Naʻa Nau Foaki Loto-Lelei Atu Kinautolu—ʻI Taiuani
ʻI HE taʻu ʻe nai nima kuohilí, Choong Keon mo Julie, ko ha ongo meʻa mali ʻi hona taʻu 30 tupu he taimí ni, naʻá na ngāue ko ha ongo tāimuʻa ʻi Senē, ʻAositelēlia. “Naʻá ma maʻu ha ngāue fakamāmani konga-taimi mo ha moʻui fiemālie,” ko e fakamatala ia ʻa Choong Keon. “ʻI he feituʻu naʻá ma nofo aí, ko e ʻeá naʻe fakalata pea naʻe fakafiemālie ʻa e moʻuí. Naʻá ma fiefia ʻi he ofi ki homa fāmilí mo e ngaahi kaumeʻá.” Ka, naʻe kei ongoʻi taʻefiemālie pē ʻa Choong Keon mo Julie. Ko e hā hono ʻuhingá? Naʻá na ʻiloʻi naʻe fakaʻatā ʻe hona ngaahi tuʻungá kinaua ke fai ʻa e meʻa lahi ange ʻi he ngāue ʻa Sihová, ka naʻá na toumoua ke fai ʻa e ngaahi liliu naʻe fiemaʻú.
Pea, ʻi ha fakataha-lahi ʻi he 2009, naʻá na fanongo ʻi ha malanga naʻe maongo moʻoni kia kinaua. Naʻe fakahanga ʻe he tokotaha-malangá ʻene ngaahi leá ki he faʻahinga ʻe lava ke fakalahi atu ʻenau ngāue fakafaifekaú. Naʻá ne pehē: “Fakakaukau ki heni: ʻE lava ke ʻai ʻe he fakaʻulí ʻene meʻalelé ke afe ki toʻohema pe toʻomataʻu ʻo kapau pē ʻoku ngaʻunu ʻo lele ʻa e meʻalelé. ʻI he tuʻunga meimei tatau, ʻoku tataki nai kitautolu ʻe Sīsū ʻi hono fakalahi ʻetau ngāue fakafaifekaú, ʻo kapau pē ʻoku tau ngaʻunu atu—kapau ʻoku tau fai ha feinga moʻoni ke fai ia.”a Naʻe ongoʻi ʻe he ongo meʻá ʻo hangē naʻe lea fakahangatonu ange ʻa e tokotaha-malangá kia kinaua. ʻI he fakataha-lahi tatau, naʻe fakaʻekeʻeke ai ha ongo meʻa misinale ʻokú na ngāue ʻi Taiuani. Naʻá na talanoa fekauʻaki mo ʻena fiefia ʻi he ngāue fakafaifekaú peá na fakamamafaʻi mo e kei fiemaʻu ʻa e tokoni lahi. Naʻe toe ongoʻi ʻe Choong Keon mo Julie ʻo hangē ko e ngaahi lea ko ení naʻe haʻu hangatonu pē kia kinaua.
“ʻI he hili ʻa e fakataha-lahi ko iá,” ko e lau ia ʻa Julie, “naʻá ma lotu kia Sihova ke ma maʻu ha loto-toʻa ke hiki ki Taiuani.” ʻOkú ne tānaki mai: “Ka naʻá ma manavasiʻi. ʻOku hangē ia naʻe ʻai ke ma puna ki ha loto vai loloto ʻi he ʻuluaki taimí. Ko ha konga Tohi Tapu naʻá ne tokoniʻi kinaua ke “puná” ko e Koheleti 11:4 (PM), ʻa ia ʻoku pehē ai: “Ko ia oku faa jio ki he matagi e ikai te ne tūtūʻi; bea ko ia oku faa tokaga ki he gaahi ao e ikai te ne utu mai.” ʻOku pehē ʻe Choong Keon: “Naʻá ma fakapapauʻi ʻi heʻema fakakaukaú ke tuku ʻa e ‘jio’ kae kamata ke ‘tūtūʻi mo utu mai.’” Naʻá na lotu—pea lotu lahi ange—lau ʻa e ngaahi talanoa ki he moʻuí ʻa e kau misinalé, feʻīmeiliʻaki mo e faʻahinga kuo nau ʻosi hiki ki Taiuaní, fakatau ʻena meʻalelé mo e naunau falé, pea aʻu ki Taiuani ʻi he māhina ʻe tolu ki mui ai.
ʻILOʻI ʻA E FIEFIA ʻO E MALANGÁ
Laka hake ʻi he fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ʻe toko 100 mei he ngaahi fonua mulí ʻoku nau ngāue he taimí ni ʻi Taiuani ʻi he ngaahi feituʻu ʻoku lahi ai ʻa e fiemaʻu ki he kau malanga ʻo e Puleʻangá. Ko ʻenau haʻu mei ʻAositelēlia, Pilitānia, Kānata, Falanisē, Siapani, Kōlea, Sipeini mo e ʻIunaite Seteté, pea ʻoku nau ʻi he taʻu 21 ki he 73. ʻI he lotolotonga ʻo kinautolú ko e fanga tuofāfine taʻemali laka hake he 50. Ko e hā kuó ne tokoniʻi ʻa e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine faivelenga ko ení ke fakahoko ʻenau ngāue fakafaifekaú ʻi ha fonua muli? Tau sio angé ki aí.
Laura
Ko Laura, ko ha tuofefine taʻemali mei Kānata, ʻokú ne ngāue ko ha tāimuʻa ʻi he fakahihifo ʻo Taiuaní. Ka ʻi he toki aʻu mai ki he taʻu ʻe hongofulu kuohilí, naʻe ʻikai ʻaupito ke ne saiʻia ʻi he ngāue fakamalangá. ʻOku fakamatala ʻe Laura, “Naʻe siʻisiʻi ʻeku ʻalu ʻi he ngāue fakafaifekaú pea ʻikai saiʻia ai. Pea naʻe kole ange ʻe he ngaahi kaumeʻa ʻi Kānatá ke nau ō mo ia ki Mekisikou ʻo malanga ai ʻi ha māhina. “Ko e fuofua taimi ia naʻá ku fakamoleki ai ha taimi lahi ʻi he ngāue fakamalangá, pea naʻá ku ʻohovale he naʻe fakalata ia!”
Ko e hokosia fakafiefia ko iá naʻe ueʻi ai ʻa Laura ke fakakaukau ki he hiki ki ha fakatahaʻanga lea muli ʻi Kānata. Naʻá ne kau ʻi ha koosi ako lea faka-Siaina, ngāue mo ha kulupu Siaina, pea fokotuʻu ʻa e taumuʻa ke hiki ki Taiuani, ʻa e taumuʻa naʻá ne ʻiloʻi ʻi Sepitema 2008. “Naʻe feʻunga mo e taʻu ʻe taha ke ongoʻi fiemālie ʻi hoku ʻātakai foʻoú,” ko e lau ia ʻa Laura, “ka ʻi he taimí ni ʻoku ʻikai ke u toe fakakaukau atu ki ha foki ki Kānata.” ʻOku anga-fēfē ʻene ongoʻi fekauʻaki mo e ngāue fakamalangá? “ʻOku fakafiefia ia,” ko ʻene laú ia. “ʻOku ʻikai ha meʻa ʻe toe fakafiemālie ange ʻi he sio ki he anga ʻo e liliu ʻe he kau ako Tohi Tapú ʻenau moʻuí ʻi heʻenau hoko ʻo ʻiloʻi ʻa Sihová. Ko e ngāue ʻi Taiuaní kuó ne ʻomai kiate au ʻa e faingamālie ke toutou hokosia ʻa e fiefia lahi ko iá.”
FEKUKI MO E FAKANGANGATA ʻO E LEÁ
Brian mo Michelle
Ko Brian mo Michelle, ko ha ongo meʻa ʻi hona taʻu 30 tupú mei he ʻIunaite Seteté, naʻá na hiki ki Taiuani ʻi he taʻu nai ʻe valu kuohilí. Naʻá na ʻuluaki ongoʻi naʻe ʻikai ke na kau mohu ʻuhinga ʻi he ngāue fakafaifekaú. Ka naʻe tala ange kia kinaua ʻe ha misinale taukei: “Naʻa mo hoʻomo ʻoange pē ha tuleki ki ha taha, ʻoku totonu ke ke manatuʻi ʻe ngalingali ko e fuofua taimi ia ki he tokotaha ko iá ke ne maʻu ha pōpoaki fekauʻaki mo Sihova. Ko ia kuó ke ʻosi kau mohu ʻuhinga ʻi he ngāue fakafaifekaú!” Ko e lea fakalototoʻa ko iá naʻe tokoni lahi ia kia Brian mo Michelle ke ʻoua te na foʻi. Naʻe tala ange ʻe ha tokoua ʻe taha kia kinaua: “Ke fakaʻehiʻehi mei he loto-siʻí, fua hoʻomo fakalakalaka ʻi he lea faka-Siainá, ʻo ʻikai mei he ʻaho ki he ʻaho ka mei he ʻasemipilī ki he ʻasemipilī.” Pea ko hono moʻoní, naʻá na fakalakalaka pea fakamoʻoniʻi ʻena hoko ko ha ongo tāimuʻa ola lelei he ʻahó ni.
Ko e hā te ne ueʻi nai koe ke ako ha lea mulí? Feinga ke ʻaʻahi ki he fonua te ke saiʻia ke ngāue aí. ʻAlu ki he ngaahi fakatahá, feohi mo e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine fakalotofonuá pea ʻalu fakataha mo kinautolu ʻi he ngāue fakamalangá. ʻOku pehē ʻe Brian: “Hili hoʻo sio ki he tali lelei ʻe he fuʻu tokolahi ʻa e pōpoaki ʻo e Puleʻangá peá ke hokosia ʻa e ʻofa māfana ʻa e fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné, ʻe ueʻi ai koe ke fehangahangai mo e pole ʻo e ngāue ʻi ha fonua mulí.”
FĒFĒ ʻA E NGĀUE FAKAMĀMANÍ?
Kristin mo Michelle
Ko e niʻihi ʻo e faʻahinga ʻoku nau hiki ki he feituʻu ʻoku lahi ange ai ʻa e fiemaʻú ʻi Taiuaní kuo malava ke nau poupouʻi kinautolu ʻi he tuʻunga ko e kau tāimuʻá ʻaki ʻenau akoʻi ʻa e lea faka-Pilitāniá. Ko Kristin mo Michelle ʻokú na fakatau ika. ʻOku pehē ʻe Kristin, “Naʻe teʻeki ke u fai ia ki muʻa, ka ko e ngāue ko ení ʻoku tokoniʻi ai au ke u malava ʻo nofo ʻi he fonuá.” ʻI he faai mai e taimí, naʻe maʻu ʻe Kristin ha kau kasitomā tuʻumaʻu. Ko e ngāue konga-taimi ko ení naʻe ʻai ai ke ne lava ʻo poupouʻi fakapaʻanga ia mo hono uaifí, pea ʻoange ai kia kinaua ʻa e taimi feʻunga ke fakamoleki ʻi heʻena ngāue tefitó—ko e ngāue tāimuʻá, ʻa e toutai tangatá.
“FIEFIA ʻI HE FONONGÁ”
Ko William mo Jennifer, ko ha ongo meʻa mei he ʻIunaite Seteté, naʻá na aʻu ki Taiuani ʻi he taʻu nai ʻe fitu kuohilí. “Ko hono ako ʻa e leá, ngāue ko ha tāimuʻá, tokangaʻi ʻa e fakatahaʻangá, mo hono tokangaʻi ʻena ngaahi meʻa fakapaʻangá ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻoku hoko ʻo fakaongosia,” ko e lau ia ʻa William. Ko e hā e meʻa kuó ne tokoniʻi kinaua ke lavameʻa mo fiefia ai peé? ʻOkú na feinga ke fokotuʻu ha ngaahi taumuʻa lelei. Hangē ko ení, ʻi he ʻikai ke ʻai ke fuʻu māʻolunga ʻena ʻamanekiná lolotonga ʻena ako lea faka-Siainá, naʻe ʻikai ai ke na hoko ʻo fuʻu loto-siʻi ʻi he taimi naʻe māmālie ai ʻena fakalakalaká.
William mo Jennifer
ʻOku manatuʻi ʻe William hono tala ange kiate ia ʻe ha ʻovasia fefonongaʻaki ʻi he taimi ʻe taha, “Fiefia ʻi he fonongá, kae ʻikai ko e toki fiefia pē he aʻu ki aí.” ʻI hono fakalea ʻe tahá, hili hono fokotuʻu ha taumuʻa fakalaumālie, ʻoku totonu ke tau fiefia ʻi he ngaahi sitepu ʻoku tau fou ai ke aʻusia ʻa e taumuʻá. ʻI hono ngāueʻaki ʻa e faleʻi ko iá, ko e lau ia ʻa William, naʻe tokoniʻi ai ia mo hono uaifí ke hoko ʻo ngaofengofua, fanongo ki he akonaki ʻa e fanga tokoua fua fatongia fakalotofonuá, pea feʻunuʻaki ʻa e anga ʻena fai ʻa e ngaahi meʻá koeʻuhí kae lava ke lavameʻa ʻena ngāue fakafaifekaú ʻi ha fonua foʻou. ʻOkú ne tānaki mai, “ʻOku toe tokoniʻi ai kimaua ke manatuʻi ke vaheʻi ha kiʻi taimi ke fiefia ʻi he fakaʻofoʻofa fakanatula ʻo e motu ʻokú ma ngāue aí.”
Hangē ko William mo Jennifer, ko Megan, ko ha tuofefine tāimuʻa taʻemali mei he ʻIunaite Seteté, ʻokú ne ‘fiefia ʻi heʻene fonongá’ lolotonga ʻene feinga ke aʻusia ʻene taumuʻa ko e hoko ʻo lelei ange ʻi he lea faka-Siainá. ʻI he fakaʻosinga uike kotoa pē ʻokú ne kau ʻi ha kulupu ʻo e kau malanga ʻoku nau malanga ʻi ha feituʻu ngāue fakalata—ʻa e taulanga ʻo Kaohsiung, ko e taulanga lahi taha ʻo Taiuaní. Kuo malava ʻa Megan ke vahevahe ʻa e ongoongo leleí mei he vaka ki he vaka pea malanga ki he kau toutai mei Pengikolotesi, ʻInitia, ʻInitonēsia, ʻOtu Motu Filipainí, Taileni mo Vanuatu. “Koeʻuhí ʻoku taimi nounou pē ʻa e kau toutaí ʻi he taulangá, ʻoku mau kamata leva ha ako Tohi Tapu mo kinautolu ʻi ai. Ke aʻu kia kinautolu kotoá, ʻoku ou faʻa ako mo e kakai ʻe toko fā pe toko nima ʻi he taimi tatau.” Pea ʻoku fēfē ʻene ako lea faka-Siainá? ʻOkú ne pehē, “ʻOku ou fakaʻamu naʻá ku lava ke ako vave ange, ka ʻoku ou manatuʻi maʻu pē ʻa e meʻa naʻe tala mai ʻe ha tokoua ʻi he taimi ʻe taha, ‘Fai ho lelei tahá, pea ʻe tokangaʻi ʻe Sihova ʻa e toengá.’”
Megan
MALU, FAINGOFUA MO FAKAFIEFIA
Ki muʻa ke hiki ki muli ʻa Cathy, mei Pilitāniá, naʻá ne fekumi ki ha vāhenga-ngāue muli ʻe malu ki ha tuofefine taʻemali. Naʻá ne lave ki heʻene ngaahi hohaʻá ʻi he lotu kia Sihová pea faitohi ki he ngaahi ʻōfisi vaʻa kehekehe, ʻo fakaʻekeʻeke fekauʻaki mo e ngaahi fakatuʻutāmaki ʻe ala hoko ki he fanga tuofāfine taʻemalí. Hili iá, naʻá ne fakakaukau fakalelei ki he ngaahi tali ki heʻene ngaahi tohí pea fakaʻosiʻaki ko Taiuani ʻe feʻungamālie kiate iá.
ʻI he 2004, ʻi heʻene taʻu 31, naʻe hiki ʻa Cathy ki Taiuani, ʻa ia naʻá ne moʻui ai ʻi he faingofua taha naʻe ala lavá. ʻOkú ne pehē: “Naʻá ku ʻeke ki he fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné ʻa e feituʻu lelei taha ke fakatau ai ʻa e ngaahi fuaʻiʻakau mo e vesitapolo maʻamaʻá. Ko ʻenau faleʻi leleí naʻe tokoniʻi ai au ke fakapotopotoʻi ʻeku paʻangá.” Ko e hā naʻá ne tokoniʻi ia ke tauhi maʻu ha moʻui faingofuá? ʻOku pehē ʻe Cathy: “ʻOku ou faʻa lotu kia Sihova ke tokoniʻi au ke topono ʻi he meʻakai feʻunga ʻoku ou kaí mo e vala fakanānā ʻoku ou tuí. ʻOku ou ongoʻi ʻoku tali ʻe Sihova ʻeku ngaahi lotú ʻaki hono akoʻi au ke u ʻiloʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ou fiemaʻú pea tokoniʻi au ke ʻoua toe fakaʻamu ki he meʻa ʻoku ou loto ki aí.” ʻOkú ne tānaki mai: “ʻOku ou fiefia ʻi heʻeku founga moʻui faingofuá koeʻuhí ʻoku tokoniʻi ai au ke hangataha ki he ngaahi meʻa fakalaumālié.”
Cathy
Neongo ia, ko e moʻui ʻa Cathy ʻoku ʻikai ngata pē ʻi heʻene faingofuá ka ʻoku fakafiefia foki. ʻOkú ne fakamatala ki hono ʻuhingá: “ʻOku ou malava ke malanga ʻi ha feituʻu ʻa ia ʻoku tokolahi ʻa e kakai ʻoku nau tali ʻa e ongoongo leleí. Ko ha meʻa fakafiefia moʻoni ia!” ʻI he taimi naʻá ne aʻu ai ki Taiuaní, naʻe ʻi ai ha fakatahaʻanga Siaina ʻe ua ʻi he kolo naʻá ne kamata ngāue ai ko ha tāimuʻá, ka ʻi he ʻahó ni ʻoku ʻi ai ʻa e fakatahaʻanga ʻe fitu. ʻOku pehē ʻe Cathy: “ʻI he sio tonu ʻi he tupu fakaofo peheé pea kau ʻi hono fai ʻa e utu-taʻú ʻoku ʻai ai ʻeku moʻui fakaʻahó ke fakafiefia moʻoni!”
“NAʻA NAU FIEMAʻU FOKI AU!”
Naʻe fēfē ʻa e ngaahi meʻá kia Choong Keon mo Julie, naʻe lave ki ai ʻi he kamataʻangá? Naʻe tomuʻa ongoʻi ʻe Choong Keon ko e fakangatangata ʻene lea faka-Siainá naʻe ʻai ai ia ke ʻikai fuʻu loko ngāueʻaki ʻi he fakatahaʻangá. Ka naʻe kehe ʻa e ongoʻi ia ʻa e fanga tokoua fakalotofonuá. “ʻI he taimi naʻe vaeua ia ʻemau fakatahaʻangá, naʻe ʻomai kiate au ʻa e ngaahi fatongia lahi ange ʻi he tuʻunga ko ha sevāniti fakafaifekau,” ko e lau ia ʻa Choong Keon. “ʻI he taimi ko iá, naʻá ku ongoʻi moʻoni naʻá ku ngāue ʻi he feituʻu ʻoku lahi ange ai ʻa e fiemaʻú. Naʻe lelei ʻaupito,” ko ʻene laú ia mo e malimali, “naʻa nau fiemaʻu foki au!” ʻI he ʻahó ni, ʻokú ne ngāue ko ha mātuʻa. ʻOku tānaki mai ʻe Julie: “ʻOkú ma ongoʻi lavameʻa, fiemālie mo fiefia ʻa ia kuo teʻeki ai ʻaupito ke ma ongoʻi ki muʻa. Naʻá ma haʻu ki heni ke tokoni, ka ʻokú ma ongoʻi kuo tokoniʻi kimaua ʻe he hokosia fakafiefia ko ení. ʻOkú ma fakamālō kia Sihova ʻi hono fakaʻatā kimaua ke ngāue hení!”
ʻI he ngaahi fonua lahi, ʻoku kei ʻi ai pē ʻa e fiemaʻu ki ha kau ngāue tokolahi ange ki he utu-taʻu fakalaumālié. ʻOkú ke fakaʻosiʻosi hoʻo ako fakamāmaní pea fifili pe ko e hā te ke faiʻaki hoʻo moʻuí? ʻOkú ke taʻemali mo holi ke hoko ʻo ngāueʻaki lahi ange ʻi he kautaha ʻa Sihova? Te ke saiʻia ke ʻoange ki ho fāmilí ha tofiʻa fakalaumālie lahi? Kuó ke penisoni, ʻo maʻu ha hokosia mātuʻaki mahuʻinga ʻi he moʻuí ke vahevahe mo e niʻihi kehé? ʻE lava ke ke fakapapauʻi ʻoku fakatatali mai kiate koe ʻa e ngaahi tāpuaki lahi ʻo kapau te ke fili ke fakalahi hoʻo ngāue fakafaifekaú ʻaki ʻa e ngāue ʻi he feituʻu ʻoku lahi ange ai ʻa e fiemaʻu ki he kau malanga ʻo e Puleʻangá.