LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w09 1/1 p. 6-8
  • Ngaahi Meʻa Ne Tomuʻa Tala ki Hotau ʻAhó

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Ngaahi Meʻa Ne Tomuʻa Tala ki Hotau ʻAhó
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2009
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • ʻOku ʻUhinga Kotoa Ia ki he Hā?
    Hanganaki Leʻo!
  • ʻOku Tau Moʻui Moʻoni ʻi he “Kuonga Fakamui”?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2006
  • ʻOku Ofi ʻa e Palataisí!
    ʻE Lava Ke Ke Hoko ko e Kaumeʻa ʻo e ʻOtuá!
  • Ko e Hā ʻa e Fakaʻilonga ʻo e “Ngaahi ʻAho Fakaʻosí” pe “Taimi Fakamui”?
    Tali ʻo e Ngaahi Fehuʻi Fakatohitapú
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2009
w09 1/1 p. 6-8

Ngaahi Meʻa Ne Tomuʻa Tala ki Hotau ʻAhó

ʻOKU tomuʻa tala ʻe he Tohi Tapú ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá te ne ʻomai ʻa e melino mo e fiefia tuʻuloa ki he māmaní. (Taniela 2:44) ʻI he Lotu ʻa e ʻEikí, naʻe akoʻi ai ʻe Sīsū ki heʻene kau ākongá ke nau lotu: “Ke hoko hoʻo Pule, ke fai ho Finangalo, hange ko ia ʻi he langi ke pehe foki ʻi māmani.” (Mātiu 6:10) ʻI heʻene kikite ʻiloa naʻe fai ki heʻene kau ākongá ʻi he Moʻunga ʻŌlivé, naʻe tomuʻa tala ai ʻe Sīsū ʻa e ngaahi meʻa mo e ngaahi tuʻunga ʻe hoko ki muʻa ke hoko mai ʻa e Puleʻanga ko iá. ʻOku faʻu ʻe he ngaahi tafaʻaki kotoa ko ení ha fakaʻilonga ʻa ia ʻe hā mahino ki he kau mamata loto-totonu kotoa pē. Ko e hā e lahi ʻo e ngaahi tafaʻaki hono hoko ʻo e fakaʻilonga ko iá ʻokú ke ʻilo fakafoʻituitui ki aí?

Tau Fakavahaʻapuleʻanga. Naʻe tomuʻa tala ʻe Sīsū: “ʻE tuʻu ha kakai ki ha kakai, mo ha puleʻanga ki ha puleʻanga.” (Mātiu 24:7) Ki muʻa ʻi he tau ʻuluaki ʻa māmani ʻi he 1914, ʻoku hoko ai ʻa e ngaahi taú ʻo fai fakafeituʻu lahi ange. Naʻe ʻikai ngata pē ʻi he kāpui ʻe he Tau I ʻa Māmaní ʻa e ngaahi konga lahi ʻo e foʻi kolopé ka ʻoku toe fakalahi ai ʻa e faʻu ʻo e ngaahi meʻatau ʻoku toe fakalilifu ange ia ʻi ha meʻatau pē kuo faifai ange pea ʻilo ki ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. Ko e fakatātaá, naʻe ngāueʻaki ʻa e vakapuna ne toki faʻu foʻou ke laku pomu ki he kau siviliané. Ko e lahi fau hono faʻu ʻa e meʻataú ʻoku toe fakautuutu ai e tokolahi ʻo e kau maté ʻa ia naʻe ʻikai ala fai ha fakaʻuta ki ai ki muʻa, hangē ko ia ko e vaeua nai ʻo e kau sōtia ʻe toko 65 miliona naʻa nau mate pe kafo ʻi he taú. Neongo ia, ʻi he faai mai ʻa e senituli hono 20, ʻoku toe fakautuutu ange ai ʻa e tokolahi ʻo e kau maté. ʻI he lau ʻa e faihisitōlia ʻe taha, ko e kau tau mo e kau siviliane naʻe mate ʻi he Tau II ʻa Māmaní “heʻikai ʻaupito lava ia ke lau.” Pea ʻoku hokohoko atu ʻa e ngaahi taú ʻo aʻu mai ki he taimí ni.

Mafolalahia ʻa e Fiekaiá. “ʻE ai ha ngāhi honge,” ko e tomuʻa tala ia ʻe Sīsuú. (Mātiu 24:7) ʻI he 2005, naʻe pehē ai ʻi he makasini Science: “ʻOku ʻi ai ʻa e kakai ʻe toko 854 miliona ʻi he māmaní (ko e peseti ʻe 14 nai ʻo hotau tokolahí) ʻoku nau fiekaia fuoloa pe lahi ʻaupito .” ʻI he 2007, naʻe līpooti ai ʻi ha maʻuʻanga fakamatala ʻi he Ngaahi Puleʻanga Fakatahatahá ʻo pehē ko e fonua ʻe 33 naʻe ʻikai haʻanau meʻakai feʻunga ke fafangaʻi ʻa honau kakaí. ʻI he ʻalu hake ʻa e lahi ʻo e uité ʻi he māmaní, ʻoku lava fēfē ke hoko ení? Ko e meʻa ʻe taha, ko e kelekele mo e uite ʻa ia naʻe lava ke ngāueʻaki ki hono fafangaʻi ʻo e kakaí, ʻi hono kehé ʻoku ngāueʻaki ia ki hono ngaohi ʻo e penisini ki he meʻalelé. “Ko e lahi ʻo e penisini naʻe fiemaʻu ke fakafonu tuʻo taha ʻaki ha fuʻu meʻalele sipoti ʻoku ngāueʻaki ki ai ʻa e uite feʻunga ke fafangaʻaki ʻa e toko taha ʻi he taʻu kakato,” ko e līpooti ia ʻa e nusipepa ʻAfilika Tonga ko e Witness. ʻI he ngaahi fonua langalanga haké foki, ʻoku fakamālohiʻi ʻa e tokolahi ʻi he hikihiki e totongi ʻo e meʻakaí ke nau fili ʻi hono maʻu ha meʻakai ki he kai efiafí pe ko hono totongi ʻa e ngaahi fiemaʻu kehé, hangē ko e faitoʻó pe ko e hita fakamāfaná.

Mofuike Lalahi. Naʻe pehē ʻe Sīsū: “ʻE ai ʻa e ngaahi fuʻu mofuike.” (Luke 21:11) Kapau ʻoku hā ngali kiate koe ʻoku ʻi ai he taimí ni ʻa e kakai tokolahi ange ʻi ha toe taimi ki muʻa ʻoku uesia ʻe he ngaahi mofuiké, ʻokú ke tonu. “ʻOku fakafokifā ʻetau sio ki he fakautuutu e lulu ʻa e mofuiké ʻi māmani lahi,” ko e lau ia ʻa e tokotaha ako ki he mofuiké ʻi ʻInitia ko R. K. Chadha ʻi he 2007. “ʻOku ʻikai ha taha te ne ʻiloʻi ʻa hono ʻuhingá.” ʻIkai ngata aí, ko e tupu vave ʻa e tokolahi ʻo e kakaí ʻi he ngaahi feituʻu uesiangofua ʻe he mofuiké kuo fakautuutu ai e tokolahi ʻo e kau mate ʻi he ngaahi fakatamaki ko ení. Ko e mofuike naʻá ne taaʻi ʻa e ʻŌseni ʻInitiá ʻi he 2004 mo e peau kula naʻe hoko atu aí naʻá ne ʻai ke hoko ʻa e taʻu ko iá ko e taʻu “fakatupu mate tokolahi taha ia ʻi he mofuiké ʻi he meimei taʻu ʻe 500” pea “ko e fika ua ia ʻi he tokolahi ʻo e maté ʻi he hisitōlia kuo lēkōtí,” fakatatau ki he lau ʻa e Savea Fakasioloki ʻAmeliká.

Mahaki Taʻealataʻofi. “ʻE ai ʻa e . . . ngaahi mahaki fakaʻauha,” ko e tomuʻa tala ia ʻe Sīsuú. (Luke 21:11) Takatakai ʻi he foʻi kolopé, ʻoku puke ai ʻa e fuʻu tokolahi fakautuutu ʻi he ngaahi mahaki motuʻa mo foʻou, pea ʻoku fakamoʻoniʻi ʻa e faingataʻa ʻo hono maʻu ha ngaahi faitoʻo ki ai. Hangē ko ení, ko e ngaahi taumuʻa fakavahaʻapuleʻangá kuo ʻikai lava ke toʻo ʻosi ai ʻa e malēliá, ʻi he hokohoko atu ʻa e mahakí ʻo taʻemalava ke mapuleʻi ʻe he tangatá. Tānaki atu ki ai, ʻoku tāmateʻi ʻa e laui miliona ʻe he ngaahi mahaki motuʻa, kau ai ʻa e tīpií, ʻa ia ʻoku lolotonga hoko fakataha mo e ʻeitisí pea mo e ngaahi mahaki foʻou kehe. “Ko e vahe tolu ʻe taha ʻo e tokolahi ʻo e māmaní ʻoku lolotonga uesia kinautolu ʻe he siemu tīpií,” ko e līpooti ia ʻa e Kautaha Moʻui ʻa Māmaní. ʻOku toe fakahaaʻi ʻe he kautahá ʻoku tokoni ʻa e HIV ki he tō ʻa e mahaki tīpií ʻi he ngaahi fonua lahi. ʻI he sekoni kotoa pē, ʻoku maʻu ai ha tokotaha ʻe he tīpií, pea ʻoku toe talitekeʻi lahi ange ʻe he tīpií ʻa e faitoʻó. ʻI he 2007 naʻe maʻu ai ʻe ha tokotaha mahaki ʻi ʻIulope ʻa e tīpií ʻa ia naʻe “ʻikai ʻaonga ki ai ʻa e faitoʻo kotoa pē ʻoku mau maʻú,” ko e līpooti ia ʻa e makasini New Scientist.

Maumau Fakaeʻulungāanga mo Fakasōsiale. “Ko e meʻa ʻi he ope ʻo e maumau lao, ʻe fakaaʻau ʻo momoko ʻa e ʻofa ʻa e tokolahi,” ko e lau ia ʻa Sīsuú. (Mātiu 24:12) Tuku kehe ʻa e meʻa naʻe tomuʻa tala ʻe Sīsuú, naʻe fakahaaʻi ʻe he ʻapositolo ko Paulá ha tōlalo ʻa e ngaahi tuʻunga fakasōsialé mo fakaeʻulungāangá. Naʻá ne fakamatalaʻi ʻa e “kuonga fakamui” faingataʻa ʻa ia ʻe hoko ki muʻa pē ke fakangata ʻe he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻa e fokotuʻutuʻu ko eni ʻo e māmaní. “Ko hono kakai te nau ʻofa kiate kinautolu pe, te nau ʻofa ki he paʻanga, te nau fielahi, te nau angataʻetokaʻi, te nau lea fieʻotua, te nau talangataʻa ki he matuʻa; ko e kau taʻehounga, ko e kau angataʻemolumalu, ko e kau taeʻofa-ki-hoʻota, ko e kau taʻe fakamolemole, ko e kau fakakovi, ko e kau taʻefakamaʻumaʻu, ko e kau angafakamanu, ko e kau taeʻofa ki he lelei, ko e kau lavaki, ko e kau ʻohonoa, ko e kau loto ʻaoʻaofia ʻi he ʻafungi, ko e kau ʻofa ki he malie ʻo ʻikai ʻofa ki he ʻOtua, ko e kakai ʻoku maʻu ʻa e ngeʻesi ʻo e lotu, ka kuo nau liʻaki hono kakano: ke ke fulituʻa ki he kakai pehe foki.” (2 Timote 3:1-5) ʻIkai kuó ke sio ʻi hono fakahāhā ʻo toe lahi ange ʻe he kakaí ʻa e ngaahi ʻulungāanga kovi peheé ʻi he tuʻunga anga-mahení?

Naʻe ʻikai ke fakahokohoko mai ʻe Sīsū mo Paula ʻa e ngaahi meʻa tefito fakahisitōlia, fakasōsiale mo fakapolitikale kotoa ʻa ia ʻoku tukuakiʻi ki ai ʻa e ngaahi tuʻunga kovi ko eni ʻi he māmaní. Kae kehe, ko ʻena ngaahi kikité naʻe tomuʻa tala totonu ai ʻa e ngaahi meʻa naʻe hoko mo e ngaahi fakakaukau ʻoku tau sio ki ai he ʻaho ní. Fēfē ʻa e kahaʻú? Ko e kikite ʻa ʻAisea ʻa ia naʻe tomuʻa tala alafalalaʻanga ai ʻa e haʻu ʻa e Mīsaiá ʻoku toe fakamatalaʻi ai ʻa e ngaahi liliu ʻaonga ʻa ia ʻe fakahoko mai ʻe he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ki he māmaní. Te tau lāulea ki he ngaahi meʻá ni ʻi he kupu hoko maí.

[Fakatātā ʻi he peesi 6]

“ʻE tuʻu ha kakai ki ha kakai”

[Fakatātā ʻi he peesi 7]

“ʻE ai ha . . . ngaahi mahaki fakaʻauha”

[Maʻuʻanga]

© WHO/P. Virot

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share