KUPU AKO 48
HIVA 129 Te Tau Hanganaki Kātekina
ʻE Tokoniʻi Koe ʻe he Tohi ʻa Siopé ʻi Hoʻo Faingataʻaʻiá
“He ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai fai ʻe he ʻOtuá ha tōʻonga fulikivanu.”—SIOPE 34:12.
TAUMUʻÁ
Ko e meʻa ʻe lava ke tau ako mei he tohi ʻa Siopé fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻoku fakaʻatā ai ʻe he ʻOtuá ʻa e faingataʻá mo e founga ʻe lava ke tau kātaki ai ʻi he fekuki mo e faingataʻá.
1-2. Ko e hā ʻa e ngaahi ʻuhinga ʻe niʻihi ʻoku tuha ai ke lau ʻa e tohi ʻa Siopé?
KUÓ KE fiefia ki muí ni mai ʻi hono lau ʻa e tohi ʻa Siopé? Neongo naʻe hiki ʻa e tohi motuʻa ko ení ʻi he taʻu ʻe 3,500 nai kuo maliu atú, ʻoku faʻa taku ia ko e taha ʻi he ngaahi tohi laulōtaha ʻi he māmaní. ʻI he lave ki hono faʻunga faingofua mo fakaʻofoʻofá mo hono ngaahi lea mohu ʻuhingá, ʻoku ui ʻi ha maʻuʻanga fakamatala ʻe taha hono tokotaha-tohí “ko ha tufunga lea mataotao.” Ko Mōsese ʻa e tangata naʻá ne hiki ʻa e tohi fakaofo ko ení, ka ko e Faʻutohi moʻoní ko Sihova ko e ʻOtuá.—2 Tīm. 3:16.
2 Ko e tohi ʻa Siopé ko ha konga mahuʻinga ia ʻo e Tohi Tapú. Ko e hā hono ʻuhingá? Ko e taha, ʻoku fakaeʻa māʻalaʻala mai ai ʻa e ʻīsiu lahi ʻoku fehangahangai mo e meʻamoʻui ʻatamaiʻia kotoa—ʻa hono fakamāʻoniʻoniʻi ʻa e huafa ʻo Sihová. ʻOku toe akoʻi mai ai ʻa e ngaahi ʻulungaanga fakaofo ʻo Sihová, hangē ko ʻene ʻofá, potó, fakamaau totonú mo e mālohí. Ko e fakatātaá, ʻi he tohi ʻa Siopé ʻoku lave tuʻo 31 ai kia Sihova ko e “Māfimafi-Aoniú,” ʻo laka ia ʻi heʻene hā ʻi he toenga ʻo e ngaahi konga Tohi Tapú ʻo ka fakatahaʻi. ʻOku toe tali ʻi he tohi ʻa Siopé ʻa e ngaahi fehuʻi lahi ʻi he moʻuí, ʻo kau ai ʻa e fehuʻi ʻokú ne kei fakahohaʻasi ʻa e tokolahi: Ko e hā ʻoku fakaʻatā ai ʻe he ʻOtuá ʻa e faingataʻá?
3. Ko e hā ʻa e ngaahi ʻaonga ʻe niʻihi ʻe lava ke tau maʻu mei hono ako ʻa e tohi ʻa Siopé?
3 Hangē pē ko ʻetau tuʻu ʻi he tumutumu ʻo ha moʻunga ʻo tau vakai māʻalaʻala ai ki he ngaahi meʻa takatakaí, ko e tohi ʻa Siopé ʻokú ne tokoniʻi kitautolu ke vakai ki he ngaahi ʻahiʻahi ʻi he moʻuí mei ha vakai māʻolunga—mei he vakai ʻa Sihová. Tau sio angé ki he founga ʻe lava ke tokoniʻi ai kitautolu ʻe he tohi ʻa Siopé ʻi he taimi ʻoku tau faingataʻaʻia aí. Te tau ako ki he founga naʻe mei lava ke maʻu ʻaonga ai ʻa e kau ʻIsilelí mei he talanoa ʻo Siopé pea mo e founga ʻe lava ke tau maʻu ʻaonga ai mei ai ʻi he ʻaho ní. Te tau toe ako ki he founga ʻe lava ke tau ngāueʻaki ai ʻa e talanoa Fakatohitapu ko ení ke tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé.
FAKAʻATĀ ʻE HE ʻOTUÁ ʻA SIOPE KE FAINGATAʻAʻIA
4. Ko e hā naʻe kehe ʻaupito ai ʻa Siope mei he kau ʻIsileli ʻi ʻIsipité?
4 Lolotonga ʻa e taimi naʻe faingataʻaʻia ai ʻa e kau ʻIsilelí ko e kau pōpula ʻi ʻIsipité, naʻe ʻi ai ha tangata ko Siope naʻá ne nofo ʻi he fonua ko ʻUsá, ʻoku ngalingali naʻe tuʻu ʻi he tafaʻaki fakahahake ʻo e Fonua ʻo e Talaʻofá pea ʻi ha feituʻu nai ʻi he fakatokelau ʻo ʻAlepeá. ʻI he kehe ʻaupito mei he kau ʻIsileli naʻa nau kamata lotu ki he ngaahi ʻaitoli ʻi ʻIsipité, naʻe tauhi faitōnunga ʻa Siope kia Sihova. (Sios. 24:14; ʻIsi. 20:8) Naʻe lea ʻa Sihova fekauʻaki mo Siope: “ʻOku ʻikai ha taha ʻe hangē ko iá ʻi he māmaní.”a (Siope 1:8) Naʻe tuʻumālie ʻaupito ʻa Siope pea naʻá ne ongoongoa—ʻo lahi ange ia ʻi ha toe taha ʻi he Hahaké. (Siope 1:3) Kuo pau pē naʻe ʻita teketekelili ʻa Sētane ʻi he sio ki he tangata tuʻu-ki-muʻa mo faitākiekina ko ení ʻokú ne tauhi anga-tonu ki he ʻOtuá!
5. Ko e hā naʻe fakaʻatā ai ʻe Sihova ʻa Siope ke faingataʻaʻiá? (Siope 1:20-22; 2:9, 10)
5 Naʻe taukaveʻi ʻe Sētane ʻe liʻaki ʻe Siope ʻa e lotu moʻoní kapau te ne faingataʻaʻia. (Siope 1:7-11; 2:2-5) Neongo naʻe ʻofa lahi ʻa Sihova ʻia Siope, ko e taukave taʻeufi naʻe fai ʻe Sētané naʻá ne langaʻi ʻa e ngaahi ʻīsiu mahuʻinga, ko ia naʻe fakaʻatā ʻe Sihova ʻa Sētane ke ne feinga ke fakamoʻoniʻi ʻene taukavé. (Siope 1:12-19; 2:6-8) Naʻe toʻo ʻe Sētane ʻa e fanga sipi mo e fanga pulu ʻa Siopé, fakatupunga ʻa e mate ʻa e fānau ʻe toko hongofulu ʻa Siopé, pea taaʻi ʻa Siope ʻaki ʻa e ngaahi hangatāmaki langa lahi mei hono tumuʻakí ki hono ʻaofivaʻé. Ka ko e ngaahi feinga anga-fakamamahi ko eni ke maumauʻi ʻa e anga-tonu ʻa Siopé naʻe taʻelavameʻa. (Lau ʻa e Siope 1:20-22; 2:9, 10.) ʻI he faai atu ʻa e taimí, naʻe toe fakafoki ʻe Sihova ʻa e moʻui lelei, tuʻumālie mo e ongoongo lelei ʻo Siopé, pea naʻá Ne ʻoange kia Siope ha toe fānau ʻe toko hongofulu. Naʻá ne toe fakalōloa fakaemana ʻa e moʻui ʻa Siopé ʻi ha taʻu ʻe 140, ʻo fuoloa feʻunga ke ne sio ki he lakalakaimonū ʻa e toʻutangata ʻe fā ʻi hono hakó. (Siope 42:10-13, 16) Naʻe mei lava fēfē ke maʻu ʻaonga ʻa e faʻahinga ʻi he kuohilí mei he talanoa ko ení, pea ʻe lava fēfē ke tau maʻu ʻaonga mei ai ʻi he ʻahó ni?
6. Naʻe mei lava fēfē ke maʻu ʻaonga ʻa e kau ʻIsilelí mei hono ʻiloʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku fakaʻatā ai ʻe he ʻOtuá ʻa e faingataʻá? (Sio foki ki he fakatātaá.)
6 Founga naʻe mei maʻu ʻaonga ai ʻa e kau ʻIsilelí. Naʻe ʻikai ke faingofua ʻa e moʻui ʻa e kau ʻIsilelí ʻi ʻIsipité. Ko e fakatātaá, ko Siosiua mo Kēlepi naʻá na fakamoleki hona taimi talavoú ko ha pōpula. Pea naʻá na hē holo ʻi he toafá ʻi he ngaahi taʻu ʻe 40 ʻo ʻikai ko hona foʻui. Kapau naʻe ʻiloʻi ʻe he kau ʻIsilelí ʻa e talanoa ki he ngaahi ʻahiʻahi ʻo Siopé pea mo e ikuʻanga ʻene moʻuí, ʻoku ʻikai ha veiveiua naʻe tokoniʻi ai kinautolu, pehē foki ki he kau ʻIsileli ʻi he ngaahi toʻutangata ka hokó, ke mahinoʻi ʻa e tupuʻanga tefito ʻo e faingataʻá. Naʻe toe lava ke nau mahinoʻi lelei ange ai ʻa e ʻuhinga ʻoku fakaʻatā ai ʻe he ʻOtuá ʻa e faingataʻá mo e lahi ʻene fakamahuʻingaʻi ʻa e anga-tonu mo e faitōnunga ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá.
Faai atu pē, ko e kau ʻIsileli naʻa nau nofo pōpula fuoloa ʻi ʻIsipité, naʻe lava ke nau maʻu ʻaonga mei hono ʻiloʻi ʻa e meʻa naʻe hoko kia Siopé (Sio ki he palakalafi 6)
7-8. ʻE lava fēfē ke tokoni ʻa e tohi ʻa Siopé ki he faʻahinga ʻo kitautolu ʻoku faingataʻaʻiá? Lave ki ha hokosia.
7 Founga ʻe lava ke tau maʻu ʻaonga aí. Ko e meʻa fakamamahí, ko e tokolahi ʻi he ʻahó ni kuo mole ʻenau tui ki he ʻOtuá koeʻuhí ʻoku ʻikai ke nau mahinoʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku hoko ai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku koví ki he kakai leleí. Fakakaukau ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Hazelb mei Luanitā. ʻI heʻene kei siʻí, naʻá ne tui ki he ʻOtuá. Ka naʻe liliu leva ʻa e ngaahi meʻá. Naʻe vete ʻa ʻene ongo mātuʻá, pea naʻe iku atu ai ki hono ʻohake ia ʻe heʻene tamai-uá, ʻa ia naʻá ne ngaohikoviʻi ia. ʻI heʻene taʻu hongofulu tupú, naʻe tohotohoʻi ia. ʻI he ʻalu ʻa Hazel ki hono feituʻu faiʻanga lotú ki ha fakafiemālié, naʻe ʻikai ke ne maʻu mei ai ha meʻa. Ki mui ai, naʻe fai ʻe Hazel ha tohi ki he ʻOtuá. Naʻá ne pehē ai: “ʻE ʻOtua, naʻá ku lotu kiate koe, naʻá ku feinga ke fai ʻa e meʻa ʻoku leleí, ka naʻá ke totongi ʻa e leleí ʻaki ʻa e koví. Te u mavahe meiate koe he taimí ni, pea ʻoku ou palani ke fai ha meʻa pē te ne ʻai au ke u fiefia.” He mamahi ē ko hotau lotó ʻi he sio ki he kakai, hangē ko Hazel, kuo taki atu ke nau tui ko e ʻOtuá ʻa e tupuʻanga ʻo ʻenau faingataʻaʻiá!
8 Kae kehe, kuo tau ako mei he talanoa ʻi he tohi ʻa Siopé ʻoku ʻikai ko e ʻOtuá ʻa e tupuʻanga ʻo e faingataʻá—ko Sētane! Kuo tau toe ako ke ʻoua ʻe fakamahalo ko e faʻahinga ʻoku faingataʻaʻiá ʻoku nau utu pē ʻa e meʻa naʻa nau toó. ʻOku tala mai ʻi he Folofolá ko e “ngaahi taimi faingataʻa mo e ngaahi meʻa ʻoku hoko taʻeʻamanekina” ʻe lava ke ne uesia ha taha pē ʻi ha faʻahinga taimi pē. (Tml. 9:11; Siope 4:1, 8) Pea kuo tau ako ʻi heʻetau kātekina faitōnunga ʻa e ngaahi ʻahiʻahí, ʻoku tau ʻoatu ai kia Sihova ha tali ki he luma ʻa Sētané. ʻOku tokoni ia ki hono taukapoʻi Hono ongoongó. (Siope 2:3; Pal. 27:11) ʻOku ʻikai ke tau fakamaʻamaʻaʻi ʻa e meʻa kuo tau akó—ko e ngaahi vavanga ko ení ʻokú ne ʻai ke tau malava ʻo ʻiloʻi ʻa e moʻoni fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻoku tau faingataʻaʻia ai mo e faʻahinga ʻoku tau ʻofa aí. Ki mui ai, naʻe ako ʻa Hazel mo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová pea hoko ʻo mahinoʻi ʻoku ʻikai ko e ʻOtuá naʻá ne fakatupunga ʻene faingataʻaʻiá. Naʻá ne pehē: “Naʻá ku huaʻi hoku lotó kotoa ki he ʻOtuá ʻi he lotu. Naʻá ku tala ange kia Sihova ʻi he taimi naʻá ku tala ange ai te u mavahe meiate iá, ko hono moʻoní naʻe ʻikai ke u mavahe meiate ia. He ko ē, naʻe ʻikai ke u ʻiloʻi moʻoni ia. Ko eni ʻoku ou mahinoʻi ʻoku ʻofa ʻa Sihova ʻiate au. Ko ʻeku toki maʻu eni ʻa e fiefiá mo e fiemālié.” He houngaʻia ē ko kitautolu ke ʻiloʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku fakaʻatā ai ʻe he ʻOtuá ʻa e faingataʻá! Tau lāulea angé he taimí ni ki he founga ʻe lava ke tokoniʻi fakafoʻituitui ai kitautolu ʻe he talanoa ʻo Siopé lolotonga ʻa e ngaahi ʻahiʻahí.
FOUNGA ʻOKU TOKONIʻI AI KITAUTOLU ʻE HE TALANOA ʻO SIOPÉ KE KĀTAKÍ
9. ʻE anga-fēfē haʻo fakamatalaʻi ʻa Siope ʻi heʻene tangutu ʻi he efú? (Sēmisi 5:11)
9 Sioloto atu kia Siope ʻi heʻene tangutu toko taha ʻi he efú, ʻo ʻufiʻufi ʻe he ngaahi hangatāmakí hono sinó pea langa lahi. Naʻe takatakaʻuli ʻa hono kilí mo mafohifohi pea naʻá ne tutue ʻaupito. ʻI he ongosia fakaesino, ʻoku hā mahino ko e meʻa pē naʻe malava ke fai ʻe Siopé ko hono vaku hono sinó ʻaki ʻa e mapakiʻi ipu ʻumea pea fakahaaʻi ʻa e mamahi ʻi hono tuʻungá. Ka naʻe ʻikai ke foua pē ʻe Siope ʻa e ʻahiʻahí, naʻá ne kātaki. (Lau ʻa e Sēmisi 5:11.) Ko e hā naʻá ne tokoniʻi ʻa Siope ke kātakí?
10. Ko e hā ʻa e faʻahinga vahaʻangatae naʻe maʻu ʻe Siope mo Sihová? Fakamatalaʻi.
10 Naʻe fakahaaʻi ʻe Siope ʻene ngaahi ongoʻí kia Sihova. (Siope 10:1, 2; 16:20) Ko e fakatātaá, ʻoku tala mai ʻi he vahe 3 naʻe lāunga mamahi ʻa Siope fekauʻaki mo e ngaahi fakatamaki naʻe tō kiate iá, ʻa ia naʻá ne maʻuhala ʻo pehē ko e fakatupunga ʻe Sihova. ʻI ha holongā fakakikihi leva mo hono ngaahi kaungāmeʻa ʻe toko tolú naʻe taukapoʻi mālohi ʻe Siope ʻene anga-tonú, ʻo faʻa fakahanga ʻene ngaahi talí kia Sihova. ʻOku hā mei he ngaahi lea ʻa Siopé naʻá ne vakai kiate ia ʻi ha taimi naʻá ne māʻoniʻoni ange ʻi he ʻOtuá. (Siope 10:1-3; 32:1, 2; 35:1, 2) Neongo ia, ko hono moʻoní, naʻá ne fakahaaʻi ko ʻene ngaahi feinga ke taukapoʻi ʻene anga-tonú naʻe faʻa iku atu ki he “lea taʻefakakaukauʻí.” (Siope 6:3, 26) ʻI he vahe 31, ʻoku tau lau ai naʻe lea ʻa Siope ʻokú ne loto ke fakaʻataʻatā ʻe he ʻOtuá hono ongoongó. (Siope 31:35) Ko e moʻoni, naʻe hala hono kounaʻi ʻe Siope ha tali hangatonu mei he ʻOtuá ki he ʻuhinga ʻene faingataʻaʻiá.
11. Naʻe anga-fēfē fakafeangai ʻa Sihova ki he tali ʻa Siope fekauʻaki mo ʻene anga-tonú?
11 ʻI he fakakaukau atu ki aí, ʻoku lava ke tau sio ko e kōlenga vavale ʻa Siopé naʻe tapua mei ai ʻene līʻoa taʻemauea kia Sihová mo e ʻamanaki taʻeueʻia kuo pau pē ʻe ʻiloʻi ʻe he ʻOtuá ʻene anga-tonú. ʻI he faai atu pē ʻo fai ʻe Sihova ha tali kia Siope mei ha loto taufa, naʻe ʻikai ke Ne ʻoatu ha fakaikiiki ki he ʻuhinga ʻo e faingataʻaʻia ʻa Siopé. Pea naʻe ʻikai ke Ne fakahalaiaʻi ʻa e lāunga ʻa Siopé pe lave ki heʻene toutou fakahaaʻi ʻene tonuhiá. ʻI hono kehé, naʻe fakahinohinoʻi ʻe Sihova ʻa Siope ʻo hangē ko e fai ʻe ha tamai ki hano foha. Pea ko e founga totonú ia. Ko hono olá, naʻe fakahaaʻi anga-fakatōkilalo ʻe Siope ʻa e siʻisiʻi fau ʻa e meʻa naʻá ne ʻiló pea naʻá ne fakatomala ʻi heʻene ngaahi lea taʻefakakaukauʻí. (Siope 31:6; 40:4, 5; 42:1-6) Naʻe mei lava fēfē ke maʻu ʻaonga ʻa e kakai ʻi he kuohilí mei he talanoa ko ení, pea ʻe lava fēfē ke tau maʻu ʻaonga mei ai ʻi he ʻahó ni?
12. Naʻe mei lava fēfē ke maʻu ʻaonga ʻa e kau ʻIsilelí mei he talanoa ʻo Siopé?
12 Founga naʻe mei maʻu ʻaonga ai ʻa e kau ʻIsilelí. Naʻe mei lava ke ako ʻa e kau ʻIsilelí mei he meʻa naʻe hoko kia Siopé. Fakakaukau ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Mōsesé. Naʻe pau ke ne kātekina ha ngaahi faingataʻa lahi, siva ʻa e ʻamanakí mo e fakalotosiʻi ʻi heʻene taki ʻa e puleʻanga ʻo ʻIsilelí. ʻI he kehe mei he kau ʻIsileli angatuʻú, ʻa ia naʻa nau faʻa lāunga ʻo fakafepaki kia Sihova, naʻe ʻave ʻe Mōsese ʻene ngaahi hohaʻá kia Sihova. (ʻEki. 16:6-8; Nōm. 11:10-14; 14:1-4, 11; 16:41, 49; 17:5) Naʻe toe fiemaʻu kia Mōsese ke kātaki ʻi hono fakatonutonuʻi iá. Ko e fakatātaá, ʻi he ʻapitanga ʻa e kau ʻIsilelí ʻi Kētesí, mahalo ʻi he taʻu hono 40 ʻenau hē holo ʻi he toafá, naʻe “lea taʻefakakaukau [ʻa Mōsese] ʻaki hono loungutú” pea ʻikai ke ne fakahīkihikiʻi ʻa e huafa ʻo Sihová. (Saame 106:32, 33) Ko e olá, naʻe ʻikai ke fakaʻatā ʻe Sihova ʻa Mōsese ke hū ki he Fonua ʻo e Talaʻofá. (Teu. 32:50-52) Kuo pau pē naʻe fakalotomamahi ʻa e akonaki ko ení kia Mōsese; neongo ia, naʻá ne tali anga-fakatōkilalo ia. Ko e talanoa fekauʻaki mo Siopé naʻe mei lava ke ne tokoniʻi ʻa e ngaahi toʻutangata ʻo ʻIsileli ʻi he kahaʻú ke kātekina ʻa e ngaahi ʻahiʻahi naʻa nau fehangahangai mo iá. ʻI he fakalaulauloto ki he talanoá, ko e faʻahinga faitōnungá ʻe lava ke nau ako ʻa e founga ke fakahaaʻi ai ʻenau ngaahi ongoʻí kia Sihova mo e founga ke fakaʻehiʻehi ai mei hono fakatonuhiaʻi kinautolu ʻi hono ʻaó. Naʻe lava ke nau toe ako ki he founga ke tali anga-fakatōkilalo ai ʻa e akonaki ʻa Sihová.
13. ʻE lava fēfē ke tokoniʻi kitautolu ʻe he talanoa ʻo Siopé ke kātakí? (Hepelū 10:36)
13 Founga ʻe lava ke tau maʻu ʻaonga aí. ʻI he tuʻunga ko e kau Kalisitiane, ʻoku tau fiemaʻu foki ʻa e kātakí. (Lau ʻa e Hepelū 10:36.) Ko e fakatātaá, ko e niʻihi ʻo kitautolu ʻoku tau fekuki mo ha palopalema fakaesino pe fakaeongo, ko ha tuʻunga faingataʻa ʻi he fāmilí, ko e mole ha taha ʻofeina pe ko ha palopalema mafatukituki kehe. Pea ʻi he taimi ʻe niʻihi, ko e ngaahi lea pe tōʻonga ʻa e niʻihi kehé te ne ʻai nai hotau tuʻungá ke toe faingataʻa ange ke kātekina. (Pal. 12:18) Kae kehe, ʻoku akoʻi mai ʻi he tohi ʻa Siopé ʻe lava ke tau fakahaaʻi ʻetau ngaahi ongoʻi loloto tahá kia Sihova, ʻo falala pau te ne fanongo mai kiate kitautolu. (1 Sio. 5:14) Heʻikai ke ne fakahalaiaʻi kitautolu kapau ko ʻetau ngaahi hū tōtōaki loto-moʻoní ʻoku faʻa aafe ki he “lea taʻefakakaukauʻí,” ʻo hangē ko ia naʻe hoko kia Siopé. ʻI hono kehé, ʻe foaki mai ʻe he ʻOtuá ʻa e mālohi mo e poto ʻoku tau fiemaʻu ke kātaki aí. (2 Kal. 16:9; Sēm. 1:5) ʻOkú ne toe ʻomai nai ʻa e fakatonutonu ʻoku tau fiemaʻú, ʻo hangē ko ia naʻá ne fai kia Siopé. ʻOku toe akoʻi mai ʻi he tohi ʻa Siopé ʻa e founga ke kātaki ai kapau ʻoku tau maʻu ha faleʻi pe akonaki mei he Folofola ʻa Sihová, ko ʻEne kautahá pe ngaahi kaumeʻa matuʻotuʻá. (Hep. 12:5-7) Hangē pē ko e maʻu ʻaonga ʻa Siope mei heʻene tali anga-fakatōkilalo ʻa e fakatonutonu naʻá ne maʻú, ʻoku tau maʻu ʻaonga ʻi he taimi ʻoku tau fakaʻatā ai kitautolu ke fakatonutonú. (2 Kol. 13:11) He ngaahi lēsoni ʻaonga ē ʻoku tau ako meia Siopé! Tau lāulea angé he taimí ni ki he founga ʻe lava ke tau ngāueʻaki ai ʻa e talanoa ʻo Siopé ke tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé.
NGĀUEʻAKI ʻA E TOHI ʻA SIOPÉ KE TOKONIʻI ʻA E NIʻIHI KEHÉ
14. Ko e hā ʻa e fakaʻuhinga ʻe lava ke tau ngāueʻaki ʻi he ngāue fakafaifekaú ke fakamatalaʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku tau faingataʻaʻia aí?
14 Kuo faifai ange peá ke fetaulaki mo ha taha naʻá ne ʻeke atu pe ko e hā ʻoku tau faingataʻaʻia aí? Naʻe anga-fēfē hoʻo tali ʻene fehuʻí? Naʻá ke fakamatala nai ki he meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohi Tapú fekauʻaki mo e meʻa naʻe hoko ʻi he ngoue ʻo ʻĪtení. Mahalo naʻá ke kamataʻaki ʻa e lave kia Sētane, ko ha laumālie fulikivanu, naʻá ne tala ki he ʻuluaki ongo meʻa fakaetangatá ha loi ʻa ia naʻe taki atu ai kinaua ke angatuʻu ki he ʻOtuá. (Sēn. 3:1-6) Naʻá ke fakamatala leva ʻi he hili ʻa e angatuʻu ʻa ʻĀtama mo ʻIví, naʻe kamata ke fonu ʻa e māmaní ʻi he faingataʻá mo e maté. (Loma 5:12) Fakaʻosí, naʻá ke fakamatalaʻi nai ʻoku fakaʻatā ʻe he ʻOtuá ha taimi feʻunga ke fakamoʻoniʻi ai ʻa e loi ʻa Sētané pea ke fakamafola ʻa e ongoongo lelei ko e faʻahinga ʻo e tangatá ʻi he kahaʻú te nau toe haohaoa. (Fkh. 21:3, 4) Ko ha founga lelei eni ke fakaʻuhinga ai ʻi he fehuʻí, pea ʻe lava ke taki atu ia ki ha ola lelei.
15. ʻE anga-fēfē nai ʻetau ngāueʻaki ʻa e tohi ʻa Siopé ke tokoniʻi ha taha ʻokú ne ʻeke pe ko e hā ʻoku tau faingataʻaʻia aí? (Sio foki ki he fakatātaá.)
15 Fakakaukau ki ha fakaʻuhinga ʻe taha te ke loto nai ke fakakau ʻi hoʻo fetalanoaʻakí mei he tohi ʻa Siopé. Te ke kamata nai ʻaki hono fakaongoongoleleiʻi ʻa e tokotahá ʻi heʻene ʻeke ha fehuʻi mohu ʻuhinga pehē. Peá ke tala ange leva ko Siopé, ʻa ia ko ha tangata faitōnunga naʻe tofanga ʻi ha faingataʻa lahi, naʻá ne ʻohake ʻa e fakakaukau meimei tatau. Naʻe aʻu ʻo ne tui ko e ʻOtuá naʻá ne fakatupunga ʻene mamahí. (Siope 7:17-21) Mahalo pē ʻe maongo ki he tokotaha ʻokú ke talanoa ki aí ʻa hono ʻiloʻi naʻe talu ʻa e fifili ʻa e kakai ʻi he kuohilí ki he fehuʻi tatau. Hokó, ʻe lava ke ke fakamatalaʻi fakapotopoto naʻe ʻikai ko e ʻOtuá ka ko e Tēvoló naʻá ne fakatupunga ʻa e faingataʻaʻia ʻa Siopé. Naʻe fai ia ʻe he Tēvoló ʻi heʻene feinga ke fakamoʻoniʻi ʻoku tauhi pē ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ki he ʻOtuá ʻi ha ngaahi ʻuhinga siokita. Te ke toe tala ange nai neongo naʻe ʻikai ko e ʻOtuá naʻá ne fakatupunga ʻa e faingataʻaʻia ʻa Siopé, naʻá ne fakaʻatā ia, ʻo fakahaaʻi ai ʻoku falala ʻa e ʻOtuá ʻe fakamoʻoniʻi ʻe he faʻahinga faitōnunga ʻo e tangatá ʻoku hala ʻa Sētane. Fakaʻosí leva, ʻe lava ke ke fakamatalaʻi naʻe faai atu pē ʻo tāpuakiʻi ʻe he ʻOtuá ʻa Siope ki heʻene nofoʻaki faitōnungá. Ko ia ʻe lava ke tau fakafiemālieʻi ʻa e niʻihi kehé ʻaki hono fakapapauʻi ange ʻoku ʻikai tupu ʻa e faingataʻá meia Sihova.
ʻE lava fēfē ke ke ngāueʻaki ʻa e tohi ʻa Siopé ke fakapapauʻi ki he niʻihi kehé ʻoku ʻikai “fai ʻe he ʻOtuá ha tōʻonga fulikivanu”? (Sio ki he palakalafi 15)
16. Lave ki ha hokosia ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e founga ʻe lava ke tokoniʻi ai ʻe he tohi ʻa Siopé ha taha ʻoku faingataʻaʻia.
16 Fakakaukau ki he founga naʻe tokoniʻi ai ʻe he tohi ʻa Siopé ʻa Mario. ʻI he ʻaho ʻe taha ʻi he 2021, naʻe faifakamoʻoni ai ha tuofefine ʻi he telefoní. ʻI heʻene fuofua talanoa kia Mario, naʻá ne vahevahe kiate ia ha veesi Tohi Tapu pea fakamatalaʻi ʻoku ʻikai ngata pē ʻa e fanongo mai ʻa e ʻOtuá ki heʻetau ngaahi lotú ka ʻokú ne toe ʻomai ha kahaʻu mo ha ʻamanaki. ʻI heʻene ʻeke kia Mario pe ko e hā ʻene fakakaukaú, naʻá ne tala ange naʻá ne lolotonga fai ʻene kiʻi tohi ki hono fāmilí ka ne taonakita pea mo ʻene tā angé. Naʻe pehē ʻe Mario, “ʻOku ou tui ki he ʻOtuá, ka naʻá ku fifili ʻi he pongipongí ni pe kuó ne liʻaki au.” ʻI he tā hono ua kiate iá naʻe taki atu ʻa e lāuleá ki he faingataʻaʻia ʻa Siopé. Naʻe fili leva ʻa Mario ke ne lau kotoa ʻa e tohi ʻa Siopé. Ko ia naʻe ʻave kiate ia ʻe he tuofefiné ha link ki he Liliu Tohi Tapu ʻo e Māmani Foʻoú ʻo e Tohi Tapu Māʻoniʻoní. Ko e hā ʻa e olá? Naʻe tali ʻe Mario ha ako Tohi Tapu pea fiefia ke ako lahi ange fekauʻaki mo e ʻOtua ʻofa ʻokú ne mahuʻingaʻia ʻiate iá.
17. Ko e hā ʻokú ke houngaʻia ai ʻia Sihova ʻi heʻene fakakau ʻa e tohi ʻa Siopé ʻi Heʻene Folofola fakamānavaʻí? (Siope 34:12)
17 ʻOku hā mahino, ko e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻoku ʻi ai hono mālohi lahi ke tokoniʻi ʻa e kakaí, kau ai ʻa e faʻahinga ʻoku faingataʻaʻiá. (Hep. 4:12) He houngaʻia ē ko kitautolu ʻi hono fakakau ʻe Sihova ʻa e talanoa ʻa Siopé ʻi Heʻene Folofola fakamānavaʻí! (Siope 19:23, 24) ʻOku fakapapauʻi mai ʻi he tohi ʻa Siopé kiate kitautolu “ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai fai ʻe he ʻOtuá ha tōʻonga fulikivanu.” (Lau ʻa e Siope 34:12.) ʻOku toe akoʻi mai ai ʻa e ʻuhinga ʻoku fakaʻatā ai ʻe he ʻOtuá ʻa e faingataʻá pea mo e founga ʻe lava ke tau kātekina ai iá. Pea ʻokú ne tokoniʻi kitautolu ke fakafiemālieʻi ʻa e faʻahinga ʻoku faingataʻaʻiá. ʻI he kupu hono hokó ʻe lāulea ai ki he ngaahi vavanga fakaefakakaukau mei he tohi ʻa Siopé, hangē ko e founga ke ʻoatu ai ha faleʻi ola lelei.
HIVA 156 ʻI he Tui Mālohí
a ʻOku hā mahino naʻe moʻui ʻa Siope mei he vahaʻa taimi ʻo e mate ʻa e faitōnunga ko Siosifá (1657 K.M.) ki hono fakanofo ʻo Mōsese ko e taki ʻo ʻIsilelí (1514 K.M. nai). ʻOku ngalingali ko e fetalanoaʻaki ʻi he vahaʻa ʻo Sihova mo Sētané pea mo e ngaahi ʻahiʻahi naʻe fehangahangai mo Siopé naʻe hoko lolotonga ʻa e taimi ko ení.
b Kuo liliu ʻa e ngaahi hingoa ʻe niʻihi.