Fakahūhū ki Hoʻo Fānaú ha Manako ʻi he Lautohí mo e Akó
KO HONO fai ha feinga fakamātoato ke akoʻi hoʻo fānaú ke lautohi mo akó ʻa e taha ʻo e meʻa mahuʻinga lahi ʻe lava ke ke fai ke fakaleleiʻi ai honau kahaʻú. Pea ko ha meʻa fakafiefia ē ʻe lava ke maʻu ʻi he ongo meʻá ni! Ko e manatu melie ʻa e faʻahinga tāutaha ki heʻenau kei siʻí ko e taimi ko ē naʻe lautohi ange ai ʻenau mātuʻá kiate kinautolú. Ko e lautohí ʻiate ia pē ʻe lava ke hoko ko e meʻa fakafiefia, pea pehē pē ki hono ngaahi olá. ʻOku hoko moʻoni eni tautefito ki he kau sevāniti ʻa e ʻOtuá koeʻuhi ko e tupu fakalaumālié ʻoku fakalakalaka lahi ia ʻi hono ako ʻa e Tohi Tapú. Naʻe fakamatala ha mātuʻa Kalisitiane ʻe taha, “Ko e ngaahi meʻa ʻoku tau fakamahuʻingaʻi lahi tahá ʻoku felāveʻi ia mo e lautohí pea mo e akó.”
Ko e tōʻonga ako leleí ʻoku lava ke tokoniʻi ai hoʻo fānaú ke nau fakatupulekina ha vahaʻangatae vāofi ange mo e ʻOtuá. (Sāme 1:1-3, 6) Neongo hono ʻilo ʻa e founga ʻo e lautohí ʻoku ʻikai ko ha fiemaʻu ia ki he fakamoʻuí, ʻoku fakafelāveʻi ʻe he Tohi Tapú ʻa e lautohí ki he ngaahi ʻaonga lahi fakalaumālie. Ko e fakatātaá, ʻoku pehē ʻi he Fakahā 1:3: “[Fiefia ē] ka ko ia ʻoku lau, mo kinautolu ʻoku fanongo ki he ngaahi lea ʻo e palofisai ni.” ʻIkai ko ia pē, ko e mahuʻinga ʻo e tokanga leleí, ko e konga mahuʻinga ia ʻo e akó ʻoku fakahuʻunga mahino ia ʻi he akonaki fakamānavaʻi ʻa e ʻapositolo ko Paulá kia Tīmote: “Fakalaulauloto ki he gaahi mea ni; ke ke moua koe ki ai.” Ko e hā hono ʻuhingá? “Koeuhi ke ha mai hoo fakaaau ki muʻa.”—1 Tim. 4:15, PM.
Ko e moʻoni, ko hono ʻiloʻi pē ʻa e founga ʻo e lautohí mo e akó ʻoku ʻikai ko ha fakapapauʻiʻanga ia ʻe maʻu ʻaonga ha taha mei he ongo malavá ni. Ko e tokolahi ʻoku nau maʻu ʻa e ongo pōtoʻi ko ení ʻoku ʻikai te nau ngāueʻaki ia; ʻi hono kehé, ʻoku nau fai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai loko mahuʻinga. Ko ia, ʻe lava fēfē ke fakahūhū ʻe he mātuʻá ki heʻenau fānaú ha holi ki he ʻilo ʻoku ʻaongá?
ʻOfá mo Hoʻo Faʻifaʻitakiʻangá
ʻOku ako ʻa e fānaú ke nau fiefia ʻi he taimi akó ʻi hono fakahoko ʻi ha ʻātakai ʻoku ʻi ai ʻa e ʻofá. Ko ha ongo mātuʻa Kalisitiane ko Owen mo Claudia, ʻokú na manatu ki heʻena ongo tamaikí: “Naʻá na fakatuʻotuʻa ki he taimi akó koeʻuhí ko ha taimi makehe ia—naʻá na ongoʻi malu mo fiemālie ai. Naʻá na fakafelāveʻi ʻa e meʻá ni ki ha ʻātakai ʻofa.” Naʻa mo e tupu ʻa e fānaú ʻo aʻu ki he taʻu hongofulu tupú ʻa ia ʻoku lava ke hoko ko e polé, ko ha ʻātakai ʻofa ʻi he ako ʻa e fāmilí ʻe hokohoko atu ʻene ueʻi ʻa e anga ʻenau fakakaukau ki he akó. Ko e ongo tamaiki ʻa Owen mo Claudia ko e ongo tāimuʻa kinaua he taimí ni pea ʻoku hokohoko atu ʻena maʻu ʻaonga mei he manako ʻi he lautohí mo e akó ʻa ia naʻe fakahūhū kiate kinauá.
Ko ha tokoni mālohi ki he ʻofá ʻa e faʻifaʻitakiʻangá. Ko e fānau ʻoku nau faʻa sio ʻoku lautohi mo ako ʻa ʻenau mātuʻá ʻoku ngalingali ange te nau vakai ki he ongo meʻá ni ko ha konga anga-maheni ia ʻo ʻenau moʻuí tonu. Ka ʻe lava fēfē ke fokotuʻu ʻe koe mātuʻá ha faʻifaʻitakiʻanga pehē kapau ʻoku faingataʻa kiate koe ʻa e lautohí? ʻOku ʻuhinga iá ko hono feʻunuʻaki ʻa e meʻa ʻokú ke fakamuʻomuʻá pe ko hoʻo fakakaukau ki he lautohí. (Loma 2:21) Kapau ko e lautohí ko ha konga tuʻu-ki-muʻa ia ʻi hoʻo founga-tuʻumaʻu fakaʻahó, ʻe maongo lahi ia ki he loto ʻo hoʻo fānaú. Ko hoʻo tōtōivi—tautefito ʻi he lau Tohi Tapú, teuteu ki he ngaahi fakatahá, mo e ako fakafāmilí—ʻe hā mahino ai ʻa e mahuʻinga ʻo e ngaahi meʻa ko iá.
Ko ia ai, ko hoʻo ʻofá mo hoʻo faʻifaʻitakiʻangá ʻoku mahuʻinga ia ʻi hono fakahūhū ki hoʻo fānaú ha holi ki he lautohí. Ka ko e hā ʻa e ngaahi sitepu ʻaonga ʻe lava ke ke fou ai ʻi hono fakaʻaiʻai kinautolú?
Kamataʻaki ha Manako he Lautohí
Ko e hā ʻa e ngaahi sitepu mahuʻinga ke aʻu ai ki he taumuʻa ʻo hono fakahūhū ki hoʻo fānaú ha manako ʻi he lautohí? ʻAi ke nau ala maʻu ha ʻū tohi ʻi he kei taʻu siʻí. ʻOku pehē ʻe ha tokotaha mātuʻa Kalisitiane ʻa ia naʻe fakahūhū kiate ia ʻe heʻene ongo mātuʻá ha manako ki he lautohí: “ʻAi ke anga ʻa e fānaú ki hono ngāueʻaki ʻa e ʻū tohí. ʻI he founga ko iá, ʻe hoko ai ʻa e ʻū tohí ko honau kaumeʻa pea ko ha konga ia ʻo ʻenau moʻuí.” Ko e ʻū tohi makatuʻunga ʻi he Tohi Tapú, hangē ko e Ako mei he Faiako Lahí mo e Ko ʻEku Tohi ʻo e Ngaahi Talanoa Faka-Tohitapú, ʻoku hoko ia ko e kaumeʻa ofi ʻo e fānau tokolahi ki muʻa fuoloa ke nau malava ʻo lautohí. ʻI hoʻo lau fakataha ʻa e ʻū tohi ko iá mo hoʻo fānaú ʻokú ke fakaeʻa kinautolu ʻo ʻikai ki he leá pē ka ki he “meʻa fakalaumalie” mo e ngaahi lea “fakalaumalie.”—1 Kol. 2:13.
Lau leʻo-lahi maʻu pē. Fokotuʻu ha founga-tuʻumaʻu ʻo e lautohí mo hoʻo fānaú ʻi he ʻaho taki taha. Ko e fai peheé ʻe akoʻi ai kia kinautolu ʻa e puʻaki totonú pea ʻai ke mālohi ʻenau tōʻongaʻaki ʻa e lautohí. ʻOku mahuʻinga foki ʻa e founga ʻo hoʻo lautohí. Faivelenga, pea te nau faivelenga mo kinautolu foki. Ko hono moʻoní, ʻokú ke ʻiloʻi nai ʻe kole atu hoʻo fānaú ke toutou lau ʻa e talanoa tatau. Tali ʻenau kolé! ʻI he faai atu ʻa e taimí, te nau loto ai ke toe ʻiloʻi ha ngaahi talanoa foʻou. Kae tokanga ke ʻoua ʻe fakamālohiʻi ʻa e lautohí. Naʻe fokotuʻu ʻe Sīsū ʻa e faʻifaʻitakiʻangá ʻaki ʻene faiako pē ki heʻene kau fanongó “ʻo fakatatau ki heʻenau mafai ke fanongo ki ai.” (Mk. 4: 33) Kapau heʻikai te ke fakamālohiʻi hoʻo fānaú, te nau vēkeveke fakatuʻotuʻa atu ki he taimi lautohi taki taha, pea te ke ofi ange ai ki hoʻo taumuʻa ko hono fakahūhū kiate kinautolu ha manako ʻi he lautohí.
Fakaʻaiʻai ke nau kau, pea lāulea ki he meʻa ʻoku mou laú. ʻI hoʻo fiefiá, ʻe vave ʻa e malava ʻa hoʻo fānau īkí ke ʻiloʻi, puʻaki, mo mahinoʻi ʻa e ʻuhinga ʻo e ngaahi foʻi lea lahi. ʻI he lāulea ki he meʻa ʻoku mou laú ʻe fakaleleiʻi lahi ai ʻa ʻenau fakalakalaká. Ko e fetalanoaʻakí ʻoku tokoniʻi ai ʻa e fānaú ke nau “ako ʻa e ngaahi foʻi lea ʻe fiemaʻu ke nau ʻiloʻi mo mahinoʻi ki mui ʻi he taimi lautohí,” ko e fakamatala ia ʻa ha tohi ʻi he kaveinga ʻo e founga ʻo hono tokoniʻi ʻa e fānaú ke nau hoko ko e kau lautohi leleí. “Ki he fānau iiki ʻoku nau feinga mālohi ʻi honau ʻatamai kei tupú ke poto ʻi he lautohí,” ko e hoko atu ia ʻa e maʻuʻanga fakamatala tatau, “ko e talanoá ko e fiemaʻu pau—ko ʻene mohu ʻuhinga angé . . . ko ʻene lelei angé ia.”
ʻAi e fānaú ke nau lautohi atu kiate koe, pea fakaʻaiʻai ke nau fehuʻi. Te ke loto nai ke fai ha ngaahi fehuʻi pea ʻoatu mo ha ngaahi tali ʻe ala lavá. ʻI he founga ko iá, ʻe ʻiloʻi ʻe he fānaú ko e ʻū tohí ko ha matavai ia ʻo e fakahinohino pea ʻoku ʻi ai ha ʻuhinga ʻo e ngaahi foʻi lea ʻoku nau laú. Ko e foungá ni ʻoku tautefito ʻene ʻaongá ʻi he taimi ʻoku fakatefito ai ʻa e meʻa ʻokú ke laú ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá, ʻa e tohi mohu ʻuhinga taha ʻi he ʻū tohí kotoa.—Hep. 4: 12.
Kae kehe, ʻoua naʻa ngalo, ko e lautohí ko e pōtoʻi ia ʻoku ʻi ai hono ngaahi tafaʻaki kehekehe. ʻOku fiemaʻu ʻa e taimi ke ʻahiʻahiʻi ke lautohi lelei ai.a Ko ia fakapapauʻi ke fakaʻaiʻai hoʻo fānaú ke tupulaki ʻenau manako ʻi he lautohí pea fai ha fakaongoongolelei lahi. Ko hono fakaongoongoleleiʻi hoʻo fānaú ʻe fakaʻaiʻai ai ke nau manako ʻi he lautohí.
ʻAonga mo Fakafiefia
Ko hono akoʻi hoʻo fānaú ki he founga ʻo e akó ʻoku ʻomai ai ʻa e taumuʻa ki he lautohí. ʻOku kau ki he akó ʻa hono ʻiloʻi ʻa e ngaahi moʻoniʻi meʻá pea mahinoʻi ʻa ʻenau felāveʻiʻakí. ʻOku fiemaʻu ki ai ʻa e malava ke fokotuʻutuʻu, manatuʻi, pea ngāueʻaki ʻa e meʻa naʻe akó. ʻI hono ʻiloʻi pē ʻe ha kiʻi tama ʻa e founga ke ako aí pea lava ke sio ki he mahuʻinga ʻo e akó, ʻoku hoko leva ai ʻa e akó ʻo fakatou ʻaonga mo fakafiefia.—Koh. 10:10.
Fakahaaʻi ʻa e ngaahi fiemaʻu pau ki he akó. Ko e ngaahi efiafi Lotu Fakafāmilí, lāulea ki he konga tohi fakaʻahó, mo e ngaahi taimi meimei tatau ʻoku ʻomai ai ʻa e ngaahi faingamālie lelei ʻaupito ki hono fakahaaʻi ʻa e pōtoʻi fakaeakó ki hoʻo fānaú. Ko e tangutu maʻu mo e tokangataha ki ha kaveinga tefito ʻi ha vahaʻa taimi nounoú ʻe akoʻi ai kinautolu ke nau tokanga lelei, ʻa ia ko ha fiemaʻu pau ia ki he akó. ʻIkai ko ia pē, ʻe lava ke ke fakaʻaiʻai ho fohá ke ne tala atu ʻa e anga ʻo e felāveʻi ʻa e meʻa naʻá ne toki ʻosi akó mo ia kuó ne ʻosi ʻiló. ʻOku akoʻi ia ʻe he meʻá ni ke ne fai ha fakafehoanaki. Ko e hā ʻoku ʻikai ke kole ai ki ho ʻofefiné ke ne fakamatalaʻi nounou ʻi he lea pē ʻaʻaná ʻa e meʻa kuó ne laú? ʻE tokoni ai ʻa e meʻá ni kiate ia ke ne mahinoʻi ʻa hono ʻuhingá pea manatuʻi. Ko hono fakamanatú, ʻa ia ko hono toe fakamatalaʻi ʻa e ngaahi poini tefitó hili hono lau ha kupu ko e toe tokoni ia ki he manatú ʻe lava ke ke fakahaaʻi kia kinautolu. Naʻa mo e fānau īkí ʻoku lava ke akoʻi ke nau hiki ha nouti nounou lolotonga ʻa e taimi akó pe ko e ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá. Ko ha ʻaonga ē ʻe lava ke hoko ʻi heʻenau tokanga leleí! Ko e ngaahi founga faingofua ko ení ʻokú ne tauhi ʻa e akó ke longomoʻui mo fakatou mohu ʻuhinga kiate koe mo hoʻo fānaú.
Fokotuʻu ha ngaahi tuʻunga ʻoku pouaki ai ʻa e akó. Ko e ʻea leleí, mo e maama leleí, fakataha mo ha feituʻu lōngonoa mo fiemālie ʻoku faingofua ange ai ke tokanga lelei. Ko e moʻoni, ko e anga e fakakaukau ʻa e mātuʻá ki he akó ʻoku mahuʻinga. “ʻOku mahuʻinga ʻaupito ke ke vaheʻi tuʻumaʻu mo hokohoko ʻa e taimi ki he lautohí mo e akó,” ko e fakamatala ia ʻa ha faʻē ʻe taha. “ʻOku tokoniʻi ʻe he meʻá ni hoʻo fānaú ke nau poto ʻi he fokotuʻutuʻu māú. ʻOku nau ʻiloʻi ai ko e meʻa ko ení pe ko ē ʻoku fiemaʻu ke fakahoko ia ʻi ha taimi pau.” Ko e ngaahi mātuʻa lahi ʻoku nau tapui pē ke toe fai ha meʻa kehe ʻi he ngaahi taimi akó. Fakatatau ki he lau ʻa ha taha maʻu mafai, ko e foungá ni ko ha tākiekina lahi ia ʻi hono akoʻi ki he fānaú ʻa e tōʻonga ako leleí.
Fakamamafaʻi ʻa e mahuʻinga ʻo e akó. Fakaʻosí, tokoniʻi ʻa hoʻo fānaú ke nau sio ki he ʻaonga ʻo e akó. Ko hono ngāueʻaki ʻa e meʻa naʻe akó ʻoku fakamamafaʻi ai ʻa e taumuʻa moʻoni ʻo e akó. ʻOku fakahaaʻi ʻe ha tokoua kei talavou: “Kapau ʻoku ʻikai te u sio ki he mahuʻinga ʻo e meʻa ʻoku ou akó ʻoku ou fāinga moʻoni ʻi he loto ke ako iá. Ka ʻo kapau ʻoku lava ke u ngāueʻaki fakafoʻituitui ia, ʻoku hoko ia ko e meʻa ʻoku ou loto ke mahinoʻi.” ʻI he taimi ʻoku sio ai ʻa e toʻutupú ki he akó ko ha founga ia ke lavaʻi ai ha taumuʻa mahuʻingá, te nau hoko ʻo nōfoʻi ai. Te nau kamata fakatuʻotuʻa ke ako ʻo hangē pē ko e lautohí.
Pale Lelei Tahá
Heʻikai ke kei tohi ʻaki hono hiki ʻa e ngaahi ʻaonga lelei kotoa ʻo hono fakahūhū ki hoʻo fānaú ha manako ki he lautohí. Ko e lavameʻa ʻi he akó, ʻi he ngāué, ʻi he vā fakaetangatá, ʻi hono mahinoʻi ʻo e māmani ʻoku tau nofo aí pea ʻi hono ʻai ke vāofi ange ʻa e haʻi ʻo e ʻofa ʻi he vahaʻa ʻo e mātuʻá mo e fānaú ko e niʻihi pē ia, ʻo ʻikai ke kau ki ai ʻa e fiemālie lahi ʻoku hoko ʻi he lautohí mo e akó.
Hiliō he meʻa kotoa, ko e manako ʻi he akó ʻe lava ke tokoniʻi ai hoʻo fānaú ke nau hoko ko e kakai ʻoku tokanga ki he meʻa fakalaumālié. Ko e manako ʻi he akó ʻa e kī ki hono fakaava ʻa honau ʻatamaí mo e lotó ke maʻu ai ʻa e “māukupu, mo hono loloa, mo hono maʻolunga, mo hono loloto” ʻo e moʻoni Fakatohitapú. (Ef. 3:18) Ko e moʻoni, ʻoku lahi ʻa e meʻa ke akoʻi ʻe he mātuʻa Kalisitiané ki heʻenau fānaú. ʻI hono vaheʻi ʻe he mātuʻá ʻa e taimi mo e tokanga ki heʻenau fānaú pea fai ʻa e meʻa kotoa ʻe ala lavá ke kamata lelei ai ʻenau moʻuí, ʻoku nau ʻamanaki pē ʻe faifai pea fili ʻa e fānaú ke nau hoko ko e kau lotu kia Sihova. Ko hono akoʻi ki hoʻo fānaú ʻa e tōʻonga ako leleí ʻoku ʻoange ai kiate kinautolu ʻa e ngaahi founga ke maluʻi ai ʻa ʻenau moʻui lelei fakalaumālié pea langa hake ai ha vahaʻangatae lelei mo e ʻOtuá. ʻI he meʻa kotoa, kole leva ʻi he lotu ke maʻu ʻa e tāpuaki ʻa Sihová, ʻi hoʻo feinga ke fakaʻaiʻai ki hoʻo fānaú ha manako ʻi he lautohí mo e akó.—Pal. 22:6.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ko e lautohí mo e akó ʻoku ʻomai ai ʻa e pole makehe ki he fānau ʻoku uesia ʻenau malava fakaeakó. Ki he meʻa ʻe lava ke fai ʻe he mātuʻá ke tokoniʻi ai kinautolú, sio ki he Awake! ʻo Fepueli 22, 1997, peesi 3-10.
[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 26]
Lautohi . . .
• ʻAi ke ala maʻu ha ʻū tohi
• Lau leʻo-lahi
• Fakaʻaiʻai ke nau kau
• Lāulea ki he meʻa ʻoku mou laú
• ʻAi hoʻo fānaú ke nau lautohi atu kiate koe
• Fakaʻaiʻai hoʻo fānaú ke nau fehuʻi
Ako . . .
• Fokotuʻu ha faʻifaʻitakiʻanga lelei fakaemātuʻa
• Akoʻi hoʻo fānaú ke nau . . .
○ tokanga lelei
○ fakafehoanaki
○ fakamatalaʻi nounou
○ fakamanatu
○ hiki ha nouti
• Fokotuʻutuʻu ha ngaahi tuʻunga ʻoku pouaki ai ʻa e akó
• Fakamamafaʻi ʻa e mahuʻinga ʻo e akó