“Ko Hai Au ʻi he Lau ʻa e Kakai?”
KO E toe faʻahitaʻu Kilisimasí ia. ʻOku fili ʻe he kakai takatakai ʻi he foʻi kolopé ke nau kātoangaʻi ha faiʻaho. Ko e faiʻahó ʻo hai? Ko e faiʻaho ia ʻo e ʻAlo ʻo e ʻOtuá pe ʻo ha Siu līʻoa fakalotu pē naʻe tokanga ke fakaleleiʻi ʻa e lotu naʻe failahia ʻi hono feituʻú ʻi he ʻuluaki senitulí? Ko e faiʻaho ia ʻo ha taukapo ʻo e masivá, ʻo ha taha angatuʻu naʻá ne fokotuʻu ha fakamanamana ki he ʻEmipaea Lomá ʻo tāmateʻi ai ia, pe mahalo ko ha tokotaha poto ʻa ia naʻá ne fakamamafaʻi ʻa e ʻilo fakaekitá mo ha fakakaukau ki ha puleʻanga ʻi he lotó? ʻOkú ke maʻu ha makatuʻunga ke fifili ai, ‘Ko hai moʻoni ʻa Sīsū Kalaisi?’
Ko Sīsū tonu naʻe mahuʻingaʻia ia ʻi he tali ʻa e kakaí ki he fehuʻi ko iá. “Ko hai au ʻi he lau ʻa e kakai?” ko ʻene ʻeke ia he taimi ʻe taha ki heʻene kau ākongá. (Maake 8:27) Ko e hā naʻá ne ʻeke ai ʻa e fehuʻi ko iá? Naʻe ʻosi tuku ʻe he tokolahi ʻenau muimui ʻiate iá. Naʻe hā mahino naʻe puputuʻu mo siva ʻa e ʻamanaki ʻa e niʻihi hili ʻene talitekeʻi ʻenau ngaahi feinga ke ʻai ia ke hoko ko e tuʻí. ʻIkai ko ia pē, ʻi hono poleʻi ʻe hono ngaahi filí, naʻe ʻikai ke tokonaki mai ʻe Sīsū ha fakaʻilonga mei hēvani ke fakamoʻoniʻiʻaki pe ko hai ia. Ko ia ʻi hono tali ʻa e fehuʻi ko iá, ko e hā naʻe leaʻaki ʻe heʻene kau ʻapositoló ʻo fekauʻaki mo iá? Naʻa nau lave ki he niʻihi ʻo e ngaahi fakakaukau naʻe mafolalahia ʻi he lotolotonga ʻo e kakaí: “Ko e lau ʻa e niʻihi, ko Sione Papitaiso; ka ko e niʻihi, ko Ilaisia; pea ko e niʻihi, ko Selemaia, pe ha taha ʻo e kau palofita.” (Mātiu 16:13, 14) Naʻa nau liʻaki ʻo ʻikai lave ki he ngaahi lea kovi fakaanga lahi naʻe mafola holo ʻi he taimi ko iá ʻi Pālesitaine fekauʻaki mo Sīsuú—ko e tokotaha lea-fieʻotua, tuʻuaki kākā, palōfita loi, naʻa mo e tangata fakasesele.
Ko e Ngaahi Tafaʻaki Lahi ʻo Sīsū
Kapau ʻe fokotuʻu atu ʻe Sīsū ʻa e foʻi fehuʻi tatau ʻi he ʻahó ni, te ne toe fakalea nai ia: “Ko hai au ʻi he lau ʻa e kau mataotaó?” ʻOku hangehangē ʻe toe iku ʻa e talí ki he meʻá ni: ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi fakakaukau kehekehe lahi. “Ko Sīsuú ne hoko ia ko ha hoosi kuo heka ai ʻa e kakai kehekehe ʻi ha ngaahi halanga kehekehe lahi,” ko e lau ia ʻa David Tracy ʻo e ʻUnivēsiti ʻo Chicago. ʻI he senituli kuo ʻosí, kuo ngāueʻaki ai ʻe he kau mataotaó ʻa e ngaahi founga fihi fakasōsiale, fakasaienisi ki he faʻahinga ʻo e tangatá mo e ngaahi founga fakaetohi lahi ʻi heʻenau feinga ke faʻu ha ngaahi tali ki he fehuʻi pe ko hai moʻoni ʻa Sīsuú. ʻI hono ikuʻangá, ko hai moʻoni ʻoku nau fakakaukau ko Sīsuú?
ʻOku hokohoko atu ʻe he kau mataotao ʻe niʻihi ʻa hono taukaveʻi ko Sīsū ʻi he hisitōliá ko ha palōfita Siu fakaʻesikatolosia ia naʻá ne uki ʻa e fakatomalá. Kae kehe, ʻoku nau fakaʻehiʻehi mei hono ui ia ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá, Mīsaia mo e Tokotaha-Huhuʻí. ʻOku fehuʻia ʻe he tokolahi tahá ʻa e fakamatala faka-Tohitapu ʻo kau ki hono tupuʻanga fakahēvaní mo ʻene toetuʻú. Ki he niʻihi kehé, ko Sīsuú ko ha tangata pē ia naʻá ne tākiekina ʻo fakafou ʻi heʻene moʻuí mo ʻene ngaahi akonaki alafaʻifaʻitakiʻangá ha ngaahi lotu ʻa ia naʻe faifai atu pē ʻo hoko ko e lotu faka-Kalisitiané. Pea hangē ko ia ʻoku fakahaaʻi ʻi he Theology Today, ʻoku toe ʻi ai mo e niʻihi kehe ʻoku nau vakai kia Sīsū ko ha “tokotaha fakaanga, ko e tokotaha poto naʻe nofo hikihiki holo, pe ko ha tokotaha māʻulalo naʻe feohi mo e ʻOtuá; ko ha tokotaha fokotuʻutuʻu ʻo e koló, ko ha hipi faʻu maau fakaanga ki he fokotuʻutuʻu maau ʻa e sōsaietí, pe ko ha tokotaha haua ʻoku pōtoʻi ʻi hono fakalotoʻi ʻo e kakaí ʻa ia ʻokú ne fakahaaʻi hangatonu mālohi ʻene fakakaukaú ʻi he kotoa ʻo e ngaahi kolo longomoʻui, masiva, anga-fakamālohi fakasōsiale ʻo tuʻa Pālesitainé.”
ʻOku toe ʻi ai mo e ngaahi fakakaukau ngali-kehe lahi ange. Ko e ʻīmisi ʻo ha Sīsū ʻuliʻuli ʻoku fakahoko mai ia ʻi he fasi rap, ngāue fakaeʻātí, naʻa mo e hulohulá.a ʻOku fakakaukau ʻa e niʻihi ko Sīsuú ko ha fefine moʻoni ia. ʻI he taimi māfana ʻo e 1993, ko e kau ʻaʻahi ki he Orange County Fair ʻi Kalefōniá naʻa nau sio ai ki ha ʻīmisi ʻo “Kulisitī,” ko ha “Kalaisi” ko e fefine telefua ʻi he kolosí. ʻI he taimi tatau nai ʻi Niu ʻIoke, ko “Kulisitā”—ko ha “Sīsū” fefine ʻoku kalusefai—naʻe fakaʻaliʻali ai. Ko e ongo ʻīmisí fakatouʻosi naʻá na fakatupunga ʻa e fakakikihi lahi. Pea ʻi he konga ki muʻa ʻo e 1999, ko e kau fakataú naʻe lava ke nau maʻu ha voliume “fekauʻaki mo e ʻofa [ʻa ia] naʻe feʻinasiʻaki ai ʻa e tamasiʻi ko Sīsuú mo ʻene kulī, ko ʻĀngelo.” ʻOku fakamatalaʻi hona vahaʻangataé ko e taha ʻoku “fakaueʻiloto fakalaumālie pea fakahaaʻi ai ʻa e anga ʻo e mateuteu ʻa ha tamasiʻi mo ha kulī ke na fefeilaulauʻaki ʻena moʻuí.”
ʻOku Mahuʻinga Moʻoni?
Ko e hā ʻoku totonu ai ke ke mahuʻingaʻia pe ko hai ʻa Sīsū ki muʻa pea ʻi he lolotonga ní? Ko e meʻa ʻe taha, koeʻuhi ʻi he hiki ʻa e lea ʻa Napoleoné, “kuo tākiekina mo puleʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa ʻEne kakaí taʻeʻiai Haʻane hāmai fakaesino.” ʻI heʻene ngaahi akonaki longomoʻuí pea ʻi he founga ʻo ʻene moʻuí, kuo ueʻi mālohi ai ʻe Sīsū ʻa e moʻui ʻa e laui piliona ʻo e kakaí ʻi ha meimei taʻu ʻe ua afe. Naʻe fakamatalaʻi totonu ʻe ha tokotaha-tohi ʻe taha: “ʻI hono fakatahaʻi kotoa ʻa e kau tau kotoa pē kuo nau laka, ʻa e kau tau tahi kotoa pē kuo fokotuʻu, ʻa e ngaahi fale alea kotoa pē kuo alea pea mo e ngaahi tuʻi kotoa pē kuo pule, kuo ʻikai te nau ueʻi ʻa e moʻui ʻa e tangatá ʻi he funga māmani ko ení ʻo mālohi pehē.”
ʻIkai ngata ai, ʻoku fiemaʻu ke ke ʻilo pe ko hai ʻa Sīsū ki muʻa pea ʻi he lolotongá ni koeʻuhi ʻe ʻi ai ʻene kaunga hangatonu ki ho kahaʻú. ʻOkú ke maʻu ʻa e faingamālie ke hoko ko ha taha ʻi he malumalu ʻo ha founga-pule fakahēvani kuo fokotuʻu—ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he malumalu ʻo Sīsuú. Ko hotau palanite faingataʻaʻiá ʻe toe fakafoki ki hono tuʻunga kehekehe fakaemoʻui fisifisimuʻá mo hono tuʻunga mafamafatatau fakaʻekolosiá ʻi he malumalu ʻo e tataki ʻa Sīsuú. ʻOku fakapapauʻi mai kiate kitautolu ʻe he kikite ʻa e Tohitapú ko e Puleʻanga ʻo Sīsuú te ne fafangaʻi ʻa e fiekaiá, tokangaʻi ʻa e masivá, fakamoʻui ʻa e mahakí pea toe fokotuʻu mai ki he moʻuí ʻa e maté.
ʻOku papau ʻa hoʻo fiemaʻu ke ʻiloʻi pe ko e faʻahinga tokotaha fēfē ʻoku taki ʻi ha founga-pule ʻoku fiemaʻu lahi pehē. Ko e kupu hoko maí te ne tokoniʻi koe ke ke maʻu ha mahino ki he Sīsū moʻoní.
[Fakamatala ʻi lalo]
a ʻI he fekauʻaki mo e fōtunga fakaesino ʻo Sīsuú, sio ki he kupu ko e “Naʻe Fēfē ʻa e Fōtunga ʻo Sīsuú?,” ʻi he ʻīsiu ʻo e Awake! ʻo Tīsema 8, 1998.