ʻOKÚ KE FAKAMAHUʻINGAʻI ʻA E MEʻA KUO FAI ʻE SIHOVA KE FAKAHAOFI AI KOÉ?
“Fakafetaʻi kia Sihova ko e ʻOtua ʻo ʻIsileli, koeʻuhi kuó ne fakahanga mai ʻene tokangá ʻo faifakahaofi maʻa hono kakaí.”—LUKE 1:68, NW.
1, 2. ʻE fakatātaaʻi fēfē nai ʻa e mafatukituki ʻo hotau tuʻunga lolotongá, pea ko e hā ʻa e ngaahi fehuʻi te tau lāulea ki aí?
SIOLOTO atu ʻokú ke tokoto ʻi ha mohenga he falemahakí. ʻOkú ke ʻi he loki ʻa ia ʻoku faingataʻaʻia ai ʻa e tokotaha kotoa ʻi he puke tatau, ko ha mahaki fakatupu mate ʻoku ʻikai ʻiloʻi hano faitoʻo. ʻI hoʻo ʻiloʻi ʻoku takimuʻa ha toketā ʻi he feinga ke maʻu ha faitoʻó, ʻoku ʻi ai hoʻo ʻamanaki. ʻOkú ke tatali vēkeveke ki ha ongoongo fekauʻaki mo e fakatotolo ʻa e toketaá. ʻI he ʻaho ʻe taha, ʻokú ke ʻiloʻi ai kuo maʻu ha faitoʻo! Ko e toketā naʻá ne ʻiloʻi iá naʻá ne fai ʻa e ngaahi feilaulau lahi ke lava ʻo maʻu ai ʻa e faitoʻó. ʻE fēfē hoʻo ongoʻí? Ko e moʻoni ʻe fonu ho lotó ʻi he fakaʻapaʻapa mo e houngaʻia ki he tangata kuó ne ʻai ke ke malava pea mo e tokolahi kehé ke hao mei he maté.
2 ʻOku hā ngali fakaofo nai ʻa e tuʻunga ko iá, ka ʻoku fehoanaki ia mo ha tuʻunga moʻoni ʻoku tau fehangahangai kotoa mo ia. Ko kitautolu taki taha ʻoku tau ʻi ha tuʻunga ʻoku mafatukituki mamaʻo ange ia ʻi he tuʻunga ko ia naʻe fai ki ai ʻa e fakamatalá. ʻOku tau fiemaʻu lahi ʻaupito ha tokotaha faifakahaofi. (Lau ʻa e Loma 7:24.) Ke fakahaofi kitautolu, kuo fai ai ʻe Sihova ha feilaulau lahi. Ko hono ʻAló kuó ne fai ʻe ia foki ha ngaahi feilaulau mahuʻinga. Tau lāulea angé ki ha fehuʻi tefito ʻe fā. Ko e hā ʻoku tau fiemaʻu ai ha fakahaofí? Ko e hā ne feilaulau ʻe Sīsū ke lava ai hotau fakahaofí? Ko e hā naʻe feilaulauʻi ʻe Sihová? Pea ʻe lava fēfē ke tau fakahāhā ʻoku tau fakamahuʻingaʻi ʻa e fakahaofi fakaʻotuá?
ʻUhinga ʻOku Tau Fiemaʻu Ai ha Fakahaofí
3. ʻOku anga-fēfē ʻa e lava ke fakahoa ʻa e angahalá ki ha mahaki mafolalahia?
3 Fakatatau ki ha fakafuofua ki muí ni, ko e taha ʻo e ngaahi mahaki mafolalahia kovi taha ʻi he hisitōlia ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ko e fulū faka-Sipeini ʻo e 1918, ʻa ia ne tāmateʻi ai ʻa e kakai ʻe laui hongofulu miliona. ʻOku fakatupu mate ange ʻi ha ʻuhinga ʻa e ngaahi mahaki kehé. Lolotonga ʻoku nau uesia nai ha kakai tokosiʻi ange, ʻoku nau tāmateʻi ha peseti māʻolunga ange ʻo e kakai ko ia ʻoku uesiá.a Kae kehe, fēfē kapau naʻe fiemaʻu ke tau fakahoa ʻa e angahalá ki ha mahaki mafolalahia pehē? Manatuʻi ʻa e lea ʻi he Loma 5:12: “Ko e hoko ʻa e fakamoʻui naʻe tatau mo e hoko ʻa e angahala ki mamani, ʻi he tangata pe taha; mo e hoko ʻa e mate ʻi he angahala; mo ʻene aʻusia pehe ʻa e kakai kotoa pe ʻe he mate, koeʻuhi ne angahala kotoa pe.” Ko e tuʻunga pipihi ʻo e angahalá ʻoku peseti ʻe 100, koeʻuhi ʻoku faiangahala ʻa e faʻahinga taʻehaohaoa kotoa pē ʻo e tangatá. (Lau ʻa e Loma 3:23.) Pea ko e hā ʻa e tokolahi ʻo e faʻahinga ʻoku maté? Naʻe tohi ʻe Paula ʻoku ʻomai ʻe he angahalá ʻa e maté ki he “kakai kotoa pe.”
4. Ko e hā ʻa e vakai ʻa Sihova ki he lōloa ʻo ʻetau moʻuí, pea ʻoku anga-fēfē ʻa e kehekehe ʻene vakaí mei he vakai ko ia ʻa e tokolahi he ʻaho ní?
4 Ko e tokolahi he ʻahó ni ʻoku ʻikai te nau sio ki he angahalá mo e maté ʻi he tuʻunga mafatukituki ko iá. ʻOku nau hohaʻa fekauʻaki mo e meʻa ʻoku nau ui ko e mate mutukia, ka ʻoku nau tukunoaʻi ʻo pehē ʻoku “fakanatula” ʻa e mate ʻoku hoko māmālie ki he faʻahinga ʻo e tangatá fakafou ʻi he hoholo ke motuʻá. ʻOku fuʻu faingofua ke ngalo ʻi he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa e vakai ʻa e Tokotaha-Fakatupú. Ko e lōloa ʻo ʻetau moʻuí ʻoku nounou ʻaupito ange ia ʻi he meʻa naʻá ne fakataumuʻa ki aí. Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai ha tangata kuo moʻui ʻo aʻu ki he “ʻaho ʻe taha” ʻi he vakai mai ʻa Sihová. (2 Pita 3:8) Ko ia ai, ʻoku pehē ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ko ʻetau moʻuí ʻoku mole atu ia ʻo hangē ko e tupu fakataimi a e mohukú pe ko ha mānava ʻoku tukuange ki tuʻa. (Sāme 39:5; 1 Pita 1:24) ʻOku fiemaʻu ke tau manatuʻi ʻa e vakai ko iá. Ko e hā hono ʻuhingá? Kapau ʻoku tau mahinoʻi ʻa e mafatukituki ʻo e “mahaki” ʻoku tau faingataʻaʻia aí, ʻe lava ke tau houngaʻia ange ai ʻi he mahuʻinga ʻo e “faitoʻó”—ʻa hotau fakahaofí.
5. Ko e hā kuo fai mai ʻe he angahalá kia kitautolu taki taha?
5 Koeʻuhi ke ʻiloʻi ʻa e tuʻunga mafatukituki ʻo e angahalá mo hono ngaahi nunuʻá, kuo pau ke tau feinga ke mahinoʻi ʻa e meʻa kuo fai kia kitautolu ʻe he angahalá. ʻE muʻaki faingataʻa nai ia koeʻuhi kuo ʻai ʻe he angahalá ke mole meia kitautolu ʻa e meʻa kuo teʻeki ai ʻaupito ke tau hokosia. Naʻe muʻaki maʻu ʻe ʻĀtama mo ʻIvi ha moʻui haohaoa fakaetangata. ʻI he haohaoa hona ʻatamaí mo e sinó, naʻe lava ke na fili ke mapuleʻi ʻena fakakaukaú, ongoʻí mo e ngaahi tōʻongá. Ko ia naʻá na tauʻatāina ai ke tupulaki ʻo hoko ko e ongo sevāniti ʻa e ʻOtua ko Sihová, ke fakahoko ʻa e malava lahi fakaʻulia naʻá na maʻú. ʻI hono kehé, naʻá na talitekeʻi ʻa e meʻaʻofa mahuʻinga ko iá. ʻI he fili ke faiangahala kia Sihová, naʻá na fakamoleki ai meia kinaua mo hona hakó ʻa e faʻahinga moʻui naʻe fakataumuʻa ʻe Sihova ke nau maʻú. (Sen. 3:16-19) ʻI he taimi tatau, naʻá na ʻomai ai kia kinaua pea kia kitautolu ʻa e “mahaki” fakalilifu kuo tau lāulea ki aí. Naʻe totonu ai hono fakahalaiaʻi kinaua ʻe Sihová. Ka kia kitautolu, ʻokú ne ʻomai ʻa e ʻamanaki ʻo e fakahaofi.—Sāme 103:10.
Meʻa Naʻe Feilaulauʻi ʻe Sīsū ke Lava Ai ʻa Hotau Fakahaofí
6, 7. (a) Naʻe anga-fēfē hono ʻuluaki fakahaaʻi ʻe Sihova ʻe fiemaʻu ʻa e feilaulau lahi ki hotau fakahaofí? (e) Ko e hā ʻe lava ke tau ako mei he ngaahi feilaulau naʻe fai ʻe ʻĒpeli pea mo e kau pēteliake ʻa ia naʻa nau moʻui ki muʻa ʻi he Laó?
6 Naʻe ʻafioʻi ʻe Sihova ʻe fiemaʻu ha feilaulau lahi ke fakahaofi ʻa e fānau ʻa ʻĀtama mo ʻIví. ʻI he kikite naʻe lēkooti ʻi he Senesi 3:15, ʻoku tau ako ai fekauʻaki mo e meʻa naʻe kau ki he fakahaofí. ʻE ʻomai ʻe Sihova ha “hako,” ko ha tokotaha faifakahaofi, ʻa ia ʻe ʻi ai ʻa e ʻaho te ne fakaʻauha ai ʻa Sētane, ʻo laiki ʻosi ia. Kae kehe, ko e tokotaha faifakahaofi ko iá ʻi he ʻalu ʻa e taimí te ne faingataʻaʻia, ʻi heʻene maʻu ha lavea fakaefakatātā ʻi hono muiʻivaʻé. ʻOku ongo fakamamahi mo fakalotovaivai ia, ka ʻoku ʻuhinga ia ki he hā? Ko e hā koā naʻe pau ke kātekina ʻe he Tokotaha Fili ʻa Sihová?
7 Koeʻuhi ke fakahaofi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá mei he angahalá, ko e tokotaha faifakahaofí ʻe pau ke ne tokonaki ha fakalelei, ko ha founga ʻo hono fakavāleleiʻi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá mo e ʻOtuá ʻaki hono toʻo ʻosi ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo e angahalá. Ko e hā ʻe kau ki he meʻa ko iá? Naʻe ʻi ai e ngaahi meʻa naʻe fakahaaʻi ai ki muʻa ʻe fiemaʻu ha feilaulau. ʻI he taimi naʻe foaki ai ʻe he ʻuluaki tangata faitōnunga ko ʻĒpelí ʻa e ngaahi feilaulau monumanu kia Sihová, naʻá ne maʻu ai ʻene hōifuá. Ki mui ai, ko e kau pēteliake manavahē-ʻOtua ko ia hangē ko Noa, ʻĒpalahame, Sēkope mo Siopé naʻa nau fai ʻa e ngaahi feilaulau meimei tatau, ʻa ia naʻe hōifua ai ʻa e ʻOtuá. (Sen. 4:4; 8:20, 21; 22:13; 31:54; Siope 1:5) ʻI he laui senituli ki mui ai, naʻe ʻai ai ʻe he Lao ʻa Mōsesé ke mahinoʻi lahi ange ʻa e meʻa felāveʻi mo e feilaulaú.
8. Ko e hā naʻe fai ʻe he taulaʻeiki lahí ʻi he ʻAho Fakalelei fakataʻú?
8 Naʻe kau ʻi he ngaahi feilaulau mahuʻinga taha naʻe fiemaʻu ʻe he Laó ʻa e ngaahi feilaulau ko ia naʻe foaki ʻi he ʻAho Fakalelei fakataʻú. ʻI he ʻaho ko iá, naʻe fakahoko ai ʻe he taulaʻeiki lahí ha ngaahi ngāue fakaefakatātā hokohoko. Naʻá ne fai ʻa e ngaahi feilaulau kia Sihova ke tokonaki mai ai ʻa e fakamolemole ʻo e angahalá—ʻuluakí ko e faʻahinga ko ia ʻi he kalasi taulaʻeikí, pea hoko atu ai ʻa e ngaahi matakali ʻikai taulaʻeikí. Naʻe hū ʻa e taulaʻeiki lahí ki he Potu Toputapu ʻo e tāpanekalé pe temipalé, ʻa ia ko ia toko taha pē naʻe lava ke ne hū ki aí pea ʻi he ʻaho pē ʻe taha ko eni ʻo e taʻú. Naʻá ne afuhi ai ʻa e toto ʻo e ngaahi feilaulaú ʻi muʻa ʻi he puha ʻo e fuakavá. ʻI ʻolunga ʻi he puha toputapu ko iá, naʻe hā ai ʻi he taimi ʻe niʻihi ha konga ʻao ngingila mo ulo, naʻá ne fakatātaaʻi ʻa e ʻi ai ʻa Sihova ko e ʻOtuá.—Eki. 25:22; Liv. 16:1-30.
9. (a) ʻI he ʻAho Fakaleleí, ko hai naʻe fakatātaaʻi ʻe he taulaʻeiki lahí, pea ko e hā naʻe fakaʻilongaʻi ʻe he ngaahi feilaulau naʻá ne faí? (e) Ko e hā naʻe fakatātaaʻi ʻe he taulaʻeiki lahí ʻi heʻene hū ki he Potu Toputapú?
9 Naʻe fakamānavaʻi ʻa e ʻapositolo ko Paulá ke ne fakahaaʻi ʻa e ʻuhinga ʻo e ngaahi ngāue fakaefakatātā ko iá. Naʻá ne fakahaaʻi naʻe fakatātaaʻi ʻe he taulaʻeiki lahí ʻa e Mīsaiá, ʻa Sīsū Kalaisi, lolotonga ia ko hono foaki ʻo e ngaahi feilaulaú naʻe fakaʻilongaʻi ai ʻa e pekia fakaefeilaulau ʻa Kalaisí. (Hep. 9:11-14) Ko e feilaulau haohaoa ko iá ʻe ʻomai ai ʻa e fakalelei moʻoni ki he kulupu ʻe ua ʻo e kakaí—ko e kalasi taulaʻeiki ʻo e fanga tokoua ʻo Kalaisi kuo pani ʻe he laumālié ʻe toko 144,000 mo e “fanga sipi kehe.” (Sione 10:16) ʻI he taimi naʻe hū ai ʻa e taulaʻeiki lahí ki he Potu Toputapú, naʻá ne tomuʻa fakatātaaʻi ai ʻa e hū ʻa Sīsū ki he langí tonu ke ʻoatu ʻi he ʻao ʻo e ʻOtua ko Sihová ʻa e mahuʻinga ʻo e feilaulau huhuʻí.—Hep. 9:24, 25.
10. Ko e hā naʻe fakahaaʻi ʻi he kikite ʻa e Tohi Tapú ʻe hokosia ʻe he Mīsaiá?
10 ʻOku hā mahino, ko e fakahaofi ʻo e fānau ʻa ʻĀtama mo ʻIví ʻe fiemaʻu ki ai ʻa e feilaulau lahi. Naʻe pau ke feilaulauʻi ʻe he Mīsaiá ʻa ʻene moʻuí! Ko e kau palōfita ʻo e Ngaahi Konga Tohi Tapu Faka-Hepeluú naʻa nau ʻomai ʻa e fakaikiiki lahi ange ʻo e foʻi moʻoni ko ení. Ko e fakatātaá, naʻe fakahaaʻi hangatonu ʻe he palōfita ko Tanielá ko e “Misaia ko e ʻEiki” ʻe “tuʻusi” pe tāmateʻi, koeʻuhi “ke fakamolemole ʻa e kovi.” (Tan. 9:24-26) Naʻe tomuʻa tala ʻe ʻAisea ko e Mīsaiá ʻe talitekeʻi, fakatangaʻi, pea tāmateʻi, pe hokaʻi, ke ne fua ʻa e angahala ʻa e faʻahinga taʻehaohaoa ʻo e tangatá.—Ai. 53:4, 5, 7.
11. ʻI he ngaahi founga fē naʻe fakahāhā ai ʻe he ʻAlo ʻo Sihová ʻa ʻene loto-lelei ke feilaulauʻi ia maʻa hotau fakahaofí?
11 Ki muʻa ke ne haʻu ki he māmaní, naʻe lāuʻilo ʻa e ʻAlo tofu-pē-taha-ne-fakatupu ʻo e ʻOtuá ki he meʻa te ne feilaulauʻi ki hotau fakahaofí. ʻE pau ke ne faingataʻaʻia lahi fakaʻulia pea fakapoongi leva. ʻI he akoʻi kiate ia ʻe heʻene Tamaí ʻa e ngaahi moʻoni ko iá, naʻá ne holomui pe angatuʻu? ʻI hono kehé, naʻá ne fakamoʻulaloa loto-lelei ki he fakahinohino ʻa ʻene Tamaí. (Ai. 50:4-6) ʻI he founga meimei tatau, lolotonga ʻene ʻi he māmaní, naʻe fakahoko talangofua ʻe Sīsū ʻa e finangalo ʻo ʻene Tamaí. Ko e hā hono ʻuhingá? Naʻá ne ʻomai ʻa e tali ʻe taha ʻi he ngaahi leá ni: “ʻOku ou ʻofa ki he Tamai.” Naʻá ne toe ʻomai ha tali ʻi he ngaahi leá ni: “Talaʻehai ʻoku ai ha ʻofa ʻa ha taha ʻe lahi ʻi he ʻofa ko é, ke ne liʻaki ʻene moʻui koeʻuhi ko hono ngaahi kaumeʻa.” (Sione 14:31; 15:13) Ko ia ko hotau fakahaofí ʻoku tupu ʻa hono konga lahi, mei he ʻofa ʻa e ʻAlo ʻo Sihová. Neongo naʻe pau ke ne feilaulauʻi ʻa ʻene moʻui fakaetangata haohaoá, naʻá ne fiefia ke fai ia koeʻuhi ko hotau fakahaofí.
Meʻa Naʻe Feilaulauʻi ʻe Sihova ke Lava Ai ʻa Hotau Fakahaofí
12. Ko e huhuʻí ko ha fakahāhā ia ʻo e finangalo ʻo hai, pea ko e hā naʻá ne tokonaki mai ai iá?
12 Naʻe ʻikai ko Sīsū ʻa e Tupuʻanga pe Tokotaha-Fokotuʻu-Taumuʻa ki he founga ke fakahoko ai ʻa e feilaulau huhuʻí. ʻI hono kehé, ko e founga ko eni ʻo e fakahaofí ko ha tafaʻaki tefito ia ʻo e finangalo ʻo Sihová. Naʻe fakahaaʻi ʻe he ʻapositolo ko Paulá ko e ʻōlita ʻi he temipalé, ʻa ia naʻe fai ai ʻa e ngaahi feilaulaú, naʻá ne fakafofongaʻi ʻa e finangalo ʻo Sihová. (Hep. 10:10) Ko ia ko e fakahaofi ʻoku tau maʻu fakafou ʻi he feilaulau ʻa Kalaisí ko e meʻa mahuʻinga taha ia ʻoku tau moʻuaʻaki kia Sihová. (Luke 1:68) Ko ha fakahāhā ia ʻo hono finangalo haohaoá mo ʻene ʻofa lahi ki he faʻahinga ʻo e tangatá.—Lau ʻa e Sione 3:16.
13, 14. ʻOku lava fēfē ke tokoniʻi kitautolu ʻe he faʻifaʻitakiʻanga ʻa ʻĒpalahamé ke tau fakamahuʻingaʻi ʻa e meʻa kuo fai ʻe Sihova maʻatautolú?
13 Ko e hā naʻe feilaulauʻi ʻe Sihova ke fakahāhā ʻaki ʻa ʻene ʻofa kia kitautolu ʻi he founga ko ení? ʻOku faingataʻa ke tau mahinoʻi ia. Kae kehe, ʻoku ʻi ai ha fakamatala Fakatohitapu ʻa ia ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau mahinoʻi māʻalaʻala ange ai ʻa e meʻá ni. Naʻe kole ʻe Sihova ki he tangata faitōnunga ko ʻĒpalahamé ke ne fai ʻa e meʻa naʻe faingataʻa ʻaupito—ke ne foaki ʻa hono foha ko ʻAisaké ko ha feilaulau. Ko hono moʻoní, ko ʻĒpalahamé ko ha tamai ʻofa. Naʻe folofola ʻa Sihova kiate ia fekauʻaki mo ʻAisake ko ho “foha ʻa hoʻo meʻa pe taha, ho ʻofaʻanga.” (Sen. 22:2) Kae kehe, naʻe ʻiloʻi ʻe ʻĒpalahame ko hono fai ʻa e finangalo ʻo Sihová naʻe toe mahuʻinga ange ia ʻi heʻene ʻofa kia ʻAisaké. Naʻe fai talangofua ʻa ʻĒpalahame. Neongo ia, naʻe ʻikai fakaʻatā ʻe Sihova ke fai ʻe ʻĒpalahame ʻa e meʻa ʻa ia ʻe ʻi ai e ʻaho te ne fai ai ʻe Ia tonu. Naʻe fekauʻi ʻe he ʻOtuá ha ʻāngelo ke ne taʻofi ʻa ʻĒpalahame ki muʻa pē ke ne feilaulauʻi ʻa hono fohá. Naʻe mātuʻaki fakapapauʻi ʻe ʻĒpalahame ke talangofua ki hono ʻOtuá ʻi he ʻahiʻahi faingataʻa ko ení ʻo ne ongoʻi papau ko ʻene ʻamanaki pē taha ke sio ai ki he toe moʻui mai ʻa e talavoú ni ʻe fakafou ia ʻi ha toetuʻu. Ka naʻá ne tui kakato ʻe fakahoko ʻe he ʻOtuá ha toetuʻu pehē. Ko e moʻoni, naʻe pehē ʻe Paula naʻe toe maʻu moʻoni ʻe ʻĒpalahame ʻa ʻAisake ʻi he toetuʻú “ʻi he lau fakatātā.”—Hep. 11:19.
14 ʻE lava ke ke kamata sioloto atu ki he mamahi ʻa ʻĒpalahame ʻi heʻene teuteu ke feilaulauʻaki ʻa hono fohá? ʻI ha ʻuhinga, ko e hokosia ʻa ʻĒpalahamé ʻoku tokoni ia ke fakatātaaʻi ʻaki ʻa e hokosia ko ia ʻa Sihova ʻi hono feilaulauʻi ʻa e tokotaha naʻá ne ui “Ko Hoku ʻAlo Pele.” (Mt. 3:17) Kae kehe, manatuʻi ko e mamahi ʻa Sihová ʻoku ngalingali naʻe lahi ange ia. Ko ia mo hono ʻAló naʻá na fiefia ʻi he feohi fakataha ʻi he ngaahi taʻu ʻe laui miliona, naʻa mo e laui piliona taʻefaʻalaua nai. Naʻe ngāue fiefia ʻa e ʻAló fakataha mo e Tamaí ʻi hono tuʻunga ko ʻene “tufunga lahi” ʻofeina pea ko ʻene Tangata-Lea, ko “Folofola.” (Pal. 8:22, 30, 31; Sione 1:1) Ko e meʻa naʻe kātekina ʻe Sihova ʻi hono fakamamahiʻi, manukiʻi pea tāmateʻi leva ʻa hono ʻAló ko ha tokotaha faihiá ʻoku lahi mamaʻo ange ia ʻi he meʻa ʻoku lava ke tau ʻiloʻí. Ko hotau fakahaofí ko ha feilaulau lahi ia naʻe fai ʻe Sihova! ʻE lava fēfē leva ke tau fakahāhā ʻoku tau fakamahuʻingaʻi ʻa e fakahaofi ko iá?
ʻE Lava Fēfē Ke Ke Fakahāhā ʻOkú Ke Fakamahuʻingaʻi ʻa e Fakahaofí?
15. Naʻe anga-fēfē hono fakakakato ʻe Sīsū ʻa e ngāue lahi ʻo e fakaleleí, pea ko e hā naʻe ʻai ke malava ʻi he meʻa ko ení?
15 Naʻe fakakakato ʻe Sīsū ʻa e ngāue lahi ʻo e fakaleleí ʻi he hili ʻene toetuʻu ki hēvaní. ʻI he toe fakataha mo ʻene Tamai ʻofeiná, naʻá ne foaki ai kiate Ia ʻa e mahuʻinga ʻo ʻene feilaulaú. Naʻe hoko atu ai ʻa e ngaahi tāpuaki lahi. Naʻe hoko ʻo ala maʻu ai ʻa e fakamolemole fakaʻaufuli, ʻuluakí ki he ngaahi angahala ʻa e fanga tokoua pani ʻo Kalaisí, pea hoko ai ki he ngaahi angahala “ʻa e kakai kotoa pē.” Koeʻuhi ko e feilaulau ko iá, ko e faʻahinga he ʻahó ni ʻoku nau fakatomala loto-moʻoni ʻi heʻenau angahalá pea hoko ko e kau muimui moʻoni ʻo Kalaisí ʻe lava ke nau maʻu ha tuʻunga maʻa ʻi he ʻao ʻo e ʻOtua ko Sihová. (1 Sione 2:2) ʻOku anga-fēfē hoʻo kaunga ki aí?
16. Te tau fakatātaaʻi fēfē nai ʻa e ʻuhinga ʻoku totonu ai ke tau houngaʻia ʻi he fakahaofi kuo ʻai ʻe Sihova ke malava maʻatautolú?
16 Tau foki angé ki he fakatātā naʻe ʻomai ʻi he kamatá. Tau pehē ko e toketā ko ia naʻá ne maʻu ʻa e faitoʻo ki he mahakí naʻe fakaofiofi mai ki he kau mahaki ʻi homou lokí ʻo fakahaaʻi mai eni: Ko ha mahaki pē ʻokú ne tali ʻa e faitoʻó pea muimui ʻi he fakahinohino ki hono ngāueʻaki ʻo e faitoʻó kuo pau moʻoni ke moʻui. Fēfē kapau ko e tokolahi taha ʻi hoʻomou kau mahakí naʻa nau fakafisi ke muimui ʻi he fakahinohino ʻa e toketaá, ʻo nau fakakikihi ʻoku fuʻu faingataʻa ke ngāueʻaki ʻa e faitoʻó pe muimui ki he fakahinohino ki hono ngāueʻakí? Te ke kau fakataha mo kinautolu, neongo kuó ke maʻu ʻa e fakamoʻoni fakatuipau ʻoku ngāue moʻoni ʻa e faitoʻó? ʻIkai ʻaupito! ʻOku ʻikai ha veiveiua te ke fakahaaʻi ʻa e fakamālō ʻi hono maʻu ʻa e faitoʻó pea muimui fakalelei leva ʻi he ngaahi fakahinohino ʻa e toketaá, mahalo ʻe aʻu ʻo ke tala ki he niʻihi kehé ʻa e fili ʻokú ke faí. ʻI ha ʻuhinga lahi mamaʻo ange, ko kitautolu taki taha ʻoku totonu ke tau vēkeveke ke fakahaaʻi kia Sihova ʻa e lahi ʻo ʻetau houngaʻia ʻi he fakahaofi kuó ne ʻai ke malava fakafou ʻi he feilaulau huhuʻi ʻa hono ʻAló.—Lau ʻa e Loma 6:17, 18.
17. ʻI he ngaahi founga fē ʻe lava ke ke fakahāhā ai hoʻo houngaʻia ki he meʻa kuo fai ʻe Sihova ke fakahaofi ai koé?
17 Kapau ʻoku tau houngaʻia ʻi he meʻa kuo fai ʻe Sihova mo hono ʻAló koeʻuhi ke fakahaofi kitautolu mei he angahalá mo e maté, te tau fakahāhā ia. (1 Sione 5:3) Te tau tauʻi ʻa ʻetau hehema ki he angahalá. Heʻikai ʻaupito te tau ʻunua ki hono fai loto-lelei ʻo e angahalá pea fou ʻi ha moʻui lōua mālualoi ʻa ia ʻoku ō fakataha mo iá. Ko e ʻalunga ko iá ʻoku tatau ia mo e pehē ʻoku ʻikai te tau fakamahuʻingaʻi pe ʻi ai haʻatau houngaʻia ʻe taha ʻi he huhuʻí. ʻI hono kehé, te tau fakahaaʻi ʻa ʻetau houngaʻiá ʻi he ngāue mālohi ke nofoʻaki maʻa ʻi he vakai mai ʻa e ʻOtuá. (2 Pita 3:14) Te tau fakahaaʻi ia ʻaki hono vahevahe ki he niʻihi kehé ʻa ʻetau ʻamanaki fakaofo ʻo e fakahaofí, koeʻuhi ke maʻu ʻe kinautolu foki ha tuʻunga maʻa ʻi he vakai mai ʻa Sihová pea mo e ʻamanaki ki ha kahaʻu taʻengata. (1 Tim. 4:16) Ko e moʻoni ko Sihova mo hono ʻAló ʻokú na tuha mo e taimi pea mo e ivi kotoa pē ʻoku lava ke tau līʻoa ki hona fakahīkihikí! (Mk. 12:28-30) Fakakaukau atu ki ai! ʻOku lava ke tau sio atu ki he taimi ʻa ia ʻe fakamoʻui kakato ai kitautolu mei he angahalá. ʻE lava ke tau moʻui ʻo hangē ko ia naʻe fakataumuʻa ki ai ʻa e ʻOtuá, ʻi he haohaoa, ʻo taʻengata—ʻo hoko kotoa ia koeʻuhi pē ko e meʻa kuo fai ʻe Sihova ke fakahaofi ai kitautolú!—Loma 8:21.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ko e fulū faka-Sipeiní ʻoku pehē naʻá ne uesia ʻa e vahe nima ʻe taha ʻo aʻu ki he laka hake he vaeuá ʻo e kakai ʻi he māmaní he taimi ko iá. Naʻe tāmateʻi nai ʻe he vailasí ʻa e peseti ʻe 1 ki he 10 ʻo e kakai naʻe puké. ʻI hono fakahoa atú, ko e vailasi ʻĒpolá ʻoku hāhāmolofia ange, ka ʻi heʻene ngaahi hoko fakafokifaá kuó ne tāmateʻi ai ʻa e meimei peseti ʻe 90 ʻo e faʻahinga naʻe puké.
ʻE Fēfē Haʻo Tali?
• Ko e hā ʻokú ke fiemaʻu fakavavevave ai ʻa e fakahaofí?
• ʻOku anga-fēfē ʻa e kaunga kiate koe ʻa e ngāue feilaulauʻi-kita ʻa Sīsuú?
• ʻOku anga-fēfē hoʻo ongoʻi fekauʻaki mo e meʻaʻofa ʻa Sihova ko e huhuʻí?
• Ko e hā ʻoku ueʻi koe ke ke fai ʻi he tali ki he ngaahi tokonaki ʻa Sihova ki ho fakahaofí?
[Fakatātā ʻi he peesi 27]
ʻI he ʻAho Fakaleleí, naʻe hoko ai ʻa e taulaʻeiki lahi ʻIsilelí ko ha fakatātā moʻui ʻo e Mīsaiá
[Fakatātā ʻi he peesi 28]
Ko e loto-lelei ʻa ʻĒpalahame ke feilaulauʻaki ʻa hono fohá ʻoku akoʻi mai ai kia kitautolu ʻa e meʻa lahi fekauʻaki mo e feilaulau lahi mamaʻo ange ʻa Sihová