Ko e Kātakí—ʻOku Mātuʻaki Mahuʻinga ki he Kau Kalisitiané
“Ke lava ʻi hoʻomou maʻu tui na . . . ʻa e kataki.”—2 PITA 1:5, 6.
1, 2. Ko e hā kuo pau ai kiate kitautolu hono kotoa pē ke tau kātaki ʻo aʻu ki he ngataʻangá?
NAʻE ʻaʻahi ha ʻovasia fefonongaaki mo hono uaifí ki ha kaungā-Kalisitiane kuó ne taʻu 90 tupu. Naʻá ne kau ki he ngāue fakamalanga taimi-kakató ʻi he ngaahi hongofuluʻi taʻu. Pea ʻi heʻenau talanoá, naʻe fakalaulaulotoa ʻe he tokoua taʻu motuʻa angé ʻo fekauʻaki mo e ngaahi monū naʻá ne maʻu ʻi he ngaahi taʻu ko iá. Pea naʻe kamata ke lele noa pē ʻa hono loʻimatá mo ne tangilāulau: “Ka ʻi he taimí ni ʻoku ʻikai te u kei lava ke fai ʻo lahi ha meʻa.” Naʻe fakaava ʻe he ʻovasia fefonongaakí ʻa ʻene Tohi Tapú ʻo ne lau ʻa e Mātiu 24:13, ʻa ia ʻoku hā ai ʻa e lea tonu ʻa Sīsū ʻoku pehē: “Ka ko ia te ne kataki ʻo aʻu ki he ngataʻanga, ko e toko taha ko ia te ne moʻui.” Pea naʻe sio ʻa e ʻovasiá ki he siʻi tokouá peá ne pehē: “Tatau ai pē pe ko e hā ʻa hono lahi pe ko e hā ʻa hono siʻi ʻa e meʻa ʻoku malava ke tau faí, ka ko e ngāue fakaʻosi kuo vaheʻi mai kiate kitautolú ke tau kātaki ʻo aʻu ki he ngataʻangá.”
2 ʻIo, ʻi hotau tuʻunga ko e kau Kalisitiané kuo pau ke tau kātaki ʻa kitautolu kotoa pē ki he ngataʻanga ʻo e ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻu ko ʻení pe ko e ngataʻanga ʻo ʻetau moʻuí. ʻOku ʻikai ke toe ʻi ai ha founga kehe ia ke maʻu ai ʻa e hōifua ʻa Sihova ki he fakamoʻuí. ʻOku tau kau ki ha lova ki he moʻuí, pea kuo pau ke “kitaki atu ʻetau lele” kae ʻoua ke tau aʻu ki he tepí. (Hepelū 12:1) Naʻe fakamamafaʻi ʻe he ʻaposetolo ko Pitá ʻa e mahuʻinga ʻo e ʻulungāanga ko ʻení ʻi heʻene naʻinaʻi ki he kaungā-Kalisitiané: “Ke lava ʻi hoʻomou maʻu tui na . . . ʻa e kataki.” (2 Pita 1:5, 6) Ka ko e hā koā ʻa e kātakí?
Ko e ʻUhinga ʻo e Kātakí
3, 4. ʻOku ʻuhinga ʻa e kātakí ki he hā?
3 ʻOku ʻuhinga ʻa e kātakí ki he hā? Ko e foʻi veape faka-Kalisi ki he “kātakí” (hy·po·meʹno) ʻoku ʻuhinga fakatufunga lea ko e “nofo hifo pe nofo ʻi lalo.” ʻOku tuʻo 17 ʻene hā ʻi he Tohi Tapú. Fakatatau ki he kau faʻu tikisinale ko W. Bauer, F. W. Gingrich, mo F. Danker, ʻoku ʻuhinga ke “nofo kae ʻoua ʻe hola . . . , tuʻu maʻu ʻi hoto tuʻunga, nofo taʻe ikuʻi ai pē.” Ko e foʻi nauna faka-Kalisi ki he “kātakí” (hy·po·mo·neʹ) ʻoku lahi hake ʻi he tuʻo 30 ʻa ʻene haá. Fekauʻaki mo ia, ʻoku pehē ʻe he A New Testament Wordbook, naʻe fai ʻe William Barclay: “Ko e loto ʻokú ne lava ke kātakiʻi ha ngaahi meʻa, ʻo ʻikai ʻi he ongoʻi ʻoku taʻe ala leʻei ʻa e meʻa ko iá, ka ʻi ha ʻamanaki mahino mātuʻaki mālohi . . . Ko e ʻulungāanga eni ʻokú ne ʻai ke tuʻu pē ʻa e tangatá ʻo hanga ki he matangi. Ko e ʻulungāanga lelei ia te ne liliu ʻa e ʻahiʻahi faingataʻa tahá ʻo hoko ko ha lāngilangi koeʻuhi ʻokú ne sio fakalaka atu mei he mamahí ki he koló.”
4 Ko ia, ʻoku tokoni ʻa e kātakí ke tau tuʻu maʻu ʻi hotau tuʻungá pea ke ʻoua ʻe mole ʻa e ʻamanakí ʻi he hoko ʻa e ngaahi faingataʻaʻiaʻangá pe ha ngaahi tuʻunga faingataʻa. (Loma 5:3-5) ʻOku fakalaka atu ʻene sió mei he mamahi ʻoku lolotonga hokó ki he koló—ko e pale, pe meʻaʻofa, ko e moʻui taʻe ngata, ʻi hēvani pe ʻi māmani.—Sēmisi 1:12.
Ko e Hā ke Kātaki Ai?
5. (a) Ko e hā hono ʻuhinga “ʻoku fie maʻu ai ʻa e kātakí” ki he kau Kalisitiane kotoa pē? (e) Ko e hā ʻa e faʻahinga nai ʻe ua ʻoku vahevahe ki ai ʻa hotau ngaahi ʻahiʻahí?
5 ʻI hotau tuʻunga ko e kau Kalisitiané, “ʻoku fie maʻu ai ʻa e kātakí kiate kitautolu kotoa pē.” (Hepelū 10:36, NW) Ko e hā ʻa hono ʻuhingá? ʻOku tautautefito koeʻuhi he ʻoku tau “to ki he ngaahi ʻahiʻahi kehekehe.” ʻOku tau maʻu ʻa e fakakaukau mei he potu tohi faka-Kalisi ko ʻeni ʻi he Sēmisi 1:2 ko ha meʻa ʻoku hoko fakafokifā pe taʻe loto ki ai, ʻo hangē ko e fehangahangai ʻa ha toko taha mo ha toko taha kaihaʻa. (Fakafehoanaki mo Luke 10:30.) ʻOku vahevahe nai ki ha faʻahinga ʻe ua ʻa e ngaahi ʻahiʻahi ʻoku hoko kiate kitautolú: ko e faʻahinga ʻahiʻahi ʻoku faʻa hoko ki he kakaí ko e tupu mei he angahala tukufakaholó, pea mo e faʻahinga ʻahiʻahi ʻoku fakatupu koeʻuhi ko ʻetau anga-līʻoa ki he ʻOtuá. (1 Kolinitō 10:13; 2 Tīmote 3:12) Ko e hā ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi ʻahiʻahí ni?
6. Naʻe anga-fēfē ʻa e kātaki ʻa ha Fakamoʻoni ʻe taha ʻi heʻene fehangahangai mo ha mahaki mamahi lahi?
6 Puke lahi. Ko e kau Kalisitiane ʻe niʻihi ʻoku nau kātakiʻi ʻa e “faʻa mahamahaki” ʻo hangē ko Tīmoté. (1 Tīmote 5:23) ʻOku fie maʻu kiate kitautolu ke tau kātaki, ke tau tuʻu maʻu ʻi hotau tuʻungá, ʻi he tokoni mei he ʻOtuá pea ke ʻoua ʻe mole ʻa ʻetau ʻamanaki faka-Kalisitiané tautautefito ʻi he taimi ʻoku tau maʻu ai ha alangamahaki ʻoku mātuʻaki mamahi nai. Fakakaukau ange ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa ha Fakamoʻoni ʻe taha ʻi hono taʻu 50 tupú naʻá ne fekuki fuoloa mo e faingataʻaʻia ko ha foʻi ngungu fakatuʻutāmaki naʻe vave ʻene tupu maí. ʻI ha tafa ʻe ua naʻe fai kiate ia naʻá ne tuʻu maʻu pē ʻi heʻene fakapapau ke ʻoua te ne tali ha huhu toto. (Ngāue 15:28, 29) Ka naʻe toe ʻasi mai ʻa e foʻi ngungú ʻi hono keté pea hoko atu ʻa ʻene tupú ʻo ofi ki hono hui-tuʻá. ʻI he tupu ʻa e foʻi ngungú naʻá ne hokosia ai ʻa e mamahi fakasino ʻoku taʻe ala fakakaukauʻi, pea naʻe ʻikai lava ʻe ha faitoʻo ʻe taha ke ne fakasiʻisiʻi ʻa e mamahí. Ka naʻá ne sio fakalaka atu ʻi he mamahi lolotongá ki he pale ko e moʻui ʻi he māmani foʻoú. Naʻá ne hokohoko atu ʻa hono fakahā ʻa ʻene ʻamanaki mātuʻaki mālohi ko iá ki he kau tōketā, kau neesi, mo e kau ʻaʻahi maí. Naʻá ne kātaki pē ʻo aʻu ki he ngataʻangá—ko e ngataʻanga ʻo ʻene moʻuí. Mahalo pē ko hoʻo palōpalema ʻi hoʻo moʻui fakasinó ʻoku ʻikai ke fakatuʻutāmaki ia ki he moʻuí pe mamahi lahi ʻo hangē ko ia naʻe hokosia ʻe he siʻi tokoua ko iá, ka ʻe kei hoko pē nai ia ko e ʻahiʻahiʻi lahi ʻo e kātakí.
7. Ko e faʻahinga mamahi fēfē ʻoku fakakau ki he kātaki ʻa e niʻihi ʻo hotau ngaahi tokoua mo e tuofāfine fakalaumālié?
7 Mamahi fakaeongo. ʻI he taimi ki he taimi, ʻoku hoko ki he kakai ʻe niʻihi ʻa Sihová ʻa e “mamahi ʻa e loto” ʻo iku ai ia ki ha “laumalie maumau.” (Palōvepi 15:13) ʻOku ʻikai ke tātātaha ʻa e hoko ʻa e loto-mafasia lahi ʻi he “ngaahi taimi faingataʻa” ko ʻení. (2 Tīmote 3:1) Naʻe fakamatala ʻe he Science News ʻo Tisema 5, 1992: “Kuo fakautuutu ʻi he toʻu tangata hokohoko taki taha naʻe fāʻeleʻi mai talu mei he 1915 ʻa e lahi ʻo e mālohi kehekehe ʻo e loto-mafasia ʻa ia ʻokú ne faʻa ʻai ke vaivai ha taha.” ʻOku kehekehe pē ʻa e tupuʻanga ʻo e loto-mafasia peheé, ʻo kamata mei he ngaahi ʻuhinga fakasino ʻo aʻu ki he ngaahi meʻa mamahi ʻaupito naʻe hokosia. Ki he kau Kalisitiane ʻe niʻihi, ʻoku kau ki he kātakí ʻa e fekuki ʻi he ʻaho kotoa pē ke tuʻu maʻu ʻi honau tuʻungá ʻi he fehangahangai mo e mamahi fakaeongó. Ka ʻoku ʻikai te nau foʻi. Neongo ʻa e faʻa tangí ʻoku nau kei tauhi pē ʻenau anga-tonu kia Sihová.—Fakafehoanaki mo Sāme 126:5, 6.
8. Ko e hā ʻa e ʻahiʻahi fakaepaʻanga ʻe hoko nai kiate kitautolu?
8 ʻE kau nai ki he ngaahi ʻahiʻahi kehekehe ʻoku hoko kiate kitautolú ʻa e faingataʻaʻia mamafa fakapaʻangá. ʻI he ʻikai ke toe maʻu ha ngāue ʻe ha tokoua ʻi New Jersey, U.S.A., ʻoku mahino naʻá ne loto-hohaʻa ʻo fekauʻaki mo e founga te ne lava ke fafanga ai hono fāmilí pea ke ʻoua ʻe mole meiate ia hono falé. Kae kehe, naʻe ʻikai ke mole meiate ia ʻa e ʻamanaki fekauʻaki mo e Puleʻangá. ʻI he lolotonga ʻo ʻene kei kumi haʻane ngāue, naʻá ne ngāueʻaongaʻaki ʻa e faingamālie ko iá ke hoko ko ha tāimuʻa fakataimi. Ne faifai atu pē pea naʻá ne maʻu ha ngāue.—Mātiu 6:25-34.
9. (a) Ko e hā ʻe fie maʻu nai ai kiate kitautolu ʻa e kātakí ʻi he mole atu ʻa ha taha ʻokú te ʻofa ai ʻi he maté? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi konga Tohi Tapu ʻokú ne fakahā ʻoku ʻikai ke hala ke tangi ʻi he mamahi?
9 Kapau kuó ke hokosia ʻa e mole atu ʻa ha taha ʻokú ke ʻofa ai ʻi he maté, ʻe fie maʻu kiate koe ha kātaki ʻe tuʻuloa ʻi he hili ʻa e foki atu ʻa kinautolu ʻoku feohi mo koé ki heʻenau ngāue anga mahení. Te ke ʻilo nai ʻi he taʻu taki taha ʻa e faingataʻa tautautefito ʻi he aʻu ki he taimi naʻe mate ai ʻa e toko taha naʻá ke ʻofa aí. Ko e kātakiʻi ʻo ha mole pehē ʻoku ʻikai ke ʻuhinga ia ʻoku hala ai ke tangi ʻi he mamahi. Ko e meʻa fakaenatula pē ia ke mamahi ʻi he mate ʻa ha toko taha naʻa tau ʻofa ai, pea ʻoku ʻikai ʻaupito ke fakahā ʻe he meʻá ni ha taʻe tui ki he ʻamanaki ʻo e toe tuʻú. (Sēnesi 23:2; fakafehoanaki mo Hepelū 11:19.) Ko Sīsū “naʻe tutulu” ʻi he mate ʻa Lāsalosí, neongo naʻá Ne fakahā fakapapau kia Māʻata: “ʻE toetuʻu ho tuongaʻane.” Pea naʻe toe tuʻu mei he maté ʻa Lāsalosi ia!—Sione 11:23, 32-35, 41-44.
10. Ko e hā ʻoku fie maʻu makehe ai ki he kakai ʻa Sihová ʻa e kātakí?
10 Tānaki atu ki hono kātakiʻi ʻa e ngaahi ʻahiʻahi ʻoku hoko ki he kakai kotoa, ʻoku fie maʻu makehe ki he kakai ʻa Sihová ʻa e kātakí. Naʻe fai fakatokanga ʻe Sīsū: “Bea koe fehianekina akimoutolu e he buleaga kotoabe koeuhi ko hoku higoa.” (Mātiu 24:9, PM, fakaʻītali ʻamautolu.) Naʻá ne toe pehē foki: “Kapau kuo nau fakatangaʻi au, te nau fakatangaʻi ʻa kimoutolu foki.” (Sione 15:20) Ko e hā ʻoku hoko ai ʻa e tāufehiʻa mo e fakatangá? Koeʻuhi ʻi heʻetau hoko ko e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá ʻoku feinga ʻa Sētane ke maumauʻi ʻa ʻetau tauhi anga-tonu kia Sihová, tatau ai pē pe ko e fē ʻa e feituʻu ʻoku tau nofo ai ʻi he māmaní. (1 Pita 5:8; fakafehoanaki mo Fakahā 12:17.) Pea ʻi heʻene taumuʻa ko ení kuo faʻa fakatupunga ai ʻe Sētane ʻa e fakatanga kakaha, ʻo ʻahiʻahiʻi mālohi ai ʻa ʻetau kātakí.
11, 12. (a) Ko e hā ʻa e ʻahiʻahiʻi ʻo e kātakí naʻe fehangahangai mo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová mo ʻenau fānaú ʻi he ngaahi taʻu 1930 tupú mo e konga ki muʻa ʻo e ngaahi taʻu 1940 tupú? (e) Ko e hā ʻoku ʻikai ke salute ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ki he fakaʻilonga fakapuleʻangá?
11 Ko e fakatātā, ʻi he ngaahi taʻu 1930 tupú pea mo e konga ki muʻa ʻo e ngaahi taʻu 1940 tupú, naʻe hoko ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová mo ʻenau fānaú ko e taumuʻa ia ʻo e fakatangá ʻi he ʻIunaite Seteté mo Kānata koeʻuhi he naʻe ʻikai te nau salute ki he fakaʻilonga fakapuleʻangá koeʻuhi ko honau konisēnisí. ʻOku ʻapasia ʻa e Kau Fakamoʻoní ki he fakaʻilonga ʻo e fonua ʻoku nau nofo aí, ka ʻoku nau muimui ki he tefitoʻi moʻoni ʻoku fokotuʻu mai ʻi he Lao ʻa e ʻOtuá ʻi he ʻEkisoto 20:4, 5: “ʻOua te ke ngaohi maʻau ha tamapua, pe ha momoʻi fakatātā ʻo ha meʻa ʻo e langi ʻi ʻolunga na, pe ʻo mamani ʻi lalo ni, pe ʻo e tahi ʻi lolofonua. ʻOua te ke hū ki ai, pea ʻoua te ke tauhi ki ai, he ko Au Sihova ko ho ʻOtua ko e ʻOtua fuaʻa au.” Pea ʻi hono tuli mei he ʻapi akó ʻa e fānau ako ʻe niʻihi ʻa e Kau Fakamoʻoní koeʻuhi naʻa nau loto ke fakahanga pē ʻa ʻenau lotú kia Sihova ko e ʻOtuá, naʻe fokotuʻu leva ʻe he Kau Fakamoʻoní ha ngaahi ʻapi ako (Kingdom Schools) ke akoʻi ai kinautolu. Naʻe foki ʻa e fānau ako ko ʻení ki he ʻapi ako ʻa e puleʻangá ʻi he ʻosi ʻa hono fakatokangaʻi ʻe he Fakamaauʻanga Lahi ʻa e ʻIunaite Seteté ʻa honau tuʻunga fakalotú ʻo hangē ko e ngaahi puleʻanga kuo fakamaama ʻi he ʻahó ni. Kae kehe, ko e kātaki loto-toʻa ʻa e fānau ko ʻení ʻoku hoko ia ko e faʻifaʻitakiʻanga mātuʻaki lelei ʻaupito, tautautefito ki he kau talavou Kalisitiane ʻoku nau fehangahangai nai mo ha manumanukiʻí koeʻuhi ko ʻenau feinga ke moʻuiʻaki ʻa e ngaahi tuʻunga ʻo e Tohi Tapú.—1 Sione 5:21.
12 Ko e ngaahi ʻahiʻahi kehekehe ʻoku hoko kiate kitautolú—fakatouʻosi ʻa e ngaahi ʻahiʻahi ʻoku faʻa hoko pē ki he kakaí mo e ʻahiʻahi koeʻuhi pē ko ʻetau tui faka-Kalisitiané—ʻokú ne fakahaaʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku fie maʻu ai kiate kitautolu ʻa e kātakí. Ka ʻe lava fēfē ke tau kātaki?
ʻOku Lava Fēfē ke Kātaki ʻo Aʻu ki he Ngataʻangá?
13. ʻOku fēfē hono tokonaki mai ʻe Sihova ʻa e kātakí?
13 ʻOku ʻi he tuʻunga lelei ange ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá ʻiate kinautolu ʻoku ʻikai te nau lotu kia Sihová. Ke maʻu ʻa e tokoní, ʻoku lava ke tau kole ki he “Otua oe faa kataki.” (Loma 15:5, PM) Ka, ʻoku fēfē hono tokonaki mai ʻe Sihova ʻa e kātakí? Ko e founga ʻe taha ʻokú ne fai ai iá ko hono fakafou mai ʻi he ngaahi faʻifaʻitakiʻanga ʻo e kātakí kuo hiki ʻi heʻene Folofolá, ko e Tohi Tapú. (Loma 15:4) Pea ʻi heʻetau fakalaulauloto ki he ngaahi meʻá ni, ʻoku ʻikai ke ngata pē ʻi hono fakalototoʻaʻi ai kitautolu ke tau kātakí ka ʻoku tau toe ako lahi foki ai ʻo fekauʻaki mo e founga ʻo e kātakí. Fakakaukau ange ki he ongo faʻifaʻitakiʻanga tuʻu-ki-muʻa—ko e kātaki loto-toʻa ʻa Siopé mo e kātaki taʻe mele ʻa Sīsū Kalaisí—Hepelū 12:1-3; Sēmisi 5:11.
14, 15. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi ʻahiʻahi naʻe kātakiʻi ʻe Siopé? (e) Naʻe lava fēfē ke kātakiʻi ʻe Siope ʻa e ngaahi ʻahiʻahi naʻe hoko kiate iá?
14 Ko e hā ʻa e ngaahi tuʻunga naʻe ʻahiʻahiʻi ai ʻa e kātaki ʻa Siopé? Naʻá ne faingataʻaʻia fakapaʻanga ʻi he mole ʻa e lahi taha ʻo ʻene koloá. (Siope 1:14-17; fakafehoanaki mo Siope 1:3.) Naʻe ongo kia Siope ʻa e mamahi ʻo e mole kotoa ʻa ʻene fānau ʻe toko hongofulu naʻe tāmateʻi ʻe he matangi lahi. (Siope 1:18-21) Naʻá ne hokosia ʻa e puke lahi mo mamahi ʻaupito. (Siope 2:7, 8; 7:4, 5) Naʻe fakaʻaiʻai ia ʻe hono uaifí tonu ke ne tafoki mei he ʻOtuá. (Siope 2:9) Ko hono ngaahi takanga ofí naʻa nau leaʻaki ʻa e ngaahi meʻa naʻe fakamamahi, taʻe ʻofa, mo taʻe moʻoni. (Fakafehoanaki mo Siope 16:1-3 mo e Siope 42:7.) Kae kehe, ʻi he ngaahi meʻá ni kotoa, naʻe tuʻu maʻu ʻa Siope ʻi hono tuʻungá, ʻo tauhi maʻu ʻa e anga-tonú. (Siope 27:5) Ko e ngaahi meʻa naʻá ne kātakiʻí ʻoku meimei tatau pē mo e ngaahi ʻahiʻahi ʻoku hoko ki he kakai ʻa Sihova ʻi he ʻaho ní.
15 Naʻe malava fēfē ʻe Siope ke kātakiʻi ʻa e ngaahi ʻahiʻahi kotoa pē ko iá? Ko e taha ʻo e meʻa naʻe tautefito ʻa ʻene fakatupu ha mālohi kia Siopé ko e ʻamanakí. Naʻá ne fakahā: “He ʻoku ai ha ʻamanaki ki he ʻakau, kapau ʻe ta, ʻe toe huli hake, pea ʻe ʻikai tuku ʻene muka.” (Siope 14:7) Ko e hā ʻa e ʻamanaki naʻe maʻu ʻe Siopé? Fakatokangaʻi ʻi he ngaahi veesi ki mui hifo aí, naʻá ne pehē: “Ka pekia ha tangata, te ne toe moʻui koa? . . . Te ke toki ui, pea te u tali atu ʻe au: ʻe kavea [pe ʻunaloto] ho finangalo ki he fitaʻa ʻa ho nima.” (Siope 14:14, 15) ʻIo, naʻe fakalaka atu ʻa e sio ʻa Siopé ia mei hono mamahí. Naʻá ne ʻilo ʻe ʻikai ke tuʻuloa ai pē ʻa hono ʻahiʻahiʻi iá. ʻI he tuʻunga taupotu tahá ʻe fie maʻu ke ne kātaki ʻo aʻu ki he mate. Ko ʻene ʻamanakí ko Sihova, ʻa ia ʻokú ne loto anga-ʻofa ke toe fokotuʻu ʻa e maté, te ne toe fakafoki mai ia ki he moʻuí.—Ngāue 24:15.
16. (a) Ko e hā ʻoku tau ako ʻo fekauʻaki mo e kātakí mei he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Siopé? (e) Kuo pau ke moʻoni fēfē kiate kitautolu ʻa e ʻamanaki ʻo e Puleʻangá, pea ko e hā ʻa hono ʻuhingá?
16 Ko e hā ʻoku tau ako mei he kātaki ʻa Siopé? Kuo pau ke ʻoua ʻaupito naʻa ngalo ʻiate kitautolu ʻetau ʻamanakí, ka tau kātaki ʻo aʻu ki he ngataʻangá. Manatuʻi foki, ko e papau ʻo e ʻamanaki fekauʻaki mo e Puleʻangá ʻoku ʻuhinga ia ko ha faingataʻaʻia pē ʻoku tau fehangahangai mo ia ʻoku “fakataimi pē” ia. (2 Kolinitō 4:16-18, fakaʻītali ʻamautolu.) ʻOku makatuʻunga fefeka ʻa ʻetau ʻamanaki mahuʻingá ʻi he talaʻofa ʻa Sihova ki ha taimi ʻi he kahaʻu vave maí ni, ʻa ia “te ne holoholo ai ʻa e loʻimata kotoa pē mei [hotau] mata; pea ʻe ʻikai toe ai ha mate, pea ʻe ʻikai toe ai ha mamahi, pe ha tangi, pe ha ongosia.” (Fakahā 21:3, 4) Kuo pau ke maluʻi ʻa ʻetau fakakaukaú ʻe he ʻamanaki ko iá ʻa ia “ʻoku ʻikai iku ki he fakalotomamahi.” (Loma 5:4, 5, NW; 1 Tesalonaika 5:8) Kuo pau ke hangē ko e meʻa moʻoni ia kiate kitautolu—ʻo mātuʻaki moʻoni ʻaupito ʻo malava ʻi he mata ʻo e tuí, ke tau sio loto atu kiate kitautolu ʻi he māmani foʻou—ʻoku ʻikai ke toe fekuki ai mo e puke mo e loto-mafasia ka ko e ʻā hake moʻui lelei pē pea mo e fakakaukau matala ʻi he ʻaho taki taha; ʻikai ke toe loto-hohaʻa ʻo fekauʻaki mo e faingataʻaʻia fakapaʻangá kae nofo malu ai pē; ʻikai ke toe mamahi koeʻuhi ko e mate ʻa e faʻahinga ʻoku tau ʻofa ai ka ko hono maʻu pē ʻa e fiefia ʻi he vakai atu ki hono toe fokotuʻu mai kinautolu mei he maté. (Hepelū 11:1) ʻI he ʻikai ke ʻi ai ʻa e ngaahi ʻamanaki peheé ʻe lava ke lōmekina kitautolu ʻe hotau ngaahi ʻahiʻahi lolotonga ní ke tau foʻi ai. ʻI heʻetau maʻu ʻa e ʻamanakí, ko ha ʻuhinga fakaofo ē ʻokú ne ueʻi kitautolu ke tau hokohoko atu ʻa e fai tau, ke kātaki ai pē ʻo aʻu ki he ngataʻangá!
17. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi ʻahiʻahi naʻe kātakiʻi ʻe Sīsuú? (e) ʻOku malava ke tau sio nai mei he moʻoniʻi meʻa fē ki he faingataʻaʻia lahi naʻe kātakiʻi ʻe Sīsuú? (Sio ki he fakamatala ʻi laló.)
17 ʻOku ekinaki mai ʻe he Tohi Tapú kiate kitautolu ke “tau sio fakamamaʻu atu” kia Sīsū mo ‘fai ha tokanga lelei kiate ia.’ Ko e hā ʻa e ngaahi ʻahiʻahi naʻá ne kātakiʻí? Ko e niʻihi ko e nunuʻa ia mei he angahala mo e taʻe haohaoa ʻa e niʻihi kehé. Naʻe ʻikai ke ngata pē ʻi he kātakiʻi ʻe Sīsū ʻa e ‘talanoa fakafepaki ʻa e kau angahalá’ ka ko e ngaahi palōpalema foki naʻe hoko ʻi he lotolotonga ʻo ʻene kau ākongá, kau ki ai mo ʻenau toutou fakafekiki pē ko hai ʻa e lahi taha ʻiate kinautolú. ʻIkai ko ia pē, naʻá ne fehangahangai mo e ʻahiʻahiʻi taʻe ʻi ai hano tatau ʻo e tuí. Naʻá ne “kataki ʻa e mate kalusefai.” (Hepelū 12:1-3; Luke 9:46; 22:24) ʻOku faingataʻa, naʻa mo e fakakaukau loto ki he faingataʻaʻia fakaefakakaukau mo fakaesino naʻe fekauʻaki mo e mamahi ʻo e tutukí pea mo e fakamā ʻo hono tāmateʻi ʻi he pehē ko e toko taha lea fieʻotua.a
18. Fakatatau ki he ʻaposetolo ko Paulá, ko e hā ʻa e meʻa ʻe ua naʻá na tokoniʻi ʻa Sīsuú?
18 Ko e hā naʻá ne tokoniʻi ʻa Sīsū ke kātaki ʻo aʻu ki he ngataʻangá? ʻOku lave ʻa e ʻaposetolo ko Paulá ki he meʻa ʻe ua naʻá na tokoniʻi ʻa Sīsū: ko e “ngaahi lotu, mo e ngaahi hu tōtōaki” pea pehē foki ki he “fiefia nae tuku i hono ao.” Naʻe ʻikai ke mā ʻa Sīsū ko e ʻAlo haohaoa ia ʻo e ʻOtuá, ke ne kole ki ha tokoni. Naʻá ne lotu “ʻo ne fai ʻaki ʻa e fuʻu kalanga, mo e tangi loʻimata.” (Hepelū 5:7; 12:2, PM) Naʻe fie maʻu ke ne toutou lotu mo lotu fakamātoato ke maʻu ʻa e mālohí, tautautefito ki he taimi naʻe ofi ke hoko ai ʻa e ʻahiʻahi lahi tahá. (Luke 22:39-44) ʻI he tali ki he ngaahi lotu ʻa Sīsuú, naʻe ʻikai ke toʻo ʻe Sihova ia ʻa e ʻahiʻahí, ka naʻá ne fakaivimālohiʻi ʻa Sīsū ke ne kātakiʻi ia. Naʻe toe kātaki foki ʻa Sīsuú ia he naʻá ne sio ʻo fakalaka atu ʻi he ʻakau fakamamahí ki hono palé—ko e fiefia te ne maʻu ʻi heʻene kau ki hono fakamāʻoniʻoniʻi ʻa e huafa ʻo Sihová pea mo hono huhuʻi ʻa e fāmili ʻo e tangatá mei he maté.—Mātiu 6:9; 20:28.
19, 20. ʻOku tokoniʻi fēfē kitautolu ʻe he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú ke tau maʻu ai ʻa e anga ʻo e fakakaukau totonu ki he meʻa ʻoku kau ki he kātakí?
19 ʻOku tau ako mei he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú ʻa e ngaahi meʻa ʻe lava ke tokoni kiate kitautolu ke maʻu ʻa e anga ʻo e fakakaukau totonu ʻo fekauʻaki mo e meʻa ʻoku kau ki he kātakí. Ko e ʻalunga ʻo e kātakí ʻoku ʻikai ko ha meʻa faingofua ia. Kapau ʻoku faingataʻa kiate kitautolu ke kātakiʻi ha ʻahiʻahi, ʻoku ʻi ai ʻa e fakafiemālie ʻi hono ʻiloʻi naʻe pehē pē mo Sīsū. Ke kātaki ʻo aʻu ki he ngataʻangá, kuo pau ke tau lotu maʻu pē ke maʻu ʻa e mālohi. ʻOku tau ongoʻi nai ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻoku ʻikai ke taau feʻunga kitautolu ke lotu ʻi he lolotonga ʻo ha ʻahiʻahi. Ka ʻoku fakaafeʻi mai kitautolu ʻe Sihova ke tau fakahā ange hotau lotó kiate ia “he ʻoku ne mamahiʻi kitautolu.” (1 Pita 5:7) Pea koeʻuhi ko e meʻa kuo talaʻofa ʻe Sihova ʻi heʻene Folofolá, kuó ne fatongiaʻaki ai ʻe ia tonu ke ʻomai ʻa e “makehe atu ʻo e mafai” kiate kinautolu ʻoku nau kole kiate ia ʻi he tui.—2 Kolinitō 4:7-9.
20 ʻI he taimi ʻe niʻihi kuo pau ke tau kātaki fakataha mo e tangi loʻimata. Naʻe ʻikai ko ha meʻa fakafiefia pē ia kia Sīsū ʻa e mamahi ʻi he ʻakau fakamamahí. Ka ko ʻene fiefiá ko e pale naʻe fokotuʻu ʻi muʻa ʻiate iá. ʻOku ʻikai ko e fakakaukau totonu ia ke tau ʻamanekina te tau ongoʻi fiefia mo toʻotoʻoa maʻu pē ʻi he hoko ha ʻahiʻahi kiate kitautolu. (Fakafehoanaki mo Hepelū 12:11.) Kae kehe, ʻi he sio atu ki muʻa ki he palé, ʻe malava nai ai ke tau “lau ko e koto fakafiefia” neongo te tau fehangahangai mo e ngaahi tuʻunga fakalotomamahi lahi tahá. (Sēmisi 1:2-4; Ngāue 5:41) Ko e meʻa ʻoku mahuʻingá ko ʻetau tuʻu maʻu ai pē—neongo te tau fai ia mo e tangi loʻimata. He naʻe ʻikai ke pehē ʻe Sīsū ia, ‘Ko ia ʻe siʻi taha hono loʻimatá ʻe fakahaofi’ ka, “Ko ia te ne kataki ʻo aʻu ki he ngataʻanga, ko e toko taha ko ia te ne moʻui.”—Mātiu 24:13.
21. (a) ʻI he 2 Pita 1:5, 6, ʻoku ekinaki mai ai kiate kitautolu ke tau tānaki mai ʻa e hā ki heʻetau kātakí? (e) Ko e hā ʻa e ongo fehuʻi ʻe lave ki ai ʻi he kupu hono hoko maí?
21 Ko ia ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ʻaupito ʻa e kātakí ki he fakamoʻuí. Kae kehe, ʻi he 2 Pita 1:5, 6, ʻoku ekinaki mai ai kiate kitautolu ke tānaki mai ʻa e anga-līʻoa ki he ʻOtuá ki heʻetau kātakí. Ko e hā ʻa e anga-līʻoa ki he ʻOtuá? ʻOku fekauʻaki fēfē ia ki he kātakí, pea ʻe lava fēfē ke ke maʻu ia? Ko e ongo fehuʻi ko ʻení ʻe lave ki ai ʻi he kupu hono hoko maí.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ko e faingataʻaʻia lahi fakaʻulia naʻe kātakiʻi ʻe Sīsuú ʻoku hā nai mei he moʻoniʻi meʻa ko ia ko hono sino haohaoá naʻe toki mate pē ia ʻi he ʻosi ʻo ha ngaahi houa siʻi ʻo ʻene ʻi he ʻakau fakamamahí, ka ko e ongo kaihaʻakau naʻe ʻi hono tafaʻakí naʻe fesiʻi ʻa hona ongo vaʻé ke vave ai haʻana mate. (Sione 19:31-33) Naʻe ʻikai te na hokosia ʻa e faingataʻaʻia fakaefakakaukau mo fakaesino naʻe hoko kia Sīsū lolotonga ʻa e pō kotoa naʻe ʻikai te ne maʻu ha mohe ai ki muʻa pea toki tutuki iá, ʻo aʻu nai ki ha tuʻunga naʻe ʻikai te ne malava ke fua ʻa hono ʻakau fakamamahí tonu.—Maʻake 15:15, 21.
Ko e Hā Haʻo Tali?
◻ ʻOku ʻuhinga ʻa e kātakí ki he hā?
◻ Ko e hā ʻoku fie maʻu makehe ai ʻa e kātakí ki he kakai ʻa Sihová?
◻ Ko e hā naʻá ne tokoniʻi ʻa Siope ke ne kātakí?
◻ ʻOku lava fēfē ke tokoniʻi kitautolu ʻe he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú ke tau maʻu ai ʻa e anga ʻo e fakakaukau totonu ʻo kau ki he kātakí?
[Fakatātā ʻi he peesi 26]
ʻI he loto-ʻalovili ʻa Sīsū ke fakalāngilangiʻi ʻene Tamaí, naʻá ne lotu ke maʻu ʻa e mālohi ke ne kātaki