Talanoa ki he Moʻuí
Ko Hono Tō ʻa e ʻOfa kia Sihová ʻi he Loto ʻo ʻEma Fānaú
FAKAMATALA FAI ʻE WERNER MATZEN
ʻI ha ngaahi taʻu he kuohilí ko hoku foha lahi tahá ko Hans Werner, naʻá ne ʻomai haʻaku Tohitapu. Naʻá ne tohi ʻi he loto takafí: “ʻAlā Siʻeku Tamai, ʻOfa ke hokohoko atu hono tataki kitautolu ʻe he Folofola ʻa Sihová ʻi he hala ʻo e moʻuí ʻi he tuʻunga ko ha fāmili. Mo e loto-houngaʻia, mei ho foha lahí.” ʻE mahino ki he ngaahi mātuʻá ʻa e anga hono fakafonu ʻe he ngaahi leá ni ʻa hoku lotó ʻaki ʻa e fakafetaʻi mo e fiefia. Naʻe ʻikai te u ʻilo he taimi ko iá ʻa e faʻahinga pole ʻe kei pau ke mau fehangahangai mo ia ʻi he tuʻunga ko ha fāmilí.
NAʻE fāʻeleʻi au ʻi he 1924 ʻi Halstenbek, ko ha kilomita nai ʻe 20 mei he taulanga Hamburg ʻo Siamané, pea naʻe tauhi hake au ʻe heʻeku faʻeé mo ʻeku kui-tangatá. ʻI he hoko ʻo ngāue akoako ki he tuʻunga ko ha tokotaha faʻu mo hono ngaahi ʻa e meʻangāué, naʻe ui ai au ʻi he 1942 ki he Wehrmacht, ko e ngaahi kongakau fakakautaú. Ko e meʻa naʻá ku aʻusia lolotonga ʻa e Tau II ʻa Māmaní ʻi he lolotonga ʻa e faitau ʻi he malaʻe tau Lūsiá ʻoku fuʻu fakalilifu ia ke lea ki ai. Naʻá ku maʻu ai ʻa e mofi taifotí ka naʻe toe fakafoki pē au ki he malaʻe taú hili ʻa e faitoʻó. ʻI Sanuali 1945, naʻá ku ʻi Lodz, Pōlani, ʻa ia naʻá ku lavea lahi ai pea ʻave au ʻo tuku ʻi he falemahaki fakakautaú. Naʻá ku kei ʻi ai pē ʻi he taimi ne ʻosi ai ʻa e taú. ʻI he falemahakí pea ki mui ai ʻi he kemi tauhi fakalaó ʻi Neuengamme, naʻá ku maʻu ʻa e taimi ke fakalaulauloto ai ki he ngaahi meʻá. Naʻe fakahohaʻasi au ʻe he ongo fehuʻi ko ení, ʻOku ʻi ai moʻoni ha ʻOtua? Kapau ko ia, ko e hā ʻokú ne fakangofua ai ke lahi fau ʻa e anga-fakamamahí?
Taimi nounou mei hoku tukuange mei he kemi tauhi fakalaó, ʻi Sepitema 1947, naʻá ku mali ai mo Karla. Naʻá ma tupu hake ʻi he kolo tatau, ka neongo ko Karla ko ha Katolika, naʻe ʻikai ha tuʻunga fakalotu ʻi hono ʻohake aú. Ko e pātele naʻá ne fakamaliʻi kimauá naʻá ne fokotuʻu mai ke ma lau fakataha pē ā ʻa e Lotu ʻa e ʻEikí ʻi he efiafi taki taha. Naʻá ma fai ʻa e meʻa naʻá ne tala maí, ʻo ʻikai moʻoni ke ʻiloʻi ʻa e meʻa naʻá ma lotu ki aí.
ʻI he taʻu ʻe taha ki mui ai naʻe fāʻeleʻi mai ʻa Hans Werner. ʻI he taimi tatau nai, naʻe fakafeʻiloaki ai au ʻe Wilhelm Ahrens, ko ha kaungāngāue, ki he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Naʻá ne fakahā mai kiate au mei he Tohitapú ʻe ʻi ai ʻa e ʻaho ʻe ngata ai ʻa e ngaahi taú. (Sāme 46:9) ʻI he faʻahitaʻu fakatōlau ʻo e 1950, naʻá ku fakatapui ai ʻa ʻeku moʻuí kia Sihova pea papitaiso. Ko ha fiefia ē naʻá ku ongoʻí ʻi he toe hoko ʻo papitaiso ʻa siʻoku uaifí ʻi he taʻu ʻe taha ki mui aí!
Tauhi Hake ʻa e Fānaú ʻi he Ngaahi Founga ʻa Sihová
Naʻá ku lau ʻi he Tohitapú ko e nofo malí naʻe tupu ia meia Sihova. (Senesi 1:26-28; 2:22-24) Ko e ʻi ai tonu ʻi hono fāʻeleʻi ʻa ʻema fānaú—ʻa Hans Werner, Karl-Heinz, Michael, Gabriele mo Thomas—naʻe ʻai ai ke mālohi ʻa ʻeku fakapapau ke hoko ko ha husepāniti mo ha tamai lelei. Naʻá ku fiefia mo Karla ʻi hono fāʻeleʻi taki taha mai ʻa ʻema fānaú.
Ko e fakataha-lahi he 1953 ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi Nuremberg ko ha taimi mahuʻinga ia ki homa fāmilí. ʻI he efiafi Falaité, lolotonga ʻa e malanga “Ko Hono ʻOhake ʻa e Fānaú ʻi he Sōsaieti Māmani Foʻoú,” naʻe leaʻaki ai ʻe he tokotaha malangá ʻa e meʻa kuo ʻikai ʻaupito ke ngalo ʻia kimaua: “Ko e tofiʻa lelei taha ʻe lava ke tau foaki ki heʻetau fānaú ko e holi ke hoko ko e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá.” ʻI he tokoni ʻa Sihová, naʻá ku loto ai mo Karla ke fai ʻa e meʻa tofu pē ko iá. Ka ʻe anga-fēfē?
Ke kamata ʻakí, naʻá ma ʻai ko ha tōʻonga ia ke lotu fakataha ʻi he tuʻunga ko ha fāmili ʻi he ʻaho kotoa pē. Naʻe ʻai ʻe he meʻa ko iá ke maongo ki he fānaú ʻa e mahuʻinga ʻo e lotú. Naʻe ʻiloʻi ʻe he kiʻi tama taki taha ʻi heʻene kei siʻí ʻoku mau lotu maʻu pē ki muʻa ʻi ha houa kai. Naʻa mo ʻenau kei pēpeé, ʻi heʻenau sio pē ki heʻenau foʻi hiná, naʻe punou honau fanga kiʻi ʻulú pea kūnima honau fanga kiʻi nimá. ʻI he taimi ʻe taha, naʻe fakaafeʻi ai kimautolu ki he mali ʻa e taha ʻo e kāinga ʻo hoku uaifí, ʻa ia naʻe ʻikai ko ha Kau Fakamoʻoni. ʻI he hoko atu ʻa e kātoangá, naʻe fakaafeʻi ai ʻe he ongo mātuʻa ʻa e fefine malí ʻa e kau fakaafé ki honau ʻapí ki ha kai maʻamaʻa. Naʻe loto ʻa e tokotaha kotoa pē ke kai leva. Ka ko ʻema taʻu nima ko Karl-Heinz naʻe ʻikai te ne ongoʻi naʻe totonu eni. “Kātaki muʻa ʻo ʻuluaki fai ha lotu,” ko ʻene leá ia. Naʻe sio kiate ia ʻa e kau fakaafé, ʻo hoko mai leva kia kimaua, pea fakaʻosí ki he tokotaha talitalí. Ke kalofi ha ongoʻi maá, naʻá ku fokotuʻu ange ke u fai ha lotu fakamālō ki he meʻakaí, ʻa ia naʻe loto ki ai ʻa e tokotaha talitalí.
Naʻe fakamanatu mai kiate au ʻe he meʻa naʻe hokó ʻa e lea ʻa Sīsū: “Ko e ngutu ʻo e tamaiki mo e valevale kuo ke tuʻutuʻuni mei ai hao fakamalo.” (Mātiu 21:16) Naʻá ma ongoʻi fakapapau ko ʻema ngaahi lotu tuʻumaʻu mo fakamātoató naʻá ne tokoniʻi ʻa e fānaú ke nau vakai kia Sihova ko ʻenau Tamai fakahēvani ʻofa ia.
Ko Homa Fatongia kia Sihová
Ko hono akoʻi ʻa e fānaú ke nau ʻofa ki he ʻOtuá ʻoku toe fiemaʻu ki ai ʻa hono lau mo ako maʻu pē ʻa ʻene Folofolá. ʻI hono manatuʻi ení, naʻa mau fai ha ako fakafāmili ʻi he uike taki taha, ʻo lahi tahá ʻi he ngaahi efiafi Mōnité. Koeʻuhi ko e lahi tahá mo e siʻisiʻi tahá naʻe fāʻeleʻi kinaua ʻo na kehekehe ʻaki ʻa e taʻu ʻe hiva, naʻe mātuʻaki kehe ʻaupito ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa e fānaú, ko ia ai, naʻe ʻikai lava maʻu pē ke mau kāpui ʻa e fakamatala tatau mo kinautolu kotoa.
Ko e fakatātaá, ki he fānau teʻeki ai ke taʻu akó, naʻá ma tauhi ʻa e fakahinohinó ke mātuʻaki faingofua. Naʻe lāulea ʻa Karla ʻi ha konga Tohitapu pē ʻe taha mo kinautolu, pe naʻá ne ngāueʻaki ʻa e ngaahi fakatātā ʻi he ngaahi tohi makatuʻunga ʻi he Tohitapú. ʻOku ou kei manatu ʻofa pē ki hono fafangu pongipongia kimaua ʻe he fānau iiki angé ʻi heʻenau kaka mai ki homa mohengá ke fakahaaʻi kia kimaua ʻa e ngaahi fakatātā naʻa nau saiʻia ai ʻi he tohi The New World.a
Naʻe maʻu ʻe Karla ha founga pōtoʻi ki hono akoʻi anga-kātaki ʻa e fānaú ki he ngaahi ʻuhinga lahi ʻoku tau maʻu kotoa ke ʻofa ai kia Sihová. ʻE ongo faingofua nai mo hangatonu ʻa e meʻa ko iá, ka ko hono moʻoní, ʻi he fakaesinó mo fakaeongó ko ha meimei ngāue taimi-kakato ia fakatouʻosi kia Karla mo au. Neongo ia, naʻe ʻikai te ma foʻi. Naʻá ma loto ke tō ki honau fanga kiʻi loto kei siʻí ki muʻa ke kamata tākiekina kinautolu ʻe he kakai kehe naʻe ʻikai te nau ʻiloʻi ʻa Sihová. ʻI he ʻuhinga ko ení, naʻá ma fiemaʻu ai ʻema fānaú ke nau ʻi he ako fakafāmilí ʻi heʻenau lava pē ke tangutú.
ʻI he tuʻunga ko e ongo mātuʻá, naʻá ku ʻiloʻi ai mo Karla ʻa e mahuʻinga ʻo hono fokotuʻu ʻa e faʻifaʻitakiʻanga totonu ki heʻema fānaú ʻi he meʻa fekauʻaki mo e lotú. Pea tatau ai pē pe ko ʻemau kai, tō ngoue, pe lue ʻo ʻeva, naʻá ma feinga ke ʻai ke mālohi ʻa e vahaʻangatae ʻo e kiʻi tama taki taha mo Sihová. (Teutalonome 6:6, 7) Naʻá ma fakapapauʻi ko e kiʻi tama taki taha ʻoku ʻi ai tonu ʻene Tohitapu mei he kei taʻu siʻí. ʻIkai ko ia pē, ʻi hono maʻu ʻa e ngaahi makasiní, naʻá ku tohiʻi ʻa e hingoa ʻo e mēmipa taki taha ʻo e fāmilí ʻi heʻene tatau fakafoʻituituí. Ko ia ai, naʻe ako ʻa e fānaú ke ʻiloʻi ʻenau tohi pē ʻanautolu. Naʻá ma maʻu ʻa e fakakaukau ke vaheʻi ki he fānaú ʻa e ngaahi kupu pau ʻo e ʻĀ Hake! ke nau lau. ʻI he hoko atu ʻi heʻemau kai hoʻatā he Sāpaté, naʻa nau fakamatalaʻi mai ai kia kimaua ʻa e anga ʻo ʻenau mahinoʻi ʻa e fakamatalá.
Ko Hono ʻOange ki he Fānaú ʻa e Tokanga Naʻa Nau Fiemaʻú
Ko e moʻoni, naʻe ʻikai ke lele lelei maʻu pē ʻa e ngaahi meʻá. ʻI he tutupu hake ʻa e fānaú, naʻá ma ʻiloʻi ko hono tō ki honau lotó ʻa e ʻofá naʻe fiemaʻu ai ke ma ʻiloʻi ʻa e meʻa ne ʻosi ʻi honau lotó. Naʻe ʻuhinga iá ke fanongo kia kinautolu. Naʻe ongoʻi ʻe heʻema fānaú ʻi he taimi ʻe niʻihi ne ʻi ai ʻa e meʻa ke nau lāunga fekauʻaki mo ia, ko ia ai naʻe pau ke u tangutu hifo mo Karla ʻo talanoa mo kinautolu ki he ngaahi meʻá. Naʻá ma tānaki atu ai ha haafe houa makehe ʻi he ngataʻanga ʻo e ako fakafāmilí. Naʻe fakaʻatā ai ha taha pē ke lea hangatonu ki ha meʻa pē ʻokú ne ongoʻi.
Hangē ko ení, ko Thomas mo Gabriele, ʻa ʻema toko ua iiki tahá, naʻá na ongoʻi ko kimaua ongo mātuʻá naʻá ma fai filifilimānako ki hona tokoua lahi tahá. ʻI he taimi ʻe taha, naʻá na lea mai ai ʻo pehē: “Teti, ʻokú ma tui ko koe mo Mamí ʻokú mo tuku maʻu pē ke faʻiteliha ʻa Hans Werner.” ʻI he ʻuluaki taimí, naʻá ku ʻohovale ʻaupito. Kae kehe, hili ʻema fakakaukau taʻefilifilimānako ki he meʻá, naʻe pau ke u fakahaaʻi ai mo Karla naʻe ʻi ai ʻa e moʻoni ʻa e ongo tamaikí. Ko ia ai, naʻá ma feinga lahi ange ke fai tatau ki he kotoa ʻo e fānaú.
ʻI he taimi ʻe niʻihi, naʻá ku tautea fakavave ai mo taʻetotonu ʻa e fānaú. ʻI he ngaahi taimi peheé, ko kimaua ongo mātuʻá naʻe pau ke ma ako ke kole fakamolemole. Hili iá, naʻá ma ʻunuʻunu ai kia Sihova ʻi he lotu. Naʻe mahuʻinga ke ʻiloʻi ʻe he fānaú naʻe mateuteu ʻenau tamaí ke kole fakamolemole kia Sihova pea kia kinautolu, ko ʻema fānaú. Ko hono olá, naʻá ma maʻu ai ha vahaʻangatae māfana mo fekoekoeʻi mo kinautolu. Naʻa nau faʻa pehē mai kia kimaua, “Ko kimoua ʻa homau kaumeʻa lelei tahá.” Naʻe ʻai ʻe he meʻa ko iá kimaua ke ma fiefia lahi.
Ko e ngāue fakataha ʻi he tuʻunga ko ha fāmilí ʻoku hoko ai ʻa e fāʻūtaha. Ki he taumuʻa ko ení, naʻe ʻi ai ʻa e ngāue fakaʻapi tuʻumaʻu ʻa e tokotaha kotoa. Naʻe vaheʻi kia Hans Werner ke ʻalu ki he ngaahi falekoloá ʻo fakatau mai ʻa e ngaahi tokonaki ki he ʻapí tuʻo taha ʻi he uike, ʻa ia naʻe faʻa ʻuhingá naʻe ʻoange ki ai ʻa e paʻanga, fakataha mo ha lisi ʻo e ngaahi meʻa ke fakatau maí. ʻI he uike ʻe taha, naʻe ʻikai te ma ʻoange ai kiate ia ha lisi pe ko ha paʻanga. Naʻá ne ʻeke ki heʻene faʻeé fekauʻaki mo ia, pea naʻá ne tala ange ki ai ʻoku teʻeki ke ʻi ai haʻamau paʻanga. Ko ia ai, naʻe kamata fefanafanahi ʻa e fānaú ʻia kinautolu, pea naʻe toʻo hake leva ʻe he tokotaha kotoa ʻene puha paʻangá ʻo huaʻi mai ki he tēpilé. “Mami, ʻe lava ke tau ō he taimí ni ʻo fai mai ʻa e fakataú!” ko ʻenau lea leʻo-lahi fakatahá mai ia. ʻIo, naʻe ako ʻa e fānaú ke nau tokoni ʻi ha fiemaʻu fakavavevave, pea naʻe tohoaki mai ʻe he meʻa ko iá ke toe vāofi ange ai ʻa e fāmilí.
ʻI he tupu ʻo lalahi angé, ne kamata ke manako fefine ʻa e tamaiki tangatá. Hangē ko ení, ko Thomas, naʻá ne manako ʻaupito ʻi ha kaungā Fakamoʻoni taʻu 16. Naʻá ku fakamatalaʻi ange kiate ia kapau ʻokú ne fakamātoato fekauʻaki mo e taʻahiné, kuo pau ke ne mateuteu ke mali mo ia pea ke fua ʻa e fatongia ki ha uaifi mo e fānau. Naʻe ʻiloʻi ai ʻe Thomas ne teʻeki ai ke ne mateuteu ki he nofo malí, koeʻuhi naʻá ne kei taʻu 18 pē.
Fakalakalaka ʻi he Tuʻunga ko ha Fāmilí
Lolotonga ʻenau kei taʻu siʻí, naʻe kau tahataha atu ai ʻa e fānaú ki he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí. Naʻá ma fanongo lelei ki heʻenau ngaahi kongá, pea naʻe fakalototoʻaʻi ai kimaua koeʻuhi ko ʻema sio ki he ʻofa ongoʻi loloto ʻa e fānaú tonu ki he ʻOtuá. Ko e kau ʻovasia fakasēketi mo fakavahe naʻa nau nofo ʻi he taimi ki he taimi mo kimautolú naʻa nau fakamatala ki he ngaahi meʻa naʻa nau hokosia ʻi heʻenau moʻuí tonu, pe lautohi mai kia kimautolu mei he Tohitapú. Ko e kau tangatá ni mo honau ngaahi uaifí naʻa nau tokoni ki hono fakatupu ha ʻofa ki he ngāue taimi-kakató ʻi he loto ʻo homau fāmilí.
Naʻa mau fakatuʻotuʻa atu ki he ngaahi fakataha-lahí. Ko ha kī tefito ia ʻi heʻema ngaahi feinga ke tō ki heʻema fānaú ʻa e holi ke hoko ko e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá. Ki he fānaú, ko ha mōmeniti makehe ia ʻa e taimi ʻoku nau tui ai ʻenau ngaahi kaati fakaʻilongá ki muʻa ke fononga ki he ngaahi feituʻu faiʻanga fakataha-lahí. Naʻe maongo kia kimaua ʻa e taimi naʻe papitaiso ai ʻa Hans Werner ʻi hono taʻu hongofulú. Naʻe fakakaukau ʻa e tokolahi kiate ia ʻokú ne fuʻu kei siʻi ke fakatapui ia tonu kia Sihova, ka ʻi hono taʻu 50, naʻá ne tala mai ai kia au ʻa ʻene fakamālō lahi ʻi heʻene tauhi ʻa Sihova ʻi he taʻu ʻe 40.
Naʻá ma fakahaaʻi ki heʻema fānaú ko ha vahaʻangatae fakafoʻituitui mo Sihová ʻoku mahuʻinga, ka naʻe ʻikai te ma uki kinautolu ki he fakatapuí. Neongo ia, naʻá ma fiefia ʻi he taimi naʻe toe fakalakalaka ai mo e niʻihi kehé ʻo papitaiso ʻi he taimi naʻa nau mateuteu ai ki aí.
Ako ke Lī ʻEma Ngaahi Kavengá kia Sihova
Naʻá ma fiefia lahi ʻi he 1971, ʻi he maʻu tohi fakamoʻoni ako ʻa Hans Werner ʻi he tuʻunga ko ha mēmipa ʻo e kalasi hono 51 ʻa e Akoʻanga Tohitapu Taua Leʻo ko Kiliatí pea vaheʻi ke ngāue ko ha misinale ʻi Sipeiní. Naʻe hoko tahataha ʻa e fānau kehé ʻo fakamoleki ha taimi ʻi he tuʻunga ko e kau faifekau taimi-kakato, ʻa ia naʻá ne ʻai ai kimaua ongo mātuʻá ke ma fiefia lahi. Ko e taimi nai ko ení, naʻe ʻomai ai maʻaku ʻe Hans Werner ʻa e Tohitapu naʻe lave ki ai ʻi he kamata ʻo e kupu ko ení. Ko ʻemau fiefia ʻi he tuʻunga ko e fāmilí ne hā ngali kakato.
Naʻá ma ʻiloʻi leva naʻe fiemaʻu ke ma pipiki ke toe ofi ange kia Sihova. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi ne ma sio ki he niʻihi ʻo ʻema fānau lalahí ʻi heʻenau fetaulaki mo e ngaahi palopalema ʻa ia naʻá ne ʻahiʻahiʻi lahi ʻenau tuí. Ko e fakatātaá, ko siʻema taʻahine ko Gabriele naʻe ʻikai ke hao ia mei he ngaahi meʻa fakamamahí. ʻI he 1976, naʻá ne mali ai mo Lothar. Naʻá ne hoko ʻo puke ʻi he taimi nounou pē mei he ʻosi ʻa e malí. ʻI heʻene hoko ʻo vaivai angé, naʻe tokangaʻi ia ʻe Gabriele ʻo aʻu ki heʻene maté. ʻI he sio ki ha mēmipa moʻui lelei ʻo e fāmilí ʻoku hoko ʻo puke pea maté naʻá ne fakamanatu mai ai kia kimaua ʻa e lahi ʻo ʻema fiemaʻu ʻa e toʻukupu ʻofa ʻo Sihová.—Aisea 33:2.
Ngaahi Monū ʻi he Kautaha ʻa Sihová
ʻI hono fokotuʻu au ke hoko ko ha sevāniti ʻi he fakatahaʻangá (ui he ʻahó ni ko e ʻovasia tauhí) ʻi he 1955, naʻe ʻikai te u ongoʻi taau ki he fatongiá. Naʻe lahi ʻa e meʻa ke faí, pea ko e founga pē taha ke fakahoko ai ʻa e ngāué ko e tuʻu hake ʻi he fā hengihengí ʻi he ngaahi pongipongi ʻe niʻihi. Ko ha tokoni lahi ʻa hoku uaifí mo e fānaú, ʻi hono fakapapauʻi ʻoku ʻikai ke fakahohaʻasi au ʻi he efiafí ʻi he taimi naʻe kei ʻi ai ai ha ngaahi meʻa ke tokangaʻí.
Ka neongo ia, ʻi he tuʻunga ko ha fāmilí, naʻa mau fakamoleki fakataha ʻa e taimi ʻatā mei he ngāué ʻi he lahi taha ne ala lavá. ʻI he taimi ʻe niʻihi naʻe tuku mai ai ʻe hoku pule ngāué ke u ngāueʻaki ʻa ʻene kaá koeʻuhi ke u lava ʻo ʻave ai ʻo fakaʻeveʻevaʻi ʻa e fāmilí. Naʻe fiefia ʻa e fānaú ʻi he ngaahi taimi naʻa mau ako Taua Leʻo ai ʻi he loto vaó. Naʻa mau toe lue lalo ʻo ʻeva fakataha, ʻo hiva he taimi ʻe niʻihi ʻa e ngaahi hiva ʻo tānaki atu ki ai ʻa ʻeku meʻaifi mimihá ʻi heʻemau lue ʻi he loto vaó.
ʻI he 1978, naʻe fakanofo ai au ko e ʻovasia fakasēketi fetongi (faifekau fefonongaʻaki). ʻI he ongoʻi lōmekiná, naʻá ku lotu ai: “Sihova, ʻoku ʻikai te u ongoʻi ʻoku malava ke u fai ia. Ka ʻo kapau ʻokú ke finangalo ke u ʻahiʻahiʻi ia, pea te u fai ʻa ʻeku lelei tahá.” ʻI he taʻu ʻe ua ki mui aí, ʻi hoku taʻu 54, naʻá ku tuku ʻa ʻeku kiʻi pisinisí ki homa foha siʻisiʻi tahá, ʻa Thomas.
Ne lalahi kotoa ʻa ʻema fānaú, ʻa ia ne ʻomai ai kia au mo Karla ʻa e faingamālie ke fai ʻa e meʻa lahi ange maʻa Sihova. ʻI he taʻu tatau pē ko iá, naʻe fakanofo ai au ko e ʻovasia fakasēketi pea vaheʻi ki ha konga ʻo Hamburg pea mo e kotoa ʻo Schleswig-Holstein. Koeʻuhi ko ʻema taukei ʻi hono tauhi hake ha fāmilí, naʻe malava ai ke ma mahinoʻi lahi ʻa e ngaahi mātuʻá mo ʻenau fānaú. Naʻe ui kimaua ʻe he fanga tokoua tokolahi ko ʻenau ongo mātuʻa fakasēketí.
Hili ʻa e taʻu ʻe hongofulu ʻo e ʻalu fakataha mo au ʻi he ngāue fakasēketí, naʻe pau ke hoko ai kia Karla ha tafa. Pea ʻi he taʻu tatau, naʻe ʻiloʻi ai ʻe he kau toketaá ʻoku ʻi ai ha foʻi ngungu ʻi hoku ʻutó. Ko ia ai, naʻá ku tukuange ʻa ʻeku ngāue ko ha ʻovasia fakasēketí pea fou ʻi ha tafa ʻo e ʻutó. Naʻe taʻu ʻe tolu ki muʻa peá u toe lava ke ngāue ko ha ʻovasia fakasēketi fetongí. Ko au mo Karla ʻokú ma ʻi homa taʻu 70 tupú, pea ʻoku ʻikai te ma kei ʻi he ngāue fefonongaʻakí. Naʻe tokoniʻi kimaua ʻe Sihova ke ma sio ʻoku ʻikai ha taumuʻa ʻo e pipiki ki ha monū naʻe ʻikai te u kei malava ke fakahoko.
ʻI he sio atu ki aí, ʻoku ou fakamālō lahi mo Karla kia Sihova ʻi heʻene tokoni ko eni ki hono tō ha ʻofa ki he moʻoní ʻi he loto ʻo ʻema fānaú. (Palovepi 22:6) ʻI he kotoa ʻo e ngaahi taʻú, kuo tataki ai mo akoʻi kimaua ʻe Sihova, ʻo tokoniʻi kimaua ke fakahoko homa ngaahi fatongiá. Neongo ʻokú ma motuʻa mo mahamahaki nai, ko ʻema ʻofa kia Sihová ʻoku kei siʻi mo longomoʻui ai pē.—Loma 12:10, 11.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Naʻe pulusi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ka ʻoku ʻikai toe ala maʻu ia he taimí ni.
[Fakatātā ʻi he peesi 26]
Ko homa fāmilí, ʻi he luelue he veʻe Vaitafe Elbe, Hamburg, 1965
[Fakatātā ʻi he peesi 28]
Ko e ngaahi mēmipa ʻe niʻihi ʻo e fāmilí ʻi he fakataha-lahi fakavahaʻapuleʻanga ʻi Pēlini ʻi he 1998
[Fakatātā ʻi he peesi 29]
Mo hoku uaifí, ʻa Karla