI ha ʻuhinga, naʻe fetongi ʻe Sīsū ʻa e tuʻunga ʻo ʻĀtamá koeʻuhi ke fakahaofi kitautolu. ʻI hono feilaulauʻi, pe foaki, ʻa ʻene moʻui haohaoá ʻi he talangofua kakato ki he ʻOtuá, naʻe totongi ai ʻe Sīsū ʻa e mahuʻinga ki he angahala ʻa ʻĀtamá. Naʻe ʻomai leva ai ʻe Sīsū ʻa e ʻamanaki ki he fānau ʻa ʻĀtamá.—Loma 5:19; 1 Kolinito 15:21, 22.
12. Ko e hā naʻe fakamoʻoniʻi ʻi he faingataʻaʻia ʻa Sīsuú?
12 ʻOku fakamatalaʻi fakaikiiki ʻe he Tohi Tapú ʻa e faingataʻa naʻe kātekina ʻe Sīsū ki muʻa ʻi heʻene pekiá. Naʻá ne fuesia ʻa e uipi fefeka, tutuki anga-fakamamahi pea mo ha pekia langa fakaʻulia ʻi ha ʻakau fakamamahi. (Sione 19:1, 16-18, 30; ʻApenitiki, “ʻUhinga ʻOku ʻIkai Ngāueʻaki Ai ʻe he Kau Kalisitiane Moʻoní ʻa e Kolosí ʻi he Lotú”) Ko e hā naʻe fiemaʻu ai kia Sīsū ke ne faingataʻaʻia lahi pehē faú? ʻI ha vahe ki mui ʻo e tohí ni, te tau sio ai naʻe fehuʻia ʻe Sētane pe ʻoku maʻu ʻe Sihova ha kau sevāniti fakaetangata, ʻa ia te nau faitōnunga ai pē ʻi he malumalu ʻo e ʻahiʻahí. ʻI he kātaki faitōnunga neongo ʻa e faingataʻaʻia lahí, naʻe ʻoange ai ʻe Sīsū ʻa e tali lelei taha naʻe malavá ki he pole ʻa Sētané. Naʻe fakamoʻoniʻi ʻe Sīsū ko ha tangata haohaoa ʻokú ne maʻu ʻa e tauʻatāina ke filí naʻe lava ke ne tauhi ʻa e anga-tonu haohaoa ki he ʻOtuá ʻo tatau ai pē pe ko e hā naʻe fai ʻe he Tēvoló. Kuo pau pē naʻe fiefia lahi ʻa Sihova ʻi he faitōnunga ʻa siʻono ʻAló!—Palovepi 27:11.
13. Naʻe anga-fēfē hono totongi ʻa e huhuʻí?
13 Naʻe anga-fēfē hono totongi ʻa e huhuʻí? ʻI he ʻaho hono 14 ʻo e māhina faka-Siu ko Nīsaní ʻi he 33 T.S., naʻe fakaʻatā ai ʻe he ʻOtuá ʻa hono ʻAlo haohaoa mo ʻikai haʻane angahalá ke tāmateʻi. Naʻe feilaulauʻi ai ʻe Sīsū ʻa ʻene moʻui fakaetangata haohaoá ʻo “ta tuʻo taha.” (Hepelu 10:10) ʻI he ʻaho hono tolu hili ʻa e pekia ʻa Sīsuú, naʻe toe fokotuʻu hake ia ʻe Sihova ʻo fakafoki ki he moʻui laumālié. ʻI hēvaní, naʻe ʻoatu ai ʻe Sīsū ki he ʻOtuá ʻa e mahuʻinga ʻo ʻene moʻui fakaetangata haohaoá ʻa ia naʻe feilaulauʻi ko ha huhuʻi ʻi he fakafetongi ki he fānau ʻa ʻĀtamá. (Hepelu 9:24) Naʻe tali ʻe Sihova ʻa e mahuʻinga ʻo e feilaulau ʻa Sīsuú he naʻe fiemaʻu ʻa e huhuʻí ke haofakiʻi ʻaki ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá mei he pōpula ki he angahalá mo e maté.—Loma 3:23, 24.
MEʻA ʻE LAVA KE ʻUHINGA KI AI ʻA E HUHUʻÍ KIATE KOÉ
14, 15. Ke maʻu ʻa e “fakamolemole ʻetau ngaahi angahala,” ko e hā kuo pau ke tau faí?
14 Neongo hotau tuʻunga angahalaʻiá, ʻe lava ke tau maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki mahuʻinga taʻehanotatau koeʻuhi ko e huhuʻí. Tau lāulea angé ki he niʻihi ʻo e ngaahi ʻaonga ʻo e meʻaʻofa lahi taha ko eni mei he ʻOtuá ʻi he lolotongá ni pea mo e kahaʻú.
15 Ko e fakamolemole ʻo e ngaahi angahalá. Koeʻuhi ko e taʻehaohaoa tukufakaholó, ʻoku tau fāinga moʻoni ai ke fai ʻa e meʻa ʻoku totonú. Ko kitautolu kotoa ʻoku tau angahala ʻi he leá pe ʻi he ngāué. Kae fakafou ʻi he feilaulau huhuʻi ʻa Sīsuú, ʻe lava ke tau maʻu ai ʻa e “fakamolemole ʻetau ngaahi angahala.” (Kolose 1:13, 14) Kae kehe, ke maʻu ʻa e fakamolemolé, kuo pau ke tau fakatomala moʻoni. Kuo pau ke tau toe kōlenga anga-fakatōkilalo kia Sihova, ʻo kole ʻa ʻene fakamolemolé makatuʻunga ʻi heʻetau tui ki he feilaulau huhuʻi ʻa hono ʻAló.—1 Sione 1:8, 9.
16. Ko e hā ʻokú ne ʻai ke tau malava ke lotu ki he ʻOtuá mo ha konisēnisi maʻá, pea ko e hā ʻa e mahuʻinga ʻo ha konisēnisi pehē?
16 Ko ha konisēnisi maʻa ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá. Ko ha konisēnisi halaia ʻe lavangofua ke taki atu ia ki he ʻikai ha toe ʻamanaki pea ʻai kitautolu ke tau ongoʻi taʻeʻaonga. Kae kehe, fakafou ʻi he fakamolemole naʻe ʻai ke malava ʻi he huhuʻí, ʻoku ʻai ʻe Sihova ʻi he anga-ʻofa ke tau malava ʻo lotu kiate ia mo ha konisēnisi maʻa neongo ʻetau taʻehaohaoá. (Hepelu 9:13, 14) ʻOku ʻai ʻe he meʻá ni ʻo malava ke tau maʻu ai ʻa e tauʻatāina ʻi he lea kia Sihová. Ko ia ai, ʻoku lava ke tau fakaofiofi tauʻatāina kiate ia ʻi he lotú. (Hepelu 4:14-16) Ko hono tauhi maʻu ha konisēnisi maʻá ʻokú ne ʻomai ʻa e nonga ʻo e fakakaukaú, pouaki ʻa e tokaʻi-kitá pea ʻomai ai ʻa e fiefia.
17. Ko e hā ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku malava koeʻuhi ko e pekia ʻa Sīsū maʻatautolú?
17 Ko e ʻamanaki ʻo e moʻui taʻengata ʻi ha māmani palataisí. “Koe totogi oe agahala koe mate,” ko e lau ia ʻa e Loma 6:23 (PM). ʻOku tānaki mai ʻe he veesi tatau: “Ka koe moui taegata koe foaki ofa ia ae Otua ia Jisu Kalaisi ko ho tau Eiki.” ʻI he Vahe 3 ʻo e tohí ni, naʻa tau lāulea ai ki he ngaahi tāpuaki ʻo e Palataisi fakamāmani ka hoko maí. (Fakahā 21:3, 4) Ko e kotoa ʻo e ngaahi tāpuaki ko ia ʻi he kahaʻú, ʻo kau ai ʻa e moʻui taʻengata ʻi he moʻui lelei haohaoá, ʻoku malava koeʻuhi ko e pekia ʻa Sīsū maʻatautolú. Ke maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ko iá, ʻoku fiemaʻu ke tau fakahaaʻi ʻoku tau houngaʻia ʻi he meʻaʻofa ʻo e huhuʻí.
ʻE LAVA FĒFĒ KE KE FAKAHAAʻI HOʻO HOUNGAʻIÁ?
18. Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau houngaʻia kia Sihova ʻi he tokonaki mai ʻo e huhuʻí?
18 Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau houngaʻia loloto kia Sihova ʻi he huhuʻí? Sai, ʻoku tautefito ʻa e mahuʻinga ʻo ha meʻaʻofa ʻi he kau ki ai ha feilaulauʻi ʻo e taimí, feingá, pe fakamole ʻi he tafaʻaki ʻa e tokotaha-foakí. ʻOku maongo ki hotau lotó ʻa e taimi ʻoku tau sio ai ki ha meʻaʻofa ko ha fakahāhā ia ʻo e ʻofa moʻoni ʻa e tokotaha-foakí kiate kitautolú. Ko e huhuʻí ʻa e meʻaʻofa mahuʻinga taha ʻi he meʻaʻofa kotoa pē, he naʻe fai ʻe he ʻOtuá ʻa e feilaulau lahi tahá ʻi hono tokonaki mai iá. “Naʻe ʻofa pehe ʻa e ʻOtua ki māmāni, ko ia naʻa ne foaki hono ʻAlo tofu-pe-taha-ne-fakatupu,” ko e lau ia ʻa e Sione 3:16. Ko e huhuʻí ʻa e fakamoʻoni tuʻu-ki-muʻa taha ʻo e ʻofa ʻa Sihova kiate kitautolú. Ko e toe fakamoʻoni ia ʻo e ʻofa ʻa Sīsuú, he naʻá ne foaki loto-lelei ʻa ʻene moʻuí maʻatautolu. (Sione 15:13) Ko ia ai, ko e meʻaʻofa ʻo e huhuʻí ʻoku totonu ke ne fakatuipauʻi kiate kitautolu ʻoku ʻofa mai ʻa Sihova mo hono ʻAló kiate kitautolu ʻi he tuʻunga ko e faʻahinga tāutahá.—Kaletia 2:20.
Ko e hoko ʻo ʻilo lahi ange fekauʻaki mo Sihová ʻa e founga ʻe taha ke fakahaaʻi ai ʻokú ke houngaʻia ʻi heʻene meʻaʻofa ko e huhuʻí
19, 20. ʻI he ngaahi founga fē ʻe lava ke ke fakahāhā ai ʻokú ke houngaʻia ʻi he meʻaʻofa ʻa e ʻOtuá ko e huhuʻí?
19 Ko e hā leva ʻe lava ke ke fakahāhā ai ʻokú ke houngaʻia ʻi he meʻaʻofa ʻa e ʻOtuá ko e huhuʻí? Ke kamataʻakí, ʻai ke ʻilo lahi ange fekauʻaki mo e Tokotaha-Foaki Lahí, ʻa Sihova. (Sione 17:3) Ko ha ako ʻo e Tohi Tapú fakataha mo e tokoni ʻa e tohí ni ʻe tokoniʻi ai koe ke ke fai ʻa e meʻa ko iá. ʻI hoʻo tupulaki ʻi he ʻiloʻi ʻo Sihová, ʻe loloto ai ʻa hoʻo ʻofa kiate iá. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻe ʻai koe ʻe he ʻofa ko iá ke ke loto ke fakahōifuaʻi ia.—1 Sione 5:3.
20 Ngāueʻi ʻa e tui ki he feilaulau huhuʻi ʻa Sīsuú. Fekauʻaki mo Sīsuú, naʻe pehē ai: “Ko ia ʻoku ne tui pikitai ki he ʻAlo ʻoku ne maʻu ʻa e moʻui taʻengata.” (Sione 3:36) ʻE lava fēfē ke tau ngāueʻi ʻa e tui kia Sīsuú? Ko e tui ko iá ʻoku ʻikai fakahaaʻi ia ʻe he leá ʻataʻatā pē. “ʻOku mate ʻa e tui ʻo ka mavahe mo e ngaue,” ko e lau ia ʻa e Semisi 2:26. ʻIo, ko e tui moʻoní ʻoku fakamoʻoniʻi ia ʻaki ʻa e “ngaue,” ʻa ia ko ʻetau ngaahi meʻa ʻoku faí. Ko e founga ʻe taha ke fakahaaʻi ai ʻoku tau maʻu ʻa e tui kia Sīsuú ko hono fai ʻetau lelei tahá ke faʻifaʻitaki kiate ia ʻo ʻikai ʻi he meʻa pē ʻoku tau leaʻakí kae toe pehē foki ki he meʻa ʻoku tau faí.—Sione 13:15.
21, 22. (a) Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau maʻu ʻa e kātoanga fakataʻu ʻo e Kai Efiafi ʻa e ʻEikí? (e) Ko e hā ʻe fakamatalaʻi ʻi he Vahe 6 mo e 7?
21 Maʻu ʻa e fakamanatu fakataʻu ʻo e Kai Efiafi ʻa e ʻEikí. ʻI he efiafi ʻo Nīsani 14, 33 T.S., naʻe fokotuʻu ai ʻe Sīsū ha kātoanga makehe ʻa ia ʻoku ui ʻe he Tohi Tapú ko e ‘ʻOhomohe [pe Kai Efiafi] ʻa e ʻEikí.’ (1 Kolinito 11:20; Mātiu 26:26-28) Ko e kātoanga ko ení ʻoku toe ui ia ko e Fakamanatu ʻo e pekia ʻa Kalaisí. Naʻe fokotuʻu ia ʻe Sīsū ke tokoni ki heʻene kau ʻapositoló mo e kau Kalisitiane moʻoni kotoa hili kinautolú ke nau manatuʻi, fakafou ʻi heʻene pekia ko ha tangata haohaoá, naʻá ne foaki ai ʻa hono soulú, pe ko ʻene moʻuí, ko ha huhuʻi. ʻI he fekauʻaki mo e kātoanga ko ení, naʻe fekau ʻe Sīsū: “Fai eni i he fakamanatu kiate au.” (Luke 22:19, PM) Ko hono kātoangaʻi ʻo e Fakamanatú ʻoku fakamanatu mai ai kiate kitautolu ʻa e ʻofa lahi naʻe fakahāhā ʻe Sihova mo Sīsū fakatouʻosi ʻi he fekauʻaki mo e huhuʻí. ʻE lava ke tau fakahaaʻi ʻetau houngaʻia ki he huhuʻí ʻaki ʻetau ʻi ai ʻi he kātoanga fakataʻu ʻo e Fakamanatu ʻo e pekia ʻa Sīsuú.a
22 Ko e tokonaki mai ʻe Sihova ʻa e huhuʻí ko ha meʻaʻofa mahuʻinga taʻehanotatau moʻoni ia. (2 Kolinito 9:14, 15) Ko e meʻaʻofa taʻehanotatau ko ení ʻe lava ke maʻu ʻaonga mei ai naʻa mo e faʻahinga kuo nau maté. Ko e Vahe 6 mo e 7 te na fakamatalaʻi ʻa e founga ko iá.
a Ki ha fakamatala lahi ange fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻo e Kai Efiafi ʻa e ʻEikí, sio ki he ʻApenitiki “Ko e Kai Efiafi ʻa e ʻEikí—Ko ha Kātoanga ʻOku Fakalāngilangiʻi Ai ʻa e ʻOtuá.”