KUPU AKO 50
HIVA 48 ʻAʻeva Fakaʻaho mo Sihova
Faʻifaʻitaki ki he Anga-Fakatōkilalo ʻa Sihová
“Mou hoko ko e kau faʻifaʻitaki ki he ʻOtuá, ʻi he tuʻunga ko ʻene fānau ʻofeina.”—ʻEF. 5:1.
TAUMUʻÁ
Ke ako ki he founga ʻaonga ʻe fā ke faʻifaʻitaki ai ki he anga-fakatōkilalo ʻa Sihová.
1. Ko e hā ʻoku fakaofo ai ʻa e anga-fakatōkilalo ʻa Sihová?
ʻI HOʻO vakai ki he kakai ʻoku nau maʻu ha mafai ʻi he ʻahó ni, ʻoku haʻu ki hoʻo fakakaukaú ʻa e ʻulungaanga ko e anga-fakatōkilaló? Ngalingali pē ʻikai. Neongo ia, ko Sihova ʻa e māfimafi-aoniú, ʻokú ne anga-fakatōkilalo. (Saame 113:5-8) Ko e anga-fakatōkilaló ʻoku hā sino mai ia ʻi he ʻulungaanga ʻo Sihová; ʻoku ʻikai ha fakaʻilonga ʻe taha ʻo e ʻafungí ʻiate ia. ʻE ʻaonga kiate kitautolu ke lāulea ki ha tafaʻaki ʻe fā ʻo e ʻulungaanga fakaʻofoʻofa ʻo Sihová pea vakai ki he founga ʻoku tapua mai ai ʻi he ʻulungaanga taki taha ʻa ʻene anga-fakatōkilaló. Te tau toe lāulea ki he founga naʻe faʻifaʻitaki ai ʻa Sīsū ki he anga-fakatōkilalo ʻene Tamaí. ʻI hono sivisiviʻi ʻa e ngaahi tafaʻaki ko ení, ʻe tokoniʻi ai kitautolu ke ʻunuʻunu ofi ange kia Sihova pea faʻifaʻitaki ki heʻene anga-fakatōkilaló ʻi ha founga lahi ange.
ʻOKU FOTUNGOFUA ʻA SIHOVA
2. Ko e hā ʻoku fakaeʻa mai ʻi he Saame 62:8 fekauʻaki mo Sihová? (Sio foki ki he fakatātā.)
2 Ko e kakai pōlepolé ʻoku ʻikai ke nau faʻa fotungofua. Ko ʻenau tōʻonga fakafuofuolahí te ne ʻai ʻa e niʻihi kehé ke nau toumoua ke fakaofiofi kiate kinautolu pe fakaʻehiʻehi fakaʻaufuli meiate kinautolu. He kehe ē ko Sihova! Koeʻuhi ʻoku anga-fakatōkilalo ʻetau Tamai fakahēvaní, ʻokú ne fakaafeʻi kitautolu ke fakaofiofi kiate ia pea tala ange ʻa e ngaahi meʻa ʻokú ne lōmekina ʻetau fakakaukaú mo e lotó. (Lau ʻa e Saame 62:8.) Hangē pē ko ha tamai tokanga ʻokú ne mateuteu ke fanongo ki he ngaahi hohaʻa ʻene fānaú, ʻoku loto moʻoni ʻa Sihova ke fanongo ki he ngaahi lotu ʻa ʻene kau lotú. Ko hono moʻoní, naʻá ne ʻai ke hiki ʻa e lahi ʻo e ngaahi lotu ko ení ʻi he Tohi Tapú. ʻOku fakahaaʻi ai ʻa e lahi ʻene fotungofuá. (Sios. 10:12-14; 1 Sām. 1:10-18) Kae fēfē kapau ʻoku tau ongoʻi ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻoku ʻikai ke tau tuha ke fakaofiofi kia Sihova?
ʻI he faʻifaʻitaki kia Sihová, ʻoku fanongo anga-fakatōkilalo ha tamai ki hono kiʻi foha, ʻa ia naʻá ne maumauʻi ha vaasi lolotonga ʻene vaʻingá (Sio ki he palakalafi 2)
3. Ko e hā ʻoku lava ai ke ke fakapapauʻi ʻoku loto ʻa Sihova ke ke fakaofiofi maʻu pē kiate ia ʻi he lotú?
3 ʻE lava ke tau fakaofiofi kia Sihova ʻi he lotu neongo kapau ʻoku tau ongoʻi ʻoku ʻikai ke tau tuha mo ʻene ʻofá. Ko e hā ʻe lava ai ke tau lea peheé? ʻI he talanoa fakatātā ʻa Sīsū ki he foha molé, naʻá ne fakahoa ʻa Sihova ki ha tamai manavaʻofa ʻa ia ko hono foha fakatomalá naʻá ne ongoʻi ʻoku ʻikai ke ne taau ke tali ia ki he fāmilí. Naʻe anga-fēfē fakafeangai ʻa e tamaí ʻi he foki ʻa hono fohá ki ʻapí? Naʻe pehē ʻe Sīsū ʻi he fakatokangaʻi atu pē ʻe he tamaí ʻa hono fohá, ko e tamaí naʻá ne “lele ʻo fāʻofua ʻiate ia mo ʻuma lolomi kiate ia.” (Luke 15:17-20) ʻOku hangē ʻa Sihova ko e tamai ko iá. ʻI heʻene fanongo pē ki he lotu ʻa e faʻahinga tāutaha ʻa ia ʻoku mafesi mo lavea honau lotó ʻi hono lōmekina ʻe he ongoʻi halaiá pe hohaʻá, ʻoku ueʻi ia ʻe heʻene anga-fakatōkilaló ke tuku taha ʻene tokangá kiate kinautolu. (Tangi. 3:19, 20) ʻOku ueʻi ʻe he manavaʻofá ʻa Sihova, pea ʻokú ne lele kiate kinautolu, hangē ko e laú, ke fakafiemālieʻi mo fakapapauʻi ange ʻa ʻene mēsí mo e ʻofá. (ʻAi. 57:15) ʻOku anga-fēfē “lele mai kiate kitautolu” ʻa Sihova ʻi he ʻaho ní? ʻOkú ne faʻa fai ia fakafou ʻi he kau mātuʻá, ngaahi mēmipa tui ʻo e fāmilí, pea mo e kaungālotu kehé. (Sēm. 5:14, 15) ʻOku tokonaki mai ʻe Sihova ʻa e tokoni ko ení koeʻuhí ʻokú ne loto ke tau ofi kiate ia.
4. Naʻe anga-fēfē hono fakahāhā ʻe Sīsū naʻá ne fotungofuá?
4 ʻOku faʻifaʻitaki ʻa Sīsū ki heʻene Tamaí. Hangē ko ʻene Tamaí, ʻoku anga-fakatōkilalo ʻa Sīsū. Ko hono olá, ʻi he taimi naʻá ne ʻi māmani aí, naʻe ongoʻi fiemālie ʻa e kakaí ke fakaofiofi kiate ia. Naʻa nau ongoʻi tauʻatāina ke ʻeke kiate ia ha ngaahi fehuʻi. (Mk. 4:10, 11) Ko ia ʻi heʻene fakaʻatā kinautolu ke nau fakamatala ki ha meʻa, naʻa nau tala ange kiate ia ʻa e anga ʻo ʻenau ongoʻi moʻoní. (Māt. 16:13-16) Pea ʻi heʻenau fai ha ngaahi fehālaakí naʻe ʻikai ke nau manavahē; he naʻa nau ʻilo ko Sīsuú naʻá ne anga-lelei, mohu meesi mo anga-kātaki. (Māt. 17:24-27) ʻOku mahuʻinga ke fakatokangaʻi koeʻuhí ko e hanganaki faʻifaʻitaki ʻa Sīsū ki heʻene Tamaí, naʻe hoko ai ʻa hono kau muimuí ʻo ʻiloʻi lelei ange ʻa Sihova. (Sione 14:9) Naʻa nau ako ko Sihová naʻe ʻikai haʻane tatau ʻe taha mo e kau taki lotu anga-fefeka, pōlepole mo fakamāmāhuʻi ʻo e taimi ko iá. ʻI hono kehé, naʻá ne anga-fakatōkilalo mo fotungofua.
5. ʻE lava fēfē ke tokoniʻi kitautolu ʻe he anga-fakatōkilaló ke tau hoko ʻo fotungofua ange?
5 ʻE lava fēfē ke tau faʻifaʻitaki kia Sihova? ʻI hono fakatupulekina ʻa e anga-fakatōkilaló, te tau hoko ai ʻo fotungofua ange. Ko e anga-fakatōkilaló te ne taʻofi kitautolu mei he hoko ʻo meheka, hīkisia mo taʻefakamolemole—ko e ngaahi ʻulungaanga ʻokú ne ʻai ke fakamamaʻo ʻa e niʻihi kehé meiate kitautolu. Ka ko e anga-fakatōkilaló te ne tokoniʻi kitautolu ke tau hoko ʻo anga-lelei, kātaki mo fakamolemole—ko e ngaahi ʻulungaanga ʻokú ne tohoakiʻi mai ʻa e niʻihi kehé kiate kitautolu. (Kol. 3:12-14) ʻOku tautefito ʻa e fiemaʻu ki he kau mātuʻá ke nau hoko ʻo fotungofua. Ko e moʻoni, ke nau hoko ʻo fotungofuá, ʻoku fiemaʻu ke nau ʻi ai tonu mo e fanga tokouá. ʻOku ʻuhinga ení ʻoku nau feinga mālohi ke maʻu ʻa e fakatahá mata ki he mata, kae ʻikai ke maʻu ia fakafou ʻi he tā vitioó kapau ʻoku ʻikai fiemaʻu. Pea ʻoku nau feinga ke ngāue fakataha mo e fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné ʻi he ngāue fakafaifekau fale-ki-he-falé, kapau ʻoku fakaʻatā ʻe honau tuʻungá. ʻI hono ʻiloʻi lelei ange ʻe he faʻahingá ni ʻa e kau mātuʻá, te nau ongoʻi fiemālie ke kumi tokoni kiate kinautolu ʻo ka fiemaʻu.
ʻOKU FAKAʻATUʻI ʻA SIHOVA
6-7. ʻOmai ha fakatātā ʻo e founga naʻe ʻulutukua ai ʻa Sihova ki he kole ʻene kau sevānití.
6 Ko e kakai pōlepole tokolahi ʻoku nau fakafeangai taʻefakaʻatuʻi ki he niʻihi kehé. Ka koeʻuhi ʻoku anga-fakatōkilalo ʻa Sihova, ʻokú ne fakaʻatuʻi pe ʻulutukua—neongo ʻokú ne māʻolunga ange ʻi he tokotaha kotoa ʻi he founga kotoa pē. Fakakaukau ki he anga ʻene fakafeangai ki he tuofefine ʻo Mōsesé, ʻa Meliame. Naʻá ne lāunga mo ʻĒlone fekauʻaki mo Mōsese, ʻa ia ko ha fakafofonga ʻa Sihova. Ko ia, ʻi ha ʻuhinga, naʻe fakahāhā ʻe Meliame ʻa e taʻefakaʻapaʻapa kia Sihova. Ko hono olá, naʻe houhau ʻa Sihova ʻia Meliame pea taaʻi ia ʻaki ʻa e kiliá. Ka ʻi he tautapa ʻa ʻĒlone maʻaná pea kōlenga ʻa Mōsese kia Sihova ke ne fakamoʻui hono tuofefiné, naʻe anga-fēfē tali ki ai ʻa e ʻOtuá? Naʻe ʻikai ke pōlepole ʻa e ʻOtuá ʻo pipiki pē ki he fakamaau naʻá ne fai kiate iá. Koeʻuhí ko e anga-fakatōkilalo ʻa Sihová, naʻá ne ʻulutukua ʻaki ʻene fakamoʻui ʻa Meliame.—Nōm. 12:1-15.
7 Naʻe toe fakahāhā ʻe Sihova ʻa e anga-fakatōkilaló ʻi heʻene fakafeangai kia Tuʻi Hesekaiá. Fakafou ʻi he palōfita ʻa Sihová, naʻá ne fakahā ki he tuʻí te ne mate. Naʻe tangi-ʻa-loʻimata ʻa Hesekaia ʻo kōlenga kia Sihova ke fakamoʻui ia. ʻI he tali ki aí, naʻe meesi ʻa Sihova ʻo tānaki atu ʻa e taʻu ʻe 15 ki he moʻui ʻa e tuʻí. (2 Tuʻi 20:1, 5, 6) ʻIo, ʻoku ueʻi ʻe he anga-fakatōkilaló ʻa Sihova ke ne hoko ʻo manavaʻofa mo ʻulutukua.
8. Ko e hā ʻa e fakatātā ʻokú ne fakahaaʻi ʻoku fakaʻatuʻi ʻa Sīsuú? (Maʻake 3:1-6)
8 ʻOku faʻifaʻitaki ʻa Sīsū ki heʻene Tamaí. ʻI he ʻi māmani ʻa Sīsuú, naʻá ne fakaʻatuʻi ʻo ʻikai taʻofi ha lelei mei he niʻihi kehé ʻi he taimi naʻa nau fiemaʻu aí. Ko e fakatātaá, naʻá ne fakamoʻui ʻa e kakaí ʻi he Sāpaté neongo ʻa e fakafepaki mei hono kau fakafepaki loto-fefeká. (Lau ʻa e Maʻake 3:1-6.) ʻOku hokohoko atu ʻa e fakaʻatuʻi ʻa Sīsuú ʻi hono tuʻunga ko e ʻulu ʻo e fakatahaʻanga Kalisitiané. Ko e fakatātaá, ʻi hono fakahoko ʻe ha tokotaha ʻi he fakatahaʻangá ha angahala mamafa, ʻokú ne anga-kātaki kiate ia, ʻo ʻoange ʻa e faingamālie feʻunga ke fakatonutonu hono ʻalungá.—Fkh. 2:2-5.
9. ʻE lava fēfē ke tau fakatupulekina mo fakahāhā ʻa e fakaʻatuʻí? (Sio foki ki he fakatātaá.)
9 ʻE lava fēfē ke tau faʻifaʻitaki kia Sihova? Kuo pau ke tau ngāue anga-fakatōkilalo ke fakatupulekina ʻa e founga fakaefakakaukau mo e tōʻonga fakaʻatuʻi ʻa Sihová. (Sēm. 3:17) Ko e fakatātaá, ko e ngaahi mātuʻa anga-fakaʻatuʻi, kae ʻikai fakangofua tavalé, ʻoku ʻikai ke nau ʻamanekina ha meʻa lahi ange mei he meʻa ʻoku malava ʻe heʻenau fānaú. ʻOku fakatātaaʻi lelei ia ʻe Sēkope, hangē ko ia ʻoku hā ʻi he talanoa ʻi he Sēnesi 33:12-14. Ko e ngaahi mātuʻa anga-fakatōkilalo mo fakaʻatuʻí ʻoku totonu ke nau feinga ke fakaʻehiʻehi mei hono fakahoa taʻetotonu ʻenau fānaú. Kuo pau foki ki he kau mātuʻa Kalisitiané ke nau hoko ʻo fakaʻatuʻi. Ko e founga ʻe taha ʻe lava ke nau fai ai ení ko e ʻulutukua ki he fili ʻa e tokolahi taha ʻi he kulupu ʻo e kau mātuʻá ʻi he taimi ʻoku ʻikai ke maumauʻi ai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapú. (1 Tīm. 3:2, 3) Pea ko kitautolu kotoa ʻe lava ke tau feinga ke mahinoʻi ʻa e anga ʻo e vakai ʻa e niʻihi kehé neongo kapau ʻoku kehe ʻetau vakai ki he ngaahi meʻá. (Loma 14:1) ʻIo, ʻoku totonu ki he tokotaha kotoa ʻi he fakatahaʻangá ke tuku ke hoko ʻene “fakaʻatuʻí ʻo ʻiloʻi ʻe he tangata kotoa pē.”—Fil. 4:5, fkm. ʻi lalo.
ʻOku fakaʻatuʻi ha tamai ʻi he meʻa ʻokú ne ʻamanekina mei heʻene fānaú ʻi he ngāue fakafaifekaú (Sio ki he palakalafi 9)
ʻOKU ANGA-KĀTAKI ʻA SIHOVA
10. ʻI he ngaahi founga fē kuo fakahāhā ai ʻe Sihova ʻa e anga-kātakí?
10 Mahalo kuó ke fakatokangaʻi ko e kakai pōlepolé ʻoku ʻikai ke nau saiʻia ke tatali. Ko e hīkisiá ʻokú ne ʻai ke nau taʻekātaki. He kehe ē ko ia meia Sihova, ʻa e faʻifaʻitakiʻanga lelei taha ʻo e anga-kātakí! Ko e fakatātaá, ʻi he ʻaho ʻo Noá, naʻe fakahaaʻi ʻe Sihova te Ne tatali ʻi he taʻu ʻe 120 ki muʻa ke ne fakaʻauha ʻa e fulikivanú. (Sēn. 6:3) Naʻe maʻu ʻe Noa ʻa e taimi ke ʻohake ʻene fānaú pea langa ʻa e ʻaʻaké ʻi he tokoni hono fāmilí. Ki mui ai, ko e fakafofonga fakaeʻāngelo ʻo Sihová naʻá ne fanongo anga-kātaki ʻi hono fakafehuʻi ia ʻe ʻĒpalahame fekauʻaki mo hono fakaʻauha ʻo Sōtoma mo Komolá. Ko ha tokotaha pōlepole te ne tali nai, ‘Ko hai koe ke ke fakafehuʻi au!’ Ka ʻi he faʻifaʻitaki kia Sihová, naʻe anga-kātaki ʻa e ʻāngelo ko iá kia ʻĒpalahame.—Sēn. 18:20-33.
11. Hangē ko ia ʻoku fakahaaʻi ʻi he 2 Pita 3:9, ko e hā ʻoku fakahāhā ai ʻe Sihova ʻa e anga-kātakí ʻi hotau taimí?
11 ʻOku toe fakahaaʻi anga-fakatōkilalo ʻe Sihova ʻa e anga-kātakí ʻi hotau taimí. ʻOkú ne tatali ki heʻene taimi kotofá ke ʻomai ʻa e ngataʻangá. Ko e hā ʻokú ne anga-kātaki aí? “Koeʻuhí ʻoku ʻikai te ne finangalo ke fakaʻauha ha taha ka ʻokú ne finangalo ke aʻusia ʻe he tokotaha kotoa ʻa e fakatomalá.” (Lau ʻa e 2 Pita 3:9.) Kuo hoko ʻa e anga-kātaki ʻa Sihová ko e koto kulanoa? ʻIkai! Kuo tohoakiʻi ʻa e laui miliona ʻo e faʻahinga loto-totonú kiate ia. Pea ʻoku tau ʻamanaki ʻe fai pehē ha toe laui miliona ʻi he kahaʻú. Neongo ia, ʻoku fakangatangata pē ʻa e anga-kātaki ʻa Sihová. ʻOku ʻofa ʻa Sihova ʻi he kakaí, ka ʻoku ʻikai ke ne fakangofua tavale. Heʻikai ke ne fakaʻatā ʻa e faʻahinga fulikivanú ke nau ʻi ai ai pē ʻo taʻengata.—Hap. 2:3.
12. ʻOku anga-fēfē ʻa e faʻifaʻitaki ʻa Sīsū ki he anga-kātaki ʻa Sihová?
12 ʻOku faʻifaʻitaki ʻa Sīsū ki heʻene Tamaí. ʻI he laui afeʻi taʻu, kuo faʻifaʻitaki ʻa Sīsū ki he anga-kātaki ʻa Sihová. Naʻe sio ʻa Sīsū ki hono lauʻikovi loi ʻe Sētane fakatouʻosi ʻa Sihova mo e faʻahinga faitōnunga ʻo e tangatá. (Sēn. 3:4, 5; Siope 1:11; Fkh. 12:10) Naʻe toe sio tonu ʻa Sīsū ki he faingataʻaʻia lahi ʻa e kakaí. Sioloto atu ki he lahi ʻo ʻene holi ke “veteki ʻa e ngaahi ngāue ʻa e Tēvoló”! (1 Sio. 3:8) Ko e hā ʻokú ne tokoniʻi ʻa Sīsū ke tatali anga-kātaki ke fakaʻatā ia ʻe Sihova ke fakaʻauha fakaʻaufuli ʻa e ngaahi ngāue ʻa e Tēvoló? Ko e ʻuhinga ʻe taha ko ʻene anga-fakatōkilaló. ʻOku ʻiloʻi ʻe Sīsū ko Sihova pē kuó ne kotofa ʻa e taimi ke fakahoko ai ʻa e ngaahi meʻá.—Ngā. 1:7.
13. Naʻe anga-fēfē hono fakahāhā ʻe Sīsū ʻa e anga-kātaki ki heʻene kau ʻapositoló, pea ko e hā hono ʻuhingá?
13 ʻI he ʻi māmani ʻa Sīsuú, naʻá ne anga-kātaki foki ki heʻene kau ʻapositoló. Ko e fakatātaá, ʻi he toutou fekīhiaki ʻa e kau ʻapositoló pe ko hai ʻoku lahi taha ʻiate kinautolú, naʻe ʻikai ke foʻi ʻa Sīsū ʻiate kinautolu. ʻI hono kehé, naʻe hokohoko atu ʻene anga-kātakí. (Luke 9:46; 22:24-27) Naʻá ne falala ʻe ʻi ai ʻa e taimi te nau fai ʻa e ngaahi liliu naʻe fiemaʻú. Kuó ke toutou fakahoko ʻa e fehālaaki tatau? Kapau ko ia, ʻikai ʻokú ke houngaʻia ke maʻu ha Tuʻi anga-fakatōkilalo mo anga-kātaki ʻokú ne pule hifo kiate koe?
14. ʻE lava fēfē ke tau fakatupulekina ʻa e anga-kātakí?
14 ʻE lava fēfē ke tau faʻifaʻitaki kia Sihova? ʻI heʻetau fakatupulekina “ʻa e fakakaukau ʻa Kalaisí,” te tau hoko ai ʻo fakakaukau pea ngāue ʻo hangē ko Sihová. (1 Kol. 2:16) ʻE lava fēfē ke tau mahinoʻi lelei ange ʻa e fakakaukau ʻa Kalaisí? ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi sitepu pau ke tau fou ai. Kuo pau ke tau lau ʻa e Ngaahi Kōsipelí. ʻE fiemaʻu leva ʻa e taimi ke tau fakakaukauloto ai ki he anga hono fakaeʻa ʻe he fakamatala naʻa tau laú ʻa e fakakaukau ʻa Sīsū ki he ngaahi meʻá. Pea ʻoku ʻikai ha veiveiua, kuo pau ke tau kole kia Sihova ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau fakakaukauloto ki he founga fakaefakakaukau anga-fakatōkilalo ʻa Sīsuú. ʻI heʻetau fakatupulekina ʻa e fakakaukau ʻa Kalaisí, te tau hoko ange ai ʻo hangē ko e ʻOtuá ʻaki hono fakahāhā ʻa e anga-kātaki lahi ange fakatouʻosi kiate kitautolu tonu pea ki hotau kaungātuí.—Māt. 18:26-30, 35.
ʻOKU FAKANGEINGEIAʻI ʻE SIHOVA ʻA E FAʻAHINGA MĀʻULALÓ
15. Kuo anga-fēfē hono fakahoko ʻe Sihova ʻa e ngaahi lea ʻi he Saame 138:6?
15 Lau ʻa e Saame 138:6. Ko ha monū ia ki he faʻahinga anga-fakatōkilaló ke ʻiloʻi ʻe he Hau ʻo e ʻunivēsí! Fakakaukau ki ha faʻifaʻitakiʻanga ʻe niʻihi ʻo e kakai māʻulalo kuo fakangeingeiaʻi ʻe Sihova ʻi he faai mai ʻa e ngaahi senitulí. Ko e niʻihi ʻo kinautolu ʻoku ʻikai nai ke tau faʻa fakakaukau ki ai, ka ʻoku fakakau kinautolu ʻi he Tohi Tapú. Naʻe fakamānavaʻi ʻe Sihova ʻa Mōsese ke ne hiki ʻa e hingoa ʻo ha tauhi ko Tēpola, ʻa ia naʻá ne moʻui lolotonga ʻa e taimi ʻo e kau pēteliaké. Naʻá ne ngāue faitōnunga fakatouʻosi ki he fale ʻo ʻAisake mo Sēkopé ʻi ha taʻu ʻe 125 nai! Neongo ʻoku ʻikai ke lahi ʻa e meʻa ʻoku tau ʻiloʻi fekauʻaki mo e fefine mateaki ko ení, naʻe fakapapauʻi ʻe Sihova ke hiki ʻi he lēkooti fakamānavaʻí ʻa e lahi hono ʻofeina iá. (Sēn. 24:59; 35:8, fkm. ʻi lalo) ʻI he laui senituli ki mui ai, naʻe ʻohake ʻe Sihova ʻa Tēvita, ko ha kiʻi tamasiʻi tauhi-sipi, pea fakanofo ia ko e tuʻi ʻo e puleʻanga ʻo ʻIsilelí. (2 Sām. 22:1, 36) Taimi nounou hili hono ʻaloʻi ʻo Sīsuú, naʻe fekauʻi atu ʻe he ʻOtuá ha kau ʻāngelo ke nau fakalāngilangiʻi ha kau tauhi-sipi anga-fakatōkilalo ʻaki hono tuku ke nau fuofua ʻiloʻi kuo ʻaloʻi ʻa e Mīsaia ki he kahaʻú ʻi Pētelihema. (Luke 2:8-11) Pea ʻi hono ʻave ʻe Siosifa mo Mele ʻa Sīsū ki he temipalé, naʻe fakangeingeiaʻi ʻe Sihova ʻa e taʻumotuʻa ko Simione mo ʻAná ʻaki hono fakahaaʻi ange ʻa Hono ʻAló kiate kinaua. (Luke 2:25-30, 36-38) ʻIo, “neongo ʻoku māʻolunga ʻa Sihova, ʻokú ne tokaʻi ʻa e tokotaha anga-fakatōkilaló”!
16. Naʻe anga-fēfē faʻifaʻitaki ʻa Sīsū ki he founga ʻoku fakafeangai ai ʻene Tamaí ki he niʻihi kehé?
16 ʻOku faʻifaʻitaki ʻa Sīsū ki heʻene Tamaí. Hangē ko ʻene Tamaí, ko Sīsū naʻá ne fakangeingeiaʻi ʻa e kakai anga-fakatōkilaló. Naʻá ne akoʻi ki he kakai ‘taʻeako mo lāuvalé’ ʻa e ngaahi moʻoni fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. (Ngā. 4:13; Māt. 11:25) Naʻe toe fakamoʻui ʻe Sīsū ʻa e puké pea naʻá ne fai ia ʻi ha founga naʻá ne fakangeingeiaʻi ai kinautolu. (Luke 5:13) ʻI he pō fakaʻosi ki muʻa peá ne pekiá, naʻe fakahoko ʻe Sīsū ʻa e ngafa ʻo ha sevāniti ʻaki ʻene fufulu ʻa e vaʻe ʻene kau ʻapositoló. (Sione 13:5) Pea ki muʻa ke ne ʻalu hake ki hēvaní, naʻá ne fakangeingeiaʻi ʻa e kotoa hono kau muimui anga-fakatōkilaló ʻi he taimi ko iá mo ia ʻi he kahaʻú, ʻaki hono ʻoange kiate kinautolu ʻa e ngāue mahuʻinga taha ʻe lava ke maʻu ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá—ko hono tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ke maʻu ʻa e moʻui taʻengatá.—Māt. 28:19, 20.
17. ʻE lava fēfē ke tau fakangeingeiaʻi ʻa e niʻihi kehé? (Sio foki ki he fakatātaá.)
17 ʻE lava fēfē ke tau faʻifaʻitaki kia Sihova? ʻOku tau fakangeingeiaʻi ʻa e kakaí ʻi heʻetau vahevahe atu ʻa e ongoongo leleí ki he tokotaha kotoa ʻoku fiefanongó, neongo pe ko e hā honau puipuituʻá, lanu honau kilí pe tuʻunga fakaakó. Pea ʻoku tau fakangeingeiaʻi hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné ʻi he taimi ʻoku tau vakai ai ʻoku nau māʻolunga ange ʻiate kitautolú, tatau ai pē pe ko e hā ha ngaahi malava pe monū ʻoku tau maʻu nai. (Fil. 2:3) ʻOku fiefia ʻa Sihova ʻi heʻetau “takimuʻa” anga-fakatōkilalo ʻi hono fakahāhā ʻa e fefakaʻapaʻapaʻakí ʻi he founga ko ení pea ʻi he ngaahi founga kehe.—Loma 12:10; Sēf. 3:12.
ʻOku tau faʻifaʻitaki ki he anga-fakatōkilalo ʻa Sihová ʻi heʻetau vahevahe ʻa e ongoongo leleí ki he faʻahinga kakai kotoa pē (Sio ki he palakalafi 17)a
18. Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻokú ke loto ai ke faʻifaʻitaki ki he anga-fakatōkilalo ʻa Sihová?
18 ʻI heʻetau feinga ke faʻifaʻitaki ki he anga-fakatōkilalo ʻetau Tamai fakahēvani ʻofá, te tau hoko ai ʻo fotungofua, fakaʻatuʻi mo anga-kātaki lahi ange. Pea te tau fakangeingeiaʻi ai ʻa e niʻihi kehé, ʻo hangē ko Sihová. ʻOfa ke hoko ʻetau ngaahi feinga ke ʻunuʻunu ofi ki hotau ʻOtua anga-fakatōkilaló ko ha meʻa ke ne ʻai kitautolu ke tau mahuʻinga ange ʻi heʻene vakaí!—ʻAi. 43:4.
HIVA 159 ʻOange kia Sihova ʻa e Lāngilangí
a FAKAMATALA ʻO E FAKATĀTĀ: Ko ha fanga tuofāfine ʻoku nau faʻifaʻitaki anga-fakatōkilalo kia Sihova ʻi heʻenau akoʻi ha kau pōpula.