Ko e Hā ʻOku Teteki Ai ki he ʻApokalipí?
“ʻI HE laui hongofuluʻi taʻu, kuo kikite ai ʻa e kau tui motuʻa faka-Kalisitiané ʻe ʻi ai [ha] faʻahinga movetevete ʻi he anga ʻo e nofó kuo vavé ni ke hoko,” ko e fakamatala ia ʻa Damian Thompson, ko ha tokotaha-tohi fakalotu, ʻi he makasini Time. “ʻI he taimí ni, ʻi heʻenau ʻohovalé, ʻoku ʻikai ngata pē ʻi he tui fakamātoato ki he ngaahi meʻa ko ení, ka kuo ʻave takai holo ia ʻe he kakai tofu pē ko ia naʻa nau faʻa manukiʻi iá: ʻa e kau faʻu polokalama komipiutá, kau taki pisinisí mo e kau politikí.” ʻOkú ne taukaveʻi ko e manavahē ko ia ki ha taʻemalava fakakomipiuta ʻi māmani lahi ʻi he taʻu 2000 “kuó ne liliu fakaʻāuliliki ʻa e faʻahinga tāutaha fakamāmaní ke nau hoko ko e kau taʻengali tui ki he mileniumé” ʻa ia ʻoku nau manavahē ki he hoko mai ʻa e ngaahi fakatamaki hangē ko e “ilifia lahi, taʻemalava ʻa e founga-pulé, faingataʻaʻia fakaemeʻakai, mo e tau ʻa e ngaahi vakapuná ʻi he ngaahi taua māʻolungá.”
Tānaki atu ki he loto-moʻua fakalūkufuá ko e ngaahi ngāue fakahohaʻa ʻa e fanga kiʻi kulupu fakalotu kehekehe, ʻoku faʻa ui ko e “fakaʻapokalipi.” ʻI Sanuali 1999, ʻi ha kupu naʻe fakakaveinga ko e “Selusalema mo e Ngaahi Sailini ʻo e ʻApokalipí,” naʻe pehē ai ʻe he Le Figaro fakaʻaho Falaniseé: “Ko e ngaahi ngāue maluʻi [ʻIsilelí] ʻoku nau fakafuofua ʻoku laka hake ʻi he toko teaú ʻa e tokolahi ʻo e kau ‘tui mileniume’ ʻoku nau ʻi ai pe ofi ki he Moʻunga ʻŌlivé ʻo tatali ki he hāʻele mai hono uá pe ko e ʻapokalipí.”
Ko e 1998 Britannica Book of the Year ʻoku ʻi ai ha līpooti makehe ki he “Fanga Kiʻi Lotu Fakaeouau Tui ki he ʻAho Fakaʻauhá.” ʻOku lave ai, ʻoku kau ʻi he niʻihi ko ení, ʻa e fanga kiʻi lotu fakaeouau taonakita, hangē ko e Matapā ʻo Hēvaní, ko e Temipale ʻo e Kakaí, pea mo e Maau ʻa e Temipale Solá, mo e Aum Shinrikyo (Moʻoni Taupotú), ʻa ia naʻá ne fokotuʻutuʻu ʻa e ʻohofi ʻaki ʻa e kasa kona fakatupu mate ʻi he hala ʻi lolofonua ʻi Tōkiō ʻi he 1995, ʻo mate ai ʻa e kakai ʻe toko 12 pea kafo ai ʻa e laui afe. ʻI hono fakatahaʻi ʻa e līpōtí ni, ko Martin E. Marty, ʻa e palōfesa ʻo e lotú ʻi he ʻUnivēsiti ʻo Chicago, naʻá ne tohi: “Ko hono huke ʻa e peesi ʻo e tohimāhiná ki he 2000 ʻoku fakaueʻiloto—pea te ne meimei ueʻi moʻoni ʻa e faʻahinga kikite mo e ngaahi ngāue kotoa pē. ʻE hoko nai ʻa e niʻihi ʻo fakatuʻutāmaki. ʻE hoko ia ko ha taimi ʻa ia ʻoku totonu ke ʻoua ʻe hanga taʻehohaʻa ki ai.”
Hisitōlia ʻo e Teteki ki he ʻApokalipí
Ko e ʻapokalipí, pe Fakahaá, ko e hingoa ia ʻo e tohi fakaʻosi ʻi he Tohitapú, naʻe tohi ʻi he ofi ki he ngataʻanga ʻo e ʻuluaki senituli T.S. ʻI he vakai atu ki he natula fakaekikite mo e lea fakaefakatātā tuʻunga māʻolunga ʻo e tohí ni, ko e foʻi hoanauna “fakaʻapokalipí” naʻe hoko ʻo ngāueʻaki ia ki ha faʻunga ʻo e ngaahi tohi ʻa ia naʻe kamata fuoloa ia ki muʻa ʻi hono hiki ʻo e tohi Tohitapu ʻa Fakahaá. Ko e tuʻunga fakaefakatātā fakaetalatupuʻa ʻo e ngaahi tohí ni ʻoku foki ia ki Pēsia ʻo e kuonga muʻá pea aʻu ʻo fakalaka atu ai. Ko ia ai, ʻoku lau ʻa e The Jewish Encyclopedia fekauʻaki mo e “anga makehe faka-Pāpilone ʻo e lahi taha ʻo e ngaahi ʻelemēniti fakaetalatupuʻá kuo fakatahaʻi ia ʻi he ngaahi tohi [fakaʻapokalipi faka-Siu] ko ení.”
Ko e ngaahi tohi fakaʻapokalipi faka-Siú naʻe lakalakaimonū ia ʻi he kamataʻanga ʻo e senituli hono ua K.M. ki he ngataʻanga ʻo e senituli hono ua T.S. ʻI hono fakamatalaʻi ʻa e ʻuhinga ki he ngaahi tohí ni, naʻe tohi ʻa e mataotao Tohitapu ʻe taha: “Naʻe vahevahe ʻe he kau Siú ʻa e taimí kotoa ki ha kuonga ʻe ua. Naʻe ʻi ai ʻa e kuonga lolotonga ko ení, ʻa ia ʻoku kovi kotoa ia . . . Ko ia ai, ko e kau Siú, naʻa nau tatali ki he ngataʻanga ʻo e ngaahi meʻá ʻi honau tuʻungá. Naʻe ʻi ai ʻa e kuonga ʻa ia ka hoko maí ʻa ia ʻe sai kotoa ia, ko e kuonga koula ʻa e ʻOtuá ʻa ia ʻe melino, lakalakaimonū mo māʻoniʻoni . . . Naʻe anga-fēfē ʻa e pau ke hoko ʻa e kuonga lolotongá ko e kuonga ia ka hoko maí? Naʻe tui ʻa e kau Siú ko e liliú ʻe ʻikai ʻaupito lava ke fakahoko mai ia ʻe ha fakafofonga fakaetangata, pea ko ia ai, naʻa nau hanga ki ha kau hangatonu mai ʻa e ʻOtuá. . . . Ko e ʻaho ʻo e hāʻele mai ʻa e ʻOtuá naʻe ui ia Ko e ʻAho ʻo e ʻEikí pea naʻe pau ke hoko ia ko ha taimi fakailifia ʻo e manavahē lahi mo e fakaʻauha pea mo e fakamaau ʻa ia ʻe hoko ko e ngaahi langā ia ʻa e kuonga foʻoú. Ko e tohi fakaʻapokalipi kotoa pē ʻoku lau ai ki he ngaahi meʻa ko ení.”
ʻOku ʻUhinga Lelei ʻa e Teteki ki he ʻApokalipí?
Ko e tohi Tohitapu ʻa Fakahaá ʻoku lau ai fekauʻaki mo e “tau ʻo e ʻaho lahi ʻo e ʻOtua Aoniu,” pe ʻĀmaketone, ʻa ia ʻe fakaʻauha ai ʻa e fulikivanú, ʻo hoko atu ai ha vahaʻa taimi taʻu ʻe taha afe (ʻoku ui he taimi ʻe niʻihi ko e Mileniumé) ʻa ia lolotonga iá ʻe tuku ki he luó ʻa Sētane pea ʻe fakamāuʻi ʻe Kalaisi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. (Fakahā 16:14, 16; 20:1-4) ʻI he Ngaahi Kuonga Lotolotó, naʻe ʻikai mahinoʻi ai ʻa e ngaahi kikité ni ʻe he niʻihi koeʻuhi ko e “Sangato” Katolika ko ʻAokositainé (354-430 T.S.) naʻá ne fakamatalaʻi ko e Mileniumé naʻe kamata ia ʻi he ʻaloʻi ʻo Kalaisí pea ʻe hoko atu ai ʻa e Fakamaau Fakaʻosí. ʻOku hā mahino naʻe siʻi ʻa e fakakaukau ʻa ʻAokositaine ki he ʻalu ʻa e taimí, ka ʻi he fakaofiofi mai ʻa e taʻu 1000, naʻe tupulaki ʻa e tailiilí. ʻOku ʻikai loto-tatau ʻa e kau faihisitōliá ki he lahi ʻo e teteki ko eni ʻa e kuonga lotolotó ki he ʻapokalipí. Neongo ʻa ʻene mafolalahiá, naʻe hoko moʻoni ia ʻo ʻikai ʻuhinga lelei.
ʻI he tuʻunga meimei tatau he ʻahó ni, ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi manavahē fakalotu mo fakaemāmani ko e taʻu 2000 pe 2001, te ne ʻomai ha ʻapokalipi fakalilifu. Ka ʻoku ʻuhinga lelei ʻa e ngaahi manavahē ko ení? Pea ko e pōpoaki ko ia ʻoku ʻi he tohi Tohitapu ʻa Fakahaá, pe ʻApokalipí, ko ha meʻa ia ke manavahē ki ai, ʻi hono kehe ʻaupitó, ko ha meʻa ia ʻoku totonu ke tau ʻamanaki ki ai? Kātaki ʻo hoko atu hoʻo lautohí.
[Fakatātā ʻi he peesi 4]
Naʻe fakamoʻoniʻi ʻa e ʻikai ke ʻuhinga lelei ʻa e ngaahi manavahē ʻi he kuonga lotolotó ki he ʻApokalipí
[Maʻuʻanga ʻo e Tā]
© Cliché Bibliothèque Nationale de France, Paris
[Maʻuʻanga ʻo e Tā ʻi he peesi 3]
Maya/Sipa Press