Laka ki Muʻa ʻi he Tuʻunga ko ha Tokotaha Fakalaumālie!
“Hanganaki ʻaʻeva ʻi he laumālié.”—KAL. 5:16.
1, 2. Ko e hā naʻe ʻilo ʻe ha tokoua fekauʻaki mo ia tonu, pea ko e hā naʻá ne fai fekauʻaki mo iá?
NAʻE papitaiso ʻa Robert ʻi heʻene taʻu hongofulu tupú, ka naʻe ʻikai ko e moʻoní ʻa e meʻa mahuʻinga taha ʻi heʻene moʻuí. ʻOkú ne pehē: “Naʻe ʻikai ʻaupito ke u fai ha meʻa ʻoku hala, ka naʻá ku fai fakafatongia pē ʻa e ngaahi meʻá. Naʻá ku hā mālohi fakalaumālie, ʻo ʻi he fakataha kotoa pē pea tāimuʻa tokoni ʻi ha ngaahi taimi ʻi he taʻú. Ka naʻe ʻi ai ha meʻa naʻe ʻikai te u maʻu.”
2 Ka ʻi he hili ʻa e mali ʻa Robert naʻá ne toki mahinoʻi ai ʻa e meʻa naʻe ʻikai te ne maʻú. ʻI ha keimi, naʻá ne faʻa feʻekenaki ai mo hono uaifí ʻa e ngaahi fehuʻi Fakatohitapu. Naʻe ʻiloʻi lelei ʻe hono uaifí ʻa e Tohi Tapú pea lavangofua ke ne tali ʻa e ngaahi fehuʻí. Ka naʻe ʻikai ke faʻa ʻiloʻi ʻe Robert ʻa e talí peá ne ongoʻi mā. ʻOkú ne pehē: “Ne hangē ia naʻe ʻikai te u ʻiloʻi ha meʻá. Naʻá ku pehē loto pē, ‘Kapau te u hoko ko e ʻulu fakalaumālie ʻo hoku uaifí, kuo pau ke u fai ha meʻa.’” Ko ia naʻá ne fai ha meʻa. ʻOkú ne pehē: “Naʻá ku ako mo ako mo toe ako lahi ange ʻa e Tohi Tapú, pea naʻe kamata ke fehokotaki lelei ʻa e ngaahi meʻá. Naʻá ku maʻu ʻa e mahinó pea ko e meʻa mahuʻinga tahá, ko ʻeku fakatupulekina ha vahaʻangatae vāofi mo Sihova.”
3. (a) Ko e hā ʻe lava ke tau ako mei he talanoa ʻa Robert? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi poini mahuʻinga te tau lāulea ki ai he taimi ní?
3 ʻOku lava ke tau ako ʻa e ngaahi lēsoni mahuʻinga mei he talanoa ʻa Robert. ʻOku tau maʻu nai ha ʻilo Fakatohitapu pea maʻu maʻu pē ʻa e ngaahi fakatahá mo e ngāue fakafaifekaú, ka ʻoku ʻikai ke ʻai kitautolu ʻe he meʻá ni ke tau fakakaukau fakalaumālie. Pe kuo tau ʻosi ngāue nai ke hoko ʻo fakakaukau fakalaumālie lahi ange, ka ʻi heʻetau sivisiviʻi kitautolú, ʻoku tau ʻiloʻi ai ʻa e ngaahi founga ʻe lava ke tau fakaleleiʻi. (Fil. 3:16) ʻI he kupu ko ení, te tau tali ai ʻa e fehuʻi mahuʻinga ʻe tolu: (1) Ko e hā te ne tokoniʻi kitautolu ke tau ʻiloʻi pe ʻoku tau fakakaukau fakalaumālié? (2) ʻE lava fēfē ke tau hoko ʻo toe mālohi fakalaumālie ange? (3) ʻE lava fēfē ke tokoniʻi kitautolu ʻe he tuʻunga fakalaumālie mālohí ʻi heʻetau moʻui fakaʻahó?
FOUNGA KE ʻILOʻI AI PE ʻOKU TAU FAKAKAUKAU FAKALAUMĀLIÉ
4. ʻOku kaunga kia hai ʻa e akonaki ʻi he ʻEfesō 4:23, 24?
4 ʻI he kamata ke tau tauhi ki he ʻOtuá, naʻa tau fai ʻa e ngaahi liliu naʻe kaunga ki he tafaʻaki kotoa ʻo ʻetau moʻuí. Naʻe ʻikai ke ngata ʻa e liliu ko ení ʻi he taimi ʻo ʻetau papitaisó. ʻOku tala mai ʻe he Tohi Tapú: “Hokohoko atu hono fakafoʻou ʻa homou tūkunga fakaefakakaukau.” (ʻEf. 4:23, 24) Koeʻuhi ʻoku ʻikai ke tau haohaoa, ʻoku fiemaʻu ke tau hanganaki fai ʻa e ngaahi liliu. Neongo kapau kuo tau tauhi kia Sihova ʻi ha ngaahi taʻu lahi, ʻoku fiemaʻu ke tau tauhi ke mālohi hotau vahaʻangatae mo iá.—Fil. 3:12, 13.
5. Ko e hā ʻa e ngaahi fehuʻi ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau ʻiloʻi pe ʻoku tau fakakaukau fakalaumālie?
5 Pe ʻoku tau kei siʻi pe taʻumotuʻa, ʻoku fiemaʻu ke tau sivisiviʻi faitotonu kitautolu. ʻE lava ke tau ʻeke hifo: ‘ʻOku ou fakatokangaʻi ʻoku ou hoko ʻo fakakaukau fakalaumālie lahi ange? ʻOku ou hoko lahi ange ʻo hangē ko Kalaisí? Ko e hā ʻoku fakahaaʻi ʻi heʻeku fakakaukaú mo e anga ʻo ʻeku tōʻonga ʻi he ngaahi fakatahá? Ko e hā ʻoku fakahaaʻi ʻi heʻeku talanoá fekauʻaki mo e meʻa ʻoku ou fiemaʻu moʻoni ʻi he moʻuí? Ko e hā ʻoku fakahaaʻi fekauʻaki mo au ʻi heʻeku tōʻonga akó, valá mo e teuteú, mo e anga ʻo ʻeku fakafeangai ki he akonakí? ʻOku anga-fēfē ʻeku fakafeangaí ʻi hono fakataueleʻi au ke fai ha meʻa ʻoku hala? Kuó u hoko ko ha Kalisitiane matuʻotuʻa?’ (ʻEf. 4:13) ʻE lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he ngaahi fehuʻi ko ení ke tau ʻiloʻi pe ʻoku lahi fēfē ʻetau tupu fakalaumālié.
6. Ko e hā ha toe meʻa ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau ʻiloʻi pe ʻoku tau fakakaukau fakalaumālie?
6 ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻoku tau fiemaʻu ai ʻa e niʻihi kehé ke nau tokoni mai ke tau ʻiloʻi pe ʻoku tau fakakaukau fakalaumālie. Naʻe fakamatala ʻa e ʻapositolo ko Paulá ko ha tokotaha fakakakano, ʻoku ʻikai te ne mahinoʻi ʻoku ʻikai ke ʻai ʻe heʻene founga moʻuí ʻa e ʻOtuá ke ne fiefia. Ka ko ha tokotaha fakakaukau fakalaumālie ʻokú ne mahinoʻi ʻa e anga ʻo e vakai ʻa e ʻOtuá ki he ngaahi meʻá. ʻOkú ne ʻiloʻi ʻoku ʻikai ke hōifua ʻa Sihova ki ha founga moʻui fakakakano. (1 Kol. 2:14-16; 3:1-3) Ko e kau mātuʻa ʻoku nau maʻu ʻa e fakakaukau ʻa Kalaisí ʻoku vave ʻenau fakatokangaʻi ʻa e taimi ʻoku kamata ke tōʻonga fakakakano ai ʻa e fanga tokouá, pea ʻoku nau feinga leva ke tokoniʻi kinautolu. Kapau ʻoku feinga ʻa e kau mātuʻá ke tokoniʻi kitautolu, te tau tali ʻenau tokoní pea fai ʻa e ngaahi liliu ʻoku fiemaʻú? Kapau ʻoku tau fai pehē, te tau fakahaaʻi ai ʻoku tau loto moʻoni ke hoko ʻo toe mālohi fakalaumālie ange.—Tml. 7:5, 9.
HOKO ʻO TOE MĀLOHI FAKALAUMĀLIE ANGE
7. ʻOku anga-fēfē ʻetau ʻiloʻi ko ha tokotaha fakakaukau fakalaumālie ʻoku ʻikai ko ha taha pē ia ʻokú ne maʻu pē ha ʻilo Fakatohitapu?
7 Ko e ʻilo Fakatohitapú ʻoku ʻikai feʻunga pē ia ke ne ʻai ke tau fakakaukau fakalaumālie. Naʻe ʻilo ʻe Tuʻi Solomone ʻa e meʻa lahi fekauʻaki mo Sihova, pea naʻe aʻu ʻo hoko ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi lea fakapotopoto ʻa Solomoné ko e konga ʻo e Tohi Tapú. Ka ki mui ai, naʻe hoko ʻo vaivai ʻa hono vahaʻangatae mo Sihová, pea naʻe ʻikai te ne hanganaki faitōnunga. (1 Tuʻi 4:29, 30; 11:4-6) Ko ia ai, ko e hā ʻoku tau fiemaʻu ke toe tānaki mai ki he ʻilo Fakatohitapú? ʻOku fiemaʻu ke hokohoko atu ʻetau ʻai ke mālohi ʻetau tuí. (Kol. 2:6, 7) ʻOku anga-fēfē ʻetau fai ení?
8, 9. (a) Ko e hā te ne tokoniʻi kitautolu ke ʻai ke mālohi ʻetau tuí? (e) Ko e hā ʻetau taumuʻá ʻi heʻetau ako mo fakalaulaulotó? (Sio ki he ʻuluaki fakatātā ʻi he kupú ni.)
8 ʻI he ʻuluaki senitulí, naʻe fakaʻaiʻai ai ʻe Paula ʻa e kau Kalisitiané ke nau “tutui atu ki he tuʻunga matuʻotuʻá.” (Hep. 6:1) ʻE lava fēfē ke tau ngāueʻaki ʻa e akonaki ko ení ʻi he ʻahó ni? Ko e founga mahuʻinga ʻe taha ko hono ako ʻa e tohi Founga ke Nofo Maʻu Ai ʻi he ʻOfa ʻa e ʻOtuá. ʻE tokoniʻi koe ʻe he meʻá ni ke ke mahinoʻi ʻa e founga ke ngāueʻaki ai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapú ʻi hoʻo moʻuí. Kapau kuó ke ʻosi ako ʻa e tohi ko iá, ʻoku ʻi ai ʻa e ʻū tohi kehe ʻe lava ke ke ako ke tokoniʻi ai koe ke ʻai hoʻo tuí ke mālohi. (Kol. 1:23) ʻOku toe fiemaʻu foki ke tau fakalaulauloto ki he meʻa ʻoku tau akó pea kole kia Sihova ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau ʻiloʻi ʻa e founga ke ngāueʻaki ai iá.
9 ʻI heʻetau ako mo fakalaulaulotó, ʻoku totonu ko ʻetau taumuʻá ke fakatupulekina ha holi mālohi ke fakahōifuaʻi mo talangofua kia Sihova. (Saame 40:8; 119:97) ʻOku toe fiemaʻu foki ke tau talitekeʻi ha meʻa pē te ne taʻofi kitautolu mei he tupu fakalaumālié.—Tai. 2:11, 12.
10. Ko e hā ʻoku lava ke fai ʻe he toʻutupú ke nau hoko ai ʻo toe mālohi fakalaumālie angé?
10 Kapau ko ha tokotaha kei siʻi koe, ʻokú ke maʻu ha ngaahi taumuʻa fakalaumālie? Ko ha tokoua ʻoku ngāue ʻi he Pētelí ʻokú ne faʻa talanoa mo e toʻutupu ʻoku nau teu papitaiso ʻi he ngaahi ʻasemipilī fakasēketí peá ne ʻeke fekauʻaki mo ʻenau ngaahi taumuʻa fakalaumālié. ʻOku lava ai ke ne ʻiloʻi ko e tokolahi kuo nau fakakaukau fakamātoato ki he founga ʻoku nau loto ke tauhi ai kia Sihova ʻi he kahaʻú. ʻOku palani ʻa e niʻihi ke ngāue taimi-kakato kia Sihova pe hiki ki ha feituʻu ʻoku fiemaʻu ai ha kau malanga tokolahi ange. Ka ko e toʻutupu ʻe niʻihi ʻoku ʻikai te nau ʻilo ha tali ki heʻene fehuʻí. ʻE lava nai ke ʻuhinga iá ʻoku nau ongoʻi ʻoku ʻikai fiemaʻu ke ʻi ai haʻanau ngaahi taumuʻa fakalaumālie? Kapau ko ha toʻutupu koe, ʻeke hifo: ‘ʻOku ou ʻalu ki he ngaahi fakatahá pea ki he ngāue fakamalangá koeʻuhí pē ko e fiemaʻu mai ʻe heʻeku ongo mātuʻá? Pe ʻoku ou kaumeʻa mo e ʻOtuá?’ Ko e moʻoni, ʻoku totonu ke tau maʻu kotoa ha ngaahi taumuʻa fakalaumālie, ʻo tatau ai pē pe ʻoku tau kei siʻi pe taʻumotuʻa. Ko e ngaahi taumuʻa ko ení te ne tokoniʻi kitautolu ke tau hoko ai ʻo toe mālohi fakalaumālie ange.—Tml. 12:1, 13.
11. (a) Ko e hā ʻoku fiemaʻu ke tau fai ke hoko ai ʻo fakakaukau fakalaumālié? (e) Ko e hā ʻa e faʻifaʻitakiʻanga Fakatohitapu ʻe lava ke tau faʻifaʻitaki ki aí?
11 Hili ʻetau ʻiloʻi ʻa e tafaʻaki ʻoku fiemaʻu ke fakaleleiʻí, ʻoku fiemaʻu ke tau kamata fai ʻa e ngaahi liliú. ʻOku mātuʻaki mahuʻinga eni he ʻoku kaunga ia ki heʻetau moʻui pe ko ʻetau mate. (Loma 8:6-8) ʻOku ʻikai ʻamanekina mai ʻe Sihova ke tau haohaoa, pea ʻokú ne ʻomai ʻa hono laumālie māʻoniʻoní ke ne tokoniʻi kitautolu. Ka ʻoku kei fiemaʻu pē ke tau ngāue mālohi. Ko Tokoua John Barr, ʻa ia naʻe ngāue ko ha mēmipa ʻo e Kulupu Pulé, naʻá ne fakamatalaʻi ʻi he taimi ʻe taha ʻa e Luke 13:24 peá ne pehē: “ʻOku taʻelavameʻa ʻa e tokolahi koeʻuhí ko e ʻikai ke nau ngāue tōtōivi feʻunga ke hoko ʻo mālohí.” ʻOku fiemaʻu ke tau hangē ko Sēkopé, ʻa ia naʻá ne fangatua mo ha ʻāngelo pea ʻikai te ne foʻi kae ʻoua kuó ne maʻu ha tāpuaki. (Sēn. 32:26-28) Neongo ʻoku lava ke fakafiefia ʻa e ako Tohi Tapú, ʻoku ʻikai totonu ke tau ʻamanekina ʻe hoko ʻa e Tohi Tapú ko ha meʻa mālie ʻo hangē nai ko ha tohi talanoá. ʻOku fiemaʻu ke tau ngāue ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi moʻoni mahuʻinga te ne tokoniʻi kitautolú.
12, 13. (a) Ko e hā te ne tokoniʻi kitautolu ke tau ngāueʻaki ʻa e Loma 15:5? (e) ʻE lava fēfē ke tokoniʻi kitautolu ʻe he faʻifaʻitakiʻanga mo e akonaki ʻa Pitá? (f) Ko e hā ʻe lava ke ke fai ke ke tupu ai ʻo mālohi fakalaumālié? (Sio ki he puha “Meʻa ʻe Lava Ke Ke Fai Ke Ke Tupu Fakalaumālié.”)
12 ʻI heʻetau fai ha feinga ke tupu fakalaumālié, ʻe tokoniʻi kitautolu ʻe he laumālie māʻoniʻoní ke liliu ʻa e anga ʻo ʻetau fakakaukaú. ʻE lava ke tau ako māmālie ke fakakaukau ʻo hangē ko Kalaisí. (Loma 15:5) ʻE lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he laumālie māʻoniʻoní ke tau toʻo ʻa e ngaahi holi fehālaakí pea fakatupulekina ʻa e ngaahi ʻulungaanga ʻoku fakahōifua ki he ʻOtuá. (Kal. 5:16, 22, 23) Kapau ʻoku tau ʻilo ʻoku tau tokangataha ki he ngaahi meʻa fakamatelié pe ko e ngaahi mālié ʻoku ʻikai totonu ke tau foʻi. Kuo pau ke tau hanganaki kole kia Sihova ʻa hono laumālie māʻoniʻoní ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau tokangataha ki he ngaahi meʻa ʻoku totonú. (Luke 11:13) Manatuʻi ʻa e ʻapositolo ko Pitá. Naʻe ʻikai ke ne fakakaukau maʻu pē ʻo hangē ko Kalaisí. (Māt. 16:22, 23; Luke 22:34, 54-62; Kal. 2:11-14) Ka naʻe ʻikai te ne foʻi, pea naʻe tokoniʻi ia ʻe Sihova. Naʻe ako māmālie ʻa Pita ke fakakaukau ʻo hangē ko Kalaisí. Pea ʻe lava ke tau pehē pē mo kitautolu.
13 Naʻe lave ʻa Pita ki mui ki he ngaahi ʻulungaanga pau te ne tokoniʻi kitautolu. (Lau ʻa e 2 Pita 1:5-8.) ʻOku fiemaʻu ke tau ngāue mālohi ke fakatupulekina ʻa e mapuleʻi-kitá, kātakí, manavaʻofa fakatokouá, mo e ngaahi ʻulungaanga lelei kehe. ʻI he ʻaho kotoa pē ʻe lava ke tau ʻeke hifo, ‘Ko e hā ʻa e ʻulungaanga ʻe lava ke u ngāue ki ai ʻi he ʻahó ni ʻa ia te ne tokoniʻi au ke u hoko ai ʻo mālohi fakalaumālie ange?’
NGĀUEʻAKI ʻA E NGAAHI TEFITOʻI MOʻONI FAKATOHITAPÚ ʻI HE ʻAHO KOTOA PĒ
14. ʻE tākiekina fēfē ʻetau moʻuí ʻi he hoko ʻo fakakaukau fakalaumālié?
14 Kapau ʻoku tau fakakaukau ʻo hangē ko Kalaisí, te ne tākiekina ʻetau tōʻonga ʻi he ngāué pe ʻi he ʻapiakó, anga ʻo ʻetau leá, mo e anga ʻo ʻetau fai ʻa e ngaahi filí ʻi he ʻaho taki taha. Ko ʻetau ngaahi filí ʻe fakahaaʻi ai ʻoku tau feinga ke faʻifaʻitaki kia Kalaisi. Koeʻuhi ko ʻetau fakakaukau fakalaumālié, ʻoku ʻikai ke tau fiemaʻu ke maumauʻi ʻe ha meʻa ʻa hotau vahaʻangatae mo Sihová. ʻI hono fakataueleʻi kitautolu ke tau fai ha meʻa ʻoku halá, ʻe tokoniʻi kitautolu ʻe hotau tuʻunga fakalaumālié ke tau talitekeʻi ʻa e fakatauelé. Ki muʻa ke tau fai ha filí, te tau kiʻi tuʻu hifo ʻo ʻeke: ‘Ko e hā ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu ʻe lava ke ne tokoniʻi aú? Ko e hā ʻe fai ʻe Kalaisi ʻi he tuʻunga ko ení? Ko e hā ʻe fakahōifua kia Sihová?’ ʻOku fiemaʻu ke tau ʻai ko ʻetau tōʻongá ia ke fakakaukau peheni. Ko ia tau lāulea angé ki ha ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi ʻe ala hoko. ʻI he tuʻunga taki taha, te tau sio ai ki ha tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau fai ha fili fakapotopoto.
15, 16. ʻE lava fēfē ke tokoniʻi kitautolu ʻe he fakakaukau hangē ko Kalaisí ke fai ha fili fakapotopoto fekauʻaki mo hono (a) fili ʻo ha hoa mali (e) fili hotau ngaahi kaungāmeʻá?
15 Fili ʻo ha hoa mali. Ko e tefitoʻi moʻoni Fakatohitapú ʻoku hā ʻi he 2 Kolinitō 6:14, 15. (Lau.) Naʻe ʻai ʻe Paula ke hā mahino ko e kakai fakakaukau fakalaumālié, ʻoku ʻikai ke tatau ʻenau vakai ki he ngaahi meʻá mo e vakai ʻa e kakai fakakakanó, pe fakakaukau fakakakanó. ʻE lava fēfē ke tokoniʻi koe ʻe he tefitoʻi moʻoni ko ení ʻi hoʻo fili ha hoa mali?
16 Fili hotau ngaahi kaungāmeʻá. Ko e tefitoʻi moʻoni Fakatohitapú ʻoku hā ʻi he 1 Kolinitō 15:33. (Lau.) Ko ha tokotaha fakakaukau fakalaumālie heʻikai te ne kaumeʻa mo e kakai ʻe lava ke nau ʻai ke vaivai ʻene tuí. Fakakaukau ki he founga ʻe lava ke ke ngāueʻaki ai ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ení ʻi he ngaahi tuʻunga kehekehe. Ko e fakatātaá, ʻe lava fēfē ke ne tokoniʻi koe ʻi hono fai ʻa e ngaahi fili fekauʻaki mo e netiueka sōsialé? ʻE lava fēfē ke ne tokoniʻi koe ʻi hoʻo fili pe te ke vaʻinga mo e faʻahinga ʻoku ʻikai te ke ʻiloʻi ʻi he ngaahi keimi ʻi he ʻinitanetí?
ʻE tokoniʻi au ʻe he fili ʻoku ou faí ke u fakakaukau fakalaumālie lahi ange? (Sio ki he palakalafi 17)
17-19. ʻE anga-fēfē hono tokoniʻi koe ʻe he hoko ko ha tokotaha fakakaukau fakalaumālié ke ke (a) fakaʻehiʻehi mei he ngaahi ngāue taʻeʻaongá? (e) maʻu ha ngaahi taumuʻa lelei? (f) fakaleleiʻi ʻa e taʻefelotoí?
17 Ngaahi ngāue ʻoku fakatupu maumau ki hotau tuʻunga fakalaumālié. ʻOku tau maʻu ha fakatokanga mahuʻinga ʻi he Hepelū 6:1. (Lau.) Ko e hā ʻa e ‘ngaahi ngāue mate’ ʻoku totonu ke tau fakaʻehiʻehi mei aí? Ko e ngaahi ngāue taʻeʻaonga eni ʻoku ʻikai te ne tokoniʻi kitautolu ke tau hoko ʻo toe mālohi fakalaumālie ange. Ko e fakatokanga ko eni fekauʻaki mo e ngaahi ngāue maté ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tali ʻa e ngaahi fehuʻi hangē ko ení: ‘Ko e ngāué ni ʻoku ʻaonga pe ʻoku taʻeʻaonga? ʻOku totonu ke u kau ʻi he palani pisinisi ko ení? Ko e hā ʻoku ʻikai totonu ai ke u kau ʻi ha kulupu ʻoku feinga ke ne liliu ʻa e ngaahi tuʻunga ʻo e māmaní?’
ʻE tokoniʻi au ʻe he fili ʻoku ou faí ke u fokotuʻu ha taumuʻa fakalaumālie? (Sio ki he palakalafi 18)
18 Ngaahi taumuʻa fakalaumālie. ʻI he Malanga ʻi he Moʻungá, naʻe ʻomai ai ʻe Sīsū kiate kitautolu ʻa e faleʻi lelei fekauʻaki mo e ngaahi taumuʻá. (Māt. 6:33) Ko ha tokotaha fakakaukau fakalaumālie ʻokú ne fakamuʻomuʻa ʻa e Puleʻangá ʻi heʻene moʻuí. Ko e tefitoʻi moʻoni ko ení te ne tokoniʻi kitautolu ke tali ʻa e ngaahi fehuʻi hangē ko ení: ‘ʻOku totonu ke u ʻalu ki he ʻunivēsití hili ʻa e kakato ʻa ʻeku ako tefitó? ʻOku totonu ke u tali ha ngāue pau?’
ʻE tokoniʻi au ʻe he fili ʻoku ou faí ke u melino mo e niʻihi kehé? (Sio ki he palakalafi 19)
19 Ngaahi taʻefelotoi. Ko e akonaki ʻa Paula ki he kau Kalisitiane ʻi Lomá ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ʻi haʻatau taʻefelotoi mo e niʻihi kehé. (Loma 12:18) ʻOku tau faʻifaʻitaki kia Kalaisi, ko ia ʻoku tau feinga ke “nofo melino mo e tangata kotoa pē.” ʻOku anga-fēfē ʻetau fakafeangaí ʻi he taimi ʻoku tau taʻefelotoi ai mo e niʻihi kehé? ʻOku faingataʻa ke tau tali ʻa e fakakaukau ʻa ha tokotaha kehe? Pe ʻoku tau ʻiloa ko ha faʻahinga ʻoku feinga ke fakamelino?—Sēm. 3:18.
20. Ko e hā ʻokú ke loto ai ke laka ki muʻa fakalaumālié?
20 Ko e ngaahi fakatātā ko ení ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e founga ʻe lava ke tokoniʻi ai kitautolu ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapú ke tau fai ha ngaahi fili ʻoku fakamoʻoniʻi ai ʻoku tataki kitautolu ʻe he laumālie ʻo e ʻOtuá. Kapau ʻoku tau fakakaukau fakalaumālie, te tau maʻu ha moʻui fiefia mo fiemālie. Ko Robert, naʻe lave ki ai ki muʻá, ʻokú ne pehē: “Hili ʻeku fakatupulekina ha vahaʻangatae moʻoni mo Sihová, naʻá ku hoko ai ko ha husepāniti mo ha tamai lelei ange. Naʻá ku fiemālie mo fiefia.” Kapau ʻoku tau fai ʻa e meʻa kotoa ʻoku tau malavá ke laka ki muʻa ʻi he tuʻunga ko ha tokotaha fakalaumālie, te tau toe maʻu foki ai ʻa e ngaahi ʻaonga lahi. Te tau maʻu ha moʻui fiefia ange he taimí ni, pea ʻi he kahaʻú te tau maʻu ai ʻa e “moʻui moʻoní.”—1 Tīm. 6:19.