Ko Fē ʻe Lava Ke U Maʻu mei Ai ʻa e ʻAmanakí?
Tali ʻa e Tohi Tapú
ʻOku loto ʻa e ʻOtuá ke ne ʻomai kiate kitautolu “ha kahaʻu mo ha ʻamanaki,”a ko e lau ia ʻa e Tohi Tapú. (Selemaia 29:11) Ko e moʻoni, ko e ʻuhinga ʻe taha naʻe ʻomai ai ʻe he ʻOtuá kiate kitautolu ʻa e Tohi Tapú koeʻuhí “fakafou ʻi he fakafiemālie mei he Folofolá ke tau maʻu ai ha ʻamanaki.” (Loma 15:4) Hangē ko ia te tau sio ki aí, ko e tataki fakapotopoto mei he Tohi Tapú ʻokú ne ʻomai kiate kitautolu ha ʻamanaki ʻaki hono tokoniʻi kitautolu ke tau fekuki mo e ngaahi palopalema fakaʻahó, lolotonga ia ʻoku ne talaʻofa mai ha ʻamanaki fakaofo ki he kahaʻú.
ʻI he peesi ko ení
ʻOku anga-fēfē hono ʻomai ʻe he Tohi Tapú kiate kitautolu ha fakakaukau fakatuʻamelié?
Ko e hā ʻa e ʻamanaki ʻoku ʻomai ʻe he Tohi Tapú ki he kotoa ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá?
ʻOku anga-fēfē hono ʻomai ʻe he Tohi Tapú kiate kitautolu ha fakakaukau fakatuʻamelié?
ʻAki ia hono fakahaaʻi mai ʻa e ngaahi founga ʻaonga ʻe lava ke tau fai ke fakaleleiʻi ai ʻetau moʻuí, ʻe lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he Tohi Tapú ke tau maʻu ha fakakaukau fakatuʻamelie. Tau lāulea angé ki ha ngaahi fakatātā ʻe niʻihi ʻo e meʻá ni.
Hanga ki he Tohi Tapú ki ha tataki ʻaonga. ʻOku pehē ʻe he Saame 119:105: “Ko hoʻo folofolá ko ha tūhulu ki hoku vaʻé, mo ha maama ki hoku halá.” Ko ha maama ʻoku ulo kakaha ʻe lava ke ne fakahoko ha meʻa ʻe ua. ʻE lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau sio ki he meʻa ʻoku ʻi muʻa ʻiate kitautolú mo e meʻa ʻoku mamaʻo atú. ʻI he tuʻunga meimei tatau, ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu ʻaongá ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau lava ʻo fekuki lavameʻa mo e ngaahi palopalema lolotongá ʻaki hono ʻomai ha fakakaukau fakatuʻamelie ʻi he ʻaho taki taha. Ko e ngaahi akonaki Fakatohitapú ʻe lava ke ne fakafoki mai hotau mālohí pea “ʻokú ne ʻai ʻa e lotó ke fiefia.” (Saame 19:7, 8) ʻI he taimi tatau, ʻoku fakamaama mai ʻi he Tohi Tapú ʻa e ngaahi taumuʻa fakaofo ʻa e ʻOtuá ki he kahaʻu ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá pea mo e māmaní. Ko e ʻamanaki ko iá ʻe lava ke ne ʻomai kiate kitautolu ʻa e fiefia mo e fiemālie tuʻuloa.
Fakaʻatā ʻa e niʻihi kehé ke nau tokoniʻi koe. ʻI he taimi ʻoku hā ngali ʻoku ʻikai ha ʻamanaki ki hotau tuʻungá, te tau hehema nai ke fakamamaʻo mei hotau fāmilí pe ngaahi kaumeʻá. ʻOku fakahaaʻi mai ʻi he Tohi Tapú ko ha fili taʻefakapotopoto ia, he ʻe malava ke tau fai ʻa e ngaahi fili mo e ngaahi tōʻonga fakavalevale. (Palōveepi 18:1) Ko hotau ngaahi ʻofaʻangá ʻe lava ke nau hoko ko ha tākiekina tuʻumaʻu. Te nau maʻu nai ha ngaahi fokotuʻu ʻaonga ki he founga ke fekuki ai mo ha ngaahi tuʻunga faingataʻa. (Palōveepi 11:14) ʻI ha tuʻunga, ʻe lava nai ke nau fakafiemālieʻi mo ʻai kitautolu ke tau fiefia pea ʻomai kiate kitautolu ʻa e mālohi ke tau kītaki kae ʻoua kuo lelei ange ʻa e ngaahi tuʻungá.—Palōveepi 12:25.
Lotu ki he ʻOtuá. ʻOku pehē ʻi he Tohi Tapú: “Lī hoʻo kavengá kia Sihova, pea te ne tokoniʻi koe. ʻE ʻikai ʻaupito te ne tuku ʻa e tokotaha māʻoniʻoní ke ne tō.”b (Saame 55:22) ʻOku ui totonu ʻa Sihova ko e ‘ʻOtua ʻa ia ʻokú ne foaki mai ʻa e ʻamanakí.’ (Loma 15:13) ʻE lava ke ke lotu kiate ia fekauʻaki mo e “kotoa hoʻomou loto-hohaʻá,” pea falala pau ʻoku ne tokanga mai kiate koe. (1 Pita 5:7, fakamatala ʻi lalo) Ko hono moʻoní, ʻoku pehē ʻi he Tohi Tapú: “Te ne ʻai kimoutolu ke mou tuʻu maʻu, te ne ʻai kimoutolu ke mou mālohi, te ne fokotuʻu kimoutolu ʻi ha makatuʻunga mālohi.”—1 Pita 5:10.
Fakaʻatā ʻa e ngaahi ʻahiʻahí ke ne fakaivimālohiʻi hoʻo ʻamanakí. ʻOku talaʻofa mai ʻi he Tohi Tapú: “Ko e tokotaha ʻoku fanongo [ki he ‘Otuá] te ne nofo malu pea ʻe ʻikai fakahohaʻasi ia ʻe he tailiili ki he faingataʻá.” (Palōveepi 1:33) Ko ha fefine ko Margaret mei ʻAositelēlia, naʻe mole ʻa e konga lahi ʻo ʻene koloá ʻi he taimi naʻe taaʻi ai ʻe ha saikolone ʻa hono falé. ʻI he ʻikai siva ai ʻene ʻamanakí, naʻá ne ako ha lēsoni mahuʻinga—ko e koloa fakamatelié ʻe lava ke ʻauha ngofua. ʻI he hili iá, naʻá ne fakapapauʻi lahi ange ke tokangataha ki he ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga moʻoní—ko hono fāmilí mo e ngaahi kaumeʻá, ko hono vahaʻangatae mo e ʻOtuá mo e ʻamanaki ʻoku ʻomai ʻe he Tohi Tapú.—Saame 37:34; Sēmisi 4:8.
Ko e hā ʻa e ʻamanaki ʻoku ʻomai ʻe he Tohi Tapú ki he kotoa ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá?
ʻOku talaʻofa mai ʻi he Tohi Tapú ha kahaʻu fisifisimuʻa ki he faʻahinga ʻo e tangatá pea ki he māmaní. Ko e kahaʻu ko iá ʻoku vavé ni ke hoko mai. Ko hono moʻoní, ko e ngaahi palopalema ʻoku fehangahangai mo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻi he ʻaho ní ʻoku fakahaaʻi mai ai ʻoku tau lolotonga moʻui ʻi he “ngaahi ʻaho fakaʻosí” ʻo e fokotuʻutuʻu ko ení. (2 Tīmote 3:1-5) ʻOku vavé ni, ke puleʻi kakato ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi meʻa kotoa ʻi he māmaní pea toʻo ʻosi atu ʻa e fakamaau taʻetotonú mo e faingataʻaʻiá. Te ne fakahoko ia fakafou ʻi ha founga-pule naʻe ui ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. (Taniela 2:44; Fakahā 11:15) Naʻe lave ʻa Sīsū ki he founga-pule fakahēvani ko iá ʻi heʻene sīpinga lotú: “Ke hoko mai ho Puleʻangá. Ke fai ho finangaló . . . ʻi māmani.”—Mātiu 6:9, 10.
Kuo fakahaaʻi māʻalaʻala mai ʻi he Tohi Tapú ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá ki he faʻahinga ʻo e tangatá. Fakatokangaʻi ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi palopalema ʻe toʻo atu ʻe he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá:
ʻE ʻikai ke toe ʻi ai ha fiekaia. “ʻE tuku mai ʻe he māmaní hono fua.”—Saame 67:6.
ʻE ʻikai ke toe ʻi ai ha mahamahaki. “ʻE ʻikai ha taha ʻoku nofo ai te ne pehē: ʻOku ou puke.’”—ʻAisea 33:24.
ʻE ʻikai ke toe ʻi ai ha mate. Ko e ʻOtuá “te ne holoholo ʻa e loʻimata kotoa pē mei honau matá [faʻahinga ʻo e tangatá], pea ʻe ʻikai ke toe ʻi ai ha mate, pe ha mamahi pe ha tangi pe ha langa. Kuo mole atu ʻa e ngaahi meʻa muʻá.”—Fakahā 21:3, 4.
a ʻOku tau ʻamanaki ki ha meʻa ʻoku tau holi ki ai pea tui ʻe lava ke tau maʻu ia. Ko e ʻamanakí ʻe lava foki ke hoko ia ko e meʻa ʻoku tau fakatuʻotuʻa atu ki ai pe ko ha meʻa ke ʻamanaki ki ai.
b Ko e Sihová ko e huafa ia ʻo e ʻOtuá ʻoku fakahaaʻi ʻi he Tohi Tapú.—Saame 83:18.