LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w92 3/1 p. 22-24
  • ‘Ko e Taimi Fē Ia?’

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • ‘Ko e Taimi Fē Ia?’
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1992
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ngaahi Fakaʻilonga Taimi Kuo Foaki ʻe he ʻOtuá
  • Ngaahi Kupuʻi Lea Fekauʻaki mo e Taimí
  • Ko e Ngaahi Houa Poʻuli ʻo e Kakai Hepeluú
  • ʻI he ʻUluaki Senitulí
  • Ko e Ngaahi Vahevahe ʻo e Poʻulí
  • ʻIlo ʻa e Taimi ʻo e ʻAhó
  • ʻOkú Ke ʻIloʻi ʻa e Taimí?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2018
  • Fehuʻi mei he Kau Lautohí
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2011
  • “Mou Leʻo”!
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2003
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1992
w92 3/1 p. 22-24

‘Ko e Taimi Fē Ia?’

‘KO E fihá eni?’ Kuo tuʻo fiha haʻo ʻeke ʻa e fehuʻi ko iá? ʻI hotau kuonga fakaonopooni fakatovavé, ʻoku tau tokangaʻi maʻu pē ʻa e taimí. Ko e lahi taha ʻo ʻetau ngaahi ngāue ʻoku fai fakaʻahó​—ko e malanga hake ʻi he pongipongí, ʻalu ki he ngāué, maʻu ʻetau meʻatokoni, feʻiloaki mo hotau ngaahi kaungāmeʻa, mo e ngaahi meʻa pehē​—ʻoku mātuʻaki puleʻi ia ʻe he taimí. Pea ʻoku tau fakafalala ʻi he ngaahi meʻa tala taimi kehekehe​—ngaahi uasi lalahi, ngaahi vesa uasi, ngaahi uasi fafangu, ngaahi letiō​—ke fakahā kiate kitautolu pe ko e hā ʻa e taimí.

Kae fēfē ʻa e kuonga ʻo e Tohitapú ʻa ia naʻe ʻikai ke maʻu ʻe he kakai aí ʻa e ngaahi meʻa ke tala ʻa e taimí ʻo hangē ko ia ʻoku tau maʻú? Naʻe anga-fēfē ʻa ʻenau lau ʻa e taimí? ʻOku ʻomai ʻe he fakamatala ʻi he Tohitapú ha fakaʻilonga ʻo kau ki he meʻa ko ʻení? Ko hono ʻilo ki he taimi lolotonga ʻo e ʻaho naʻe hoko ai ha meʻa ʻi he Tohitapú te ne ʻomai nai kiate koe ha ʻiloʻilo foʻou ki he Folofola ʻa e ʻOtuá pea toe tānaki atu mo e fiefia ki hoʻo ako Tohitapú.

Ngaahi Fakaʻilonga Taimi Kuo Foaki ʻe he ʻOtuá

ʻI he kuonga muʻa fuoloá ko e taimi naʻe hoko ai ha meʻa naʻe faʻa fakaʻilongaʻi ia ʻaki ʻa e vakai ki he laʻaá pe māhiná, ko e “ongo maamaʻanga lalahi” kuo fokotuʻu ʻe he Tokotaha-fakatupú ʻi he langí ke “vaheʻi ʻa e ʻaho mei he po.” (Sēnesi 1:14-16) Ko e fakatātā, naʻe ʻi he “pongipongi hake leva” pea naʻe naʻinaʻi ʻe he ongo ʻāngeló kia Lote mo hono fāmilí ke nau hola mei he kolo ko Sōtomá ʻa ia naʻe pau ke fakaʻauha. (Sēnesi 19:15, 16) Pea naʻe “feʻunga mo ʻene efiafi” naʻe aʻu atu ʻa e sevāniti angatonu ʻa ʻĒpalahamé ki he vaikeli ʻa ia naʻá ne fetaulaki ai mo Lepeká.​—Sēnesi 24:11, 15.

ʻI he taimi ʻe niʻihi, ʻoku fakahā matematē ange ai ʻa e vahaʻa taimí. Ko e fakatātā, ko ʻApimeleki, ko e foha anga-fakamālohi ʻo e Fakamaau ko Kitione, naʻe naʻinaʻi kiate ia ke ne ʻohofi ʻa e kolo ko Sīkemí ʻi he toki “pongipongi hake ʻi he hopo ʻa e laʻa.” (Fakamaau 9:33) ʻOku hā mahino naʻe ʻi ai ʻa e ʻuhinga fakaetau ʻi he meʻá ni. Ko e ngingila ʻo e hopo hake ʻa e laʻaá mei he tuʻa ʻo e kau tau ʻa ʻApimelekí ʻoku pau naʻe faingataʻa ʻaupito ki he kau maluʻi ʻo Sīkemí ke sio ki he ngaahi konga kau ʻohofí ʻi he “ʻata pe ʻo e [ngaahi] moʻunga.”​—Fakamaau 9:36-41.

Ngaahi Kupuʻi Lea Fekauʻaki mo e Taimí

Naʻe ngāueʻaki ʻe he kau Hepeluú ʻa e ngaahi kupuʻi lea naʻe fakatou maeʻeeʻa lelei mo fakatupu mahuʻinga ke fakaʻilongaʻi ʻa e taimí. ʻOku ʻikai ke ngata pē ʻi heʻenau fakahā mai kiate kitautolu ʻa e ongo ʻo kau ki he ʻātakai fakalotofonuá mo e ngaahi anga-fakafonuá ka ʻoku nau toe fakahā foki mo ha meʻa ʻo kau ki he ngaahi tuʻunga ʻo e meʻa naʻe faí.

Ko e fakatātā, ʻoku fakahā kiate kitautolu ʻe he Sēnesi 3:8 naʻe fakafuofua ko e taimi “hauhaufano ʻo e ʻaho” ko e taimi ia naʻe folofola ai ʻa Sihova kia ʻĀtama mo ʻIvi ʻi he ʻaho ko ia naʻá na fai angahala aí. ʻOku mahino ʻeni ia naʻe ofi ke tō ʻa e laʻaá ʻa ia ʻoku kamata ke ʻalu hake ʻa e ʻea hauhaufano, ʻo maʻu ai ʻa e fiemālie mei he vela ʻo e ʻahó. ʻOku faʻa hoko, ʻi he fakaofiofi ke ʻosi atu ʻa e ʻahó, ko e taimi ia ke mālōlō mo tālolo. Ka, naʻe ʻikai ke tuku ʻe Sihova ha meʻa mamafa fakaefakamaau ki he ʻaho hono hoko maí ʻi he kei ʻi ai pē ha taimi ke fai ai ha ngāue ki ai.

ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku fakahā ʻe he Sēnesi 18:1, 2 naʻe haʻu ʻa e kau ʻāngelo ʻa Sihova ki he tēniti ʻo ʻĒpalahamé ʻi Mamili ʻi he “pupuha ʻo e ʻaho.” Fakakaukau atu ki he hoʻatā mālié ʻoku ulo hifo ʻa e laʻaá mei ʻolunga ʻi he ngaahi tafungofunga ʻo Siuteá. ʻOku malava ke puhengia ʻa e velá. Ko e taimi eni naʻe faʻa maʻu ai ha meʻatokoni pea mālōlō. (Sio kia Sēnesi 43:16, 25; 2 Sāmiuela 4:5) Ko ia ai, ko ʻĒpalahame naʻá ne “taʻutu ʻi he mata teniti,” ʻa ia naʻe ʻi ai nai ha kiʻi ngaue ʻa e ʻeá, ʻo fai nai ha mālōlō ʻi he ʻosi ʻa e kaí. ʻOku lava ke tau houngaʻia lahi ʻi he anga-talitali kakai ʻa e tokotaha taʻu motuʻa ko ʻení ʻi heʻetau lau naʻá ne “lele . . . ke fakafetaulaki” ki he kau ʻaʻahí peá ne “tofutuʻu . . . ki he teniti” ke ne tala ange kia Sela ke teuteu ʻa e mā, pea ʻosi ia naʻá ne “lele foki . . . ki he fanga manu” peá ne “hanga ʻo ngaohi fakatoʻotoʻo.” Naʻe fai kotoa ʻeni ʻi he pupuha ʻo e ʻahó!​—Sēnesi 18:2-8.

Ko e Ngaahi Houa Poʻuli ʻo e Kakai Hepeluú

ʻOku hā mahino ko e kau Hepeluú naʻa nau vaheʻi ʻa e poʻulí ki he konga ʻe tolu, naʻe ui ko e “ngaahi uasi.” Ko e konga taki taha naʻe kau ai ʻa e vahe tolu ʻe taha ʻo e taimi ʻi he vahaʻa ʻo e tō ʻa e laʻaá ki heʻene hopo hake, pe ko e houa nai ʻe fā, ʻo makatuʻunga mei he faʻahitaʻú. (Sāme 63:6, NW) Naʻe “ʻi he kamataʻanga ʻo e uasi loto,” ʻa ia naʻe kamata mei he hongofulu poʻulí nai ki he uá hengihengi nai, naʻe fai ai ʻe Kitione ʻa e ʻohofi ki he ʻapitanga ʻo e kau Mitianí. Ko ha ʻohofi ʻi he taimi ko ʻení ʻoku mahino naʻe mātuʻaki fakaʻohovaleʻi ai ʻa e kau leʻó. Ko e moʻoni, tā ko e taimi fakapotopoto ē naʻe fili ʻe Kitione ke ʻaonga lahi taha ʻa e ʻohofi ko ʻení!​—Fakamaau 7:19.

ʻI he taimi ʻo e Hiki-Atú, “naʻe fakatafe atu ʻe Sihova ʻa e tahi ʻaki ʻa e matangi malohi mei hahake ʻi he po ko ia kotoa,” ʻo ʻatā ai ʻa e kau ʻIsilelí ke fononga atu ʻi he fonua mōmoa. ʻI he taimi naʻe aʻu mai ai ʻa e kau ʻIsipité, kuo ʻosi kamata ʻa e “uasi pongipongi,” pea naʻe hanga ʻe Sihova ʻo fakapuputuʻuʻi ʻa e kau tau ʻa e kau ʻIsipité, ʻo iku ki heʻene fakaʻauha kinautolu ʻaki hono fakafoki mai ʻa e vai “ki hono loloto ʻi he maʻa ʻa e ʻaho.” (ʻEkisoto 14:21-27) Ko ia naʻe fiemaʻu ʻo meimei pō kakato ʻe taha ke mavaeua ʻa e tahí pea mo e fononga atu ai ʻa e kau ʻIsilelí.

ʻI he ʻUluaki Senitulí

ʻI he aʻu mai ki he ʻuluaki senitulí, naʻe ngāueʻaki ʻe he kau Siú ʻa e lau ʻo e houa ʻe 12 ki he ʻaho. Ko hono ʻuhinga ia naʻe pehē ai ʻe Sīsū ʻi he taha ʻo ʻene ngaahi talanoa fakatātaá: “ʻIkai ʻoku hongofulu ma ua ʻa e houa ʻi he ʻaho?” (Sione 11:9) Naʻe lau ʻeni mei he hopo ʻa e laʻaá ki he tō ʻa e laʻaá, pe fakafuofua pe mei he ono pongipongí ki he ono efiafí. Ko ia ai, ko “hono tolu pē ʻeni ʻo e houa” ʻoku fakafuofua ki he hiva pongipongí. Ko e taimi ia ʻi he ʻaho ʻo e Penitekosí naʻe huaʻi hifo ai ʻa e laumālie māʻoniʻoní. ʻI hono tukuakiʻi ʻe he kakaí ʻa e kau ākongá ʻo pehē naʻa “nau kiʻikiʻia ʻi he uaine melie,” naʻe vave hono fakangata ʻe Pita ʻa e tukuakiʻí. Ko e moʻoni, ʻe ʻikai ke ʻi ai ha taha ia ʻe konā ʻi he houa pongipongi pehē!​—Ngāue 2:13, 15.

ʻOku pehē pē ʻa e fakamatala ʻa Sīsū “ko ʻeku meʻakai e, ko e tuli ke fai ʻa e finagalo ʻo ia naʻa ne fekau mai au” ʻoku toe mahino ange ʻi heʻetau fakakaukau atu ʻo kau ki he vahaʻa taimi ʻoku lave ki aí. Fakatatau ki he Sione 4:6, “ko hono taimi naʻe feʻunga nai mo e ono,” pe taimi hoʻatā mālie. ʻI he ʻosi ʻa e fononga lalo ʻi he fonua tafungofungaʻia ko Samēliá ʻi he pongipongí kotoa, ʻoku pau naʻe fiekaia mo fieinua ʻa Sīsū mo ʻene kau ākongá. Ko e ʻuhinga ia naʻe fakalotoʻi ai ʻe he kau ākongá ke ne kai ʻi heʻenau foki mai mo e meʻatokoní. Naʻe ʻikai ʻaupito te nau ʻilo ʻa e mālohi mo e meʻa fakatupu mālohi naʻe maʻu ʻe Sīsū mei hono fai ʻo e ngāue ʻa Sihová. ʻOku ʻikai ha veiveiua ko e fakamatala ʻa Sīsuú ʻoku ʻikai ko ha lea fakatātā pē. Naʻe fakaongoʻimālohi moʻoni ia ʻi heʻene fai ʻa e ngāue ʻa e ʻOtuá neongo naʻe ʻosi ʻa e ngaahi houa lahi mei heʻene kai fakamuimui tahá.​—Sione 4:31-34.

Koeʻuhi ko e hopo mo e tō ʻa e laʻaá naʻe hoko ʻi he taimi kehekehe ʻo fakatatau ki he faʻahitaʻú, ko ia ʻoku faʻa fakahā mai pē ʻa e vahaʻa taimi fakafuofua ʻo kau ki ha meʻa naʻe hoko. Ko ia, ʻoku tau faʻa lau ʻo kau ki ha ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he houa hono tolu, ono, pe hiva​—ʻoku faʻa ʻuhinga pē ia ki he taimi fakafuofua pē ko iá. (Mātiu 20:3, 5; 27:45, 46; Maʻake 15:25, 33, 34; Luke 23:44; Sione 19:14; Ngāue 10:3, 9, 30) Kaekehe, ʻi he mātuʻaki mahuʻinga ʻa e taimí ki he fakamatala ʻo fekauʻaki mo ha meʻa, ʻoku pau ange ai ʻa e ngaahi fakamatala ʻo fekauʻaki mo e vahaʻa taimi ko iá. Ko e fakatātā, ki he tangata naʻá ne fieʻilo lahi pe naʻe ʻosi sai moʻoni hono fohá fakafou ʻi he mafai ʻo Sīsuú, naʻe tali ʻe he kau tamaioʻeikí ʻo pehē: “Aneafi ʻi hono fitu oe feituulaa [fakafuofua ki he taha hoʻatā-efiafi] nae mahui ae mofi iate ia.”​—Sione 4:49-54, PM.

Ko e Ngaahi Vahevahe ʻo e Poʻulí

ʻI he aʻu mai ki he taimi ʻo e pule hau ʻa Lomá, ʻoku ngalingali kuo ngāueʻaki ʻe he kau Siú ʻa e vahevahe faka-Kalisi mo e faka-Loma ʻo e poʻulí ʻa ia ko e ngaahi uasi ʻe fā kae ʻikai ko e tolu naʻa nau ngāueʻaki ki muʻá. ʻI he Maʻake 13:35, ʻoku hā mahino naʻe lave ʻa Sīsū ki he vahevahe ʻe fā. Ko e uasi “efiafi” ʻoku kamata ia mei he tō ʻa e laʻaá ʻo aʻu ki he hiva efiafi poʻulí nai. Ko e uasi hono uá, ko e uasi “tuʻuapō,” naʻe kamata ia ʻi he hivá nai ʻo ngata ia ki he tuʻuapō. Ko e “uʻua ʻa e moa” naʻe mei he tuʻuapoó ʻo aʻu ki he tolu hengihengí nai. Pea ko e uasi fakaʻosí, he “hengihengi,” naʻe ngata ia ʻi he mafoa ʻa e atá, pe ʻi he onó nai.

Ko e uasi “uʻua ʻa e moa” ʻoku fakatefito ʻene mahuʻingá koeʻuhi ko e ngaahi lea ʻa Sīsū kia Pita ʻi he Maʻake 14:30: “ʻI he teʻeki ke ʻuʻua tuʻo ua ʻa e moa, te ke fakafisinga au ʻe koe, ʻo tuʻo tolu.” Neongo ʻoku pehē ʻe he kau fakamatala ʻe niʻihi ia ko e “tuʻo ua” ko e lave ia ki he taimi pau​—tuʻuapō mo e mafoa ʻo e atá, ko e tohi ko e​—A Dictionary of Christ and the Gospels, ʻa ia naʻe fai ʻe James Hastings, ʻoku fakahā ai ko “hono moʻoni ʻoku ʻuʻua ʻa e fanga moa tangatá he lolotonga ʻa e poʻulí, ʻi he Hahaké pe ʻi ha feituʻu kehe ʻi he ngaahi taimi fetōkaki ʻo kamata mei he tuʻuapoó ʻo fai atu.” ʻOku hā mahino, naʻe ʻikai ko e lave ia ʻa Sīsū ki he taimi pau ʻe fakafisingaʻi ai ia ʻe Pitá. Ka naʻá ne ʻoange ha fakaʻilonga ke fakaʻilongaʻiʻaki ʻene ngaahi lea kia Pitá, ʻa ia naʻe fakahoko totonu ia ʻi he pō pē ko iá.​—Maʻake 14:72.

Naʻe lolotonga “ʻi hono fa ʻo e uasi ʻi he po ko ia”​—ʻi he vahaʻa ʻo e tolu mo e ono hengihengí​—naʻe luelue atu ai ʻa Sīsū ʻi he fukahi vai ʻo e Tahi ʻo Kālelí, ʻo ne haʻu ai ki heʻene kau ākongá, ʻa ia naʻa nau ʻi ha vaka kuo ‘laui teau ʻa e iate ʻo ʻenau mamaʻo mei he fonua.’ Mahalo pē ʻoku faingofua ke mahino ʻa e ʻuhinga “naʻa nau puputuʻu, ʻo nau pehe, Ko e faʻahikehe! pea nau fekekēʻi ko ʻenau manavahe.” (Mātiu 14:23-26) ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku hā heni ʻoku pau naʻe fakamoleki ʻe Sīsū ʻa e taimi lahi ʻi heʻene lotu ʻi he moʻungá. Koeʻuhi he ko e toki ʻosi pē ia hono tuʻusi ʻa e ʻulu ʻo Sione Papitaisó ʻe Hēlota ʻEnitipasi ki muʻa siʻi pē ia ʻi he Lakaatú, ʻa ia naʻe fakaʻilongaʻi ai ʻa e kamataʻanga ʻo e taʻu fakaʻosi ʻo e ngāue fakamalanga ʻa Sīsū ʻi he māmaní, ʻoku pau pē naʻe lahi ʻa e ngaahi meʻa ke fakalaulauloto ki ai ʻa Sīsū ʻi heʻene lotu fakaeia pē ki heʻene Tamaí.

Fakataha mo e uasi ʻe faá, naʻe toe ngāueʻaki foki ʻa e lau houa ʻe 12 ʻi he taimi poʻulí. Koeʻuhi ke aʻutaki lelei ʻa Paula ki Sesalia, naʻe tala ange ʻe he ʻeiki tau ko Kaloti Lisiá ki heʻene kau ʻōfisá ke teuteu ha kau sōtia ʻe toko 470 ʻi “hono tolu ʻo e houa poʻuli.” (Ngāue 23:23, 24) Ko ia naʻe ʻave lelei atu ʻa Paula ʻi he poʻulí mei Selusalema.

ʻIlo ʻa e Taimi ʻo e ʻAhó

Ko hono lau mo fakalaulauloto ki he ngaahi fakamatala ʻo kau ki he meʻa naʻe hoko ʻi he lotolotonga ʻo e kakai ʻa e ʻOtuá ʻi he kuonga muʻa fuoloá ko ha maʻuʻanga ʻo e fiefia mo e fakatupu mālohi fakalaumālie ia. Kapau te ke fakakau ʻa e meʻa ʻo fekauʻaki mo e taimí ʻi hoʻo fakakaukau atu ki aí, ko e moʻoni ʻe fakalahi ai ʻa e fiefia ʻo hoʻo ako Tohitapú. Ko e hā ʻe pehē aí? Koeʻuhi ʻi he founga ko ʻení te ke lava ʻo ʻilo lelei ai ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá. Ko e ngaahi tohi ʻo hangē ko e Insight on the Scriptures mo e New World Translation of the Holy Scriptures With References ko e ngaahi tokoni taʻealafakatataua ia ki he meʻa ko ʻení (fakatou pulusi ʻe he Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.). Te nau tokoni kiate koe ke kumi ʻa e talí ʻi haʻo ʻeke hifo kiate koe: ‘Ko e taimi fē ia?’

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share