KUPU AKO 16
Hokohoko Atu ʻa e Houngaʻia ʻi he Huhuʻí
“[Ko e] Foha ʻo e tangatá, naʻe . . . haʻú . . . ke foaki ʻene moʻuí ko ha huhuʻi ko e fetongi ʻo e tokolahi.”—MK. 10:45.
HIVA 149 Houngaʻia ʻi he Huhuʻí
ʻI HE KUPÚ NIa
1-2. Ko e hā ʻa e huhuʻi, pea ko e hā ʻoku tau fiemaʻu ai iá?
ʻI HE faiangahala ʻa e tangata haohaoa ko ʻĀtamá, naʻe mole meiate ia ʻa e faingamālie ke moʻui taʻengatá ʻo ʻikai ngata pē ʻiate ia kae pehē ki heʻene fānau ʻi he kahaʻú. Naʻe ʻikai ha kalofanga ki he meʻa naʻe fai ʻe ʻĀtamá. Naʻá ne faiangahala ʻiloʻilo pau. Kae fēfē ʻene fānaú? Naʻe ʻikai haʻanau kaunga ki he angahala ʻa ʻĀtamá. (Loma 5:12, 14) ʻE lava ke fai ha meʻa ke fakahaofi kinautolu mei he tautea mate naʻe tuha moʻoni mo ʻĀtamá? ʻIo! Hili pē ʻa e faiangahala ʻa ʻĀtamá, naʻe kamata ke fakahaaʻi ʻe Sihova ʻa e founga ke fakahaofi ai ʻa e laui miliona ʻo e hako ʻo ʻĀtamá mei he malaʻia ʻo e angahalá mo e maté. (Sēn. 3:15) ʻI he taimi kotofa ʻa Sihová, te ne fekauʻi mai hono ʻAló mei hēvani “ke foaki ʻene moʻuí ko ha huhuʻi ko e fetongi ʻo e tokolahi.”—Mk. 10:45; Sione 6:51.
2 Ko e hā ʻa e huhuʻi? ʻI he lave ki ai ʻa e Ngaahi Konga Tohi Tapu Faka-Kalisi Kalisitiané, ko e huhuʻí ko e mahuʻinga ia naʻe totongi ʻe Sīsū ke fakatau mai ʻaki ʻa e meʻa naʻe fakamoleki ʻe ʻĀtamá. (1 Kol. 15:22) Ko e hā ʻoku tau fiemaʻu ai ʻa e huhuʻí? Koeʻuhi ko e tuʻunga ʻa Sihova ki he fakamaau totonú hangē ko ia naʻe ʻomi ʻi he Laó naʻe fiemaʻu ai ke ʻoatu ha moʻui ki ha moʻui. (ʻEki. 21:23, 24) Naʻe mole meia ʻĀtama ʻene moʻui haohaoá. Ke fakahoko ʻa e fakamaau totonu ʻa e ʻOtuá, naʻe feilaulauʻi ʻe Sīsū ʻene moʻui haohaoa fakaetangatá. (Loma 5:17) ʻOkú ne hoko ai ko ha “Tamai Taʻengata” ki he faʻahinga kotoa ʻoku nau ngāueʻi ʻa e tui ki he huhuʻí.—ʻAi. 9:6; Loma 3:23, 24.
3. Fakatatau ki he Sione 14:31 mo e 15:13, ko e hā naʻe loto-lelei ai ʻa Sīsū ke feilaulauʻi ʻene moʻui haohaoa fakaetangatá?
3 Naʻe loto-lelei ʻa Sīsū ke feilaulauʻi ʻene moʻuí koeʻuhi ko ʻene ʻofa lahi ʻi heʻene Tamai fakahēvaní pea mo kitautolu. (Lau ʻa e Sione 14:31; 15:13.) ʻI hono ueʻi ʻe he ʻofa ko iá, naʻá ne fakapapauʻi ke tauhi maʻu ʻene anga-tonú ʻo aʻu ki he ngataʻangá pea fakahoko ʻa e finangalo ʻene Tamaí. Naʻe fai ia ʻe Sīsū ʻaki ʻene nofoʻaki faitōnunga ʻo aʻu ki heʻene pekia. Ko hono olá, ʻe fakahoko ai ʻa e muʻaki taumuʻa ʻa Sihova ki he faʻahinga ʻo e tangatá mo e māmaní. ʻI he kupu ko ení, te tau lāulea ai ki he ʻuhinga naʻe fakaʻatā ai ʻe he ʻOtuá ʻa Sīsū ke mātuʻaki faingataʻaʻia ki muʻa ke ne pekiá. Te tau toe vakai nounou ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa ha tokotaha-hiki Tohi Tapu naʻá ne houngaʻia lahi ʻi he huhuʻí. Pea fakaʻosí, te tau lāulea ki he founga ʻe lava ke tau fakahāhā ai ʻetau fakamālō koeʻuhi ko e huhuʻí pea mo e founga ʻe lava ke tau fakalahi ai ʻetau houngaʻia ki he feilaulau naʻe tokonaki mai ʻe Sihova mo Sīsū maʻa kitautolú.
KO E HĀ NAʻE PAU AI KE FAINGATAʻAʻIA ʻA SĪSUÚ?
Fakakaukau ki he ngaohikovia kotoa naʻe kātekina ʻe Sīsū ʻi hono tokonaki mai ʻa e huhuʻí! (Sio ki he palakalafi 4)
4. Fakamatalaʻi ʻa e founga naʻe pekia ai ʻa Sīsuú.
4 Sioloto atu ki he meʻa naʻe hoko ʻi he ʻaho fakaʻosi ʻo e moʻui ʻa Sīsū ʻi he māmaní. Neongo ʻoku lava ke ne ui ha kongakau ʻāngelo ke nau maluʻi ia, ʻokú ne fakaʻatā ʻa e kau sōtia Lomá ke nau puke ia ʻo haha anga-fakamamahi. (Māt. 26:52-54; Sione 18:3; 19:1) ʻOku nau ngāueʻaki ha uipi ʻo tatala ai hono kilí. Ki mui ai, ʻoku nau ʻai ke ne fua ha ʻakau mamafa ʻi hono tuʻa kuo lavelaveá. ʻOku kamata ke toho atu ʻe Sīsū ʻa e ʻakaú ki he feituʻu ʻe tāmateʻi ai iá, kae taimi nounou mei ai naʻa nau kounaʻi ha tangata ke ne fua ia. (Māt. 27:32) ʻI he aʻu ʻa Sīsū ki he feituʻu te ne pekia aí, ʻoku tutuki ʻe hono kau fakahoko tauteá hono nimá mo hono vaʻé ki he ʻakaú. ʻOku hae hifo ʻe he mamafa ʻo e sino ʻo Sīsuú ʻa e ngaahi mata kafo ʻi he faʻó. ʻOku mamahi hono ngaahi kaumeʻá pea tangi ʻene faʻeé, ka ʻoku manukiʻi ʻe he kau taki Siú ʻa Sīsū. (Luke 23:32-38; Sione 19:25) ʻOku faingataʻaʻia ʻa Sīsū ʻi ha ngaahi houa. ʻOku kamata ke vaivai ʻa e tā hono mafú mo hono maʻamaʻá, pea ʻoku faingataʻa ange ʻene mānavá. ʻI he tauʻaki ʻene mānavá, ʻokú ne leaʻaki ʻene lotu fakaʻosí. ʻOkú ne punou hifo leva pea tuku atu ʻene moʻuí. (Mk. 15:37; Luke 23:46; Sione 10:17, 18; 19:30) Ko ha mate ʻi ha founga māmālie peheni naʻe langa lahi mo fakamā moʻoni!
5. Ko e hā ʻa e meʻa naʻe fakalilifu ange kia Sīsū ʻi he founga naʻe tāmateʻi ai iá?
5 Kia Sīsū, ko e founga naʻe tāmateʻi ai iá naʻe ʻikai ko e konga fakalilifu taha ia ʻene faingataʻaʻiá. Naʻá ne loto-mamahi ange ʻi he tukuakiʻi naʻe makatuʻunga ai hono tāmateʻi iá. Naʻe tukuakiʻi loi ia ko ha tokotaha lea fieʻotua—ko ha tokotaha naʻe ʻikai ke ne fakaʻapaʻapaʻi ʻa e ʻOtuá pe ko e huafa ʻo e ʻOtuá. (Māt. 26:64-66) Ko e fakakaukau atu ki he tukuakiʻi ko iá naʻe fakamamahiʻi ai ʻa Sīsū ʻo ne ʻamanaki heʻikai tuku ʻe heʻene Tamaí ke fakamaaʻi ia ʻi he foungá ni. (Māt. 26:38, 39, 42) Ko e hā naʻe fakaʻatā ai ʻe Sihova hono ʻAlo ʻofaʻangá ke faingataʻaʻia pea pekiá? Tau lāulea angé ki ha ʻuhinga ʻe tolu.
6. Ko e hā naʻe pau ai ke tautau ʻa Sīsū ʻi ha ʻakau fakamamahí?
6 ʻUluakí, naʻe pau ke tautau ʻa Sīsū ʻi ha ʻakau ke fakatauʻatāinaʻi ai ʻa e kau Siú mei hano fakamalaʻiaʻi. (Kal. 3:10, 13) Naʻa nau loto-lelei ke tauhi ʻa e Lao ʻa e ʻOtuá ka naʻe ʻikai ke nau tauhi ia. Ko hono olá, ko e malaʻia ko ení naʻe toe tānaki atu ia ki honau fakahalaiaʻi ko e hako angahalaʻia ʻo ʻĀtamá. (Loma 5:12) Ko e Lao ʻa e ʻOtuá ki ʻIsilelí naʻe fakahaaʻi ai ko ha tangata naʻá ne fai ha angahala ʻoku tuha mo e maté naʻe totonu ke tāmateʻi. Hili iá, ko hono sino kuo maté ʻe tautau nai ia ʻi ha ʻakau.b (Teu. 21:22, 23; 27:26) Ko ia ʻi hono tautau ʻo Sīsū ʻi he ʻakaú, naʻá ne ʻai ai ke malava ʻa e puleʻanga ko eni naʻa nau siʻaki iá ʻo maʻu ʻaonga mei heʻene feilaulaú.
7. Ko e hā ʻa e ʻuhinga hono ua naʻe fakaʻatā ai ʻe he ʻOtuá hono ʻAló ke faingataʻaʻiá?
7 Fakakaukau ki he ʻuhinga hono ua naʻe fakaʻatā ai ʻe he ʻOtuá hono ʻAló ke faingataʻaʻiá. Naʻá ne akoʻi ʻa Sīsū ki hono ngafa ʻi he kahaʻú ko hotau Taulaʻeiki Lahí. Naʻe hokosia ʻe Sīsū ʻa e faingataʻa ko ia ke talangofua ki he ʻOtuá ʻi he malumalu ʻo e ʻahiʻahi lahí. Naʻá ne ongoʻi ʻa e tenge lahi ʻo ne lotu ki ha tokoni “fakataha mo e ngaahi kalanga leʻo-lahi mo e loʻimataʻia.” Ko hono moʻoní, ʻi hono foua ʻa e mamahi lahi fakaeongó, ʻoku mahinoʻi ʻe Sīsū ʻetau ngaahi fiemaʻú pea ʻoku “malava ai ke tokoni mai” ʻi he taimi ʻoku “ʻahiʻahiʻi” ai kitautolú. He houngaʻia ē ko kitautolu kia Sihova ʻi hono fakanofo ha Taulaʻeiki Lahi mohu meesi maʻatautolu ʻoku malava ke ne “kaungāongoʻi mai ki heʻetau ngaahi vaivaiʻangá”!—Hep. 2:17, 18; 4:14-16; 5:7-10.
8. Ko e hā ʻa e ʻuhinga hono tolu naʻe fakaʻatā ai ʻe he ʻOtuá ʻa Sīsū ke ʻahiʻahi lahí?
8 Tolú, naʻe fakaʻatā ʻe Sihova ʻa Sīsū ke faingataʻaʻia lahi koeʻuhi ke tali ai ha fehuʻi mahuʻinga: ʻE lava ke fakahāhā ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa e anga-līʻoa fakaʻotuá naʻa mo e ʻi he ʻahiʻahi kakahá? ʻOku pehē ʻe Sētane ʻikai! ʻOkú ne taukaveʻi ʻoku tauhi pē ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ki he ʻOtuá ʻi ha ngaahi ʻuhinga siokita. Pea ʻokú ne tui—hangē ko ʻenau kui ko ʻĀtamá—ʻoku ʻikai ke nau līʻoa kia Sihova. (Siope 1:9-11; 2:4, 5) ʻI he falala pau ʻa Sihova ki he mateaki ʻa hono ʻAló, naʻá ne fakaʻatā ʻa Sīsū ke ʻahiʻahiʻi ki he taupotu taha ʻo e kātaki ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. Naʻe tauhi maʻu ʻe Sīsū ʻene anga-tonú pea fakamoʻoniʻi ko ha tokotaha loi ʻa Sētane.
TOKOTAHA-HIKI TOHI TAPU NAʻÁ NE HOUNGAʻIA LAHI ʻI HE HUHUʻÍ
9. Ko e hā ʻa e faʻifaʻitakiʻanga naʻe fokotuʻu mai ʻe he ʻapositolo ko Sioné?
9 Ko e tui ʻa e kau Kalisitiane tokolahi kuo fakaivimālohiʻi ʻe he akonaki fekauʻaki mo e huhuʻí. Kuo nau hanganaki malanga neongo ʻa e fakafepakí pea kuo nau kātekina ʻa e faʻahinga ʻahiʻahi kotoa ʻo aʻu ki heʻenau taʻumotuʻá. Fakakaukau ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa e ʻapositolo ko Sioné. Naʻá ne malangaʻi mateaki ʻa e moʻoni fekauʻaki mo Kalaisí mo e huhuʻí, ʻo ngalingali ʻi he taʻu ʻe 60 tupu. ʻI heʻene meimei taʻu 100, ʻoku ngalingali naʻe vakai ʻa e ʻEmipaea Lomá kiate ia ko ha tokotaha fakatuʻutāmaki ʻo nau tuku pōpula ia ʻi he motu ko Pātimosí. Ko e hā ʻa e hia naʻá ne faí? Ko e “lea fekauʻaki mo e ʻOtuá mo [ʻene] fakamoʻoni fekauʻaki mo Sīsuú.” (Fkh. 1:9) He faʻifaʻitakiʻanga tuʻu-ki-muʻa ē ʻo e tuí mo e kātakí!
10. ʻOku anga-fēfē hono fakahaaʻi ʻe he ngaahi tohi ʻa Sioné naʻá ne houngaʻia ʻi he huhuʻí?
10 ʻOku fakahaaʻi ʻe Sione ʻene ʻofa lahi kia Sīsuú mo ʻene houngaʻia ʻi he huhuʻí ʻi heʻene ngaahi tohi fakamānavaʻí. ʻOku laka hake ʻi he tuʻo 100 ʻene lave ai ki he huhuʻí pe ko e ʻaonga ʻoku ala maʻu ʻi he huhuʻí. Ko e fakatātaá, naʻe hiki ʻe Sione: “Kapau ʻoku fai ʻe ha taha ha angahala, ʻoku ʻi ai hotau tokotaha tokoni ʻi he ʻao ʻo e Tamaí, ko Sīsū Kalaisi, ko ha tokotaha māʻoniʻoni.” (1 Sio. 2:1, 2) ʻOku toe fakamamafaʻi ʻi he ngaahi tohi ʻa Sioné ʻa e mahuʻinga ʻo e “faifakamoʻoni fekauʻaki mo Sīsuú.” (Fkh. 19:10) ʻOku hā mahino, naʻe houngaʻia lahi ʻa Sione ʻi he huhuʻí. ʻE lava fēfē ke tau fakahaaʻi ʻoku tau pehē foki mo kitautolu?
ʻE LAVA FĒFĒ KE KE FAKAHĀHĀ HOʻO FAKAMĀLŌ KI HE HUHUʻÍ?
Kapau ʻoku tau houngaʻia moʻoni ʻi he huhuʻí, te tau talitekeʻi ʻa e fakatauele ke faiangahalá (Sio ki he palakalafi 11)c
11. Ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke talitekeʻi ʻa e ʻahiʻahí?
11 Talitekeʻi ʻa e fakatauele ke faiangahalá. Kapau ʻoku tau houngaʻia moʻoni ʻi he huhuʻí, heʻikai ke tau fakakaukau: ‘ʻOku ʻikai ha fiemaʻu ia kiate au ke u feinga lahi ke talitekeʻi ʻa e fakatauelé. ʻE lava ke u faiangahala peá u toki kole leva ki ha fakamolemole.’ ʻI hono kehé, ʻi he taimi ʻoku fakataueleʻi ai kitautolu ke fai ha meʻa ʻoku hala, te tau tali: ‘ʻIkai! ʻE lava fēfē ke u fai ha meʻa pehē hili ʻa e meʻa kotoa kuo fai ʻe Sihova mo Sīsū maʻakú?’ Fakatatau ki he meʻa ko iá, ʻe lava ke tau kole kia Sihova ki ha mālohi, ʻo kōlenga kiate ia: ‘ʻOua naʻa tuku au ke u tō ʻi he ʻahiʻahí.’—Māt. 6:13.
12. ʻE lava fēfē ke tau ngāueʻaki ʻa e faleʻi ʻi he 1 Sione 3:16-18?
12 ʻOfa ʻi ho fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné. ʻI heʻetau fakahāhā ʻa e ʻofa ko iá, ʻoku tau toe fakahāhā ai ʻetau houngaʻia ʻi he huhuʻí. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhí naʻe foaki ʻe Sīsū ʻene moʻuí ʻo ʻikai maʻa kitautolu pē kae pehē foki ki hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné. Kapau naʻá ne mateuteu ke pekia maʻa kinautolu, ʻoku hā mahino ʻoku nau mahuʻinga lahi ʻi heʻene vakaí. (Lau ʻa e 1 Sione 3:16-18.) ʻOku tau fakahāhā ʻetau ʻofa ʻi hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné ʻi he anga ʻetau fakafeangai kiate kinautolú. (ʻEf. 4:29, 31–5:2) Ko e fakatātaá, ʻoku tau tokoni kiate kinautolu ʻi he taimi ʻoku nau puke aí pe ʻi he taimi ʻoku nau kātekina ai ha ʻahiʻahi kakaha, kau ai ʻa e ngaahi fakatamaki fakanatulá. Ka ko e hā ʻoku totonu ke tau fai ʻi he taimi ʻoku fai pe leaʻaki ai ʻe ha kaungātui ha meʻa ʻokú ne fakalotomamahiʻi kitautolu?
13. Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau faʻa fakamolemolé?
13 ʻOkú ke hehema ke tukulotoʻi ha ʻita ʻi ha kaungātui? (Liv. 19:18) Kapau ko ia, muimui ʻi he akonaki ko ení: “Hokohoko atu ʻa e fekātakiʻaki mo e fefakamolemoleʻaki loto-lelei neongo ai pē ʻo kapau ʻoku ʻi ai ha taha ʻokú ne maʻu ha ʻuhinga ke lāunga ai fekauʻaki mo ha taha. Hangē tofu pē ko ia ne fakamolemoleʻi loto-lelei kimoutolu ʻe Sihová, kuo pau foki ke mou fai ʻa e meʻa tatau.” (Kol. 3:13) ʻI he taimi kotoa ʻoku tau fakamolemoleʻi ai hotau tokouá pe tuofefiné, ʻoku tau fakamoʻoniʻi ai ki heʻetau Tamai fakahēvaní ʻoku tau houngaʻia moʻoni ʻi he huhuʻí. ʻE lava fēfē ke hokohoko atu ʻetau fakalahi ʻetau houngaʻia ʻi he meʻaʻofa ko eni mei he ʻOtuá?
ʻE LAVA FĒFĒ KE KE FAKALAHI HOʻO HOUNGAʻIA ʻI HE HUHUʻÍ?
14. Ko e hā ʻa e founga ʻe taha ʻe lava ke tau fakalahi ai ʻetau houngaʻia ʻi he huhuʻí?
14 Fakamālō kia Sihova ki he huhuʻí. “ʻOku ou fakakaukau ʻoku mahuʻinga ke lave ki he huhuʻí ʻi he ʻaho taki taha ʻi heʻeku ngaahi lotú pea fakamālō kia Sihova fekauʻaki mo ia,” ko e lea ia ʻa ha tuofefine taʻu 83 ko Joanna, ʻoku nofo ʻi ʻInitia. ʻI hoʻo ngaahi lotu fakafoʻituituí, fakakaukau fekauʻaki mo haʻo ngaahi fehālaaki pau naʻe fai lolotonga ʻa e ʻahó, pea kole leva ki he fakamolemole ʻa Sihová. Ko e moʻoni, kapau kuó ke fai ha angahala mamafa, ʻe fiemaʻu foki kiate koe ʻa e tokoni ʻa e kau mātuʻá. Te nau fanongo atu kiate koe pea ʻoatu ʻa e faleʻi anga-ʻofa mei he Folofola ʻa e ʻOtuá. Te nau lotu fakataha mo koe, ʻo kole kia Sihova ke hokohoko atu ʻene fakamolemoleʻi koe fakafou ʻi he mahuʻinga ʻo e feilaulau ʻa Sīsuú “ke hoko ai ʻo fakamoʻui” fakalaumālie koe.—Sēm. 5:14-16.
15. Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau vaheʻi ʻa e taimi ke lau fekauʻaki mo e huhuʻí pea fakalaulauloto ki aí?
15 Fakalaulauloto ki he huhuʻí. “ʻI heʻeku lau fekauʻaki mo e faingataʻaʻia ʻa Sīsuú ʻoku ou fakatē-loʻimata,” ko e lau ia ʻa ha tuofefine taʻu 73 ko Rajamani. Te ke ongoʻi mamahi foki mo koe ʻi he fakakaukau atu fekauʻaki mo e faingataʻaʻia lahi ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá. Ka ko e lahi ange hoʻo fakalaulauloto fekauʻaki mo e feilaulau naʻe fai ʻe Sīsuú, ko e lahi ange ia hoʻo ʻofa kiate ia mo ʻene Tamaí. Ke tokoniʻi koe ke fakalaulauloto ki he huhuʻí, ko e hā ʻoku ʻikai ke ke fai ai ha ako makehe ʻi he kaveinga ko ení?
Fakafou ʻi ha houa kai maʻamaʻa, naʻe fakahaaʻi ʻe Sīsū ki heʻene kau ākongá ʻa e founga ke manatua ai ʻene feilaulaú (Sio ki he palakalafi 16)
16. ʻE lava fēfē ke tau maʻu ʻaonga mei hono akoʻi ʻa e niʻihi kehé fekauʻaki mo e huhuʻí? (Sio ki he tā ʻi he takafí.)
16 Akoʻi ʻa e niʻihi kehé fekauʻaki mo e huhuʻí. ʻI he taimi taki taha ʻoku tau talanoa ai ki he niʻihi kehé fekauʻaki mo e huhuʻí, ʻe tupulekina ai ʻetau houngaʻiá. ʻOku tau maʻu ʻa e ngaahi meʻangāue lelei ʻaupito ke akoʻiʻaki ʻa e niʻihi kehé fekauʻaki mo e ʻuhinga naʻe pekia ai ʻa Sīsū maʻa kitautolú. Ko e fakatātaá, ʻe lava ke tau ngāueʻaki ʻa e lēsoni 4 ʻo e polosiua Ongoongo Lelei mei he ʻOtuá! ʻOku fakakaveinga ʻa e lēsoni ko iá “Ko Hai ʻa Sīsū Kalaisi?” Pe ʻe lava ke tau lave ki he vahe 5 ʻo e tohi Ko e Hā ʻOku Lava ke Akoʻi Mai ʻe he Tohi Tapú? ʻOku fakakaveinga ʻa e vahe ko iá “Huhuʻí—Meʻaʻofa Lahi Taha ʻa e ʻOtuá.” Pea ʻi he taʻu taki taha ʻe lava ke tau fakalahi ʻetau houngaʻia ʻi he huhuʻí ʻaki ʻetau maʻu ʻa e Fakamanatu ʻo e pekia ʻa Sīsuú pea tau faivelenga ʻi hono fakaafeʻi ʻa e niʻihi kehé ke kau fakataha mo kitautolu. Ko ha monū ē kuo ʻomai ʻe Sihova kiate kitautolu ke akoʻi ʻa e niʻihi kehé fekauʻaki mo hono ʻAló!
17. Ko e hā ʻoku hoko ai ʻa e huhuʻí ko e meʻaʻofa lahi taha ʻa e ʻOtuá ki he faʻahinga ʻo e tangatá?
17 ʻOku ʻikai ha veiveiua, ʻoku tau maʻu ʻa e ʻuhinga lelei ke fakatupulekina mo tauhi maʻu ʻa e houngaʻia lahi ʻi he huhuʻí. Koeʻuhi ko e huhuʻí, ʻoku lava ai ke tau kaumeʻa ofi mo Sihova neongo ʻetau taʻehaohaoá. Koeʻuhi ko e huhuʻí, ʻe veteki fakaʻaufuli ai ʻa e ngaahi ngāue ʻa e Tēvoló. (1 Sio. 3:8) Koeʻuhi ko e huhuʻí, ʻe fakahoko ai ʻa e muʻaki taumuʻa ʻa Sihova ki he māmaní. Ko e māmaní kotoa ʻe hoko ko ha palataisi. Ko e tokotaha kotoa ʻokú ke fetaulaki mo iá ʻe ʻofa kia Sihova pea tauhi kiate ia. ʻI he ʻaho taki taha, ʻofa ke tau kumi ki ha founga ke fakahāhā ai ʻetau houngaʻia ʻi he huhuʻí—ʻa e meʻaʻofa lahi taha ʻa e ʻOtuá ki he faʻahinga ʻo e tangatá!
HIVA 2 ʻOku Mau Fakamālō Kiate Koe, Sihova
a Ko e hā naʻe faingataʻaʻia ai ʻa Sīsū ʻi ha pekia fakamamahí? ʻE tali ʻi he kupu ko ení ʻa e fehuʻi ko iá. ʻE toe tokoniʻi ai kitautolu ke fakaivimālohiʻi ʻetau houngaʻia ʻi he huhuʻí.
b Naʻe angaʻaki ʻe he kau Lomá ke tutuki pe haʻi ʻa e faʻahinga kuo fakahalaiaʻí ʻi ha ʻakau lolotonga ʻenau kei moʻuí, pea naʻe fakaʻatā ʻe Sihova ʻa hono ʻAló ke tāmateʻi ʻi he founga ko iá.
c FAKAMATALA ʻO E FAKATĀTĀ: ʻOku talitekeʻi ʻe he tokoua taki taha ha fakatauele—ke sio ki ha ʻata fakalielia, ifi tapaka pe tali ha totongi fufū.