LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w03 4/1 p. 20-25
  • Fakahāhā ʻa e “Agamalu Kotoabe ki he Kakai Kotoabe”

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Fakahāhā ʻa e “Agamalu Kotoabe ki he Kakai Kotoabe”
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2003
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • ʻI he Fāmilí
  • ʻI Heʻetau Ngāue Fakafaifekaú
  • ʻI he Fakatahaʻangá
  • “Ki he Kakai Kotoabe”
  • Anga-Malū​—Ko ha ʻUlungaanga Faka-Kalisitiane Mahuʻinga
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2003
  • Anga-Malū—ʻE Lava Fēfē ke ʻAonga Kiate Kitautolu?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2020
  • Tuku ke Hoko ʻa e Anga-Maluú ko Ho Mālohinga
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2023
  • “Ko Hai Ia Koā ʻIate Kimoutolu ʻOku Poto mo ʻIlomeʻa?”
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2008
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2003
w03 4/1 p. 20-25

Fakahāhā ʻa e “Agamalu Kotoabe ki he Kakai Kotoabe”

“Fakamanatuʻi akinautolu ke nau . . . agavaivai, o fakaha ae agamalu kotoabe ki he kakai kotoabe.”—TAITUSI 3:​1, 2, PM.

1. Ko e hā ʻoku ʻikai faingofua maʻu ai pē ke fakahāhā ʻa e anga-maluú?

“MOU hoko ko e kau faʻifaʻitaki kiate au,” ko e tohi ia ʻa e ʻapositolo ko Paulá, “ʻo hange foki ko ʻeku faʻifaʻitaki ʻaku kia Kalaisi.” (1 Kolinito 10:34 [1 Kol. 11:​1, PM ]) Ko e kau sevāniti kotoa ʻa e ʻOtuá he ʻaho ní ʻoku nau feinga mālohi ke tokanga ki he naʻinaʻi ko ení. Ko e moʻoni, ʻoku ʻikai ke faingofua, he kuo tau maʻu tukufakaholo mei heʻetau ʻuluaki ongo mātuʻa fakaetangatá ʻa e ngaahi holi mo e ngaahi ʻulungaanga siokita ʻoku ʻikai fehoanaki mo e faʻifaʻitakiʻanga ʻa Kalaisí. (Loma 3:​23; 7:​21-​25) Ka neongo ia, ʻi heʻene hoko mai ki hono fakahāhā ʻa e anga-maluú, ko kitautolu kotoa ʻe lava ke tau lavameʻa kapau ʻoku tau fai ha feinga. Ka ko e falala ki he fakapapau ʻataʻatā pē ʻa kitautolú ʻoku ʻikai ke feʻunga. Ko e hā ʻa e toe meʻa ʻoku fiemaʻú?

2. ʻE lava fēfē ke tau fakahāhā ʻa e “agamalu kotoabe ki he kakai kotoabe”?

2 Ko e anga-malū fakaʻotuá ko e konga ia ʻo e fua ʻo e laumālie māʻoniʻoní. Ko e lahi ange ʻetau ʻulutukua ki he ngaahi tataki ʻa e ivi ngāue ʻo e ʻOtuá, ko e lahi ange ia ʻa e hā meia kitautolu ʻa hono fuá. Ko e toki taimi pē ia, te tau malava ai ke fakahāhā ʻa e “agamalu kotoabe” ki he tokotaha kotoa pē. (Taitusi 3:​2, PM, fakaʻītali ʻamautolu.) Tau sivisiviʻi angé ʻa e founga ʻe lava ai ke tau faʻifaʻitaki ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú pea ʻai ke malava ʻa e faʻahinga ʻoku nau feohi mo kitautolú ke “ʻilo ha fakaivifoʻou.”​—Mātiu 11:​29, NW; Kaletia 5:​22, 23.

ʻI he Fāmilí

3. Ko e hā ʻa e tuʻunga fakafāmili ʻoku tapua mei ai ʻa e laumālie ʻo e māmaní?

3 Ko e tafaʻaki ʻe taha ʻoku fiemaʻu pau ai ʻa e anga-maluú ko e lotoʻi fāmilí. ʻOku fakafuofua ʻe he Kautaha Moʻui ʻa Māmaní ʻoku ʻomai ʻe he fakamālohi ʻi he fāmilí ha fakatuʻutāmaki lahi ange ki he moʻui ʻa e kakai fefiné ʻo laka ia ʻi hono fakatahaʻi ʻa e ngaahi fakatuʻutāmaki ʻi he meʻalelé pea mo e malēliá. Ko e fakatātaá, ʻi Lonitoni, ʻIngilani, ko ha vahe fā ʻe taha ʻo e faihia fakamālohi kotoa ʻi he līpōtí ko e hoko ia ʻi ʻapi. ʻOku toutou fehangahangai ʻa e kau polisí mo e kakai ʻoku fakahaaʻi mālohi ʻenau ngaahi ongoʻí ʻaki ʻa e “feʻiohoʻaki mo e lauʻikovi.” Ko e toe kovi angé, kuo fakaʻatā ʻe he ngaahi hoa mali ʻe niʻihi ʻa e “fakamahū” ke ne uesia honau vahaʻangataé. Ko e meʻá ni kotoa ko ha tapua fakamamahi atu ia ʻo e “laumalie ʻoku ʻo mamani” pea ʻoku ʻikai tali ʻa e meʻa peheé ʻi he ngaahi fāmili Kalisitiané.​—Efeso 4:31; 1 Kolinito 2:​12.

4. Ko e hā ʻa e ola ʻe lava ke ʻomi ʻe he anga-maluú ki he fāmilí?

4 Ke fakafepakiʻi ʻa e ngaahi hehema fakamāmaní, ʻoku tau fiemaʻu ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá. “ʻIlonga ha potu ʻoku ʻi ai ʻa e Laumalie ʻo e ʻEiki ʻoku ʻi ai ʻa e tauʻataina.” (2 Kolinito 3:17) Ko e ʻofá, anga-leleí, mapuleʻi-kitá, mo e kātaki fuoloá ʻokú ne ʻai ke mālohi ʻa e fāʻūtaha ʻa e ngaahi husepāniti mo e ngaahi uaifi taʻehaohaoá. (Efeso 5:​33) Ko e anga-malū ʻo e angá ʻokú ne fakamaama ʻa e ʻatimosifiá pea ʻokú ne ʻomai ha faikehekehe fakafiefia ki he kē mo e fekīhiaki ʻokú ne fakameleʻi ʻa e ngaahi fāmili lahi. Ko e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe ha tahá ʻoku mahuʻinga, ka ko e founga ʻo ʻene fakahaaʻi iá tonu ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e laumālie ʻoku tuʻu mei mui ʻi he ngaahi leá. Ko e ngaahi tokanga mo e hohaʻa ʻoku fakahāhā ʻaki ʻa e anga-maluú ʻokú ne fakasiʻisiʻi ʻa e ngaahi vātamakí. Naʻe tohi ʻa e poto ko Tuʻi Solomoné: “Ko e tali malū ʻoku lolou ai ʻa e houhau: ka ko e lea masila ʻoku ne langaʻi ʻa e ʻita.”—Palovepi 15:1.

5. ʻE lava fēfē ke tokoni ʻa e anga-maluú ʻi ha ʻapi ʻoku māvahevahe fakalotu?

5 ʻOku tautefito ʻa e mahuʻinga ʻo e anga-maluú ʻi ha ʻapi ʻoku māvahevahe fakalotu. ʻI he ʻalu fakataha mo e ngaahi ngāue ʻo e anga-leleí, ʻe lava ke tokoni ia ke liliuʻi mai ai kia Sihova ʻa e faʻahinga ʻoku angatuʻú. Naʻe akonaki ʻa Pita ki he ngaahi uaifi Kalisitiané: “Mou anganofo ki homou ngaahi husepaniti; koeʻuhi ka ai ha niʻihi ʻoku talangataʻa ki he folofola, heiʻilo ʻe maʻu mai kinautolu ʻaki ʻa e ngaahi toʻonga ʻa honau ngaahi uaifi, kae ʻikai ʻaki ha lea; heʻenau mamata ki he maʻa ʻo hoʻomou fakafeangai mo taka ʻapasia. Pea ko e teu ʻo e faʻahinga ko ia ke ʻoua naʻa ko e teu ʻi tuʻa—ko e fi ʻo e ʻulu mo e ʻai ʻo e koula mo e tui ʻo e ngaahi kofu— ka ke nau teu ʻaki ʻa e tangata fufū ʻo e loto, ʻio, ʻaki ʻa e meʻa taʻe ʻauha ko e angavavai mo e angamalū, ʻa ia ko e meʻa mahuʻinga ʻaupito ʻi he ʻafio ʻa e ʻOtua.”—1 Pita 3:​1-4.

6. ʻOku lava fēfē ke ʻai ʻe hono fakahāhā ʻo e anga-maluú ke mālohi ʻa e haʻi ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi mātuʻá mo e fānaú?

6 Ko e vahaʻangatae ʻi he vahaʻa ʻo e ongo mātuʻá mo e fānaú ʻe lava ke hoko ia ʻo faingataʻa, tautefito ʻi he taimi ʻoku ʻikai ai ha ʻofa kia Sihová. Ka ʻi he ngaahi fāmili Kalisitiane kotoa pē, ʻoku ʻi ai ha fiemaʻu ki hono fakahāhā ʻo e anga-maluú. Naʻe akonaki ʻa Paula ki he ngaahi tamaí: “ʻOua te mou fakaʻitaʻi hoʻomou fanau; kae akonekina ʻaki ʻa e tautea mo e valoki ʻa e ʻEiki.” (Efeso 6:4) ʻI he taimi ʻoku failahia ai ʻa e anga-maluú ʻi ha fāmili, ʻoku ʻai ai ke mālohi ʻa e ngaahi haʻi vāofi ʻi he vahaʻa ʻo e ongo mātuʻá mo e fānaú. Ko Dean, ko e taha ia ʻi he fānau ʻe toko nima, naʻá ne manatu ʻo fekauʻaki mo ʻene tamaí: “Ko e tangataʻeikí naʻá ne anga-mokomoko. ʻOku ʻikai ʻaupito te u manatuʻi haʻaku fakakikihi mo ia—naʻa mo e taimi ʻo ʻeku taʻu hongofulu tupú. Naʻá ne mātuʻaki anga-malū maʻu pē, ʻo aʻu ki he taimi naʻá ne loto-mamahi aí. ʻI he taimi ʻe niʻihi naʻá ne tautea au ke nofo ʻi hoku lokí pe toʻo ha ngaahi monū meiate au, ka naʻe ʻikai ʻaupito te ma fakakikihi. Naʻe ʻikai ko haʻamau tamai pē ia. Naʻá ne toe hoko foki ko homau kaumeʻa, pea naʻe ʻikai te mau loto ke fakalotomamahiʻi ia.” ʻOku tokoni moʻoni ʻa e anga-maluú ke ʻai ke mālohi ʻa e haʻi ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi mātuʻá mo e fānaú.

ʻI Heʻetau Ngāue Fakafaifekaú

7, 8. Ko e hā ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ai ʻa hono fakahāhā ʻo e anga-malū ʻi he malaʻe fakafaifekaú?

7 Ko e tafaʻaki ʻe taha ʻa ia ʻoku mahuʻinga ai ʻa e anga-maluú ko e malaʻe fakafaifekaú. ʻI heʻetau vahevahe atu ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻangá ki he niʻihi kehé, ʻoku tau feʻiloaki ai mo e kakai mo honau ngaahi anga kehekehe. ʻOku fanongo fiefia ʻa e niʻihi ki he pōpoaki ʻo e ʻamanaki ʻoku tau ʻoatú. Ko e niʻihi kehe, ʻi ha ngaahi ʻuhinga kehekehe, ʻe ʻikai nai te nau tali lelei. Ko e taimi eni ʻoku tokoni lahi ai kia kitautolu ʻa e ʻulungaanga ko e anga-maluú ʻi hono fakahoko ʻo ʻetau ngāué ke hoko ko e kau fakamoʻoni ke aʻu ki he ngataʻanga ʻo e māmaní.​—Ngāue 1:8; 2 Timote 4:5.

8 Naʻe tohi ʻa e ʻapositolo ko Pitá: “Mou ʻai ke tapuhā ʻa Kalaisi ʻi homou loto, ko e ʻEiki pe ia: ʻo mou ʻosi teu ai pe ke fai ha fakamatala kiate ia fuape te ne ʻeke kiate kimoutolu ʻa e ʻuhinga ʻo e ʻamanaki ʻoku mou maʻu; kae fai ʻi he angavaivai [“anga-malū,” NW ] mo e tailiili [“ʻapasia loloto,” NW ].” (1 Pita 3:15) Koeʻuhi ʻoku tau tuku ʻa Kalaisi ʻi hotau lotó ko hotau Faʻifaʻitakiʻanga, ʻoku tau tokanga ke fakahāhā fakatouʻosi ʻa e anga-maluú mo e ʻapasia loloto ʻi he faifakamoʻoni ki he faʻahinga ko ia ʻoku nau lea fefeká. Ko e ʻalunga ʻo e ʻulungaanga ko ení ʻoku faʻa ʻomai ai ʻa e ngaahi ola tuʻu-ki-muʻa.

9, 10. Fakamatalaʻi ha meʻa naʻe hokosia ke fakahaaʻi ʻa e mahuʻinga ʻo e anga-maluú ʻi he malaʻe fakafaifekaú.

9 ʻI he taimi naʻe tali ai ʻe hono uaifí ha tukituki ʻi he matapā ʻo hona ʻapātimení, naʻe tuʻu pē mei mui ʻa Keith. ʻI he ʻiloʻi ko e tokotaha ʻaʻahí ko e taha ia ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, naʻe tukuakiʻi ʻita ʻe he uaifi ʻo Keith ʻa e Kau Fakamoʻoní ki he anga-fakamamahi ki heʻenau fānaú. Naʻe mokomoko pē ʻa e tokouá. ʻI he anga-malū, naʻá ne tali: “ʻOku ou kole fakamolemole atu ʻi hoʻo ongoʻi peheé. Kātaki ʻe lava nai ke u fakahaaʻi atu kia koe ʻa e meʻa ʻoku tui ki ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová?” Naʻe fanongo ʻa Keith ki he fetalanoaʻakí pea naʻá ne ʻalu atu he taimi ko ení ki he matapaá ke fakangata ʻa e ʻaʻahi ʻa e tokouá.

10 Ki mui ai, naʻe kamata ke ongoʻi fakatomala ʻa e ongo meʻá ʻi heʻena tōʻongafai ki heʻena tokotaha ʻaʻahí ʻi ha founga fefeká. Ko ʻene anga-maluú naʻe maongo kia kinaua. ʻI heʻena ʻohovalé, naʻe toe foki atu ʻa e tokouá ʻi ha uike ki mui ai, pea naʻe fakaʻatā ʻe Keith mo hono uaifí ke ne fakamatalaʻi ʻa e makatuʻunga Fakatohitapu ki he meʻa naʻá ne tui ki aí. “ʻI he ongo taʻu ʻe ua hoko maí, naʻá ma fanongo lahi ai ki he meʻa naʻe leaʻaki ʻe he Kau Fakamoʻoni kehé,” ko ʻena fakamatalá ia ki mui. Naʻá na loto ki ha ako Tohitapu, pea faifai pē ʻo na fakatou papitaiso ʻi he fakahāhā ʻo ʻena fakatapui kia Sihová. He fakafiefia moʻoni ki he tokotaha Fakamoʻoni ko ia naʻe ʻuluaki ʻaʻahi kia Keith mo hono uaifí! Naʻe fetaulaki ʻa e tokotaha Fakamoʻoní mo e ongo meʻá ʻi ha ngaahi taʻu ki mui ʻo ʻiloʻi ai kuó na hoko he taimi ko ení ko hono tokoua mo e tuofefine fakalaumālie. ʻOku lavameʻa ʻa e anga-maluú.

11. ʻI he founga fē ʻe lava ke tofa ai ʻe he anga-maluú ʻa e hala ki ha taha ke ne tali ʻa e moʻoni faka-Kalisitiané?

11 Ko e meʻa naʻe hokosia ʻe Harold ʻi heʻene hoko ko ha sōtiá naʻe fakatupunga ai ia ke ne hoko ʻo loto-kona pea veiveiua pe ʻoku ʻi ai ha ʻOtua. ʻI he fakalahi ki heʻene ngaahi palopalemá, ko ha fakatuʻutāmaki ʻi ha meʻalele naʻe fakatupunga ʻe ha tokotaha fakaʻuli konā naʻe hoko ai ʻa Harold ʻo faingataʻaʻia fakasino tuʻumaʻu. ʻI he taimi naʻe ʻaʻahi atu ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ki hono ʻapí, naʻe fekauʻi ʻe Harold ke tuku ʻenau ʻaʻahi ange kiate iá. Ka ʻi he ʻaho ʻe taha, ko ha tokotaha Fakamoʻoni ko hono hingoá ko Bill naʻá ne fakataumuʻa ai ke ʻaʻahi ki ha tokotaha mahuʻingaʻia ʻa ia naʻe nofo ʻi ha matapā pē ʻe ua meia Harold. ʻI ha maʻuhala, naʻe tukituki atu ai ʻa Bill ʻi he matapā ʻo Harold. ʻI he taimi naʻe fakaava ai ʻe Harold ʻa e matapaá, ʻoku poupouʻi ia ʻe ha tokotoko ʻe uá, naʻe kole fakamolemole ange leva ʻa Bill, ʻo fakamatala naʻá ne fakataumuʻa ke ʻaʻahi ki ha ʻapi ofi mai. Naʻe fēfē ʻa e tali ʻa Harold? ʻI he ʻikai ʻiloʻi ʻe Bill, naʻe sio ʻa Harold ʻi ha kupu ongoongo he televīsoné naʻe fakahaaʻi ai ʻa e ngāue fakataha ʻa e Kau Fakamoʻoní ke langa ha Fale Fakatahaʻanga foʻou ʻi ha taimi nounou ʻaupito. ʻI he maongo ʻa e sio ki he fuʻu kakai tokolahi ʻoku nau ngāue fāʻūtahá, naʻe liliu ai ʻene fakakaukau fekauʻaki mo e Kau Fakamoʻoní. ʻI he maongo kiate ia ʻa e kole fakamolemole ʻi he anga-lelei ʻa Bill pea mo ʻene anga-malū fakamānakó, naʻe fili ai ʻa Harold ke ne tali ʻa e ngaahi ʻaʻahi mei he Kau Fakamoʻoní. Naʻá ne ako ʻa e Tohitapú, fai ha fakalakalaka, pea hoko ko ha sevāniti ʻosi papitaiso ʻa Sihova.

ʻI he Fakatahaʻangá

12. Ko e hā ʻa e ngaahi tōʻonga fakamāmani ʻoku totonu ke talitekeʻi ʻe he ngaahi mēmipa ʻo e fakatahaʻanga Kalisitiané?

12 Ko ha tafaʻaki hono tolu ʻa ia ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ai ʻa e anga-maluú ko e fakatahaʻanga Kalisitiané. Ko e fepakí ʻoku failahia ia ʻi he sōsaieti ʻo e ʻaho ní. Ko e ngaahi tipeití, fakakikihí, mo e fekeʻikeʻí ko e meʻa anga-maheni ia ʻi he lotolotonga ʻo e faʻahinga ʻoku nau vakai ki he moʻuí ʻi ha founga fakakakanó. ʻI he taimi ki he taimi, ko e ngaahi tōʻonga fakamāmani peheé ʻoku totolo mai ia ki he fakatahaʻanga Kalisitiané pea fakahāhā ia ʻi he ngaahi fakakikihi mo e tau lau. ʻOku loto-mamahi ʻa e fanga tokoua fua fatongiá ʻi he pau ke nau fakatonutonu ʻa e ngaahi tuʻunga ko ení. Ka neongo ia, ko e ʻofa kia Sihova mo honau fanga tokouá ʻokú ne ueʻi kinautolu ke nau feinga ke toe maʻu mai ʻa e faʻahinga faihalá.​—Kaletia 5:​25, 26.

13, 14. Ko e hā ʻe lava ke hoko ko e ola ia ʻo e “akonekina i he agamalu akinautolu oku agatuu”?

13 ʻI he ʻuluaki senitulí, ko Paula mo hono kaumeʻa ko Tīmoté naʻá na fehangahangai mo e ngaahi faingataʻa mei he niʻihi ʻi he loto fakatahaʻangá. Naʻe fakatokanga ʻa Paula kia Tīmote ke ne maluʻi ia mei he fanga tokoua naʻe tatau mo e ngaahi ipu ki ha “aoga jii be.” “Oku ikai lelei ke fakakikihi ae tamaioeiki ae Eiki,” ko e fakaʻuhinga ia ʻa Paulá, “ka ke agavaivai [“anga-fakaalaala,” NW ] ia ki he kakai kotoabe, o faa ako, mo faa kataki [“fakamaʻumaʻu,” NW ], O akonekina i he agamalu akinautolu oku agatuu.” ʻI heʻetau tauhi maʻu ha anga-mokomoko naʻa mo e ʻi he malumalu ʻo hono fakaʻitaʻí, ko e faʻahinga taʻelototataú ʻoku faʻa ueʻi kinautolu ke nau toe vakaiʻi ʻenau ngaahi fakaangá. ʻE iku ai, ʻo hanga nai ai ʻe Sihova, hangē ko ia ʻoku toe tohi ʻe Paulá, ʻo ‘foaki ai kiate kinautolu ae fakatomala ke nau tui ki he mooní.’ (2 Timote 2:​20, 21, 24, 25, PM ) Fakatokangaʻi naʻe fakafehokotaki ʻe Paula ʻa e anga-fakaalaalá mo e fakamaʻumaʻú fakataha mo e anga-maluú.

14 Naʻe ngāueʻaki ʻe Paula ʻa e meʻa naʻá ne malangaʻí. ʻI heʻene feangainga mo e “haʻa aposetolo makehe atu na” ʻi he fakatahaʻanga Kolinitoó, naʻá ne ekinaki ki he fanga tokouá: “Bea ko au Baula, ko au oku matamata vaivai o kau ka iate kimoutolu, ka i he eku mamao oku ou loto malohi kiate kimoutolu, oku ou fakakolekole kiate kimoutolu i he agavaivai moe agamalu a Kalaisi.” (2 Kolinito 10:​1, PM; 2 Kol. 11:5) Naʻe faʻifaʻitaki moʻoni ʻa Paula kia Kalaisi. Fakatokangaʻi naʻá ne fai ʻene kōlenga ki he fanga tokouá ni ʻaki ʻa e “agamalu” ʻa Kalaisí. Naʻá ne fakaʻehiʻehi ai mei ha fakakaukau anga-fefeka mo fakatikitato. Ko ʻene ekinakí ʻoku ʻikai ha veiveiua naʻe fakamānako ia ki he faʻahinga ʻi he fakatahaʻangá naʻa nau maʻu ha ngaahi loto ongongofuá. Naʻá ne fakafiemālieʻi ʻa e ngaahi vahaʻangatae faingataʻá pea fakatoka ʻa e makatuʻunga ki he melino mo e fāʻūtaha ʻi he fakatahaʻangá. ʻIkai ko ha ʻalunga eni ʻo e ngāué ʻa ia ʻe lava ke tau faʻifaʻitaki kotoa ki ai? ʻOku tautefito ʻa e fiemaʻu ki he kau mātuʻá ke fakatatau ʻenau ngaahi ngāué ki he ngāue ko ia ʻa Kalaisi mo Paulá.

15. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa e anga-maluú ʻi hono fai ʻa e akonakí?

15 Ko e fatongia ke tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ʻoku ʻikai moʻoni fakangatangata ia ki he ngaahi taimi ko ia ʻoku fakamanaʻi ai ʻa e melino mo e fāʻūtaha ʻa e fakatahaʻangá. Ki muʻa ʻaupito ke hoko ʻa e ngaahi vahaʻangatae fekovikoviʻí, ʻoku fiemaʻu ʻe he fanga tokouá ʻa e tataki anga-ʻofa. “Kainga, neongo pe ʻe puke nima ha taha lolotonga ʻene fai ha kovi; ka ko kimoutolu, ʻa e kau fakalaumalie, mou faitoʻo [“fakatonutonu,” NW ] ki ha taha pehe,” ko e ekinaki ia ʻa Paulá. Ka ʻe anga-fēfē? “ʻO angafakaalaala [“anga-malū,” NW ]; pea ke vakai kiate koe naʻa ʻiloange ʻe ʻahiʻahiʻi mo koe foki.” (Kaletia 6:1) Ko hono tauhi maʻu ʻa e “anga-malū” ʻoku ʻikai ke faingofua maʻu pē, tautefito koeʻuhí ko e kau Kalisitiane kotoa pē, ʻo kau ai ʻa e kau tangata kuo fakanofó, ʻoku nau moʻulaloa ki he ngaahi hehema angahalaʻiá. Ka neongo ia, ko e anga-maluú ʻe tokoni ke ʻai ʻa e tokotaha faihalá ke ne makātakiʻi ʻa e fakatonutonú.

16, 17. Ko e hā nai ʻe tokoni ke holoki ha toumoua pē ke ngāueʻaki ʻa e akonakí?

16 ʻI he muʻaki lea faka-Kalisí, ko e foʻi lea ʻoku liliu ko e “fakatonutonu” ʻe lava ke toe ʻuhinga ia ki he toe fakahangatonu pe fakatau ʻa e ngaahi hui ʻoku fasí, ko ha founga faitoʻo mamahi ʻaupito. Ko e toketā fakafiemālie ko ia ʻokú ne fakatau ha hui ʻoku fasí ʻokú ne lea papau fekauʻaki mo e ngaahi ʻaonga ʻo e founga faitoʻó. Ko ʻene tōʻonga mokomokó ʻoku fakafiemālie ia. Ko ha ngaahi foʻi lea lelei ki muʻa ʻoku tokoni ia ke fakanonga ʻa e tuʻunga taʻefiemālie kovi tahá. ʻI he founga tatau, ko ha fakatonutonu fakalaumālie ʻe mamahi nai ia. Ka ko e anga-maluú ʻe tokoni ke ʻai ia ke ala tali lahi ange, ʻo toe fakafoki mai ai ha ngaahi vahaʻangatae lelei pea tofa ʻa e hala ki he tokotaha faihalá ke liliu ʻa hono ʻalungá. Naʻa mo e taimi ʻoku ʻi ai ai ha tomuʻa talitekeʻi ʻo e akonakí, ko e anga-malū ʻi he tafaʻaki ʻa e tokotaha ʻokú ne fai ʻa e tokoní te ne holoki nai ha faʻahinga toumoua pē ke muimui ʻi he faleʻi lelei Fakatohitapú.​—Palovepi 25:15.

17 ʻI he tokoni ke fakatonutonu ʻa e niʻihi kehé, ʻoku ʻi ai maʻu pē ʻa e fakatuʻutāmaki ʻi ha pehē ko ha fakaanga nai ʻa e akonakí. ʻOku fakalea ia ʻe ha tokotaha faʻu-tohi ʻe taha ʻi he founga ko ení: “Kuo teʻeki ai ʻaupito ke tau ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki lahi ange ʻo e fakamatematē fakaekita taʻetotonú, pea ko ia ʻoku fiemaʻu lahi ange ai ʻa e anga-vaivaí, ʻi hono valokiʻi ʻa e niʻihi kehé.” Ko hono fakatupulekina ʻa e anga-malū ʻa ia ʻoku tupu mei he anga-fakatōkilaló ʻe tokoni ia ki he tokotaha-faleʻi Kalisitiané ke fakaʻehiʻehi ai mei he fakatuʻutāmaki ko ení.

“Ki he Kakai Kotoabe”

18, 19. (a) Ko e hā ʻe ʻiloʻi nai ai ʻe he kau Kalisitiané ʻoku faingataʻa ke fakahāhā ʻa e anga-maluú ʻi he feangainga mo e ngaahi mafai fakamāmaní? (e) Ko e hā te ne tokoniʻi ʻa e kau Kalisitiané ke fakahāhā ʻa e anga-malū ki he faʻahinga ʻi he tuʻunga mafaí, pea ko e hā ʻa e ola ʻe malava ke hokó?

18 Ko e tafaʻaki ʻe taha ʻoku ʻiloʻi ʻe he tokolahi ʻoku faingataʻa ke fakahāhā ai ʻa e anga-maluú ko e feangainga mo e ngaahi mafai fakamāmaní. Ko ia ai, ko e founga ʻoku ngāue ai ʻa e niʻihi ʻi he tuʻunga mafaí ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e anga-fefeka mo e ʻikai ha kaungāongoʻi. (Koheleti 4:1; 8:9) Kae kehe, ko ʻetau ʻofa kia Sihová ʻe tokoniʻi ai kitautolu ke ʻiloʻi ʻa hono tuʻunga mafai aoniú pea ʻoange ki he ngaahi mafai fakapuleʻangá ʻa e anganofo fakangatangata ʻoku totonu ke fai kia kinautolú. (Loma 13:​1, 4; 1 Timote 2:​1, 2) Naʻa mo e taimi ʻoku kumi ai ʻa e faʻahinga ʻi he tuʻunga māʻolungá ke fakangatangata ʻetau fakamatalaʻi ki he kakaí ʻa ʻetau lotu kia Sihová, ʻoku tau kumi fiefia ki ha ngaahi founga ʻoku kei ʻataá ke fai ai ʻetau feilaulau fakafetaʻí.​—Hepelu 13:15.

19 ʻE ʻikai ʻaupito te tau hanga ki he fakafetaú ʻi ha faʻahinga tuʻunga pē. ʻOku tau feinga ke fai fakaʻatuʻi lolotonga ia ʻe ʻikai ʻaupito te tau fakangaloku ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni māʻoniʻoní. ʻI he foungá ni, ʻoku lavameʻa ai hotau fanga tokouá ʻi he tuli ki heʻenau ngāue fakafaifekaú ʻi he fonua ʻe 234 takatakai ʻi he māmaní. ʻOku tau tokanga ki he akonaki ʻa Paulá ke “aganofo ki he gaahi tuʻi moe kau bule, ke nau talagofua ki he kau fakamāu, ke tali teu be ki he gaahi gaue lelei kotoabe; Ke oua naa lauikovi ha toko taha, oua naa fakakikihi, kae agavaivai, o fakaha ae agamalu kotoabe ki he kakai kotoabe.”—Taitusi 3:​1, 2, PM.

20. Ko e hā ʻa e ngaahi pale ki he faʻahinga ʻoku nau fakahāhā ʻa e anga-maluú?

20 ʻOku tuku tauhi mai ʻa e ngaahi tāpuaki lahi fau ki he faʻahinga kotoa ʻoku nau fakahāhā ʻa e anga-maluú. “Oku monuia ae agamalu,” ko e fakahaaʻi ia ʻe Sīsuú, “he te nau maʻu ae fonua.” (Mātiu 5:​5, PM ) Ki he fanga tokoua ʻo Kalaisi naʻe pani ʻe he laumālié, ko e tauhi maʻu ʻa e anga-maluú ʻoku fakapapauʻi ai ʻenau fiefiá pea mo e monū ʻo e pule mai ki he feituʻu fakaemāmani ʻo e Puleʻangá. Ki he “fuʻu kakai lahi” ʻo e “fanga sipi kehe,” ʻoku nau hokohoko atu ke fakahāhā ʻa e anga-maluú pea hanga atu ai ki he moʻui ʻi he Palataisí ʻi heni ʻi māmani. (Fakahā 7:9; Sione 10:16; Sāme 37:11) Ko ha ngaahi ʻamanaki fakaofo moʻoni ē ʻoku ʻi he kahaʻú! Ko ia ai, ʻoua ʻaupito naʻa tau liʻaki ʻa e fakamanatu naʻe ʻoange ʻe Paula ki he kau Kalisitiane ʻi ʻEfesoó: “Koeni, ko au koe bobula ae Eiki, oku ou kole kiate kimoutolu, ke mou aeva a tāu moe ui aia kuo uiuiʻi aki akimoutolu, I he agavaivai kotoabe moe agamalu.”—Efeso 4:​1, 2, PM, fakaʻītali ʻamautolu.

ʻI he Fakamanatú

• Ko e hā ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku hoko mai ʻi hono fakahāhā ʻa e anga-maluú

• ʻi he fāmilí?

• ʻi he malaʻe fakafaifekaú?

• ʻi he fakatahaʻangá?

• Ko e hā ʻa e ngaahi pale ʻoku talaʻofa ki he faʻahinga ʻoku anga-maluú?

[Fakatātā ʻi he peesi 21]

ʻOku tautefito ʻa e mahuʻinga ʻa e anga-maluú ʻi ha ʻapi ʻoku māvahevahe fakalotu

[Fakatātā ʻi he peesi 21]

ʻOku ʻai ʻe he anga-maluú ke mālohi ʻa e ngaahi haʻi ʻi he fāmilí

[Fakatātā ʻi he peesi 23]

Fai ha fakamatala ʻaki ʻa e anga-malū mo e ʻapasia loloto

[Fakatātā ʻi he peesi 24]

Ko e anga-malū ʻa ha tokotaha akonaki ʻe tokoniʻi nai ai ha tokotaha faihala

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share