ʻE Lava ke Ke Fakalāngilangiʻi Lahi Ange ʻa Sihova?
1 Ko ha fehui mātuʻaki mahuʻinga ia kiate kitautolu kotoa ke tau fakakaukau ki ai. ʻI hotau tuʻunga ko e kau faʻifaʻitaki loto-tōnunga ki Hotau Takimuʻá, ko Sīsū Kalaisi, ʻoku tau fakalāngilangiʻi hotau ʻOtuá he ʻahó ni ʻaki hono fanongonongo fakahāhā atu hono huafá. Ko ha fatongia ʻeni kuo pau ke tau fua ʻo kapau ʻoku tau fiemaʻu ke maʻu ʻa e hōifua ʻa e ʻOtuá. (Maʻake 13:10; Luke 4:18; Ngāue 4:20; Hepelū 13:15) Ko ha monū taʻefakatataua ē—ʻio, ke fakalāngilangiʻi—ke ʻoatu ʻa e ongoongolelei ki he “fanga sipi” ʻoku nau kei moveteveté ʻa ia ʻoku teʻeki ai ke nau hoko ko ha konga ʻo e tākanga ʻa Sihova ʻi māmani kātoa!—Sione 10:16.
2 Te ke lava pea mo hoʻo fānaú ke mou fakalāngilangiʻi lahi ange ʻa Sihova ʻaki hono fakalahi ʻa hoʻo mou ngāue ʻi he ngāue fakamalangá? ʻOku kau ʻa ho mou ngaahi tokoua mo e ngaahi tuofāfine ki he ngāue taaimuʻá ʻa ia ʻoku tupulekina tokolahi ʻaupito ʻi māmani lahi. ʻI he lolotonga ʻo e māhina ko ʻEpeleli ʻo e 1992, naʻe makehe ai ha tumutumu ko e toko 172,145 ʻi he ʻIunaite Seteté, naʻe ngāue taaimuʻa tuʻumaʻu, pe fakataimi, ʻa ia ko e meimei liunga ua ia ʻo e tokolahi fakakātoa ʻo Tonga ní. Kuó ke fai ha fakakaukau fakamātoato fakafoʻituitui ki he ngāue taaimuʻá? ʻOkú ke fakalototoʻaʻi ʻa hoʻo fānaú ke nau tuli ke ngāue tuʻumaʻu ʻi he ngāue fakamalanga taimi-kakató?
3 Ko e hā ʻoku ʻikai te ke vakavakaiʻi ai ʻa e anga hoʻo ongoʻi fakafoʻituitui ki he ngāue taaimuʻá? ʻI ha taimi pē ʻoku fai ai ha lave ki he kaveingá ni, ʻokú ke fakavave ke fakaʻosiʻaki ʻo pehē ʻoku ʻikai pē ke fakaʻatā koe ia ʻe ho ngaahi tuʻungá ke ke ngāue ko ha faifekau taaimuʻa? Ko e moʻoni ʻoku ʻikai malava ke ngāue taaimuʻa ʻa e tokotaha kotoa. ʻOku hanga ʻe he ngaahi fatongia faka-Tohitapú mo e ngaahi fakangatangata kehe ʻo taʻofi ʻa e tokolahi mei he ngāue taimi-kakató. (1 Tīmote 5:8) Ka kuó ke fai ha fakakaukau mo faʻa lotu ki muí ni mai ʻo kau ki he meʻá ni? Kuo mou fai ha fetalanoaʻaki fakafāmili ki he taumuʻa ko iá ke sio pe ʻe lava ha taha ʻo e mēmipa ʻo e fāmilí ke taaimuʻa? Naʻe hā ʻi he tatau ʻo e Ko e Taua Leʻo ʻo Nōvema 15 1982 ʻi he peesi 23 ʻa e fakamatala fakatupu fakakaukau ko ʻení: “ʻOku moʻoni, ʻoku totonu ki he kau faifekau Kalisitiane kotoa pē ke nau faʻa lotu mo fakakaukau atu pe ʻe malava ke ne hoko ko ha taaimuʻa pe ʻikai. Naʻe pehē ʻe ha ongo mātuʻa kuó na ngāue taaimuʻa ʻi he taʻu ʻe 15: ‘Ko e hā ʻokú ta ngāue taaimuʻa aí? ʻE lava ke ta tonuhia ʻi he ʻao ʻo Sihová ʻo kapau naʻe ʻikai te ta taaimuʻa?’ ʻE lava ke ʻeke ʻa e fehuʻi meimei tatau ʻe he faʻahinga tokolahi ʻoku ʻikai te nau ngāue taaimuʻá: ‘ʻE lava moʻoni ke u tonuhia ʻi he ʻao ʻo Sihová ʻi he ʻikai te u hoko ko ha tokotaha taaimuʻá?’”
4 Ko ha kupu ʻi ha toe Taua Leʻo ʻe taha naʻe hā ai ʻa e fakamatala ko ʻení: “ʻOku totonu ki he tokotaha taki taha ʻo kitautolu ke tau taki taha faitotonu hifo pē kiate kitautolu. ʻOkú ke faʻa pehē, ‘ʻOku faʻa fai ʻa laumālie, ka ʻoku vaivai ʻa kakano’? Ka ʻoku moʻoni ʻoku pehē ʻa e loto-fiefai ʻa e laumālié? ʻAi ke tau fakaʻehiʻehi mei hono ngāueʻaki ʻa e vaivai ʻa kakanó ko ha kumi kalofanga ia ki he taʻeloto ki ai ʻa e laumālié.”—w78 8/15 p. 23.
5 Ngaahi Mātuʻa ʻOku Nau Fiemaʻu ʻEnau Fānaú ke Lavameʻa: ʻOku fakapapauʻi mai kiate kitautolu ʻe he Palōvepi 15:20: “Ko e foha poto ko e fiefiaʻanga o ʻene tamai.” ʻOku ʻikai toe fehuʻia ʻa e fiefia ʻa e ngaahi mātuʻa anga-fakaʻotuá ʻi he taimi ʻoku tulitāupau ai ʻa honau ngaahi fohá mo honau ngaahi ʻofefiné ki ha founga moʻui ʻoku fakatapui ki he ngāue kia Sihová. Kaekehe, ʻe ʻikai hokonoa pē ʻa e fili ʻa hoʻo fānaú ki he ʻalunga fakapotopotó. ʻOku fuʻu mālohi ʻa e fakatauele ʻa e māmani ko ʻení. Ngaahi mātuʻa, ko kimoutolu pē ʻoku mou kaunga lahi ki hono fakafuo ʻo e ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga ki hoʻomou fānaú. Kapau ʻoku mou lea papau maʻu pē ʻo fekauʻaki mo e ngaahi ʻaonga ʻo e ngāue taimi-kakató, kapau ʻoku mou fakalototoʻaʻi hoʻomou fānau tupú ke nau feinga ke ngāue fakataha mo e kau taaimuʻa anga-līʻoá, kapau ʻoku mou tuipau moʻoni ko e ngāue fakamalanga taimi-kakató ko e ngāue tuʻumaʻu mahuʻinga lahi taha ia ʻoku malava ke maʻu ʻe hoʻomou fānaú, ʻe ʻikai ha toe veiveiua ʻe ʻi ai ʻa e kaunga lahi ki hoʻomou fānaú ʻa e fakakaukau papau ko ʻení. Tokoniʻi kinautolu ke nau mahuʻingaʻia ʻi he mahuʻinga ʻo hono ʻai ha hingoa lelei kia Sihova kae ʻikai ki he tangatá.
6 Kau talavou, ʻoku fakaeʻa mai ʻe he Palōvepi 22:1, PM ʻa e fili kuo pau ke mou fai: “Oku lelei hake ae fili ki he higoa oku ogolelei i he fili ki he koloa lahi, bea lelei hake ke ofeina i he maʻu ae siliva moe koula.” Ko e hā ʻa e faʻahinga hingoa te ke ʻai kiate koé? Fakakaukau atu ki he kau tangata mo e kau fefine ʻoku tau lau ʻi he Tohitapú ʻo fekauʻaki mo kinautolu ʻa ia naʻa nau ʻai ha hingoa lelei ki he vakai ʻa e ʻOtuá ʻo fakafou ʻi heʻenau ngāue fakatapui. Ko Luke, ko ha tokotaha faitoʻo ʻofeina, ko ʻĪnoke, naʻá ne ʻaʻeva mo e ʻOtua moʻoní. Ko Sāmiuela naʻá ne maʻu ʻa e tuʻunga fakaako lelei taha, ʻo kamata ʻa ʻene ngāue ʻi he temipale ʻo Sihová ʻi heʻene kei valevalé. ʻOkú ke fakakaukau atu naʻe ʻi ai ha ongoʻi fakaʻiseʻisa ʻa e kau sevāniti loto-tōnungá ni koeʻuhi ko e ngaahi fili naʻa nau faí? Ko e hā te nau ongoʻi pehē ai? Ko e kotoa ʻo kinautolú naʻa nau aʻu ki he founga moui fiefia mo fiemālie. Pea naʻa nau maʻu ʻa e hōifua tuʻuloa meia Sihova!—Sāme 110:3; 148:12, 13; Palōvepi 20:29a; 1 Tīmote 4:8e.
7 ʻI he taimi ʻoku lavameʻa ai ʻa e fānaú ʻi he moʻuí, ʻoku ongoʻi pōlepole ai ʻa ʻenau ngaahi mātuʻá. Ko ʻenau ngāue ki hono akoʻi, mo hono akonakiʻí ko ha “ʻinasi meia Sihova” ʻoku toe totongi tā tuʻo lahi mai. (Sāme 127:3) Ko e hā mo ha toe meʻa ʻe pōlepole lahi ange ai ʻa e mātuʻá ʻi ha foha pe ko ha ʻofefine ʻa ia ʻokú ne fai ʻa e kotoa ʻo ʻene malavá ke fakalāngilangiʻi ʻa Sihova? ʻOku tokolahi ʻa e faʻahinga kei talavou ʻi onopooni ʻoku nau muimui ʻo molomolo muivaʻe ʻia Luke, ʻĪnoke, mo Sāmiuela, ʻo hangē ko ia ʻoku hā mei ha tohi ʻa ha tokotaha: “ʻOku ou taʻu 16. Naʻá ku kamata ngāue taaimuʻa tuʻumaʻu . . . ʻi he māhina ʻe hiva hili ʻa ʻeku papitaisó, pea kuo u maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki meia Sihova talu mei he taimi ko iá. . . . ʻOku toe tokoni ʻa e ngāue taaimuʻá kiate koe ʻi he ʻapi akó. ʻI he ngaahi taimi ki muʻá, naʻe fakamataliliʻi au ʻe hoku kaungāakó ʻi heʻeku hoko ko ha tokotaha Fakamoʻoní. Koeuhi kuo pau ke u fai ha ako fakafoʻituitui lahi ange, ʻi he taimí ni ʻoku ou malava ke ‘fai ha tali ki he tokotaha ʻokú ne manukiʻi aú.’”
8 Ko e Ako ke Teuʻi Kita ʻi he Ngāue Fakamalangá: ʻI he fekauʻaki mo e meʻá ni te tau fakakaukau atu ki hono fehuʻia ʻo e ako fakaemāmaní. Ko e tafaʻaki ʻeni ʻoku fiemaʻu tefito ki ai ʻa e fakakaukau mafamafatataú. Naʻe hā ʻi he Taua Leʻo ʻo Nōvema 1 1992 ʻa e kupu ko e “Education With a Purpose.” ʻI he kaveinga tokoni ko e “Adequate Education,” naʻe ʻohake ai ʻa e poini ko ʻení: “ʻOku totonu ke malava ʻa e kau Kalisitiané ke nau tokoniʻi pē kinautolu neongo kapau ʻoku nau ngāue ko e kau faifekau taaimuʻa taimi-kakato. (2 Tesalonaika 3:10-12) . . . Ko e hā ʻa e tuʻunga fakaako ʻoku fiemaʻu ki ha talavou Kalisitiane koeʻuhi ka ne kei tokaʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni faka-Tohitapu ko ʻení pea aʻusia ʻa hono ngaahi fatongia faka-Kalisitiané? . . . Ko e hā ʻa e [vāhenga] ʻe ngali ‘feʻunga’ . . . maʻá e faʻahinga ʻoku nau fie hoko ko ha kau faifekau taaimuʻa ʻo e ongoongo leleí? ʻOku fiemaʻu tefito ki he faʻahinga pehē ní ha ngāue fakataimi koeʻuhi ke ʻoua naʻa nau hoko ko ha ‘fakakavenga’ ki honau ngaahi tokouá pe ki honau fāmilí.—1 Tesalonaika 2:9.”
9 Kapau ʻoku fakakaukau ha tokotaha ʻoku ʻamanaki ke ngāue ko ha taaimuʻa ke toe hoko atu ʻene akó koeʻuhi ke ne malava ke tokoniʻi ai ia ʻi heʻene feinga ke ngāue taimi-kakató, ʻoku ʻomai ʻe he Taua Leʻo ʻo Nōvema 1 1992 ʻa e fakamatalá ni: “ʻE lelei ki ha talavou Kalisitiane, ʻo ka malava, ke fai ʻa e meʻá ni ʻi heʻene ʻi ʻapí, ʻa ia ke ne malava ke kei tauhimaʻu ʻa ʻene ʻulungaangaʻaki ʻa e ako faka-Kalisitiané, maʻu fakataha, mo e ngāue fakamalangá.”
10 ʻOku hā heni ha meʻa naʻe hokosia ʻi ʻAfilika ʻe ha talavou taʻu 22 ʻa ia naʻá ne hū ki ha ʻapiako, neongo naʻá ne loto ke ngāue taaimuʻa. ʻI he lolotonga ʻo ʻene ʻi he ʻapiakó ni, naʻá ne hoko ko ha tokotaha taaimuʻa fakataimi. Naʻe fakakata ʻaki ia ʻe hono toʻumeʻá ʻo nau pehē kuo pau te ne tō ʻi heʻene ngaahi siví. Naʻá ne tali ange maʻu pē kiate kinautolu ʻo pehē: “Fuofua kumi ki he puleʻanga ʻo e ʻOtua mo ʻene maʻoniʻoni ʻaʻana.” ʻI heʻene ngāueʻaki ʻa e mapuleʻi-kitá, naʻá ne ʻā pongipongia hake ʻi he pongipongi taki taha ʻo teuteu ʻi ha houa ʻe ua ʻa ʻene ngaahi lēsoní peá ne toki kau ki he ngāue fakamalangá ʻi he houa efiafí ʻi he hili ʻa e taimi akó. Naʻe moʻutāfuʻua ʻa e ʻapiakó ni fakakātoa ʻi he taimi naʻe maʻu ai ʻe he talavoú ni ʻa e tuʻunga fika 3 ʻi ha sivi makehe ke filiʻi mei ai ʻa e tamaiki ako lelei taha ʻe toko tolu ki ha pale makehe fekauʻaki mo hono totongi ʻo ʻenau akó. Ko e tokotaha ako naʻá ne maʻu ʻa e tuʻunga fika uá ko ha tokotaha mahuʻingaʻia ia ʻa ia naʻá ne ako Tohitapu ʻi he ʻapiakó pea mo hotau tokoua taaimuʻá ni. Pea ko e tokotaha ako naʻá ne maʻu ʻa e tuʻunga ʻuluakí ko ha toe talavou Fakamoʻoni ngāue faivelenga ia ʻe taha ʻi he ʻapiakó.
11 Fai ʻe he Kau Mātuʻá ʻEnau Tafaʻakí: Ko e kau mātuʻa ʻi he fakatahaʻangá, ʻa ia ʻoku nau pōlepole ʻi he ngāue ʻoku fai ʻe he kau taaimuʻá, ʻoku nau fai ʻa e fakalototoʻa lahi ki he kau faifekau faivelengá ni. ʻOku fiefia ʻa e kau mātuʻá ke nau fai ʻa e meʻá ni koeʻuhi ʻoku nau ʻilo ko e kau taaimuʻa ngāue mālohi mo ola leleí ko ha tāpuaki ia ki ha fakatahaʻanga pē. ʻI he hili hano fakamoleki ha taʻu ʻe taha pe lahi ange ai ʻi he ngāue taaimuʻa tuʻumaʻú, ʻoku hoko ai ʻa e faʻahingá ni ʻo taau ki ha toe ako lahi ange ʻi he Ako Ngāue Taaimuʻá. Kuo fakamoʻoniʻi ko e ako ko ʻení ko ha meʻangāue mahuʻinga taʻefakatataua ia ki hono fakaleleiʻi ʻa e tuʻunga ola lelei ʻo e ngāue ʻa e kau taaimuʻá. Neongo ko e kau taaimuʻá ʻoku nau takimuʻa ʻi he ngāué, ʻoku toe fiemaʻu kiate kinautolu ha fakalototoʻa angaʻofa, pea ʻoku totonu ke tokanga ʻa e kau mātuʻá ke nau fakahoko ʻa e fiemaʻu ko ʻení.—1 Pita 5:1-3.
12 ʻE malava fēfē ʻe he kau mātuʻá ke fai ha fakalototoʻa ke kau ki he ngāue taaimuʻá? Ko e taha ha kamataʻanga lelei ke nau faí ko ʻenau fakakaukau fakalelei pe ko hai ʻoku malava ke kakapa atu ki he monū ko ʻení. ʻE lava ʻa e kau mātuʻá ke nau fakaofiofi ki ha faʻahinga ʻoku ngalingali ʻoku nau ʻi ha tuʻunga lelei ko ha taaimuʻa, ʻo fakakau ai mo e tokolahi ʻoku nau taaimuʻa fakataimi maʻu pē, faʻahinga kuo nau mālōlō mei ai, ngaahi uaifi tauhi-ʻapi, mo e fānau ako. Neongo ʻoku ʻikai totonu ke ʻai ke fakakaukau ʻa e faʻahingá ni kuo pau ke nau kau ki ai, ko e faʻahinga ko ia ʻoku nau fie kau ki aí ka ʻoku nau toumoua nai, ʻi hono fai ha kiʻi fakalototoʻa lelei, te nau fakatokangaʻi ʻoku malava ke nau ngāue taaimuʻa.
13 ʻI hono fai ha fakalototoʻa ki he faʻahinga ʻoku nau fie kau ki he ngāue taaimuʻá, ʻoku totonu ke manatuʻi ʻe he kau mātuʻá ʻoku ʻikai fiemaʻu pau ki he tokotaha kolé ke ne ngāue taaimuʻa fakataimi ʻi ha ngaahi māhina lahi ki muʻa peá ne toki kole ke hoko ko ha taaimuʻa tuʻumaʻu. (km-TO 8/86 konga fakalahi palakalafi 24-26) ʻOku moʻoni, ʻe lelei ki he kau mātuʻá ke nau fakapapauʻi lelei ko e tokotaha kole ki he ngāue taaimuʻá te ne aʻusia ʻa e houa ʻoku fiemaʻu ki aí.
14 ʻI he hili ha vakai ʻa e Kōmiti Ngāue ʻa e Fakatahaʻangá pea vakai fakalelei ki ai ʻa e sekelitalí ke fakapapauʻi ʻoku tali ʻa e ngaahi fehuʻi kotoa, ʻoku totonu leva ke lī atu ʻa e tohi kolé ki he Sōsaietí.
15 ʻOku totonu ki he sekelitalí ke ne fakahā maʻu pē ki he kau mātuʻá ha faʻahinga palopalema ʻoku hokosia nai ʻe he kau taaimuʻá. ʻOku mahuʻinga ʻa e meʻá ni tautefito ki he ngaahi fakatahaʻanga ʻoku tokolahi ai ʻa e kau taaimuʻá. Tānaki atu ki he vakai ki he ngāue ʻa e kau taaimuʻá ʻi he ngataʻanga ʻo e taʻu fakangāué, ʻo hangē ko ia ʻoku fiemaʻu mai ʻi he Congregation Analysis Report (S-10), ʻoku totonu ki he sekelitalí ke ne fakaafeʻi ʻa e ʻovasia ngāué ke ne fakataha pea mo ia ʻi he konga ki muʻa ʻo Māʻasí ke na sio pe ko hai ʻoku ʻikai te ne aʻusia ʻa e houa ʻoku fiemaʻú, pea mo fiemaʻu ki ai ha tokanga fakafoʻituitui. (Sio ki he Ngaahi fanongonongo ʻi he Ko ʻEtau Ngāue Fakafaifekau ʻo e Puleʻanga, ʻo Fēpueli 1993) Kapau ʻe fai ha tokoni ʻo ʻikai toe tatali, ʻe malava nai ʻa e tokotaha taaimuʻá ke ne lavaʻi lelei ʻa e ngāué ʻi he taʻu fakangāué.
16 Ko e tokolahi ʻo e kau taaimuʻa foʻoú ʻoku nau kei taʻu siʻi pea kei foʻou ʻi he moʻoní. ʻOku tau fiefia ʻi heʻenau maʻu ʻa e loto-fiengāué! Ka ʻoku kei fiemaʻu ki he faʻahinga foʻoú ni ha akoʻi ke fakalakalaka ʻi he pōtoʻi ʻi he ngāue fale-ki-he-falé, ki hono fai ha ngaahi toe foki ola lelei, pea mo e faiako ʻi he ngaahi ako Tohitapú. Kapau ʻoku ʻikai fai ʻa e ako ko ʻení, ʻe hoko nai ʻa e tokotaha foʻoú ʻo lotosiʻi ʻi he hili ha taʻu ʻe taha pe lahi hake ai pea faifai atu ʻo ʻikai te ne toe hoko atu ʻi he ngāue taaimuʻá koeʻuhi ko e ʻikai te ne maʻu ai ha ngaahi ola lelei ʻi he ngāue fakamalangá. ʻE malava nai ʻa e kau mātuʻa ʻoku nau tokangá ke nau fakatokangaʻi ha ngaahi palopalema iiki pe ko ha hōloa ʻi he ngāué ni. Kapau ʻe fai leva ha tokanga ki ai pea tokoniʻi ʻa e tokotaha taaimuʻá ʻi hono palopalemá, te ne aʻusia nai ha ngāue fua lelei ʻi ha ngaahi taʻu lahi.
17 ʻE Lava Ke Ke Toutai ʻi ha Ngaahi Tahi Kehekehe? Ko e niʻihi ʻo e kau ākonga ʻa Sīsuú ko ha kau tangata toutai. ʻI he taimi lahi, ʻi he hili ha toutai ʻi ha pō kakato, naʻe ʻikai ke maʻu ha meʻa ʻi heʻenau ngaahi kupengá. (Sione 21:3) ʻI he ngaahi tapa kehekehe ʻo e fonuá ni ʻa ia kuo fai ai ʻi ha ngaahi taʻu lahi ʻa e ‘toutai tangata’, ʻoku fakaʻosiʻaki nai ʻe he kau taaimuʻa ʻe niʻihi ʻo pehē ʻoku siʻisiʻi ʻa e “fanga ika” ʻoku kei toe ʻi he ngaahi “tahi” ʻo ʻenau fakatahaʻangá. (Mātiu 4:19) Ko hono kehe ʻaupitó, meʻa nī ʻoku ʻikai te tau fiefia ʻi heʻetau lau ʻa e ngaahi lipooti ngāue mei he ngaahi fonua kehé ʻa ia ʻoku fai ai ʻe he kau malangá mo e kau taaimuʻá ha ngaahi ako Tohitapu lahi? ʻOku hā mahino ʻa e fiefia ʻoku maʻu ʻe he kau taaimuʻa mo e kau misinale ʻi he ngaahi fonuá ni. (w92 9/1 p. 20 palakalafi 15) Ko ia, kapau ʻoku malava ha kau taaimuʻa ngāue mālohi ʻe niʻihi ke hiki ki ha toe konga ʻe taha ʻo e fonuá ni ʻa ia ʻoku lahi ai ʻa e fiemaʻú, ʻoku totonu ke nau fakahā ʻa e meʻá ni ki honau vaʻa ʻōfisí ki muʻa pea nau toki fai ha hiki.
18 Kuo kamata nai ha niʻihi ʻi he ngāue taaimuʻá koeʻuhi naʻa nau ʻilo ko e meʻa totonu ia ke faí ka naʻa nau veiveiua pe te nau malava ke lavaʻi ʻa e ngāue ko iá. Kuo nau fai nai ʻa e tohi kolé mo e ongoʻi veiveiua pea mo e toumoua. ʻI he kamatá, naʻe siʻisiʻi ʻaupito ʻa e ola ʻo ʻenau ngāue ʻi he ngāue fakamalangá. Kaekehe, ʻi he faai atu ʻa e taimí, kuo tupulaki ʻenau pōtoʻí, pea ʻoku hā mahino ʻa e tāpuaki kuo fai ʻe Sihova ki heʻenau ngāué. Pea ʻoku faai atu pē ʻo tupulaki ʻenau fiefia mo ʻenau fiemālie ai. Ka ki he niʻihi, kuo fakamoʻoniʻi ko e ngāue taaimuʻá ko ha maka lakaʻanga atu ia ki he ngāue ʻi Pēteli, ako ʻi Kiliati mo e ngāue fakamisinale pea pehē ki he Ako Ngāue Maʻá e Kau Sevānití, pea pehē ki he ngāue fefonongaʻakí.
19 ʻOku ʻikai nai malava kiate koe ke ke hiki ki ha fonua kehe pe ke kau ki he ako ʻi Kiliatí, ka ʻoku kei ʻi ai ʻa e ngaahi faingamālie ke toutai ʻi ha ngaahi potutahi kehe ʻo e fonua ko ʻení tautefito ʻo kapau ʻoku ʻikai fua lelei ʻa e vāhenga-ngāue ʻokú ke lolotonga ngāue aí. ʻE fiemaʻu nai ha fakatonutonu ki he anga hoʻo founga moʻuí ʻo ka fai ha hiki pehē, ka ko hono moʻoní ʻe lahi ʻaupito ʻa e ngaahi tāpuaki fakalaumālie ʻe maʻu ai.—Mātiu 6:19-21.
20 Pe kapau ʻoku fakaʻatā koe ʻe he ngaahi tuʻunga ʻokú ke ʻi aí, ʻe malava nai ke ke tokoni ki ha fakatahaʻanga ʻi he feituʻu pē ʻokú ke ʻi aí. Kapau te ke taau mo e tuʻunga ko iá, ʻe fiefia ʻa e ʻovasia fakafeituʻú ke ne ʻoatu ha ngaahi fokotuʻu ki he ngaahi fakatahaʻanga ʻi he feituʻu ko iá ʻo pehē te nau maʻu ha ʻaonga mei ha toe taaimuʻa ʻe taha.
21 Kuo malava ʻa e kau taaimuʻa mo e kau malanga ʻe niʻihi ke ngāue ki he ngaahi fiemaʻu ʻi he feituʻu pē ʻoku nau ʻi ai ʻi honau fonuá. ʻOku nau ʻilo nai ki ha toe lea ʻe taha. ʻOkú ke ʻilo ʻi he vāhenga-ngāue ʻokú ke ʻi ai ʻoku ʻi aí ha faʻahinga ai ʻoku nau lea ʻi ha toe lea ʻe taha? ʻE lava nai ke ke fakaleleiʻi ʻa hoʻo lea faka-Pilitāniá koeʻuhi ke maʻu ha ola lelei lahi ange ʻi he ngāue fakamalangá? Ko e faʻahinga ʻoku nau ʻilo ki ha toe lea ʻe taha ʻoku malava ke hoko ia ko ha tokoni lahi ke aʻu atu ai ki he ngaahi faʻahinga kotoa pē ʻo e kakaí pea mo e pōpoaki ʻo e Puleʻangá. Neongo ʻoku malava ke hoko ʻeni ko ha pole lahi, ʻoku malava ke toe fakamoʻoniʻi ʻoku mātuʻaki hoko ia ko ha tāpuaki lahi.—1 Tīmote 2:4; Taitusi 2:11.
22 Kapau ʻokú ke lolotonga fai ʻa e meʻa kotoa ʻokú ke malavá ke fakalāngilangiʻi ʻa Sihova, fiefia ʻi ho monū lolotonga fekauʻaki mo e ngāue ko iá. Kapau ʻokú ke fakakaukau ʻoku malava ke ke toe fai ha meʻa lahi ange, fakahā ia kia Sihova ʻi he lotu. Vakavakaiʻi lelei ʻa e ngaahi liliu ʻi he ngaahi tuʻunga ʻokú ke ʻi aí ʻe lava ke ne fakaʻatā koe ke ke fai ʻa e meʻa ko iá. Fakahā ʻa hoʻo ngaahi fokotuʻutuʻú ki ha taha ʻo e kau mātuʻá ʻa ia kuó ne maʻu ʻa e laumālie ʻo e ngāue taaimuʻá, pe te ke talanoa ki ai mo e ʻovasia fakafeituʻú. ʻI he hili ʻa hoʻo fai ʻa hoʻo fili fakapotopoto mo faʻa lotu fekauʻaki mo iá, fai leva ʻa e meʻa ko iá, falala ki he talaʻofa ʻa Sihova ke fakalāngilangiʻi ʻa e faʻahinga ʻoku nau fakalāngilangiʻi iá.—Hepelū 13:5, 6; 1 Sāmiuela 2:30.