KUPU AKO 34
Ako mei he Kikite Fakatohitapú
“Ko e faʻahinga pē ʻoku nau maʻu ʻa e vavanga fakaefakakaukaú te nau mahinoʻí.”—TAN. 12:10.
HIVA 98 Ko e Folofolá—Fakamānavaʻi ʻe he ʻOtua
ʻI HE KUPÚ NIa
1. Ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke fiefia ʻi hono ako ʻa e kikite Fakatohitapú?
“ʻOKU ou manako ʻi hono ako ʻa e kikite Fakatohitapú,” ko e lau ia ʻa ha tokoua kei siʻi ko Ben. ʻOkú ke loto-tatau mo ia? Pe ʻokú ke kiʻi manavasiʻi ʻi he fakakaukau ki he kikité? ʻE aʻu nai ʻo ke ongoʻi ko hono ako ʻa e ngaahi kikité ʻe lava ke fakapipiko. Kae kehe, ʻi hoʻo ako lahi ange fekauʻaki mo e ʻuhinga hono fakakau kinautolu ʻe Sihova ʻi heʻene Folofolá, te ke liliu nai ai hoʻo fakakaukaú.
2. Ko e hā ʻe fakahangataha ki ai ʻa e kupu ko ení?
2 ʻI he kupu ko ení, te tau lāulea ai ki he ʻuhinga ʻoku totonu ke tau ako ai ʻa e ngaahi kikite Fakatohitapú pea pehē foki ki he founga ʻe lava ke tau ako ai iá. Te tau sivisiviʻi leva ʻa e kikite ʻe ua ʻi he tohi ʻa Tanielá pea vakai ki he founga ʻe lava ke tokoniʻi kitautolu ʻi he taimí ni ʻi hono mahinoʻi iá.
KO E HĀ KE AKO AI ʻA E KIKITE FAKATOHITAPÚ?
3. Ko e hā ʻoku fiemaʻu ke tau fai kapau ʻoku tau loto ke mahinoʻi ʻa e kikite Fakatohitapú?
3 ʻOku fiemaʻu ke tau kole ha tokoni kapau ʻoku tau loto ke mahinoʻi ʻa e kikite Fakatohitapú. Fakakaukau ki he fakatātā ko ení. Sioloto atu ʻokú ke ʻaʻahi ki ha feituʻu ʻoku ʻikai te ke alāanga mo ia ka ko ha kaumeʻa ʻokú ke fononga mo ia ʻokú ne alāanga mo e feituʻú. ʻOkú ne ʻiloʻi lelei ʻa e feituʻu ʻokú mo ʻi aí pea mo e hala taki taha. ʻOku ʻikai ha veiveiua te ke fiefia ʻi he loto-lelei ho kaumeʻá ke mo ʻalu fakatahá! ʻI ha founga meimei tatau, ʻoku ʻiloʻi ʻe Sihova ʻa e taimi ʻoku tau lolotonga moʻui aí pea mo e meʻa ʻoku toka mei muʻa ʻi he hala ʻoku tau fononga aí. Ko ia ke mahinoʻi ʻa e kikite Fakatohitapú, kuo pau ke tau kole anga-fakatōkilalo ʻa e tokoni ʻa Sihová.—Tan. 2:28; 2 Pita 1:19, 20.
Ko hono ako ʻa e kikité te ne tokoniʻi kitautolu ke mateuteu ki he ngaahi meʻa ʻe hoko ʻi he kahaʻú (Sio ki he palakalafi 4)
4. Ko e hā naʻe ʻai ai ʻe Sihova ke hiki ʻa e ngaahi kikité ʻi heʻene Folofolá? (Selemaia 29:11) (Sio foki ki he fakatātaá.)
4 Hangē ko ha mātuʻa lelei, ko Sihova ʻokú ne loto ke maʻu ʻe heʻene fānaú ha kahaʻu fakafiefia. (Lau ʻa e Selemaia 29:11.) Ka ʻi he ʻikai hangē ko ha mātuʻa fakaetangata pē, ko Sihova ʻoku lava ke ne tomuʻa tala tonu mātē ʻa e kahaʻú. Naʻá ne ʻai ke hiki ʻa e ngaahi kikité ʻi heʻene Folofolá koeʻuhí ke lava ʻo tau ʻiloʻi ʻa e ngaahi meʻa mahuʻinga ʻe hokó ki muʻa ke nau hoko mai. (ʻAi. 46:10) Ko e ngaahi kikite Fakatohitapú ko e ngaahi meʻaʻofa anga-ʻofa ia mei heʻetau Tamai fakahēvaní. Ka ʻe lava fēfē ke ke fakapapauʻi ko e meʻa ʻoku tomuʻa tala ʻe he Tohi Tapú ʻe hoko moʻoni?
5. Ko e hā ʻe lava ke ako ʻe ha tokotaha kei siʻi mei he hokosia ʻa Max?
5 ʻI he ʻapiakó, ko ʻetau kau talavoú ʻoku faʻa takatakaiʻi kinautolu ʻe he faʻahinga ʻoku ʻikai ke nau fuʻu fakaʻapaʻapaʻi ʻa e Tohi Tapú. Ko ʻenau leá mo e tōʻongá ʻoku lava ke ne fakatupunga ʻa e veiveiua ʻi he ʻatamai ʻo ha Fakamoʻoni kei siʻi. Fakatokangaʻi ʻa e hokosia ʻa ha tokoua ko Max. ʻOkú ne pehē, “ʻI heʻeku taʻu hongofulu tupú, naʻe kamata ke u veiveiua pe ko e lotu moʻoní naʻe akoʻi mai ʻe heʻeku ongo mātuʻá pea pehē ki he Tohi Tapú pe naʻe fakamānavaʻi moʻoni ʻe he ʻOtuá.” Ko e hā naʻe fai ʻe heʻene ongo mātuʻá? ʻOkú ne pehē, “Naʻá na fakafeangai anga-mokomoko, neongo ʻoku ou ʻiloʻi naʻá na hohaʻa.” Naʻe tali ʻe he ongo mātuʻa ʻa Max ʻene ngaahi fehuʻí mei he Tohi Tapú. Naʻe toe fai foki ʻe Max mo ha meʻa. “Naʻá ku ako ʻa e kikite Fakatohitapú,” ko ʻene leá ia, “pea naʻá ku lāulea ki he meʻa naʻá ku akó mo e fānau kehé.” Ko e hā ʻa e olá? ʻOku pehē ʻe Max, “Hili iá, naʻá ku tuipau ko e Tohi Tapú naʻe fakamānavaʻi ʻe he ʻOtuá!”
6. Ko e hā ʻoku fiemaʻu ke ke fai kapau ʻokú ke veiveiua, pea ko e hā hono ʻuhingá?
6 Kapau, hangē ko Max, ʻoku kamata ke ke veiveiua pe ʻoku maʻu ʻi he Tohi Tapú ʻa e moʻoní, ʻoku ʻikai fiemaʻu ke ke ongoʻi halaia. Ka ʻoku fiemaʻu ke ke fai ha meʻa fekauʻaki mo ia. Ko e veiveiuá ʻoku hangē ko e ʻumeʻumeá. Kapau ʻe tukunoaʻi, ʻe lava ke ne maumauʻi māmālie ha meʻa mahuʻinga. Ke toʻo ha faʻahinga “ʻumeʻumea” mei hoʻo tuí, ʻoku fiemaʻu ke ke ʻeke hifo, ‘ʻOku ou tui ki he meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohi Tapú fekauʻaki mo e kahaʻú?’ Kapau ʻoku ʻikai ke ke fakapapauʻi, ʻoku fiemaʻu leva ke ke ako ʻa e ngaahi kikite Fakatohitapu kuo ʻosi hoko moʻoní. ʻE lava fēfē ke ke fai ia?
FOUNGA KE AKO AI ʻA E KIKITE FAKATOHITAPÚ
Ke fakatupulekina ʻa e falala kia Sihova hangē ko Tanielá, kuo pau ke tau ako anga-fakatōkilalo ʻa e kikité, fakaʻāuliliki pea fakataha mo e fakaueʻiloto totonu (Sio ki he palakalafi 7)
7. Ko e hā ʻa e faʻifaʻitakiʻanga naʻe fokotuʻu ʻe Taniela ʻi he founga ke ako ai ʻa e kikité? (Taniela 12:10) (Sio foki ki he fakatātaá.)
7 Naʻe fokotuʻu mai ʻe Taniela ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻi he founga ke ako ai ʻa e kikité. Naʻá ne ako ʻa e kikité fakataha mo e fakaueʻiloto totonu, ke ʻilo ʻa e moʻoní. Naʻe toe anga-fakatōkilalo ʻa Taniela, ʻo ʻiloʻi ʻe foaki ʻe Sihova ʻa e mahinó ki he faʻahinga ʻoku nau ʻiloʻi iá pea moʻuiʻaki ʻene ngaahi tuʻunga maʻá. (Tan. 2:27, 28; lau ʻa e Taniela 12:10.) Naʻe fakamoʻoniʻi ‘e Taniela naʻá ne anga-fakatōkilalo ʻaki ʻa e falala ki he tokoni ʻa Sihová. (Tan. 2:18) Naʻe toe ako fakaʻāuliliki foki ʻa Taniela. Naʻá ne fekumi ʻi he Folofola fakamānavaʻi naʻá ne ala maʻú. (Sel. 25:11, 12; Tan. 9:2) ʻE lava fēfē ke ke faʻifaʻitaki kia Taniela?
8. Ko e hā ʻoku fakafisi ai ʻa e niʻihi ke tui ʻoku hoko moʻoni ʻa e ngaahi kikite Fakatohitapú, ka ko e hā ʻoku totonu ke tau faí?
8 Sivisiviʻi hoʻo fakaueʻilotó. Ko hoʻo ako ʻa e kikite Fakatohitapú koeʻuhí ʻokú ke holi mālohi ke ʻiloʻi ʻa e moʻoní? Kapau ko ia, ʻe tokoniʻi koe ʻe Sihova. (Sione 4:23, 24; 14:16, 17) Ko e hā nai ʻoku toe ako ai ʻe ha taha ʻa e kikité? Ko e niʻihi ʻoku nau fai ia mo e ʻamanaki ke maʻu ha fakamoʻoni ko e Tohi Tapú ʻoku ʻikai ke fakamānavaʻi ia ʻe he ʻOtuá. ʻI he founga ko iá, ʻoku nau ongoʻi ʻe lava ke nau fokotuʻu ʻenau ngaahi tuʻunga pē ʻanautolu ki he tonú mo e halá pea moʻui ʻo fakatatau ki ai. Kae kehe, ʻoku fiemaʻu ke tau maʻu ʻa e fakaueʻiloto totonú. Tānaki atu ki aí, ʻoku ʻi ai ha ʻulungaanga mahuʻinga ʻoku fiemaʻu ke tau maʻu ke mahinoʻi ai ʻa e kikite Fakatohitapú.
9. Ko e hā ʻa e ʻulungaanga ʻoku fiemaʻu ke mahinoʻi ai ʻa e kikite Fakatohitapú? Fakamatalaʻi.
9 Hoko ʻo anga-fakatōkilalo. ʻOku talaʻofa ʻe Sihova ke tokoniʻi ʻa e anga-fakatōkilaló. (Sēm. 4:6) Ko ia ʻoku fiemaʻu ke tau lotu ki Heʻene tokoní ke mahinoʻi ʻa e kikite Fakatohitapú. Kuo pau foki ke tau ʻiloʻi ʻoku tau fiemaʻu ʻa e tokoni mei he fouʻanga ʻokú ne ngāueʻaki ke tokonaki mai ai ʻetau meʻakai fakalaumālié ʻi he taimi totonu. (Luke 12:42) Ko Sihova ko ha ʻOtua ia ʻo e fokotuʻutuʻu maau, ko ia ʻoku ʻuhinga lelei te ne ngāueʻaki ʻa e fouʻanga pē ʻe taha ke tokoniʻi kitautolu ke mahinoʻi ʻa e ngaahi moʻoni ʻoku ʻi heʻene Folofolá.—1 Kol. 14:33; ʻEf. 4:4-6.
10. Ko e hā ʻokú ke ako mei he hokosia ʻa Esther?
10 Ako fakaʻāuliliki. Fili ha kikite ʻokú ke mahuʻingaʻia ai pea ʻuluaki fekumi ki ai. Ko e meʻa ia naʻe fai ʻe ha tuofefine ko Esther. Naʻá ne mahuʻingaʻia ʻi he ngaahi kikite naʻe tomuʻa tala ai ʻa e hoko mai ʻa e Mīsaiá. “ʻI heʻeku taʻu 15,” ko ʻene leá ia, “naʻe kamata ke u keli ki ha fakamoʻoni ko e ngaahi kikite ko ení naʻe hiki moʻoni ki muʻa ʻi he taimi ʻo Sīsuú.” Ko e meʻa naʻá ne ako mei he lau fekauʻaki mo e Ngaahi Takainga Tohi Tahi Maté naʻá ne fakatuipauʻi ia. “Ko e niʻihi ʻo ia naʻe hiki ia ki muʻa ʻi he taimi ʻo Kalaisí,” ko ʻene fakamatalá ia, “ko ia ko e ngaahi kikite naʻe ʻi aí kuo pau pē ko e haʻu moʻoni mei he ʻOtuá.” ʻOku pehē ʻe Esther, “Naʻe pau ke u lau tuʻo lahi ʻa e ngaahi meʻá ke mahinoʻi.” Ka ʻokú ne fiefia naʻá ne fai ha feinga. Hili hono ako fakaʻāuliliki ha ngaahi kikite Fakatohitapu lahi, ʻokú ne pehē, “ʻOku lava ke u sio māʻalaʻala ko e Tohi Tapú ʻoku moʻoni!”
11. ʻOku anga-fēfē ʻetau maʻu ʻaonga mei hono fakamoʻoniʻi kiate kitautolu ko e Tohi Tapú ʻoku moʻoni?
11 ʻI heʻetau sio ki he founga kuo fakahoko ai ʻa e ngaahi kikite ʻe niʻihi ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá, ʻoku tau fakatupulekina ai ha falala taʻemamotu kia Sihova pea mo e founga ʻokú ne tataki ai kitautolú. ʻIkai ko ia pē, ʻoku tokoniʻi kitautolu ʻe he ngaahi kikite Fakatohitapú ke tauhi maʻu ha ʻamanaki lelei ki he kahaʻú, tatau ai pē pe ko e hā ha ʻahiʻahi ʻoku tau fehangahangai mo ia he taimí ni. Tau lāulea nounou angé ki ha kikite ʻe ua naʻe hiki ʻe Taniela ʻa ia ʻoku lolotonga fakahoko he taimí ni. Ko hono mahinoʻi iá ʻe lava ke tokoniʻi ai kitautolu ke fai ʻa e ngaahi fili fakapotopoto.
ʻOKU ANGA-FĒFĒ KAUNGA KIATE KOE ʻA E LAUʻIVAʻE ʻO E UKAMEÁ MO E ʻUMEÁ?
12. Ko e hā ʻoku fakafofongaʻi ʻe he lauʻivaʻe ʻoku fio ʻi he “ukameá mo e ʻumea moluú”? (Taniela 2:41-43)
12 Lau ʻa e Taniela 2:41-43. ʻI he misi ʻa Tuʻi Nepukanesa naʻe fakaʻuhingaʻi ʻe Tanielá, ko e lauʻivaʻe ʻo e ʻīmisi naʻe sio ki ai ʻa e tuʻí naʻe fio ʻi he “ukameá mo e ʻumea moluú.” ʻI hono fakahoa ʻa e kikite ko ení mo e ngaahi kikite kehe ʻi he tohi ʻa Taniela mo Fakahaá, ʻe lava ke tau fakamulitukuʻaki ko e lauʻivaʻé ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa e faʻahi ʻa Pilitānia-ʻAmeliká, ʻa e hau mālohi taha ʻi māmani ʻi he ʻaho ní. ʻI he fekauʻaki mo e hau ʻi māmani ko ení, ʻoku pehē ʻe Taniela “ko e puleʻangá ʻe mālohi ʻa hono konga pea vaivai ʻa hono konga.” Ko e hā ʻe vaivai ai ʻa hono kongá? Koeʻuhi ko e kakai lāuvalé, ʻa ia ʻoku fakatātaaʻi ʻe he ʻumea moluú, ʻokú ne fakavaivaiʻi ʻa hono mālohi ke ngāue ʻo hangē ha ukameá.b
13. Ko e hā ʻa e ngaahi moʻoni mahuʻinga ʻe lava ke tau makupusi koeʻuhi ʻoku tau mahinoʻi ʻa e kikite ko ení?
13 ʻOku tau ako ʻa e ngaahi moʻoni mahuʻinga lahi mei he fakamatala ʻa Taniela fekauʻaki mo e ʻīmisi ʻi he misí pea tautefito ki hono lauʻivaʻé. ʻUluakí, ko e Puleʻanga Hau ʻi Māmani ko Pilitānia-ʻAmeliká kuó ne fakahāhā hono mālohí ʻi he ngaahi founga ʻe niʻihi. Ko e fakatātaá, naʻá na fakahoko ha ngafa mahuʻinga ʻi hono ikunaʻi ʻa e Tau I ʻa Māmaní mo e Tau II ʻa Māmaní. Neongo ia, ko e hau ʻi māmani ko ení kuo fakavaivaiʻi pea ʻe hokohoko atu ʻene vaivaí tupu mei he fepaki fakaekinautolu pē ʻa honau kau tangataʻifonuá. Uá, ʻe hoko ʻa e faʻahi ko ení ko e hau ʻi māmani fakamuimui ke pule ki muʻa ke fakangata ʻe he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻa e ngaahi puleʻanga fakaetangata kotoa pē. Neongo ʻe poleʻi ʻe he ngaahi fonua kehé ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻa e Puleʻanga Hau ʻi Māmani ko Pilitānia-ʻAmeliká, heʻikai ke nau fetongi ia. ʻOku tau ʻiloʻi ia koeʻuhí “ko e maka” ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá te ne laiki ʻa e lauʻivaʻé, ʻa e konga ʻo e ʻīmisí ʻa ia ʻokú ne fakatātaaʻi ʻa e faʻahi ʻa Pilitānia-ʻAmeliká.—Tan. 2:34, 35, 44, 45.
14. ʻE lava fēfē ke tau fai ha ngaahi fili fakapotopoto ʻi hono mahinoʻi ʻa e kikite fekauʻaki mo e lauʻivaʻe ʻo e ukamea mo e ʻumeá?
14 ʻOkú ke tuipau ko e kikite ʻa Taniela fekauʻaki mo e lauʻivaʻe ʻo e ukamea mo e ʻumeá ʻoku moʻoni? Kapau ko ia, te ne tākiekina hoʻo founga moʻuí. Heʻikai te ke kumi ki ha maluʻanga fakamatelie ʻi ha māmani ʻe vavé ni ke laiki ʻosi. (Luke 12:16-21; 1 Sio. 2:15-17) Ko hono mahinoʻi ʻa e kikite ko ení te ne toe tokoniʻi koe ke sio ki he mahuʻinga ʻo e ngāue fakamalangá mo e faiakó. (Māt. 6:33; 28:18-20) Hili hono ako ʻa e kikite ko ení, fēfē ke ke ʻeke hifo ʻa e fehuʻi ko ení, ‘ʻOku fakahaaʻi ʻi he ngaahi fili ʻoku ou faí ʻoku ou tuipau ʻoku vavé ni ke fakangata ʻe he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻa e ngaahi puleʻanga fakaetangatá kotoa?’
ʻOKU ANGA-FĒFĒ KAUNGA KIATE KOE ʻA E “TUʻI ʻO E TOKELAÚ” MO E “TUʻI ʻO E TONGÁ”?
15. Ko hai ʻa e “tuʻi ʻo e tokelaú” mo e “tuʻi ʻo e tongá” ʻi he ʻaho ní? (Taniela 11:40)
15 Lau ʻa e Taniela 11:40. ʻI he Taniela vahe 11 ʻoku lave ai ki ha ongo tuʻi, pe mafai fakapolitikale, ʻa ia ʻokú na fetēkeaki ki hono puleʻi ʻo e māmaní. ʻI hono fakahoa ʻa e kikite ko ení mo e ngaahi kikite kehe ʻi he Tohi Tapú, ʻoku lava ke tau ʻiloʻi ko e “tuʻi ʻo e tokelaú” ko Lūsia mo ʻene faʻahí pea ko e “tuʻi ʻo e tongá” ko e Puleʻanga Hau ʻi Māmani ko Pilitānia-ʻAmeliká.c
Te tau fakaivimālohiʻi ʻetau tuí pea fakaʻehiʻehi mei he hohaʻa tōtuʻá kapau ʻoku tau ʻiloʻi ko e fakafepaki mei he “tuʻi ʻo e tokelaú” mo e “tuʻi ʻo e tongá” ʻoku fakahoko ai ʻa e kikite Fakatohitapú (Sio ki he palakalafi 16-18)
16. Ko e hā ʻa e ngaahi pole ʻoku fehangahangai mo e faʻahinga ʻoku nofo ʻi he malumalu ʻo e “tuʻi ʻo e tokelaú”?
16 Ko e kakai ʻa e ʻOtuá ʻoku nau nofo ʻi he malumalu ʻo e pule ʻa e “tuʻi ʻo e tokelaú” ʻoku nau kātekina ʻa e fakatanga fakahangatonu mei he tuʻi ko ení. Ko e Kau Fakamoʻoni ʻe niʻihi kuo haha kinautolu pea lī ki he pilīsoné koeʻuhí ko ʻenau tuí. ʻI he ʻikai ke fakamanavaheeʻi ai hotau fanga tokouá, ko e ngaahi ngāue ʻa e “tuʻi ʻo e tokelaú” ʻokú ne langa hake ʻenau tuí. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhí ʻoku ʻiloʻi ʻe hotau fanga tokouá ko hono fakatangaʻi ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá ʻoku fakahoko ai ʻa e lea fakaekikite naʻe fai ʻe Tanielá.d (Tan. 11:41) Ko ʻetau ʻiloʻi iá ʻe lava ke fakaivimālohiʻi ai ʻetau ʻamanakí pea tauhi maʻu ai ʻetau anga-tonú.
17. Ko e hā ʻa e ngaahi pole kuo fehangahangai mo e kakai ʻa e ʻOtuá ʻi he malumalu ʻo e “tuʻi ʻo e tongá”?
17 ʻI he kuohilí, ko e “tuʻi ʻo e tongá” kuó ne ʻohofi fakahangatonu foki mo e kakai ʻa Sihová. Ko e fakatātaá, ʻi he ʻuluaki konga ʻo e senituli hono 20, ko e tokolahi hotau fanga tokouá naʻe tuku pilīsone koeʻuhi ko ʻenau tuʻu-ʻatā faka-Kalisitiané pea ko e fānau Fakamoʻoni ʻe niʻihi naʻe tuli mei he akó ki he ʻuhinga tatau. Ka ʻi he laui hongofuluʻi taʻu ki mui ní, ko e kau sevāniti ʻa Sihova ʻoku nau ʻi he malumalu ʻo e tuʻi ko iá kuo nau fehangahangai mo ha ʻahiʻahi olopoto ange koeʻuhi ko ʻenau mateaki ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Ko e fakatātaá, lolotonga ʻa e ngaahi kemipeini filí, ʻe ongoʻi nai ʻe ha Kalisitiane ʻoku fakataueleʻi ia ke ne poupou ki ha faʻahi fakapolitikale ʻe taha pe ko ha fakafofonga kanititeiti. Heʻikai nai ke ne aʻu ʻo kau he filí; ka ʻi hono ʻatamaí mo e lotó, ʻokú ne kau ki ha faʻahi. He mahuʻinga ē ke tau nofoʻaki tuʻu-ʻatā fakapolitikale ʻo ʻikai ngata pē ʻi heʻetau tōʻongá kae pehē foki ki heʻetau fakakaukaú mo e ongoʻí!—Sione 15:18, 19; 18:36.
18. ʻOku anga-fēfē ʻetau fakafeangai ʻi he fepaki ʻa e “tuʻi ʻo e tokelaú” mo e tuʻi ʻo e tongá? (Sio foki ki he fakatātaá.)
18 Ko e faʻahinga ʻoku ʻikai ke nau tui ki he kikite Fakatohitapú te nau hohaʻa tōtuʻa nai ʻi heʻenau sio ki he “fetēkeaki” “ʻa e tuʻi ʻo e tongá” mo e “tuʻi ʻo e tokelaú.” (Tan. 11:40) Ko e ongo tuʻí fakatouʻosi ʻokú na maʻu ʻa e meʻatau fakaniukilia feʻunga ke fakaʻauhaʻaki ʻa e moʻui kotoa ʻi he māmaní. Ka ʻoku tau ʻiloʻi heʻikai ke fakaʻatā ʻe Sihova ke hoko ia. (ʻAi. 45:18) Ko ia ʻi he ʻikai ke fakahohaʻasi ai kitautolú, ko e fakafili ʻi he vahaʻa ʻo e “tuʻi ʻo e tokelaú” mo e “tuʻi ʻo e tongá” ʻokú ne fakaivimālohiʻi ʻetau tuí. ʻOku fakapapauʻi ai ʻoku ofi ʻa e ngataʻanga ʻo e fokotuʻutuʻu ko ení.
HOKOHOKO ATU ʻA E TOKANGA KI HE KIKITÉ
19. Ko e hā ʻoku totonu ke tau ʻilo fekauʻaki mo e kikite Fakatohitapú?
19 ʻOku ʻikai ke tau ʻiloʻi ʻa e founga ʻe fakahoko ai ʻa e ngaahi kikite Fakatohitapu ʻe niʻihi. Naʻa mo e palōfita ko Tanielá naʻe ʻikai ke ne mahinoʻi ʻa e ʻuhinga ʻo e meʻa kotoa naʻá ne hikí. (Tan. 12:8, 9) Ka ʻoku ʻikai ke ʻuhinga pē ʻa e ʻikai ke tau mahinoʻi kakato ʻa e founga ʻe fakahoko ai ha kikite ke tau pehē ai heʻikai fakahoko moʻoni ia. ʻOku ʻikai ha veiveiua, ʻe lava ke tau falala ʻe fakahaaʻi mai ʻe Sihova kiate kitautolu ʻa e meʻa ʻoku fiemaʻu ke tau ʻiló ʻi he taimi totonu, hangē pē ko ia naʻá ne fai ʻi he kuohilí.—ʻĒm. 3:7.
20. Ko e hā ʻa e ngaahi kikite Fakatohitapu fakafiefia ʻoku vavé ni ke tau sio ki hono fakahokó, pea ko e hā ʻoku totonu ke tau hokohoko atu ke faí?
20 Ko ha fanongonongo ʻo e “melino mo malu” ʻe fakahoko. (1 Tes. 5:3) Pea ko e ngaahi mafai fakapolitikale ʻo e māmaní te nau hanga ki he lotu loí pea fakaʻauha ʻosi. (Fkh. 17:16, 17) Te nau ʻohofi leva ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá. (ʻIsi. 38:18, 19) Ko e ngaahi meʻa ko ení ʻe taki atu ia ki he tau fakaʻosi ʻo ʻĀmaketoné. (Fkh. 16:14, 16) ʻOku lava ke tau fakapapauʻi ko e ngaahi meʻa ko ení ʻoku vavé ni ke hoko. Ka ʻi he teʻeki ke hoko iá, tau hokohoko atu ke fakahāhā ʻetau houngaʻia ki heʻetau Tamai fakahēvani anga-ʻofá ʻaki ʻa e tokanga ki he kikite Fakatohitapú pea tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ke fai ʻa e meʻa tatau.
HIVA 95 ʻOku Fakaʻaʻau ke Toe Maama Ange
a Tatau ai pē pe ʻoku kovi fēfē ʻa e tuʻunga ʻi he māmaní, ʻe lava ke tau tuipau ʻoku ʻi ai ha kahaʻu fakafiefia ʻoku fakatatali mai kiate kitautolu. ʻOku tau maʻu ʻa e tuipau ko iá mei hono ako ʻa e kikite Fakatohitapú. ʻE lāulea ʻa e kupu ko ení ki he ngaahi ʻuhinga pau ʻoku totonu ai ke tau ako ʻa e meʻa ʻoku tomuʻa tala ʻe he Tohi Tapú. Te tau toe sivisiviʻi nounou ʻa e kikite ʻe ua naʻe hiki ʻe Taniela pea vakai ki he founga ʻe lava ke tau maʻu ʻaonga fakafoʻituitui ai ʻi hono mahinoʻi iá.
b Sio ki he kupu “ʻOku Fakahā ʻe Sihova ʻa e Meʻa ‘Kuo Pau ke Vavé Ni ʻEne Hokó,’” pal. 7-9, ʻi he ʻīsiu ʻo e Taua Leʻo ʻo Sune 15, 2012.