ʻĀmaketone—Ko e Hā ʻa e Lau ʻa e Niʻihi Fekauʻaki mo Iá?
“Bea naa ne tanaki akinautolu ki he botu oku ui i he lea faka-Hebelu ko Amaketone.”—FAKAHĀ 16:16, Paaki Motuʻa.
KO E HĀ ʻokú ke fakakaukau ki ai ʻi he taimi ʻokú ke fanongo ai ki he foʻi lea “ʻĀmaketone”? Ngalingali ʻoku haʻu ki hoʻo fakakaukaú ha ngaahi ʻata ʻo ha fuʻu fakatamaki lahi. Neongo ʻoku hā tuʻo taha pē ʻa e foʻi leá ni ʻi he Tohi Tapú, ʻoku toutou ngāueʻaki ʻa e foʻi leá ʻi he ngaahi ongoongo he mītiá pea ʻe he kau taki lotú.
ʻOku fehoanaki ʻa e ngaahi fakakaukau ko ia ʻoku maʻu ʻe he tokolahi ʻo kau ki ʻĀmaketoné mo e meʻa ʻoku akoʻi ʻe he Tohi Tapú? Ko e talí ʻoku taau ke ʻiloʻi. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi ko e moʻoni ʻo fekauʻaki mo ʻĀmaketoné ʻe malava ke ne fakatauʻatāinaʻi koe mei he manavahē taʻeʻuhingá, ʻoatu kiate koe ha vakai fakatuʻamelie ki he kahaʻú, pea tākiekina ʻa e anga hoʻo fakakaukau fekauʻaki mo e ʻOtuá.
Fakakaukau angé ki he ngaahi fehuʻi ʻe tolu ko ení, pea fakahoa ʻa e ngaahi fakakaukau ʻoku maʻu ʻe he tokolahi ʻo kau ki ʻĀmaketoné pea mo e meʻa ʻoku akoʻi moʻoni ʻe he Tohi Tapú.
1. KO ʻĀMAKETONÉ KO HA FAKATAMAKI FAKATUPUNGA ʻE HE TANGATÁ?
ʻOku faʻa ngāueʻaki ʻe he kau faiongoongó mo e kau faifakatotoló ʻa e foʻi lea “ʻĀmaketone” ke fakamatalaʻi ʻaki ʻa e ngaahi fakatamaki ko e fakatupunga ʻe he tangatá. Ko e fakatātaá, kuo fai ʻa e lave ki he Tau I mo e Tau II ʻa Māmaní ko e ʻĀmaketone. ʻI he hili ʻa e ongo tau ko iá, naʻe hohaʻa ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ki ha tauʻaki fakamanamana ʻa e ʻIunaite Seteté mo e Sovieti ʻIunioní ke na ngāueʻaki ʻa e ngaahi naunau tau fakaeʻātomi. Naʻe ui ʻe he mītiá ʻa e fepaki ʻe ala hoko ko iá “ko ha ʻĀmaketone fakaeniukilia.” ʻI he ʻahó ni, ko e kau faifakatotolo ko ia ʻoku nau manavasiʻi naʻa fakatupunga ʻe hono ʻuliʻi ʻa e ʻātakaí ha ngaahi liliu lahi ki he ʻea ʻo e māmaní ʻoku nau fakatokanga ʻo fekauʻaki mo e tuʻunuku mai ʻa e “ʻea ʻĀmaketoné.”
Meʻa ʻoku fakahuʻunga mai ʻe heʻenau fakaʻuhingá: ʻOku puleʻi fakaʻaufuli ʻe he tangatá ʻa e kahaʻu ʻo e māmaní pea mo e moʻui kotoa ʻoku ʻi aí. Kapau ʻe ʻikai fai fakapotopoto ʻa e ngaahi puleʻangá, ʻe tofanga ʻa e māmaní ʻi ha maumau tuʻuloa.
Meʻa ʻoku akoʻi ʻe he Tohi Tapú: ʻE ʻikai fakaʻatā ʻe he ʻOtuá ʻa e tangatá ke ne fakaʻauha ʻa e māmaní. ʻOku fakapapauʻi mai ʻe he Tohi Tapú kiate kitautolu naʻe ʻikai fakatupu ʻe Sihovaa ʻa e māmaní ke “maomaonganoa.” ʻI hono kehé, naʻá ne faʻu iá “ke nofoʻanga.” (ʻAisea 45:18) ʻI he ʻikai fakaʻatā ʻa e māmaní ke fakaʻauha ʻosi ʻe he tangatá, ko e ʻOtuá te ne “fakaʻauha ʻa e faʻahinga ʻoku nau fakaʻauha ʻa e māmaní.”—Fakahā 11:18.
2. KO ʻĀMAKETONÉ KO HA FAKATAMAKI FAKANATULA?
ʻOku ngāueʻaki ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻe he kau faiongoongó ʻa e foʻi lea “ʻĀmaketone” ke ui ʻaki ʻa e ngaahi fakatamaki fakanatula lalahí. Ko e fakatātaá, ʻi he 2010, naʻe lave ai ha līpooti ʻe taha ʻo fekauʻaki mo ha “‘ʻĀmaketone’ ʻi Haiti.” Naʻá ne fakamatalaʻí ʻa e mamahi, maumau, pea mo e moʻui naʻe mole tupu mei he fuʻu mofuike lahi naʻá ne haveki ʻa e fonua ko iá. ʻOku ngāueʻaki ʻe he kau faiongoongó mo e kau faʻu faivá ʻa e foʻi leá ʻo ʻikai ngata pē ki he ngaahi meʻa kuo ʻosi hokó kae pehē foki ki he ngaahi meʻa ko ia ʻoku nau manavasiʻi ʻe hokó. Ko e fakatātaá, kuo nau ngāueʻaki ʻa e foʻi lea “ʻĀmaketone” ke fakamatalaʻi ʻaki ʻa e ngaahi ola ʻoku ala sioloto atu ki ai ʻi hano taaʻi ʻa e māmaní ʻe ha meʻa hangē ha fetuʻú.
Meʻa ʻoku fakahuʻunga mai ʻe heʻenau fakaʻuhingá: Ko ʻĀmaketoné ko ha meʻa ʻoku hoko noa pē ʻa ia ʻokú ne tāmateʻi tavale ʻa e faʻahinga tonuhia ʻoku maʻukoviá. ʻOku siʻi ʻa e meʻa ʻoku lava ke ke fai ke maluʻi ai koe mei aí.
Meʻa ʻoku akoʻi ʻe he Tohi Tapú: Ko ʻĀmaketoné ʻoku ʻikai te ne fakaʻauha tavale ʻa e kakaí. ʻI hono kehé, lolotonga ʻa ʻĀmaketoné, ko e kakai fulikivanú pē ʻe tafiʻi atú. ʻOku talaʻofa mai ʻa e Tohi Tapú kuo vavé ni ke “mole ʻa ia ʻoku fai kovi; ʻio te ke hakule ʻa e potu naʻe ʻi ai, ka ʻoku ʻikai.”—Saame 37:10.
3. ʻE FAKAʻAUHA ʻE HE ʻOTUÁ ʻA E MĀMANÍ ʻI ʻĀMAKETONE?
ʻOku tui ʻa e kakai lotu tokolahi ʻe ʻi ai ha fepaki fakaʻosi ʻi he vahaʻa ʻo e leleí mo e koví ʻa ia ko hono ikuʻangá ʻe ngata ai ʻa hotau foʻi palanité. Ko ha savea naʻe fai ʻi he ʻIunaite Seteté ʻe he Kautaha Savea Fakatotolo Princeton naʻe ʻilo ai ko e pēseti ʻe 40 ʻo e kakai lalahi naʻe saveaʻí ʻoku nau tui ʻe ngata ʻa e māmaní “ʻi ha tau ʻi ʻĀmaketone.”
Meʻa ʻoku fakahuʻunga mai ʻe he meʻa ʻoku nau akoʻí: Ko e tangatá naʻe ʻikai fakataumuʻa ia ke moʻui taʻengata ʻi he māmaní, pe naʻe faʻu ʻa e māmaní ke tolonga ʻo taʻengata. Naʻe fakatupu ʻe he ʻOtuá ʻa e tangatá fakataha mo e taumuʻa ke nau mate kotoa ʻi ha taimi.
Meʻa ʻoku akoʻi ʻe he Tohi Tapú: ʻOku fakahaaʻi mahino ʻe he Tohi Tapú ko e ʻOtuá “naʻa ne fakamaʻu ʻa e fonua ki hono ngaahi tuʻunga, ke ʻoua naʻa ueʻi ʻo lauikuonga pea taʻengata.” (Saame 104:5) Fekauʻaki mo e faʻahinga ʻoku nofo ʻi he māmaní, ʻoku pehē ʻe he Tohi Tapú: “Ko haʻa fai totonu te nau maʻu ʻa e fonua, pea te nau nofo ai ʻo tuputupuʻa.”—Saame 37:29.
ʻOku hā mahino, ʻoku fehangahangai ʻa e Tohi Tapú mo e ngaahi fakakaukau lahi ko ia ʻoku maʻu ʻe he tokolahi ʻo kau ki ʻĀmaketoné. Ko ia, ko e hā ʻa e moʻoní?
[Fakamatala ʻi lalo]
a ʻI he Tohi Tapú, ko Sihová ko e huafa fakafoʻituitui ia ʻo e ʻOtuá.