KUPU AKO 34
ʻOku ʻi Ai Ho Ngafa ʻi he Fakatahaʻanga ʻa Sihová!
“Hangē tofu pē ko e taha ʻa e sinó ka ʻoku lahi hono ngaahi kupú, pea ko e kotoa ʻo e ngaahi kupu ʻo e sino ko iá, neongo ʻene lahí, ʻoku nau sino pē taha, ko ia ʻoku pehē pē foki ʻa e Kalaisí.”—1 KOL. 12:12.
HIVA 53 Ngāue Fāʻūtaha
ʻI HE KUPÚ NIa
1. Ko e hā ʻa e monū ʻoku tau maʻú?
KO HA monū ia ʻoku tau maʻu ke hoko ko ha konga ʻo e fakatahaʻanga ʻa Sihová! ʻOku tau kau ki ha palataisi fakalaumālie ʻa ia ʻoku fonu ʻi he kakai melino mo fiefia. Ko e hā ho ngafa ʻi he fakatahaʻangá?
2. Ko e hā ʻa e talanoa fakatātā naʻe ngāueʻaki ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻi heʻene ngaahi tohi fakamānavaʻí?
2 ʻE lava ke tau ako ʻa e meʻa lahi fekauʻaki mo e kaveinga ko ení mei ha talanoa fakatātā naʻe ngāueʻaki ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻi heʻene ngaahi tohi fakamānavaʻí. ʻI heʻene ngaahi tohi ko ení, naʻe fakahoa ʻe Paula ʻa e fakatahaʻangá ki he sino ʻo e tangatá. Naʻá ne toe fakahoa ʻa e faʻahinga taautaha ʻi he fakatahaʻangá ki he ngaahi konga ʻo e sinó.—Loma 12:4-8; 1 Kol. 12:12-27; ʻEf. 4:16.
3. Ko e hā ʻa e lēsoni ʻe tolu te tau lāulea ki ai ʻi he kupu ko ení?
3 ʻI he kupu ko ení, te tau lāulea ai ki he lēsoni mahuʻinga ʻe tolu ʻe lava ke tau ako mei he talanoa fakatātā ʻa Paulá. ʻUluakí, te tau ako ai ʻoku ʻi ai hotau ngafab taki taha ʻi he fakatahaʻanga ʻa Sihová. Uá, te tau lāulea ki he meʻa ʻe lava ke tau fai kapau ʻoku faingataʻa ke tau ʻiloʻi hotau ngafa ʻi he fakatahaʻangá. Pea ko e tolú, te tau lāulea ki he ʻuhinga ʻoku fiemaʻu ai ke tau hanganaki femoʻuekina ʻi hono fakahoko hotau ngafa ʻi he fakatahaʻanga ʻa e ʻOtuá.
ʻI AI HOTAU NGAFA TAKI TAHA ʻI HE FAKATAHAʻANGA ʻA SIHOVÁ
4. Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻi he Loma 12:4, 5?
4 Ko e ʻuluaki lēsoni ʻe lava ke tau ako mei he talanoa fakatātā ʻa Paulá ko kitautolu taki taha ʻoku ʻi ai hotau ngafa mahuʻinga ʻi he fāmili ʻo Sihová. ʻOku kamata ʻe Paula ʻene talanoa fakatātaá ʻaki ʻene pehē: “Hangē tofu pē ko ʻetau maʻu ʻi he sino pē taha ʻa e ngaahi kupu lahi, ka ʻoku ʻikai maʻu ʻe he ngaahi kupú kotoa ʻa e ngafa tatau, ʻoku pehē pē mo kitautolu, neongo ʻoku tau tokolahi, ʻoku tau sino pē taha ʻo fāʻūtaha mo Kalaisi, ka ʻi he fakatāutahá ko e ngaahi kupu kitautolu ʻoku tau fekauʻaki.” (Loma 12:4, 5) Ko e hā naʻe ʻuhinga ki ai ʻa Paulá? Ko kitautolu taautaha ʻoku kehekehe hotau ngafa ʻi he fakatahaʻangá, ka ko kitautolu taki taha ʻoku tau mahuʻinga.
ʻOku kehekehe hotau ngafa ʻi he fakatahaʻangá ka ko kitautolu taki taha ʻoku tau mahuʻinga (Sio ki he palakalafi 5-12)c
5. Ko e hā ʻa e “ngaahi meʻaʻofa” kuo foaki ʻe Sihova ki he fakatahaʻangá?
5 ʻI he taimi ʻokú ke fakakaukau ai ki he faʻahinga ʻoku ʻi ai honau ngafa ʻi he fakatahaʻangá, ko e meʻa muʻomuʻa pē nai ʻe haʻu ki hoʻo fakakaukaú ko e faʻahinga ʻoku takimuʻá. (1 Tes. 5:12; Hep. 13:17) Ko e moʻoni fakafou ʻia Kalaisi, kuo foaki ʻe Sihova ha “ngaahi meʻaʻofa ko e kau tangata” ki Heʻene fakatahaʻangá. (ʻEf. 4:8) Ko e “ngaahi meʻaʻofa ko e kau tangata” ko ení ʻoku kau ai ʻa e ngaahi mēmipa ʻo e Kulupu Pulé, faʻahinga kuo fakanofo ko e kau tokoni ki he Kulupu Pulé, ngaahi mēmipa ʻo e Kōmiti Vaʻá, kau ʻovasia sēketí, kau faiako ʻi he ngaahi ako fakateokalatí, kau mātuʻá mo e kau sevānití. Ko e kotoa ʻo e fanga tokoua ko ení ʻoku fakanofo kinautolu ʻe he laumālie māʻoniʻoní ke tokangaʻi ʻa e fanga sipi mahuʻinga ʻa Sihová pea tokangaʻi ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa e fakatahaʻangá.—1 Pita 5:2, 3.
6. Fakatatau ki he 1 Tesalonaika 2:6-8, ko e hā ʻoku feinga mālohi ʻa e fanga tokoua kuo fakanofo ʻe he laumālie māʻoniʻoní ke faí?
6 Kuo fakanofo ʻe he laumālie māʻoniʻoní ʻa e fanga tokoua ke nau fakahoko ʻa e ngaahi fatongia kehekehe. Hangē pē ko e fengāueʻaki ʻa e ngaahi konga ʻo e sinó, hangē ko e nimá mo e vaʻé, ke maʻu ʻaonga mei ai ʻa e sinó kotoa, ko e fanga tokoua kuo fakanofo ʻe he laumālie māʻoniʻoní ʻoku nau ngāue mālohi ke maʻu ʻaonga mei ai ʻa e fakatahaʻangá kotoa. ʻOku ʻikai ke nau kumi ha lāngilangi fakafoʻituitui. ʻI hono kehé, ʻoku nau feinga mālohi ke langa hake mo fakaivimālohiʻi honau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné. (Lau ʻa e 1 Tesalonaika 2:6-8.) He fakamālō ē ko kitautolu kia Sihova ki he kau tangata taʻesiokita mo taau fakalaumālie ko iá!
7. Ko e hā ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu ʻe he tokolahi ʻi he ngāue taimi-kakató?
7 ʻOku ʻi ai ʻa e niʻihi ʻi he fakatahaʻangá kuo fakanofo nai kinautolu ke hoko ko e kau misinale, kau tāimuʻa makehe pe kau tāimuʻa tuʻumaʻu. Ko hono moʻoní, kuo ʻai ʻe he fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ʻi māmani lahi ʻa e ngāue fakamalangá mo e ngaohi ākongá ko ʻenau ngāue tuʻumaʻú ia. ʻI heʻenau fai iá, kuo nau tokoniʻi ai ʻa e tokolahi ke nau hoko ko e kau ākonga ʻa Kalaisi Sīsū. Neongo ko e kau ʻevangeliō taimi-kakato ko ení ʻoku siʻi pē ʻenau ngaahi meʻa fakamatelié, kuo fakapaleʻi kinautolu ʻe Sihova ʻaki ha moʻui fonu tāpuekina. (Mk. 10:29, 30) ʻOku tau koloaʻaki ʻa e siʻi fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ko ení, pea ʻoku tau houngaʻia ʻi heʻenau hoko ko e konga ʻo e fakatahaʻangá!
8. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai kia Sihova ʻa e tokotaha malanga kotoa pē ʻo e ongoongo leleí?
8 Ko e fanga tokoua ʻosi fakanofó pē mo e kau ngāue fakafaifekau taimi-kakató ʻoku ʻi ai honau ngafa ʻi he fakatahaʻangá? ʻIkai ʻaupito! Ko e tokotaha malanga kotoa pē ʻo e ongoongo leleí ʻoku mahuʻinga ki he ʻOtuá mo e fakatahaʻangá. (Loma 10:15; 1 Kol. 3:6-9) Ko hono moʻoní, ko e taha ʻo e ngaahi taumuʻa mahuʻinga taha ʻa e fakatahaʻangá ko hono ngaohi ʻa e kakaí ko e kau ākonga ʻa hotau ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. (Māt. 28:19, 20; 1 Tīm. 2:4) Ko e faʻahinga kotoa ʻoku kau ki he fakatahaʻangá, fakatouʻosi ʻa e kau malanga ʻosi papitaiso mo teʻeki papitaiso, ʻoku nau feinga ke fakamuʻomuʻa ʻa e ngāue ko ení.—Māt. 24:14.
9. Ko e hā ʻoku tau koloaʻaki ai hotau fanga tuofāfine Kalisitiané?
9 ʻOku ʻoange ʻe Sihova ki he fanga tuofāfine Kalisitiané ha ngafa fakangeingeia ʻi he fakatahaʻangá. ʻOkú ne fakamahuʻingaʻi ʻa e ngaahi uaifi, faʻē, kau uitou mo e fanga tuofāfine teʻeki mali ko eni ʻoku nau tauhi mateaki kiate iá. ʻOku faʻa lave ʻa e Folofolá ki he kau fefine tuʻu-ki-muʻa naʻa nau fakahōifuaʻi ʻa e ʻOtuá. ʻOku fakaongoongoleleiʻi kinautolu ʻi heʻenau faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻi he poto, tui, faivelenga, loto-toʻa, nima-homo mo e ngaahi ngāue lelei. (Luke 8:2, 3; Ngā. 16:14, 15; Loma 16:3, 6; Fil. 4:3; Hep. 11:11, 31, 35) He fakamālō ē ko kitautolu kia Sihova koeʻuhi ko e kau fefine Kalisitiane ʻi heʻetau ngaahi fakatahaʻangá, ʻa ia ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi ʻulungaanga fakaʻofoʻofa hangē ko ení!
10. Ko e hā ʻoku tau fakamahuʻingaʻi ai ʻetau kau taʻumotuʻá?
10 Ko ha toe tāpuaki foki kiate kitautolu ke maʻu ʻa e faʻahinga taʻumotuʻa tokolahi. Ko e ngaahi fakatahaʻanga ʻe niʻihi ʻoku ʻi ai ʻa e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine taʻumotuʻa kuo nau līʻoa mateaki ʻenau moʻuí kotoa ki he tauhi kia Sihová. Ko e faʻahinga taʻumotuʻa ʻe niʻihi naʻa nau toki ako ki muí ni mai ʻa e moʻoní. Pe ko e hā pē ʻa e tuʻungá, ko e faʻahinga taʻumotuʻá ʻoku nau fekuki nai mo e mahamahakí ʻi he fakaʻaʻau ke nau motuʻa angé. ʻOku fakangatangata nai ʻe he ngaahi palopalema ko ení ʻa e meʻa ʻoku lava ke nau fai ʻi he fakatahaʻangá mo e ngāue fakamalangá. Neongo iá, ko e faʻahinga taʻumotuʻa ko ení ʻoku nau fai ʻa e meʻa ʻoku nau malavá ʻi he ngāue fakafaifekaú, pea ʻoku nau ngāueʻaki ʻa e kotoa honau iví ke fakalototoʻaʻi mo akoʻi ʻa e niʻihi kehé! Pea ʻoku tau maʻu ʻaonga mei heʻenau taukeí. ʻOku nau mātuʻaki fakaʻofoʻofa kia Sihova pehē foki kiate kitautolu.—Pal. 16:31.
11-12. Kuo anga-fēfē hono fakalototoʻaʻi koe ʻe he fānau ʻi he fakatahaʻangá?
11 Fakakaukau foki ki heʻetau fānaú. ʻOku nau fehangahangai mo e ngaahi pole lahi ʻi heʻenau tupu hake ʻi he māmani ko eni ʻoku puleʻi ʻe Sētane ko e Tēvoló mo ʻene ngaahi filōsofia fulikivanú. (1 Sio. 5:19) Neongo ia, ʻoku fakalototoʻa kiate kitautolu kotoa ke sio ki heʻetau fānaú ʻoku nau tali ʻi he fakatahá, kau ʻi he ngāue fakafaifekaú pea taukapoʻi loto-toʻa ʻenau tuí. ʻIo, ko kimoutolu fānau ʻoku ʻi ai homou ngafa mahuʻinga ʻi he fakatahaʻanga ʻa Sihová!—Saame 8:2.
12 Kae kehe, ʻoku fāinga ʻa e niʻihi hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné ke tui pe ʻoku ʻi ai hanau ʻaonga ki he fakatahaʻangá. Ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu taautaha ke tau tui ʻoku ʻi ai hotau ngafa ʻi he fakatahaʻangá? Tau vakai angé ki aí.
ʻILOʻI HO NGAFA ʻI HE FAKATAHAʻANGÁ
13-14. Ko e hā ʻoku ongoʻi nai ai ʻe he niʻihi ʻoku ʻikai hanau ʻaonga ki he fakatahaʻangá?
13 Fakatokangaʻi ʻa e lēsoni hono ua ʻe lava ke tau ako mei he talanoa fakatātā ʻa Paulá. ʻOkú ne taki ʻa e tokangá ki ha palopalema ʻoku fekuki mo e tokolahi he ʻahó ni; ʻoku faingataʻa ke nau tui ʻoku ʻi ai honau ʻaonga ki he fakatahaʻangá. ʻOku tohi ʻe Paula: “Kapau ʻe pehē ʻe he vaʻé, ‘Koeʻuhí ʻoku ʻikai ko ha nima au, ʻoku ʻikai ko ha konga au ia ʻo e sinó,’ ʻoku ʻuhinga iá ʻoku ʻikai ko ha konga ia ʻo e sinó? Pea kapau ʻe pehē ʻe he telingá, ‘Koeʻuhí ʻoku ʻikai ko ha mata au, ʻoku ʻikai ko ha konga au ia ʻo e sinó,’ ʻoku ʻuhinga iá ʻoku ʻikai ko ha konga ia ʻo e sinó?” (1 Kol. 12:15, 16) Ko e hā naʻe akoʻi mai heni ʻe Paulá?
14 Kapau ʻokú ke fakahoa koe ki he niʻihi kehe ʻi he fakatahaʻangá, heʻikai nai ke ke sio ai ki ho ʻaongá tonu. ʻOku ʻi ai ʻa e niʻihi ʻi he fakatahaʻangá ʻoku nau maʻu nai ʻa e meʻaʻofa ko e kau faiako, kau fokotuʻutuʻu maau pe kau tauhi-sipi pōtoʻi. Mahalo ʻokú ke ongoʻi ʻoku ʻikai ke ke maʻu ʻa e ngaahi meʻaʻofa tatau mo kinautolú. ʻOku fakahaaʻi heni ʻokú ke anga-fakatōkilalo mo anga-fakanānā. (Fil. 2:3) Kae tokanga. Kapau ʻokú ke fakahoa maʻu pē koe ki he faʻahinga ʻoku nau maʻu ha ngaahi talēniti makehe, te ke loto-siʻi ai. Te ke ongoʻi nai ʻo hangē ko ia naʻe lave ki ai ʻa Paulá, ʻoku ʻikai ʻaupito ke ʻi ai hao ngafa ʻi he fakatahaʻangá. Ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi koe ke fekuki mo e ngaahi ongoʻi peheé?
15. Fakatatau ki he 1 Kolinitō 12:4-11, ko e hā ʻoku fiemaʻu ke tau lāuʻilo fekauʻaki mo ha ngaahi meʻaʻofa nai ʻoku tau maʻu?
15 Fakakaukau ki he moʻoniʻi meʻa ko ení: Naʻe foaki ʻe Sihova ki he niʻihi ʻo e kau Kalisitiane ʻi he ʻuluaki senitulí ʻa e ngaahi meʻaʻofa fakaemana ʻo e laumālie māʻoniʻoní, ka naʻe ʻikai ke maʻu ʻe he kotoa ʻo e kau Kalisitiané ʻa e ngaahi meʻaʻofa tatau. (Lau ʻa e 1 Kolinitō 12:4-11.) Naʻe foaki ʻe Sihova kiate kinautolu ʻa e ngaahi meʻaʻofa mo e malava kehekehe, ka ko e Kalisitiane taki taha naʻe ʻaonga. ʻI he ʻahó ni, ʻoku ʻikai ke tau maʻu ʻa e ngaahi meʻaʻofa fakaemana ʻo e laumālie māʻoniʻoní. Ka ʻoku kei ngāueʻaki pē ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ení. ʻOku ʻikai nai ke tau maʻu ʻa e ngaahi talēniti tatau, ka ko kitautolu kotoa ʻoku tau ʻaonga kia Sihova.
16. Ko e hā ʻa e faleʻi mei he ʻapositolo ko Paulá ʻoku fiemaʻu ke tau ngāueʻakí?
16 ʻI he ʻikai ke tau fakahoa kitautolu ki he kau Kalisitiane kehé, ʻoku fiemaʻu ke tau ngāueʻaki ʻa e faleʻi fakamānavaʻi ʻa e ʻapositolo ko Paulá: “Tuku ki he tokotaha taki taha ke ne sivisiviʻi ʻene ngaahi ngāue pē ʻaʻaná, pea te ne maʻu leva ai ha ʻuhinga ke fiefia ʻi he fekauʻaki mo ia toko taha pē, ʻo ʻikai ʻi hono fakahoa atu ki ha taha kehe.”—Kal. 6:4.
17. ʻE anga-fēfē ʻetau maʻu ʻaonga kapau ʻoku tau muimui ki he faleʻi ʻa Paulá?
17 Kapau ʻoku tau muimui ʻi he faleʻi fakamānavaʻi ʻa Paulá pea sivisiviʻi ʻetau ngāué tonu, ʻe kamata nai ai ke tau ʻiloʻi ʻoku tau maʻu ʻa e ngaahi meʻaʻofa mo e malava makehe. Ko e fakatātaá, ko ha mātuʻa ʻoku ʻikai nai ke ne hoko ko ha faiako pōtoʻi ʻi he peletifōmú, ka ʻokú ne pōtoʻi nai ʻi he ngāue ngaohi ākongá. Pe ʻoku ʻikai nai ke ne fuʻu fokotuʻutuʻu maau ʻo hangē ko e kau mātuʻa kehe ʻi heʻene fakatahaʻangá, ka ʻokú ne ʻiloa nai ko ha tauhi-sipi anga-ʻofa ʻa ia ko e kau malangá ʻoku nau ongoʻi tauʻatāina ke fakaofiofi kiate ia ki ha faleʻi Fakatohitapu. Pe ʻoku ʻiloʻi nai ia ko ha tokotaha anga-talitali kakai. (Hep. 13:2, 16) ʻI heʻetau vakai māʻalaʻala ki hotau ngaahi mālohingá mo e meʻaʻofá, te tau maʻu ai ʻa e ʻuhinga ke ongoʻi lelei fekauʻaki mo e meʻa ʻoku lava ke tau fai ʻi he fakatahaʻangá. Pea ʻoku ngalingali heʻikai ke tau meheka ai ki hotau fanga tokoua ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi meʻaʻofa ʻoku kehe ia meiate kitautolú.
18. ʻE lava fēfē ke tau fakatupulekina ʻetau ngaahi malavá?
18 Tatau ai pē pe ko e hā hotau ngafa ʻi he fakatahaʻangá, ko kitautolu kotoa ʻoku totonu ke tau holi ke fakaleleiʻi ʻetau ngāué pea fakatupulekina ʻetau ngaahi malavá. Ke tokoni ki heʻetau fakalakalaká, ʻoku ʻomai ʻe Sihova ʻa e ako fakaʻofoʻofa fakafou ʻi heʻene kautahá. Ko e fakatātaá, ʻi heʻetau fakataha lolotonga e uiké, ʻoku tau maʻu ai ʻa e fakahinohino ki he founga ke tau hoko ʻo lavameʻa ange ai ʻi heʻetau ngāue fakafaifekaú. ʻOkú ke ngāueʻaki kakato ʻa e ako ko iá?
19. ʻE lava fēfē ke ke aʻusia ʻa e taumuʻa ke kau ki he Ako Maʻá e Kau ʻEvangeliō ʻo e Puleʻangá?
19 Ko ha toe polokalama ako fakaofo ʻe taha ko e Ako Maʻá e Kau ʻEvangeliō ʻo e Puleʻangá. Ko e ako ko ení ʻoku ʻatā ki he fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ʻoku nau kau ʻi he ngāue fakafaifekau taimi-kakató ʻa ia ʻoku nau taʻu 23 ki he 65. ʻE hā ngali nai heʻikai ʻaupito te ke aʻusia ʻa e taumuʻa ko ení. Ka ʻi he ʻikai ke ʻai ha lisi ʻo e ngaahi ʻuhinga ʻoku ʻikai te ke lava ai ʻo kau ki aí, ʻai ha lisi ʻo e ngaahi ʻuhinga ʻokú ke loto ai ke kau ki aí. Pea ʻai leva ha palani ke tokoni kiate koe ke aʻusia ai ʻa e ngaahi fiemaʻu paú. ʻI he tokoni ʻa Sihová fakataha mo hoʻo ngāue mālohí, ko e meʻa nai ʻoku hā ngali taʻemalava kiate koé ʻe malava moʻoni ia.
NGĀUEʻAKI HOʻO NGAAHI MEʻAʻOFÁ KE LANGA HAKE ʻA E FAKATAHAʻANGÁ
20. Ko e hā ʻe lava ke tau ako mei he Loma 12:6-8?
20 Ko e lēsoni hono tolu ʻe lava ke tau ako mei he talanoa fakatātā ʻa Paulá ʻoku maʻu ʻi he Loma 12:6-8. (Lau.) ʻOku toe fakahaaʻi heni ʻe Paula ko e faʻahinga ʻi he fakatahaʻangá ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi meʻaʻofa kehekehe. Ka ʻokú ne fakamamafaʻi he taimi ko ení ʻa e totonu ke tau ngāueʻaki ha meʻaʻofa pē ʻoku tau maʻu ke langa hake mo fakaivimālohiʻi ʻa e fakatahaʻangá.
21-22. Ko e hā ʻa e lēsoni ʻoku lava ke tau ako meia Robert mo Felice?
21 Fakakaukau ki ha faʻifaʻitakiʻanga ha tokoua te tau ui pē ko Robert. Hili ʻene ngāue ʻi ha fonua muli, naʻe vaheʻi ia ke ngāue ʻi he Pēteli ʻi hono fonua tupuʻangá. Neongo naʻe fakapapauʻi ange ko e liliu hono vāhenga-ngāué naʻe ʻikai ko haʻane tōnounou, naʻá ne pehē: “Ko e vakai taʻepau naʻá ku maʻu fekauʻaki mo aú—ongoʻi taʻelavameʻá—naʻe nōfoʻi ʻiate au ʻi ha laui māhina. Pea naʻe aʻu ki ha ngaahi taimi naʻá ku fakakaukau ke liʻaki ʻeku ngāue Pētelí.” Naʻe anga-fēfē ʻene toe maʻu ha fiefiá? Naʻe fakamanatu ange ʻe ha kaungāmātuʻa kiate ia kuo akoʻi kitautolu ʻe Sihova ʻi hotau vāhenga-ngāue ki muʻá koeʻuhí ke malava ai ʻo tau lavameʻa ange ʻi hotau vāhenga-ngāue lolotongá. Naʻe ʻiloʻi ʻe Robert naʻe fiemaʻu ke taʻofi ʻene sio ki he kuohilí kae kamata ke tokangataha ki he meʻa ʻoku lava ke ne fai ʻi he taimi ko ení.
22 Ko Tokoua Felice Episcopo naʻá ne fehangahangai mo ha pole meimei tatau. Naʻá ne maʻu tohi fakamoʻoni ako mo hono uaifí mei Kiliati ʻi he 1956 peá na ngāue fakasēketi ʻi Polivia. ʻI he 1964 naʻe fanauʻi haʻana kiʻi tama. Naʻe pehē ʻe Felice: “Naʻe faingataʻa ʻaupito ke ma mavahe mei homa vāhenga-ngāue mahuʻingá. Ko hono moʻoní, naʻe feʻunga mo e taʻu ʻe taha ʻeku ongoʻi fakaʻofaʻia pē ʻiate au. Ka ʻi he tokoni ʻa Sihová, naʻá ku liliu ʻa e anga ʻeku fakakaukaú pea tokangataha ki hoku fatongia foʻou ko ha tamaí.” ʻOkú ke ongoʻi tatau mo Robert pe ko Felice? ʻOkú ke loto-siʻi koeʻuhi ʻoku ʻikai ke ke maʻu ʻa e monū tatau mo ia naʻá ke maʻu he kuohilí? Kapau ko ia, te ke fiefia ange kapau te ke tokangataha pē ki he meʻa ʻoku lava ke ke fai he taimi ní ke ngāue kia Sihova mo ho fanga tokouá. Hanganaki femoʻuekina, ʻo ngāueʻaki hoʻo ngaahi meʻaʻofá mo e ngaahi malavá ke tokoni ki he niʻihi kehé, pea te ke fiefia ai ʻi hoʻo langa hake ʻa e fakatahaʻangá.
23. ʻOku totonu ke tau vaheʻi hotau taimí ke fai ʻa e hā? Ko e hā te tau lāulea ki ai ʻi he kupu hokó?
23 Ko kitautolu taautaha ʻoku tau mahuʻinga kia Sihova. Ko hono finangaló ke tau hoko ko e konga hono fāmilí. Kapau ʻoku tau vaheʻi ʻa e taimi ke fakalaulauloto ki he meʻa ʻe lava ke tau fai ke langa hake ai hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné pea ngāue leva ke fakahoko ʻa e ngafa ko iá, te tau ongoʻi ai ʻoku tau kau ki he fakatahaʻangá! Kae fēfē ʻa e anga ʻetau vakai ki he niʻihi kehe ʻi he fakatahaʻangá? ʻE lava fēfē ke tau fakahāhā ʻetau houngaʻia ʻiate kinautolú? ʻI heʻetau kupu hokó, te tau lāulea ai ki he kaveinga mahuʻinga ko iá.
HIVA 16 Hola ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá!
a Ko kitautolu kotoa ʻoku tau loto ke ʻa Sihova ʻa kitautolu. Ka ʻi he taimi ʻe niʻihi, ʻoku tau fifili nai pe ʻoku ʻi ai hatau ʻaonga kiate ia. Ko e kupu ko ení te ne tokoniʻi kitautolu ke vakai ko kitautolu taki taha ʻoku ʻi ai hotau ngafa mahuʻinga ʻi he fakatahaʻangá.
b LEA MO HONO ʻUHINGA: Ko hotau ngafa ʻi he fakatahaʻanga ʻa Sihová ʻoku ʻuhinga ia ki he ngāue ʻoku tau fai ke langa hake mo fakaivimālohiʻi ʻa e fakatahaʻangá. ʻOku ʻikai ke makatuʻunga ia ʻi hotau puipuituʻa fakamatakalí, fakaʻekonōmiká, fakasōsialé, fakafonuá pe fakaakó.
c FAKAMATALA ʻO E FAKATĀTĀ: ʻOku fakahaaʻi ʻi he fakatātā ʻe tolú ʻa e meʻa ʻoku hoko ʻi he ki muʻa, lolotonga mo e hili ʻa e fakatahá. Fakatātā 1: Ko ha mātuʻa ʻokú ne talitali loto-māfana ha tokotaha ʻaʻahi, ko ha kiʻi talavou ʻoku ngāue ki he meʻa fakaleʻolahí mo ha tuofefine ʻokú ne talanoa mo ha tuofefine taʻumotuʻa. Fakatātā 2: Faʻahinga kei siʻi mo e taʻumotuʻa ʻoku nau feinga ke fai ha tali lolotonga ʻa e Ako Taua Leʻo. Fakatātā 3: Ko ha ongo meʻa ʻokú na tokoni ʻi hono fakamaʻa ʻa e Fale Fakatahaʻangá. Ko ha faʻē ʻokú ne tokoni ki heʻene kiʻi taʻahiné ke lī ha tokoni ki he puha meʻaʻofá. Ko ha kiʻi talavou ʻokú ne tokangaʻi ʻa e ʻū tohí, pea ko ha tokoua ʻokú ne fai ha fakalototoʻa ki ha tuofefine taʻumotuʻa.