LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w18 ʻOkatopa p. 3-5
  • 1918—Taʻu Teau Kuohilí

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • 1918—Taʻu Teau Kuohilí
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2018
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • TALANOA ʻA E MĀMANÍ KI HA MELINO
  • ʻULUNGIA ʻA E KAU FAKAFEPAKÍ
  • FAKAFEANGAI KI HE THE FINISHED MYSTERY
  • TUKU PILĪSONE!
  • HOKOHOKO ATU ʻA E NGĀUE FAKAMALANGÁ
  • NGAAHI FAKATAHA-LAHI
  • KO E HĀ ʻA E MEʻA HONO HOKÓ?
  • Naʻa Nau Mavahe mei he Lotu Loí
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2016
  • 1920​—Taʻu ʻe Teau Kuohilí
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2020
  • 1919​—Taʻu ʻe Teau Kuohilí
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2019
  • ʻOku Fakatahatahaʻi mo Teuteuʻi ʻe Sihova ʻa ʻEne Kakaí ki he Ngāue
    Ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova—ʻOku Ngāue Fāʻūtaha ki he Finangalo ʻo e ʻOtua ʻi Māmani Lahi
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2018
w18 ʻOkatopa p. 3-5
Kupu ‘i he nusipepá fekau‘aki mo e fakafepaki na‘e fehangahangai mo e Kau Ako Tohi Tapú

1918​—Taʻu Teau Kuohilí

Ko e Watch Tower ʻo Sanuali 1, 1918, naʻe kamataʻaki ʻa e leá ni: “Ko e hā e meʻa ʻoku tuku tauhi mai ʻi he taʻu 1918?” Naʻe kei kakaha pē ʻa e Tau Lahí ʻi ʻIulope, ka ko e meʻa naʻe hoko ʻi he konga ki muʻa ʻo e taʻú naʻe hā ngali fakahuʻunga mai ai ʻa e ngaahi meʻa lelei ki he Kau Ako Tohi Tapú pea ki he māmaní kotoa.

TALANOA ʻA E MĀMANÍ KI HA MELINO

ʻI he ʻaho 8 ʻo Sanuali, 1918, naʻe fakahaaʻi ai ʻe Palesiteni Woodrow Wilson ki he Fale Alea ʻo ʻAmeliká ʻa e foʻi fakakaukau ʻe 14 naʻá ne tui naʻe fiemaʻu pau ki ha “melino totonu mo tuʻuloa.” Naʻá ne fokotuʻu ai ke ʻi ai ha alea tauʻatāina ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi puleʻangá, fakasiʻisiʻi ʻa e naunau taú, pea fakapapauʻi ke ʻi ai ha “kautaha fakalūkufua ʻa e ngaahi puleʻangá” ʻa ia ʻe maʻu ʻaonga mei ai ʻa e “ngaahi siteiti lalahí mo īkí.” Ko ʻene “Poini ʻe Tahafaá” naʻe ngāueʻaki ki mui ʻi hono fokotuʻu ʻa e Kautaha ʻa e Ngaahi Puleʻangá pea ʻi hono aleaʻi ʻa e Talite ʻo Versailles, ʻa ia naʻe ngata ai ʻa e Tau Lahí.

ʻULUNGIA ʻA E KAU FAKAFEPAKÍ

Neongo ʻa e moveuveu ʻi he taʻu ki muʻá,a naʻe hā ngali ʻoku maluʻaki mai foki ʻa e melino ki he Kau Ako Tohi Tapú, hangē ko ia naʻe fakamoʻoniʻi ʻi he meʻa naʻe hoko ʻi he fakataha fakapisinisi fakataʻu ʻa e Sōsaieti Taua Leʻo Tohi Tapu mo e Tulekí.

ʻI he fakataha ko eni naʻe fai ʻi Sanuali 5, 1918, naʻe feinga ai ha kau tangata tuʻu-ki-muʻa ʻa ia naʻe tuku ange mei he Pētelí ke nau puleʻi ʻa e kautahá. Naʻe kamata ʻe Richard H. Barber, ko ha ʻovasia fefonongaʻaki faitōnunga ʻa e fakatahá ʻaki ha lotu. Hili ha līpooti fekauʻaki mo e ngāue ʻi he taʻu ki muʻá, naʻe fai ai hono fili fakataʻu ʻo e kau talēkitá. Naʻe fili ʻe Tokoua Barber ʻa Joseph Rutherford mo e fanga tokoua kehe ʻe toko ono. Hili iá naʻe fili ʻe ha loea ʻa ia naʻe kau mo e kau fakafepakí ha kau tangata ʻe toko fitu, ʻo kau ai ʻa e faʻahinga naʻe tuku ange mei he Pētelí. Naʻa nau ʻulungia. ʻAki hono fili ʻe he fuʻu tokolahi ʻo e kau maʻu ʻinasi ʻi he seá ʻa Tokoua Rutherford mo e fanga tokoua faitōnunga ʻe toko ono ke nau hoko ko e kau talēkitá.

Ko e fanga tokoua tokolahi naʻe ʻi aí naʻa nau ui ʻa e fakataha ko ení “ko e fakataha-lahi faitāpuekina taha ia kuo faifai ange pea nau kau ki ai.” Ka naʻe taimi nounou pē ʻenau fiefiá.

FAKAFEANGAI KI HE THE FINISHED MYSTERY

Naʻe tufaki ʻi ha ngaahi māhina ʻe he Kau Ako Tohi Tapú ʻa e tohi The Finished Mystery. Naʻe lelei ʻa e fakafeangai ʻa e kau lautohi loto-totonú ki he moʻoni Fakatohitapu naʻe ʻi aí.

Naʻe fakamatala ʻa E. F. Crist, ko ha ʻovasia fefonongaʻaki ʻi Kānata, fekauʻaki mo ha ongo meʻa naʻá na lau ʻa e The Finished Mystery peá na tali ʻa e moʻoní ʻi he uike pē ʻe nima! Naʻá ne pehē: “Ko e husepānití mo e uaifí ʻokú na fakatapui kakato pea fakahāhā ʻa e fakalakalaka lelei ʻaupito.”

‘Ilo‘i ‘e ha tangata ko e me‘a na‘e tō ‘o tau ‘iate iá ko e tohi The Finished Mystery, ‘a ia na‘á ne lau ki mui

Ko ha tangata ʻa ia naʻá ne maʻu ʻa e tohí naʻá ne vahevahe leva ki hono ngaahi kaungāmeʻá. Naʻe “maongo” kiate ia ʻa e pōpoaki ʻi aí. ʻOkú ne fakamatala: “Naʻá ku lue ʻi he Hala Hono Tolú [pea] naʻe pakihi ʻi hoku umá ʻa e meʻa naʻá ku pehē ko ha foʻi piliki, kae, tā koā, ko e ‘The Finished Mystery’ ia. Naʻá ku ʻomi ia ki ʻapi peá u lau ʻo ʻosi. .  Naʻá ku toki ʻilo ko ha faifekau . . . Naʻá ne tolongi fakaʻita ʻa e tohí mei hono matapā sioʻatá . . . ʻI heʻene foʻi ngāue pē ʻe taha ko iá ʻoku ou tuipau moʻoni naʻá ne liliuʻi ai ʻa e kakai tokolahi ange ki ha ʻamanaki ʻoku moʻui ʻo laka ia ʻi ha toe ngāue pē kuó ne fai ʻi heʻene moʻuí. . .  ʻI he ʻita tōlili ʻa e faifekau ko ení ʻoku mau fakahīkihikiʻi ai he taimí ni ʻa e ʻOtuá.”

Ko e fakafeangai ʻa e faifekau ko iá naʻe ʻikai ko ha meʻa foʻou. Naʻe tapui ʻe he kau ʻōfisa fakapuleʻanga ʻi Kānatá ʻa e tohí ʻi Fepueli 12, 1918, ʻi he pehē tokua naʻe ʻi ai ha fakamatala fakatupu-angatuʻu mo fakafepaki ki he taú. Taimi nounou mei ai, naʻe hoko atu ʻa e kau ʻōfisa fakapuleʻanga ʻi ʻAmeliká ʻo hopoʻi. Naʻe hua ʻe ha kau fakafofonga fakapuleʻanga ʻa e ʻApi Pētelí mo e ʻōfisi ʻi Niu ʻIoke, Pennsylvania, mo Kalefōnia, ʻi he kumi ha fakamoʻoni ke fakafepakiʻi ʻaki ʻa e kau mēmipa tuʻu-ki-muʻa ʻi he kautahá. ʻI Maʻasi 14, 1918, naʻe tapui ai ʻe he Potungāue Fakamaauʻanga ʻo ʻAmeliká ʻa e The Finished Mystery, ʻi hono taukaveʻi ko hono pulusi mo tufakí naʻe taʻofi ai ʻa e tokoni ki he taú, ko hano maumauʻi ia ʻa e Lao ki he Ngāue Fakasipaí.

TUKU PILĪSONE!

ʻI Mē 7, 1918, naʻe fakamafaiʻi ai ʻe he Potungāue Fakamaauʻangá ʻa e tohi puke ʻo Giovanni DeCecca, George Fisher, Alexander Macmillan, Robert Martin, Frederick Robison, Joseph Rutherford, William Van Amburgh, mo Clayton Woodworth. Naʻe tukuakiʻi kinautolu ki he fakatupunga “taʻefakalao, anga-fītaʻa mo loto-lelei ke talangataʻa ki he maʻu mafaí, taʻemateaki mo fakafisingaʻi ʻa e fatongia ʻi he kau taú mo e kongakau tau tahi ʻa ʻAmeliká.” Naʻe kamata ʻa ʻenau hopó ʻi he ʻaho 5 ʻo Sune, 1918, ka naʻe ʻikai toe ʻi ai ha veiveiua ʻe fakahalaiaʻi kinautolu. Ko e hā hono ʻuhingá?

Ko e ʻāteni seniale ʻo ʻAmeliká naʻá ne ui ʻa e lao naʻe tukuakiʻi ʻoku nau maumauʻí, ko e Lao Fakasipai, ko ha “meʻatau ola lelei ʻi hono fakafepakiʻi ʻa e fakamatala fakangalileleí.” ʻI Mē 16, 1918, naʻe ʻikai tali ʻe he Fale Aleá ha fakatonutonu ʻo e Lao naʻá ne mei maluʻi ʻa e faʻahinga naʻa nau pulusi “ʻa e meʻa ʻoku totonú, ʻi he fakaueʻiloto lelei, pea ki he taumuʻa totonu.” Ko ha konga mahuʻinga ʻa e The Finished Mystery ʻi heʻenau tipeití. ʻI he fekauʻaki mo iá, ko e lēkooti fakaʻofisiale ʻa e Fale Alea ʻo ʻAmeliká ʻoku pehē ai: “Ko e taha ʻo e fakatātā fakatuʻutāmaki taha ʻo e faʻahinga ko eni ʻo e fakamatala fakangalileleí ko e tohi ʻoku ui ko e ‘The Finished Mystery’ . . . Ko ʻene taumuʻá pē ke ʻai ʻa e kau sōtiá ke nau taʻetokaʻi ʻetau taumuʻá pea ke langaʻi . . . ʻa e fakafepaki ki he ui ke ʻalu ʻi he taú.”

ʻI Sune 20, 1918, naʻe fakahalaiaʻi ai ʻe ha kau sula ʻa e fanga tokoua ʻe toko valú ʻi he tukuakiʻí kotoa. ʻI he ʻaho hokó, naʻe hilifaki ʻe he fakamāú ʻene tauteá. Naʻá ne pehē: “Ko e fakamatala fakangalilelei fakalotu naʻe poupouʻi mālohi mo fakamafola ʻe he kau fakaʻiloa ko ení . . . ko ha fakatuʻutāmaki ia ʻoku lahi ange ʻi ha kongakau ʻa e Kau Tau Siamané. . . . ʻOku totonu ke lahi ʻa e tauteá.” ʻI ha uike ʻe ua ki mui ai, naʻe hū ʻa e fanga tokoua ʻe toko valu ko ení ki he Pilīsone Fakapuleʻanga ʻi Atlanta, Georgia, ko honau tauteá naʻe taʻu ʻe 10 ki he 20.

HOKOHOKO ATU ʻA E NGĀUE FAKAMALANGÁ

ʻI he taimi ko ení, naʻe fehangahangai ai ʻa e Kau Ako Tohi Tapú mo e fakafepaki lahi. Ko e Potungāue Fakatahataha ʻo e Fakatotoló (FBI) naʻá ne fakatotoloʻi fakaʻāuliliki ʻenau ngāué, ʻo nau faʻu ha fakamoʻoni ʻe laui afe. ʻOku fakahaaʻi ʻi he ngaahi lēkooti ko ení naʻe fakapapauʻi ʻe hotau fanga tokouá ke hokohoko atu ʻenau malangá.

ʻI ha faitohi ki he FBI, naʻe pehē ai ʻe he pule pōsiti ʻōfisi ʻo Orlando, Fololitá: “[Ko e Kau Ako Tohi Tapú] ʻoku nau fakapapauʻi ke malanga ʻi he ʻapi kotoa ʻo e koló pea ʻoku nau fai lahi taha iá [ʻi he] poʻulí. . . . ʻOku hā ngali ʻoku nau loto ke tafunaki ʻa e palopalemá ʻi he hokohoko atu ʻenau malangá.”

Naʻe tohi ha kēnolo ʻi he Potungāue Fakakautaú ki he potungāué ʻo līpooti ʻa e ngāue ʻa Frederick W. Franz, ʻa ia naʻe ngāue ki mui ʻi he Kulupu Pulé. Ko e tohi eni ʻa e kēnoló: “Kuo kau longomoʻui ʻa F. W. Franz . . . ʻi hono fakatau atu ha voliume nai ʻe taha afe ʻo e ‘Finished Mystery’.”

Ko Charles Fekel, ʻa ia naʻe ngāue ki mui foki ʻi he Kulupu Pulé, naʻá ne fetaulaki mo e fakatanga lahi. Naʻe puke ia ʻe he kau maʻu mafaí ʻi heʻene tufa ʻa e The Finished Mystery mo muimuiʻi ʻa e faʻahinga ʻoku fetuʻutaki tonu mo iá. Naʻe tuku pilīsone ia ʻi Baltimore, Maryland, ʻi he māhina ʻe taha, ʻo ui ia ko ha “fili muli ʻo ʻAositulia.” ʻI heʻene faifakamoʻoni loto-toʻa ki he faʻahinga naʻa nau fakafehuʻi iá, ʻokú ne fakamanatu ai ʻa e lea ʻa Paula ʻi he 1 Kolinitō 9:16, ʻoku pehē: “He toki ʻoiauē ka ko au kapau ʻe ʻikai te u talaki ʻa e ongoongo leleí!”b

ʻIkai ngata pē ʻi heʻenau malanga faivelengá, naʻe ʻave takai tōtōivi ʻe he Kau Ako Tohi Tapú ha tohi kole ke fakatauʻatāinaʻi ʻa e fanga tokoua naʻe tuku pilīsone ʻi Atlanta. Naʻe fakamatala ʻa Anna K. Gardner: “Naʻa mau fai maʻu pē ha meʻa. ʻI he taimi naʻe ʻi he pilīsoné ai ʻa e fanga tokouá, ko ʻemau ngāue hokó ko e kumi ke maʻu ha faʻahinga ke fakamoʻoni hingoa. Naʻa mau ʻalu mei he fale ki he fale. Naʻa mau maʻu ʻa e kau fakamoʻoni hingoa ʻe laui afe! Naʻa mau tala ki he kakai naʻa mau talanoá ko e faʻahingá ni ko e kau Kalisitiane moʻoni pea naʻe tuku pilīsone taʻetotonu kinautolu.”

NGAAHI FAKATAHA-LAHI

Lolotonga e taimi faingataʻa ko ení, naʻe toutou fai ʻa e ngaahi fakataha-lahi ke fakaivimālohiʻi fakalaumālie ʻa e fetokouaʻakí. Naʻe fakahaaʻi ʻi he Watch Tower: “Ko e fakataha-lahi ʻe fāngofulu tupu . . . naʻe fai lolotonga ʻa e taʻú . . . Kuo maʻu ʻa e ngaahi līpooti fakalotomāfana mei he fakataha-lahi kotoa ko ení. Ki muʻá naʻe fai ʻa e fakataha-lahi kotoa pē ʻi he konga ki mui ʻo e taimi māfaná pe konga ki muʻa ʻo e taimi fakatōlaú; ka ʻi he taimi ko ení ʻoku fai ʻa e fakataha-lahi ʻi he māhina kotoa pē ʻi he taʻú.”

Naʻe kei tali pē ʻe he faʻahinga loto-totonú ʻa e ongoongo leleí. ʻI he fakataha-lahi ʻe taha ʻi Cleveland, Ohio, naʻe kau ki ai ʻa e toko 1,200 nai pea naʻe papitaiso ʻa e toko 42, ʻo kau ai ha kiʻi tamasiʻi naʻá ne maʻu “ha mahino fekauʻaki mo e ʻOtuá pea mo e fakatapuí ʻa ia naʻe fakamaaʻi ai ʻa e tokolahi naʻe taʻumotuʻá.”

KO E HĀ ʻA E MEʻA HONO HOKÓ?

ʻI he meimei ʻosi ʻa e 1918, naʻe fetaulaki ai ʻa e Kau Ako Tohi Tapú mo ha kahaʻu taʻepau. Naʻe fakatau atu ha konga ʻo e kelekele ʻi Brooklyn pea naʻe hiki ʻa e ʻuluʻi ʻapitangá ki Pittsburg, Pennsylvania. Lolotonga ʻa e kei ʻi he pilīsoné ʻa e faʻahinga naʻe takimuʻá, naʻe fakataimitēpileʻi ha toe fakataha fakataʻu ʻa e kau maʻu ʻinasi ʻi he seá ki Sanuali 4, 1919. Ko e hā ʻa e meʻa ne hokó?

Naʻe kīvoi ʻa hotau fanga tokouá ʻi heʻenau ngāué. Naʻa nau mātuʻaki tuipau ki he meʻa ʻe hokó ʻo nau fili ai ʻenau konga tohi fakataʻu ki he 1919: “ʻOku ʻikai ha meʻatau ʻoku faʻufaʻu kiate koe ʻe lakalakaimonū.” (ʻAi. 54:17, King James Version) Naʻa nau mateuteu ai ki ha liliu fakafokifā ʻa e tuʻungá, ʻa ia ʻe fakafefekaʻi ai ʻenau tuí mo fakaivimālohiʻi kinautolu ki he ngāue lahi ne toka mei muʻá.

a Sio ki he “Taʻu Teau Kuohilí​—1917” ʻi he 2017 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, p. 172-176.

b Sio ki he talanoa ki he moʻui ʻa Charles Fekel, “Fiefia Fakafou ʻi he Kītaki ʻi he Ngāue Leleí,” ʻi he ʻīsiu ʻo e Watch Tower ʻo Maʻasi 1, 1969.

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share