ʻOku Tauʻi ʻe he Meʻa ʻOku Akoʻi mei he ʻOtuá ʻa e Meʻa ʻOku Akoʻi mei he Kau Tēmeniō
“E he ae niihi mei he tui . . . o tokaga ki he gaahi laumalie fakahala, moe gaahi akonaki oe kau tevolo.”—1 TĪMOTE 4:1, PM.
1. Ko e hā ʻa e tau ʻoku lotolotoi ai ʻa e kau Kalisitiané?
FAKAʻUTA ATU ki hoʻo moʻuí mo hoʻo nofo pē ʻi ha feituʻu ʻoku fai ai pē ʻa e taú. ʻE fēfē ʻa hoʻo ongoʻí ʻi he ʻalu ʻo mohe mo hoʻo kei fanongo pē ki he pā ʻa e meʻafaná pea ʻi he ʻā haké ʻoku kei ongo mai pē ʻa e ngaahi meʻafana fonuá? Ko e meʻa pango ia, he ko e ngaahi feituʻu ʻe niʻihi ʻi he māmaní, ko e anga ia ʻo e moʻui ʻa e kakaí. Ka, ʻi he ʻuhinga fakalaumālie, ko e founga ia ʻoku moʻui ai ʻa e kau Kalisitiane kotoa pē. ʻOku nau ʻi he lotolotonga ʻo ha tau lahi kuo meimei taʻu ʻe 6,000 ʻa hono faí pea kuo fakaʻau ke lahi ange ʻa hono fai ʻi hotau ʻahó ni. Ko e hā ʻa e tau ko ʻeni kuo mātuʻaki fuoloa hono faí? Ko e tauʻi ʻe he moʻoní ʻa e loí, ko e tauʻi ʻe he ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he ʻOtuá ʻa e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he kau tēmenioó. ʻOku ʻikai ko hano fakalahiʻi ia ke ui ʻa e tau ko ʻení—ʻi he fekauʻaki mo e faʻahi ʻe taha ʻo e taú—ko e fepaki anga-fakamamahi lahi taha mo fakatuʻutāmaki lahi taha ia ʻi he hisitōlia ʻo e kakaí.
2. (a) Fakatatau kia Paula, ko e hā ʻa e ongo faʻahi ʻokú na fepaki? (e) Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻa Paula ki he “tui”?
2 Naʻe lave ʻa e ʻaposetolo ko Paulá ki he ongo faʻahi ʻo e fepaki ko ʻení ʻi heʻene tohi kia Tīmoté: “Ka oku lea fakabatonu mai ae Laumalie, e he ae niihi mei he tui i he gaahi kuoga fakamui, o tokaga ki he gaahi laumalie fakahala, moe gaahi akonaki oe kau tevolo [“tēmeniō,” NW].” (1 Tīmote 4:1, PM) Fakatokangaʻi ko e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he kau tēmenioó ʻe toe mālohi ange ʻene tākiekiná tautefito ki he “gaahi kuoga fakamui.” ʻI he vakai mei he ngaahi ʻaho ʻo Paulá, ʻoku tau moʻuí ni ʻi ha kuonga fakamui pehē. Fakatokangaʻi foki, ko e meʻa kuo fakafepaki ki he ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he kau tēmenioó, ko e “tui.” ʻOku ʻuhinga heni ʻa e “tui” ki he ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he ʻOtuá, ʻa ia kuo makatuʻunga ia ʻi he folofola fakamānavaʻi ʻa e ʻOtuá ʻoku ʻi he Tohi Tapú. Ko e tui peheé ʻoku fakatupu-moʻui. ʻOkú ne akoʻi ha Kalisitiane ke ne fai ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá. Ko e moʻoni ia ʻoku fakaiku atu ki he moʻui taʻe ngatá.—Sione 3:16; 6:40.
3. (a) Ko e hā ʻa e meʻa ʻoku hoko ki he faʻahinga kuo lavea ʻi he tau ʻa e moʻoní mo e loí? (e) Ko hai ʻokú ne fakatupunga ʻa e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he kau tēmenioó?
3 Ko ha faʻahinga pē ʻoku nau mavahe mei he tuí ʻoku ʻikai te nau maʻu ʻa e moʻui taʻe ngatá. Ko e faʻahinga ia kuo lavea ʻi he tau ʻoku faí. Ko ha nunuʻa fakamamahi ē ke fakaʻatā kita ke takiheeʻi ʻe he ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he kau tēmenioó! (Mātiu 24:24) ʻOku malava fēfē ke tau fakaʻehiʻehi tāutaha mei he hoko ko e kau lavea ʻi he taú ni? ʻI hono talitekeʻi fakaʻaufuli ʻa e ngaahi meʻa loi ko ʻeni ʻoku akoʻi maí, ʻa ia ʻokú ne fakahoko pē ʻe ia ʻa e taumuʻa ʻa e “ʻeiki ʻo e kau tevolo,” ko Sētane ko e Tēvoló. (Mātiu 12:24) ʻOku ʻikai ko ha meʻa ke ofo ai, ko e loi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mai ʻe Sētané, koeʻuhi he ko Sētané ko e “loi ia, moe tamai o ia.” (Sione 8:44, PM) Fakatokangaʻi ʻa ʻene pōtoʻi ʻi hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi loí ke takihalaʻi ai ʻa ʻetau ʻuluaki ongo mātuʻá.
Kuo Fakaeʻa ʻa e Ngaahi Meʻa ʻOku Akoʻi mei he Kau Tēmenioó
4, 5. Ko e hā ʻa e loi naʻe tala ʻe Sētane kia ʻIví, pea ko e hā naʻe mātuʻaki fulikivanu ai iá?
4 ʻOku hiki ʻi he Tohi Tapú ʻi he Sēnesi 3:1-5 ʻa e ngaahi meʻa naʻe hokó. ʻI hono ngāueʻaki ha ngata, naʻe lea atu ai ʻa Sētane ki he fefine ko ʻIví ʻo ne ʻeke ange kiate ia: “ʻOku moʻoni koā kuo folofola ʻe he ʻOtua ke ʻoua te mo kai mei he ʻakau kehekehe ʻo e ngouetapu?” ʻOku ʻikai ke hā ngali kovi ʻa e fehuʻí ia, ka toe sio ange ki ai. “ʻOku moʻoni koā?” Naʻe ʻai ʻe Sētane ke hā mei he anga ʻo ʻene fehuʻí naʻá ne ʻohovale, ʻoku hangē pē ko haʻane pehē, ‘Ko e hā ʻoku leaʻaki ai ʻe he ʻOtuá ha meʻa pehē?’
5 ʻI he ʻikai ke fakamahaloʻi ha meʻa kovi kia Sētané, naʻe fakahāhā ʻe ʻIvi ko e meʻa pē ia naʻe hokó. Naʻá ne ʻilo ʻa e meʻa ʻoku akoʻi mei he ʻOtuá ʻo kau ki he meʻa ko ʻení, ko e meʻa naʻe tala ʻe he ʻOtuá ia kia ʻĀtamá te na mate ʻo kapau te na kai mei he ʻakau ʻo e ʻilo ʻo e leleí mo e koví. (Sēnesi 2:16, 17) ʻOku hā mahino ko e fehuʻi ʻa Sētané naʻá ne fakatupu ʻa e tokanga ʻa ʻIvi ki ai, ko ia naʻá ne fakaongo ʻo aʻu ki he poini tefito ʻa Sētané: “Pea pehe ʻe he Ngata ki he fefine, ʻE ʻikai ʻaupito te mo mate.” Ko ha meʻa fulikivanu ē ke leaʻaki! Naʻe tukuakiʻi ʻe Sētane ʻa Sihova, ʻa ia ko e ʻOtua ʻo e moʻoní, ko e ʻOtua ʻo e ʻofá, ko e Toko Taha Fakatupú, ʻo pehē ko ha toko taha loi ki heʻene fānau ʻi he faʻahinga ʻo e tangatá!—Sāme 31:5; 1 Sione 4:16; Fakahā 4:11.
6. ʻI he founga fē naʻe poleʻi ai ʻe Sētane ʻa e lelei pea mo e tuʻunga hau ʻo Sihová?
6 Ka naʻe toe lahi ange ʻa e meʻa naʻe leaʻaki ʻe Sētané. Naʻá ne hoko atu: “Kae kehe, ʻoku meaʻi ʻe he ʻOtua ko e ʻaho te mo kai ai ʻe ʻa ai homo mata, pea te mo hoko ke hange ko e ʻOtua, hoʻomo ʻilo ʻa e lelei mo e kovi.” Fakatatau kia Sētane, ko Sihova ko e ʻOtuá—ʻa ia naʻá ne tokonaki mai ʻo fuʻu hulu ki heʻetau ʻuluaki ongo mātuʻá—naʻá ne loto ke toʻo meiate kinaua ha meʻa lelei. Naʻe loto ʻa Sihova ke taʻofi kinaua ke ʻoua te na hoko ko e ongo ʻotua. Ko ia, naʻe poleʻi ʻe Sētane ʻa e lelei ʻo e ʻOtuá. Naʻá ne toe poupouʻi foki ʻa e fakafiemālieʻi pē kita pea mo hono taʻe tokaʻi fakakaukauʻi pē ʻa e ngaahi lao ʻa e ʻOtuá, ʻo ne pehē ko e fai ʻo e founga ko ʻení ʻe maʻu ai ha ʻaonga. Ko hono moʻoní, naʻe poleʻi ʻe Sētane ʻa e tuʻunga hau ʻo e ʻOtuá ki Heʻene ngaahi ngāue fakaefakatupú tonu, ʻo ne pehē ʻoku ʻikai ke maʻu ʻe he ʻOtuá ʻa e totonu ke ne ʻai ha ngaahi fakangatangata ki he meʻa ʻoku fai ʻe he tangatá.
7. Naʻe ʻuluaki fanongoa ʻa e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he kau tēmenioó ʻanefē, pea ʻi he founga fē ʻoku meimei tatau ai kinautolu mo e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi ʻi he ʻaho ní?
7 ʻI he ngaahi lea ko ia ʻa Sētané, naʻe kamata ai ke ongona ʻa e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he kau tēmenioó. Ko e ngaahi meʻa kovi ko ʻeni kuo akoʻí ʻoku nau kei poupouʻi pē ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni meimei tatau pē ʻoku taʻe tokaʻi ai ʻa e ʻOtuá. Ko Sētane, ʻa ia ʻoku kau fakataha mo ia he taimí ni ʻa e ngaahi meʻa moʻui kehe ʻi he laumālié kuo angatuʻú, ʻokú ne kei poleʻi pē ʻa e totonu ʻa e ʻOtuá ke ne fokotuʻu ha ngaahi tuʻunga ki he meʻa ʻoku faí, ʻo tatau tofu pē mo ia naʻá ne fai ʻi he ngoue ko ʻĪtení. ʻOkú ne kei fakakikihi ʻoku taʻe ʻaonga ʻa e tuʻunga hau ʻo Sihová pea ʻokú ne feinga ke tākiekina ʻa e kakaí ke nau talangataʻa ki heʻenau Tamai fakahēvaní.—1 Sione 3:8, 10.
8. Ko e hā naʻe mole meia ʻĀtama mo ʻIvi ʻi ʻĪtení, ka naʻe lava fēfē ke fakamoʻoniʻi naʻe moʻoni ʻa Sihova?
8 ʻI he ʻuluaki fepaki tonu ko ia ʻi he tau ʻa e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he ʻOtuá mo e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he kau tēmenioó, naʻe hala ai ʻa e fili naʻe fai ʻe ʻĀtama mo ʻIví ʻo mole ai meiate kinaua ʻa ʻena ʻamanaki ki he moʻui taʻe ngatá. (Sēnesi 3:19) ʻI he faai mai ʻa e taimí pea fakaʻau ke taʻe ʻaonga ʻa hona sinó, naʻe feʻunga ʻānoa pē ʻa hono fakapapauʻi kiate kinaua pe ko hai naʻe loí pea mo ia naʻá ne tala ʻa e moʻoní ʻi ʻĪtení. Kae kehe, ʻi he ngaahi taʻu ʻe laui teau ki muʻa ke na mate ʻi he tuʻunga fakakakanó, naʻá na hoko ko e ʻuluaki ongo meʻa naʻe lavea ʻi he tau ʻa e moʻoní mo e loí ʻi hono fakamāuʻi kinaua ʻe hona Toko Taha Fakatupú, ko e Matavai ʻo e moʻuí ʻo pehē ʻoku ʻikai taau kinaua ke moʻui. Ko e taimi ia naʻá na mate ai ʻi he tuʻunga fakalaumālie.—Sāme 36:9; fakafehoanaki mo ʻEfesō 2:1.
Ko e Ngaahi Meʻa ʻOku Akoʻi mei he Kau Tēmenioó ʻi he ʻAhó Ni
9. Ko e hā hono lahi ʻa e lavameʻa ʻa e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he kau tēmenioó ʻi he faai mai ʻo e ngaahi senitulí?
9 ʻOku hangē ko ia kuo tohi ʻi he tohi Fakahaá, naʻe ʻave ʻa e ʻaposetolo ko Sioné ʻi he tākiekina mei he ʻOtuá ki he “ʻaho ʻo e ʻEiki,” ʻa ia naʻe kamata ʻi he 1914. (Fakahā 1:10) ʻI he taimi ko iá naʻe lī hifo ai mei hēvani ʻa Sētane mo ʻene kau tēmenioó ki he māmaní—ko e fakaholomui lahi ia ki he toko taha fakafepaki ko ʻeni ki hotau Toko Taha Fakatupu Fakaofó. Naʻe ʻikai ke toe ongona ʻa hono leʻó ʻi hēvani ʻi hono toutou fai ʻa e ngaahi talatalaaki ʻo kau ki he kau sevāniti ʻa Sihová. (Fakahā 12:10) Ka, ko e hā ʻa e fakalakalaka kuo fai ʻe he ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he kau tēmenioó ʻi he māmaní talu mei ʻĪteni? ʻOku pehē ʻe he fakamatalá: “Pea naʻe kapusi ʻa e Talakoni lahi, ʻa ia ko e Ngata ʻo ono ʻaho, ʻa e toko taha ʻoku ui ko e Tevolo mo Setane, ʻa e toko taha ʻoku ne kākāʻi ʻa mamani kātoa.” (Fakahā 12:9, fakaʻītali ʻamautolu.) Ko ha tō lahi ē ʻa e māmaní hono kotoa ʻi he ngaahi loi ʻa Sētané! Tā neʻineʻi ke ui ʻa Sētane ko e “ʻeiki ʻo e maama ko eni”!—Sione 12:31; 16:11.
10, 11. Ko e hā ʻa e ngaahi founga ʻoku mālohi ai ʻa Sētane mo ʻene kau tēmenioó ʻi he ʻaho ní?
10 Naʻe fakahā ʻe Sētane ko e moʻoni kuo ikuʻi ia ʻi he ʻosi ʻa hono tuli ia mei hēvaní? ʻIkai ʻaupito! Kuó ne loto-ʻalovili ke hanganaki fai tau pē mo e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he ʻOtuá pea mo kinautolu ʻoku nau pipiki ki aí. ʻI he ʻosi pē ʻa hono tuli hifo ia mei hēvaní, naʻe hokohoko atu ʻe Sētane ʻa ʻene feingataú: “Pea naʻe ʻita ʻa e Talakoni [ko Sētane] ki he fefine, pea ne ʻalu mei ai ke fai tau mo hono toe ʻo e hako ʻo e fefine, ʻa kinautolu ʻoku tauhi ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni ʻa e ʻOtua, mo nau puke maʻu ʻenau fakamoʻoni kia Sisu.”—Fakahā 12:17.
11 ʻOku ʻikai ke ngata pē ʻi heʻene fai tau mo e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá, ka kuo hanga ʻe Sētane ʻo fakafonu ʻa e māmaní ʻaki ʻa ʻene ngaahi fakamatala ke poupouʻi ʻa e anga ʻo ʻene fakakaukaú, ko ʻene feinga ke kei puke maʻu ai pē ʻa e kakaí. ʻI he taha ʻo e ngaahi vīsone ʻa Sione ʻi he tohi Fakahaá ʻo kau ki he ʻaho ʻo e ʻEikí, naʻe sio ai ʻa e ʻaposetolo ko Sioné ki he manu fekai ʻe tolu ʻa ia ʻoku nau fakatātaaʻi ʻa Sētane, mo ʻene kautaha fakapolitikale ʻi māmaní, pea mo e mafai mālohi taha ʻi he māmaní ʻi hotau taimí. Naʻe haʻu mei he ngutu ʻo e manu fekai ʻe tolú ni ʻa e fanga poto. Ko e hā naʻe fakatātaaʻi ʻe he ngaahi meʻa ko ʻení? ʻOku tohi ʻe Sione: “He ko e ngaahi laumalie ʻo e fanga tevolo fai mana ʻa kinautolu, ʻa ia ʻoku nau ʻalu atu ki he ngaahi tuʻi ʻo mamani kātoa, ke fakataha kinautolu ki he tau ʻo e ʻaho lahi ʻo e ʻOtua Aoniu.” (Fakahā 16:14) ʻOku hā mahino, ko e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he kau tēmenioó ʻoku fuʻu mālohi ʻi he māmaní. Ko Sētane mo ʻene kau tēmenioó ʻoku nau kei fai tau pē ʻo fakafepakiʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he ʻOtuá, pea te nau hokohoko atu ke fai pehē ai pē kae ʻoua ke taʻofi fakamālohiʻi kinautolu ʻe Sīsū Kalaisi, ko e Tuʻi faka-Mīsaiá.—Fakahā 20:2.
ʻIlo Fakapapauʻi ʻa e Ngaahi Meʻa ʻOku Akoʻi mei he Kau Tēmenioó
12. (a) Ko e hā ʻoku malava ai ke talitekeʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he kau tēmenioó? (e) ʻI he founga fē ʻoku feinga ai ʻa Sētane ke fakahoko ʻa ʻene taumuʻa ʻi he fekauʻaki mo e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá?
12 ʻOku malava ke talitekeʻi ʻe he kakai manavahē ki he ʻOtuá ʻa e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he kau tēmenioó? Ko e moʻoni ʻoku nau malava, ʻi he ʻuhinga ʻe ua. ʻUluaki, koeʻuhi he ko e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he ʻOtuá ʻoku mālohi ange ia; pea ko hono uá, koeʻuhi he kuo fakaeʻa ʻe Sihova ʻa e ngaahi fāliunga ʻa Sētané ʻo lava ai ke tau talitekeʻi kinautolu. Hangē ko ia kuo leaʻaki ʻe he ʻaposetolo ko Paulá, “he talaʻehai ʻoku ʻufikaua ʻiate kitautolu ʻa e ngaahi faliunga ʻa e toko taha ko ia.” (2 Kolinitō 2:11) ʻOku tau ʻilo kuo ngāueʻaki ʻe Sētane ʻa e fakatangá ko ha founga ia ʻe taha ke fakahoko ʻaki ʻa ʻene taumuʻá. (2 Tīmote 3:12) Ka ʻi ha founga ʻoku fuʻu olopoto ʻaupito, ʻokú ne feinga ke uesia ʻa e fakakaukau mo e loto ʻo kinautolu ʻoku nau tauhi ki he ʻOtuá. Naʻá ne kākaaʻi ʻa ʻIvi pea naʻá ne ʻai ʻa e ngaahi holi taʻe totonu ki hono lotó. ʻOkú ne feinga ke fai ʻa e meʻa tatau pē ʻi he ʻahó ni. Naʻe tohi ʻa Paula ki he kau Kolinitoó: “Pea ʻoku te manavahē tuʻu naʻa ʻiloange ʻe leʻei hoʻomou tokanga, ʻo mou hiki mei hoʻomou toka taha mo nofo molumalu kia Kalaisi; ʻo hange ne kākāʻi ʻa Ivi ʻe he Ngata ʻaki ʻene olo.” (2 Kolinitō 11:3) Fakakaukau ange ki he anga ʻo ʻene ʻai ke kovi ʻa e fakakaukau ʻa e kakaí fakalūkufua.
13. Ko e hā ʻa e ngaahi loi kuo tala ʻe Sētane ki he kakaí talu mei ʻĪteni?
13 Naʻe talatalaakiʻi ʻe Sētane kia ʻIvi naʻe loi ʻa Sihova peá ne pehē ʻe lava ʻa e kakaí ke nau hoko ʻo hangē ko ha ngaahi ʻotua ʻo kapau te nau talangataʻa ki honau Toko Taha Fakatupú. ʻOku fakamoʻoniʻi ʻe he tuʻunga angahalaʻia ʻo e kakai ʻi he ʻaho ní ko Sētane ʻa e toko taha loí, ka ʻoku ʻikai ko Sihova. Ko e kakaí ʻi he ʻahó ni ʻoku ʻikai pē ko ha ngaahi ʻotua! Kae kehe, kuo toe tānaki mai ʻe Sētane ki he ʻuluaki loi ko iá ʻaki ha ngaahi toe loi kehe. Naʻá ne ʻomai ʻa e fakakaukau ko e soulu ʻo e tangatá ʻoku taʻe faʻa mate ia. Naʻá ne tuʻuaki ʻi ha founga fakamānako ki he kakaí ʻa e malava ke nau hoko ʻo hangē ko ha ngaahi ʻotua ʻi ha toe founga kehe. Pea, makatuʻunga ʻi he tokāteline loi ko iá, naʻá ne poupouʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi ʻo fekauʻaki mo e afi ʻo helí, pulekatolio, fakahaʻele faʻahikehé, mo e lotu ki he ʻulumotuʻá. Kuo kei fakapōpulaʻi ʻa e kakai ʻe laulaui miliona ʻe he ngaahi loi ko ʻení.—Teutalōnome 18:9-13.
14, 15. Ko e hā ʻa e moʻoni ʻo fekauʻaki mo e maté pea mo e ʻamanaki ʻa e tangatá ki he kahaʻú?
14 Ko hono moʻoní, ko e meʻa ko ia naʻe tala ʻe Sihova kia ʻĀtamá ko e moʻoní ia. Naʻe mate moʻoni pē ʻa ʻĀtama ia ʻi heʻene fai angahala ki he ʻOtuá. (Sēnesi 5:5) Pea ʻi he mate ʻa ʻĀtama mo hono hakó, naʻa nau hoko ko e ngaahi soulu kuo mate, ʻo ʻikai toe ʻilo ha meʻa mo ʻikai toe fai ha ngāue. (Sēnesi 2:7; Koheleti 9:5, 10; ʻIsikeli 18:4) Pea koeʻuhi ko e tukufakaholo mai ʻo e angahalá meia ʻĀtamá, ko e ngaahi soulu kotoa pē ʻa ia ko e kakaí ʻoku nau mate. (Loma 5:12) Kae kehe, ʻi ʻĪteni, naʻe talaʻofa ai ʻe Sihova ʻe haʻu ʻa e hako te ne fai tau mo e ngaahi ngāue ʻa e Tēvoló. (Sēnesi 3:15) Ko Sīsū Kalaisi ʻa e Hako ko iá, ko e ʻAlo tofu pē taha ne fakatupu ʻo e ʻOtuá tonu. Naʻe pekia ʻa Sīsū ʻo taʻe ʻi ai haʻane angahala, pea naʻe hoko ʻa ʻene moʻui naʻe feilaulaú ko e huhuʻi ke fakatau mai ʻaki ʻa e kakaí mei honau tuʻunga ko e fakaʻau ki he maté. Ko kinautolu ʻoku nau talangofua ʻo tui kia Sīsuú ʻoku nau maʻu ʻa e faingamālie ke maʻu ʻa e moʻui taʻe ngata ʻa ia naʻe mole meia ʻĀtamá.—Sione 3:36; Loma 6:23; 1 Tīmote 2:5, 6.
15 Ko e huhuʻí, ko e ʻamanaki moʻoni pē ia ki he kakaí, kae ʻikai ko e fakakaukau taʻe mahino ʻo pehē ʻoku hao moʻui atu pē ha soulu ia ʻi he hili ʻa e maté. Ko e meʻa ʻeni ʻoku akoʻi mei he ʻOtuá. Ko e moʻoní ia. Ko e toe fakahāhā fakaofo foki ia ʻo e ʻofa mo e poto ʻa Sihová. (Sione 3:16) ʻOku totonu ke tau houngaʻia lahi he kuo tau ako ʻa e moʻoni ko ʻení pea kuo fakatauʻatāinaʻi kitautolu mei he ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he kau tēmenioó ʻo kau ki he ngaahi meʻa ko ʻení!—Sione 8:32.
16. Ko e hā ʻa e ngaahi nunuʻa taimi fuoloa ʻoku hoko ʻi he muimui ʻa e kakaí ki honau poto pē ʻo kinautolú?
16 ʻI he ngaahi loi ʻa Sētane ʻi he ngoue ko ʻĪtení, naʻá ne fakaʻaiʻai ai ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ke na feinga ke tauʻatāina mei he ʻOtuá pea ke na fakafalala ki hona potó pē. ʻI he ʻahó ni, kuo tau sio ki he ngaahi nunuʻa taimi fuoloa ʻo e meʻá ni ʻi he fai hiá, ko e ngaahi faingataʻaʻia fakaʻikonōmiká, ko e ngaahi taú, pea mo e fuʻu tōtuʻa ʻo e fakafaikehekehé ʻa ia ʻoku ʻi he māmaní ʻi he ʻahó ni. Tā neʻineʻi ke pehē ʻi he Tohi Tapú: “He ko e poto ʻo e maama ko eni, ko e koto vale ia ʻi he vakai ʻa e ʻOtua”! (1 Kolinitō 3:19) Ka neongo ia, ko e tokolahi taha ʻo e kakaí ʻoku nau vale ʻo saiʻia ange ki he faingataʻaʻiá ʻi hono fai ha tokanga ki he ngaahi meʻa ʻoku akoʻi meia Sihová. (Sāme 14:1-3; 107:17) Ko e kau Kalisitiane kuo nau tali ʻa e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he ʻOtuá, kuo nau fakaʻehiʻehi mei hono tauheleʻi ʻi he tauhele ko iá.
17. Ko e hā ʻa e meʻa “ʻoku lau ko e ʻIlo-loloto, ka ko e lauhala” ia kuo poupouʻi ʻe Sētané, pea ko e hā ʻa hono ngaahi fuá?
17 Naʻe tohi ʻa Paula kia Tīmote: “ʻE Tīmote, ke ke leʻohi ʻa e meʻa kuo tuku kiate koe, ʻo ke fulituʻa ki he ngaahi koto lau fakaetangata pe, mo e ngaahi fakakikihi ʻa e meʻa na ʻoku lau ko e ʻIlo-loloto, ka ko e lauhala: ʻa ia kuo ʻi ai ha niʻihi kuo nofo ki ai, ʻo nau leʻeia mei he tui totonu.” (1 Tīmote 6:20, 21) Ko e “ʻIlo-loloto” ko iá ʻoku toe ʻuhinga ia ki he ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he kau tēmenioó. ʻI he ʻaho ʻo Paulá, ʻoku ngalingali naʻe felāveʻi eni mo e ngaahi fakakaukau tafoki mei he moʻoní naʻe poupouʻi ʻe he niʻihi ʻi he ngaahi fakatahaʻangá. (2 Tīmote 2:16-18) Ki mui mai, ko e meʻa naʻe hala ʻa hono lau ko e ʻilo-lolotó, ʻo hangē ko e fakakaukau ko ia ʻoku maʻu ʻa e tauʻatāiná ʻo fakafou mai ʻi he ʻiló pea mo e fakakaukau fakafilōsefa faka-Kalisí, naʻa nau ʻuliʻi ʻa e fakatahaʻangá. ʻI he māmaní ʻi he ʻahó ni, ko e tui ʻoku fakaʻikai ʻOtuá, ko e tui ʻoku pehē ʻoku ʻikai lava ke tau ʻilo ha meʻa ʻo kau ki he ʻOtuá, ko e ngaahi lau fakafuofua ʻo e tuputupu māmālié, mo hono fakaangaʻi fie poto ʻa e Tohi Tapú ko e ngaahi fakatātā ia ʻo e meʻa ʻoku lau ko e ʻilo-lolotó, ʻo hangē pē ko e ngaahi fakakaukau taʻe faka-Tohitapu kuo poupouʻi ʻe he kau tafoki mei he moʻoní ʻi onopooni. Ko e ngaahi fua ʻo e ngaahi meʻa kotoa ko ʻeni kuo hala ʻa hono lau ko e ʻilo-lolotó kuo hā ia ʻi he tō lalo ʻa e ʻulungāangá, ko e mafolalahia ʻa e taʻe fakaʻapaʻapa ki he kau maʻu mafaí, ko e taʻe faitotonú, mo e siokitá ko e fakaʻilonga eni ʻo e ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻu ʻa Sētané.
Pipiki ki he Ngaahi Meʻa ʻOku Akoʻi mei he ʻOtuá
18. Ko hai ʻi he ʻahó ni ʻoku fekumi ki he ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he ʻOtuá?
18 Neongo kuo fakafonu ʻe Sētane ʻa e māmaní ʻaki ʻa e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he kau tēmenioó talu mei ʻĪteni, ka kuo ʻi ai maʻu ai pē ʻa e niʻihi kuo nau fekumi ki he ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he ʻOtuá. Ko e faʻahinga ko iá kuo nau aʻu ki he toko laui miliona ʻi he ʻahó ni. ʻOku kau ai ʻa e toenga ʻo e kau Kalisitiane kuo paní ʻa ia ʻoku nau maʻu ʻa e ʻamanaki papau ke pule mo Kalaisi ʻi hono Puleʻanga fakahēvaní pea mo e fuʻu kakai lahi ʻo e “fanga sipi kehe” ʻoku fakautuutu ai pē honau tokolahí, ʻa ia ko ʻenau ʻamanakí ke nofo ʻi he māmaní ʻa ia ʻe pule mai ki ai ʻa e Puleʻanga ko iá. (Mātiu 25:34; Sione 10:16; Fakahā 7:3, 9) ʻI he ʻahó ni, kuo fakatahatahaʻi ʻa e faʻahinga ko ʻení ki he kautaha pē ʻe taha ʻi māmani lahi ʻa ia ʻoku kaunga kiate kinautolu ʻa e ngaahi lea ʻa ʻAiseá: “Pea ko hoʻo fanau fuape ko e kau ako ʻa Sihova; pea lahi ʻa e fiemalie ʻi hoʻo fanau.”—ʻAisea 54:13.
19. Ko e hā ʻoku fakakau ki he akoʻi ʻe Sihová?
19 ʻOku lahi ange ʻa e ʻuhinga ʻo e akoʻi ʻe Sihová ʻi he ʻilo pē ʻa e tokāteline moʻoní—neongo ʻoku mahuʻinga ia. ʻOku akoʻi kitautolu ʻe Sihova ki he founga ke tau moʻui aí, ko e founga ke ngāueʻaki ai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he ʻOtuá ʻi heʻetau moʻui fakafoʻituituí. Ko e fakatātaá, ʻoku tau talitekeʻi ʻa e siokitá, ʻulungāanga taʻe taau, mo e loto ke tauʻatāiná ʻa ia ʻoku mafolalahia ʻi he māmani ʻoku takatakai ʻiate kitautolú. ʻOku tau fakatokangaʻi ʻa e tulitāupau anga-fītaʻa ki he tuʻumālie ʻi he māmani ko ʻení—ko e meʻa ʻoku iku atu ki he mate. (Sēmisi 5:1-3) ʻOku ʻikai ʻaupito ke ngalo ʻiate kitautolu ʻa e meʻa ʻoku akoʻi mei he ʻOtuá ʻoku fakahā ʻi he ngaahi lea ʻa e ʻaposetolo ko Sioné: “ʻOua te mou ʻofa ki mamani, ʻumaʻā ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻi he mamani. Ka ʻofa ʻe ha taha ki mamani ʻoku ʻikai ʻiate ia ʻa e ʻofa ki he Tamai.”—1 Sione 2:15.
20, 21. (a) Ko e hā ʻoku ngāueʻaki ʻe Sētane ʻi heʻene ngaahi feinga ke fakakuihi ʻa e kakaí? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu ʻe he faʻahinga ʻoku pipiki ki he ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he ʻOtuá?
20 Ko e nunuʻa ʻo e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he kau tēmenioó kiate kinautolu ʻoku nau tuʻutāmaki aí ʻoku hā ia ʻi he ngaahi lea ʻa Paula ki he kau Kolinitoó: “Kuo fakakui ʻe he ʻotua ʻo e tuʻu ko eni [ko Sētane] ʻa e ʻatamai ʻo e kau taʻetui, koeʻuhi ke ʻoua naʻa huluʻia ʻe he ulo mei he Kosipeli ʻo e langilangi ʻo Kalaisi, ʻa ia ko e imisi ʻo e ʻOtua.” (2 Kolinitō 4:4) ʻOku loto foki ʻa Sētane ke ne fakakuihi peheʻi ʻa e kau Kalisitiane moʻoní ʻi he founga ko ʻení. ʻI ʻĪteni, naʻá ne ngāueʻaki ha ngata ke takihalaʻi ha sevāniti ʻe taha ʻa e ʻOtuá. ʻI he ʻahó ni, ʻokú ne ngāueʻaki ʻa e ngaahi heleʻuhila mo e ngaahi polokalama televīsone ʻoku hā ai ʻa e fakamālohí mo e meʻa ʻoku taʻe taaú. ʻOkú ne ngāuekoviʻaki ʻa e letioó, ngaahi tohí, mo e musiká. Ko ha meʻangāue mālohi ʻaupito ʻokú ne maʻú ko e feohi koví. (Palōvepi 4:14; 28:7; 29:3) Fakatokangaʻi maʻu pē ʻa e ngaahi meʻa pehē—ko e ngaahi meʻangāue mo e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he kau tēmenioó.
21 Manatuʻi, ko e ngaahi lea ʻa Sētane ʻi ʻĪtení ko e ngaahi loi; naʻe fakamoʻoniʻi ko e moʻoni ʻa e ngaahi lea ia ʻa Sihová. Talu mei he ngaahi muʻaki ʻaho ko iá, ko e meʻa tatau pē kuo hokohoko maí. Kuo fakamoʻoniʻi ai pē ʻa Sētane ko e toko taha loí ia, pea ko e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he ʻOtuá ʻoku ʻikai ke matukutuku ʻa ʻene moʻoni ai pē. (Loma 3:4) Kapau te tau pipiki ki he Folofola ʻa e ʻOtuá, te tau kau ai pē ki he faʻahi ʻoku ikuná ʻi he tau ʻa e moʻoní mo e loí. (2 Kolinitō 10:4, 5) Ko ia, ʻai ke tau loto-ʻalovili ke talitekeʻi ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku akoʻi mei he kau tēmenioó. ʻI he founga ko iá te tau kātaki ai kae ʻoua ke aʻu ki he taimi ʻe ʻosi atu ai ʻa e tau ʻa e moʻoní mo e loí. ʻE ikuna pē ʻa e moʻoní ia. ʻE ʻikai ke toe ʻi ai ʻa Sētane, pea ko e ngaahi meʻa pē ʻoku akoʻi mei he ʻOtuá ʻe ongona ʻi he māmaní.—ʻAisea 11:9.
ʻE Lava ke Ke Fakamatalaʻi?
◻ Naʻe ʻuluaki ongona ʻanefē ʻa e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he kau tēmenioó?
◻ Ko e hā ʻa e ngaahi loi ʻe niʻihi kuo poupouʻi ʻe Sētane mo ʻene kau tēmenioó?
◻ Ko e hā ʻa e ngaahi founga ʻoku mātuʻaki longomoʻui ai ʻa Sētane ʻi he ʻaho ní?
◻ Ko e hā ʻoku ngāueʻaki ʻe Sētane ke poupouʻi ʻaki ʻa e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he kau tēmenioó?
◻ Ko e hā ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu ʻe he faʻahinga ʻoku pipiki ki he ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he ʻOtuá?
[Fakatātā ʻi he peesi 9]
Naʻe ʻuluaki ongona ʻa e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he kau tēmenioó ʻi he ngoue ko ʻĪtení
[Fakatātā ʻi he peesi 10]
Ko e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mei he ʻOtuá ʻo fekauʻaki mo e huhuʻí pea mo e Puleʻangá ʻokú ne ʻomai ʻa e ʻamanakiʻanga pē ʻe taha ki he kakaí