ʻOua ʻe Foʻi!
“ʻOua naʻa ta fiu [“foʻi,” NW] ʻi he failelei, he te ta utu ʻi hono faʻahitaʻu, ʻo kapau ʻe ʻikai te ta vaivai.”—KALĒTIA 6:9.
1, 2. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi founga tulimanu ʻa ha laione? (e) Ko hai ʻoku tautefito ki ai ʻa e mahuʻingaʻia ʻa e Tēvoló ʻi hono tuli ke maʻú?
ʻOKU tulimanu ha laione ʻi he ngaahi founga kehekehe. ʻI he taimi ʻe niʻihi te ne lapasi ʻa e manu ʻokú ne tulí ʻi ha ngaahi luo vai pe ʻi ha fanga kiʻi hala ʻoku ʻaluʻi. Ka ʻi he taimi ʻe niʻihi, ʻoku pehē ʻe he tohi ko e Portraits in the Wild, ko ha laione “ʻokú ne ngāue lelei fakahangatonu ʻaki pē ha tuʻunga—ko e fakatātaá, ʻi haʻane fetaulaki taʻeʻamanekina mo ha ʻuhikiʻi sepelā ʻoku mohe.”
2 Ko hotau “fili ko e Tevolo,” ʻoku fakamatalaʻi ʻe he ʻaposetolo ko Pitá, “ʻoku ne ʻalu fano ʻo hange ko ha laione ngungulu, heʻene kumi ha taha ke ne matuʻaki folo.” (1 Pita 5:8) ʻI heʻene ʻiloʻi ʻoku nounou hono taimi ʻoku toé, ʻoku ueʻi ʻe Sētane ke toe lahi ange ʻa e mafasia ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ke taʻofi kinautolu mei he tauhi kia Sihová. Kae kehe, ko e “laione ngungulu” ko ʻení ʻoku tautefito ʻa ʻene mahuʻingaʻiá ʻi hono tuli ʻa e kau sevāniti ʻa Sihová. (Fakahā 12:12, 17) Ko ʻene founga tulimanú ʻoku meimei tatau mo e ngaahi founga ko ia ʻa hono hoa tatau ʻi he puleʻanga ʻo e manu totoló. ʻOku anga-fēfē?
3, 4. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi founga ʻoku ngāueʻaki ʻe Sētane ʻi hono tuli ke maʻu ʻa e kau sevāniti ʻa Sihová? (e) Koeʻuhi ko e “ngaahi taimi faingataʻa” ʻení, ko e hā ʻa e ongo fehuʻi ʻoku malanga haké?
3 ʻI ha ngaahi taimi ʻoku ngāueʻaki ʻe Sētane ha lapasi—ko e fakatanga pe fakafepaki kuo fakataumuʻa ke maumauʻi ʻetau anga-tonú koeʻuhi ke tuku ʻetau tauhi ʻa Sihová. (2 Tīmote 3:12) Kae hangē ko e laioné, ʻi ha ngaahi taimi kehe ʻoku ngāue lelei fakahangatonu ʻaki pē ʻe he Tēvoló ia ha tuʻunga. ʻOkú ne tatali kaeʻoua kuo tau hoko ʻo loto-siʻi pe kamata ongosia, peá ne toki feinga leva ke ngāueleleiʻaki ʻa ʻetau ʻi he tuʻunga mafasia fakaeongo ko iá koeʻuhi ke ʻai ke tau foʻi. Kuo pau ke ʻoua te tau hoko ko e faʻahinga ʻoku faingofua ʻa hono tuli ʻo maʻú!
4 Ka neongo ia, ʻoku tau lolotonga moʻui ʻi he vahaʻa taimi faingataʻa taha ʻi he hisitōlia kotoa ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá. ʻI he “ngaahi taimi faingataʻa” ko ʻení, ʻe ongoʻi loto-siʻi nai ai ʻa e tokolahi ʻo kitautolu pe mafasia ʻi ha hoko ha meʻa. (2 Tīmote 3:1) ʻE anga-fēfē leva ke lava ʻo tau fakaʻehiʻehi mei he tupu ʻo fuʻu ongosia pea tau hoko ai ʻo maʻungofua ʻe he Tēvoló? ʻIo, ʻe lava fēfē ke tau tokanga ki he akonaki fakamānavaʻi ʻa e ʻaposetolo ko Paulá: “ʻOua naʻa ta fiu [“foʻi,” NW] ʻi he failelei, he te ta utu ʻi hono faʻahitaʻu, ʻo kapau ʻe ʻikai te ta vaivai”?—Kalētia 6:9.
Taimi ʻOku Fakamamahiʻi Ai Kitautolu ʻe he Niʻihi Kehé
5. Ko e hā naʻá ne fakatupunga ke hoko ʻo ongosia ʻa Tēvitá, ka ko e hā naʻe ʻikai ke ne faí?
5 Naʻa mo e kau sevāniti anga-tonu taha ʻa Sihová, ʻi he taimi ʻo e Tohitapú, naʻa nau ongoʻi mafasia nai. “ʻOku ou ongosia ʻi heʻeku tautoʻe,” naʻe tohi ia ʻe he tokotaha-tohi-sāme ko Tēvitá. “Ko hoku mohenga ʻoku tētē ʻi he po kotoa pe: ʻOku ngaunu hoku tokotoʻanga ʻi hoku loʻimata. ʻOku ʻosiʻosi hoku foʻi mata ʻi he hohaʻa.” Ko e hā naʻe ongoʻi pehē ai ʻa Tēvitá? “ʻI he ngāue ʻa hoku fuʻu kau fakatanga,” ko ʻene fakamatalá ia. Naʻe fakatupunga ʻe he ngaahi tōʻonga fakatupu-maumau ʻa e niʻihi kehé, ʻa e mamahi pehē ki he loto ʻo Tēvitá ʻo lele noa ai ʻa hono loʻimatá. Ka neongo ia, naʻe ʻikai ke tafoki ʻa Tēvita ia meia Sihova koeʻuhi ko e meʻa naʻe fai kiate ia ʻe hono kaungā faʻahinga ʻo e tangatá.—Sāme 6:6-9.
6. (a) ʻE anga-fēfē nai hano uesia kitautolu ʻi he ngaahi lea pe ngaahi tōʻonga ʻa e niʻihi kehé? (e) ʻOku anga-fēfē hono ʻai ʻe he niʻihi kinautolu ke faingofua ʻa hono maʻu ʻe he Tēvoló?
6 ʻI he founga meimei tatau, ko e ngaahi lea pe tōʻonga ʻa e niʻihi kehé ʻe fakatupunga nai ai kitautolu ke hoko ʻo ongosia mo mamahi lahi hotau lotó. “ʻOku ai ha taha ko ʻene faʻa lau ʻoku hange ko e hokohokai ha heleta,” ko e lau ia ʻa e Palōvepi 12:18. ʻI he ʻilo ko e tokotaha taʻefakakaukaú ko ha tokoua pe tuofefine Kalisitiané, ʻoku lava ke toe loloto ange ai ʻa e ‘mataʻi laveá.’ Ko e hehema fakaetangatá ke loto-mamahi nai, mahalo ʻe tukulotoʻi ʻa e loto-ʻitá. ʻOku tautefito ʻa ʻene moʻoní ʻo kapau ʻoku tau ongoʻi kuo fai taʻeʻofa pe fakamāuʻi taʻetotonu kitautolu. ʻOku tau ʻilo nai ʻoku faingataʻa ke tau lea ki he tokotaha fakatupu loto-mamahí; ʻe aʻu pē nai ʻo tau toka fakakaukauʻi ke fakamamaʻo meiate ia. ʻI he mafasia ʻi he fehiʻá, kuo foʻi ai ʻa e niʻihi ia, pea tuku ai ʻenau haʻu ki he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané. ʻOku fakamamahí, he ʻoku nau hanga ai ʻo “tuku ha ava ki he Tevolo” ke ne ngāueleleiʻaki kinautolu ko e faʻahinga ʻoku faingofua ʻa hono maʻú.—ʻEfesō 4:27.
7. (a) ʻE lava fēfē ke tau fakaʻehiʻehi mei hano poupouʻi ʻa e filioʻi ʻa Sētané ʻi he taimi ʻoku fakalotomamahiʻi pe fakalotolaveaʻi ai kitautolu ʻe he niʻihi kehé? (e) Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau tukuange ʻa e loto-ʻitá?
7 ʻE lava fēfē ke tau fakaʻehiʻehi mei hono poupouʻi ʻa e filioʻi ʻa e Tēvoló ʻi he taimi ʻoku fakalotomamahiʻi mo fakalotolaveaʻi ai kitautolu ʻe he niʻihi kehé? Kuo pau ke tau feinga ke ʻoua ʻe tukulotoʻi ʻa e loto-ʻitá. ʻI hono kehé, tomuʻa fai ʻe kita ʻa e feinga ke fai ha fakamelino pe fakaleleiʻi ʻa e ngaahi meʻá ʻi he vave taha ʻe ala lavá. (ʻEfesō 4:26) ʻOku naʻinaʻi mai ʻi he Kolose 3:13 (PM) kiate kitautolu: “Fetoutou . . . fefakamolemoleaki be, o kabau oku ai ha taha oku koviia ia ki ha taha.” ʻOku tautefito ʻa e feʻungamālie ʻa e fakamolemolé ʻi he taimi ʻoku tala ai ʻe he tokotaha fakatupu loto-mamahí ʻa ʻene halá pea loto-fakatomala moʻoni. (Fakafehoanaki mo Sāme 32:3-5 mo e Palōvepi 28:13.) Neongo ia, ʻoku tokoni kiate kitautolu, kapau ʻoku tauhi maʻu ʻi heʻetau fakakaukaú ko e fakamolemolé ʻoku ʻikai ko e fakamolemoleʻi pē pe fakasiʻisiʻi ʻa e ngaahi hala kuo fai ʻe he niʻihi kehé. Ke fakamolemolé ʻoku kau ki ai ʻa hono liʻaki ʻo e loto-ʻitá. Ko ha kavenga mamafa ke fua ʻa e loto-ʻitá. ʻE lava ke ne keina ʻa ʻetau ngaahi fakakaukaú, ʻi hono kaihaʻasi meiate kitautolu ʻetau fiefiá. ʻE lava pē ke aʻu ʻo ne uesia ʻa hotau tuʻunga moʻui leleí. ʻI hono faikehekehé, ko e fakamolemolé, ʻi heʻene feʻungamālié, ʻoku ngāue ia ki he lelei pē ʻa kitautolú. ʻOfa ke tau hangē ko Tēvitá, ʻo ʻoua ʻaupito ʻe foʻi pea mavahe meia Sihova koeʻuhi pē ko e meʻa naʻe leaʻaki, pe fai mai ʻe he niʻihi kehé kiate kitautolú!
ʻI he Taimi ʻOku Tau Tōnounou Aí
8. (a) Ko e hā ʻoku ongoʻi halaia ai ʻa e niʻihi tautefito ʻi ha ngaahi taimi? (e) Ko e hā ʻa e fakatuʻutāmaki ʻoku ʻi ai ʻi heʻetau fuʻu nōfoʻi ʻi he loto-halaiá ʻo tau foʻi aí?
8 “ʻOku lahi ʻa e meʻa ʻoku tau humu ai kotoa pe,” ko e lea ia ʻa Sēmisi 3:2. ʻI he taimi ʻoku tau fai pehē aí, ʻoku fakanatula pē ke ongoʻi halaia. (Sāme 38:3-8) ʻE lava ke hoko ʻo mālohi ʻa e ngaahi ongoʻi ʻo e halaiá tautefito kapau ʻoku tau faitau mo ha vaivaiʻanga ʻo hotau kakanó pea hoko ʻo tau fakaholomui ai ʻi he taimi ki he taimi.a Naʻe fakamatala ʻe ha taha Kalisitiane ʻa ia naʻe fehangahangai mo ha fāinga pehē: “Naʻe ʻikai te u loto au ke toe hokohoko atu ʻeku moʻuí, ʻi he ʻikai ke u ʻilo pe ko e angahala naʻá ku faí ʻe toe fakamolemoleʻi pe ʻikai. Naʻá ku ongoʻi mahalo ʻoku sai ange ke ʻoua te u toe fakaongosia ʻi he ngāue ʻa Sihová koeʻuhi he ʻoku ngalingali pē heʻikai toe ʻi ai ha ʻamanaki ia kiate au ʻo tatau ai pē pe ko e hā.” ʻI he taimi ʻoku tau hoko ai ʻo nōfoʻi ʻi he ongoʻi halaiá ʻo tau foʻi aí, ʻoku tau ʻoange ai ha faingamālie ki he Tēvoló—pea te ne ngāue lelei vave ʻaki nai ia! (2 Kolinitō 2:5-7, 11) Ko e meʻa nai ʻoku fiemaʻú ko ha vakai mafamafatatau ange ki he ongoʻi halaiá.
9. Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau falala pau ki he meesi ʻa e ʻOtuá?
9 ʻI he taimi ʻoku tau faiangahala aí ʻoku feʻungamālie ke ongoʻi ha tuʻunga pau ʻo e ongoʻi halaiá. Neongo ia, ʻoku ʻikai mavahe ʻa e ongoʻi halaiá ʻi he taimi ʻe niʻihi koeʻuhi pē ko e ongoʻi ʻe ha Kalisitiane ia, heʻikai pē toe taau ia mo e meesi ʻa e ʻOtuá. Ka neongo ia, ʻoku fakapapauʻi māfana mai ʻe he Tohitapú kiate kitautolu: “Kapau ʻoku tau vete ʻetau ngaahi angahala, ko ʻene anga fakamoʻoni talaʻofa, mo ʻene anga faitotonu ʻoku na kau ke ne fakamolemole ʻetau ngaahi angahala, pea ke ne fakamaʻa ʻa kitautolu mei he faihala fulipe.” (1 Sione 1:9) ʻOku ʻi ai ha toe ʻuhinga lelei ke tui ai ʻe ʻikai ke fai pehē ʻa e ʻOtuá ʻi he fekauʻaki mo kitautolú? Manatuʻi, ʻi heʻene Folofolá, ʻoku pehē ai ʻe Sihova ko iá ʻokú ne “faʻa fakamolemole.” (Sāme 86:5; 130:3, 4) Koeʻuhi ʻoku ʻikai lava ke ne loi, te ne fai ʻa ia ʻoku talaʻofa ki ai ʻa ʻene Folofolá, kapau ʻoku tau haʻu kiate ia mo ha loto fakatomala.—Taitusi 1:2.
10. Ko e hā ʻa e fakapapau fakalotomāfana naʻe pulusi ʻi ha Watchtower ki muʻa ʻo fekauʻaki mo hono tauʻi ʻo ha vaivaiʻanga ʻo e kakanó?
10 Ko e hā ʻoku totonu ke ke faí kapau ʻokú ke faitau mo ha vaivaiʻanga pea ke fakaholomui ai? ʻOua ʻe foʻi! ʻE ʻikai lava nai ke kaniseli ʻe ha fakaholomui ia ʻa e fakalakalaka ko ia kuó ke ʻosi faí. Naʻe ʻomai ʻa e fakapapau fakalotomāfana ʻi he tatau ʻo e Watchtower ʻo Fepueli 15, 1954: “ʻOku tau ʻiloʻi [nai] ʻa ʻetau humu mo tō ʻi he taimi lahi ʻi ha ngaahi ʻulungaanga kovi ʻa ia kuo faiaka loloto ʻi heʻetau founga moʻui ki muʻá ka naʻe ʻikai ke tau ʻiloʻi. . . . ʻOua ʻe mole ai ʻa e ʻamanakí. ʻOua ʻe fakaʻosiʻaki ʻo pehē kuó ke fai ʻa e angahala ʻoku ʻikai toe ala fakamolemoleʻí. Ko e fakaʻuhinga pehē tofu pē ʻoku saiʻia ʻa Sētane ke ke faí. ʻI he moʻoniʻi meʻa ko ia ʻo hoʻo ongoʻi mātuʻaki mamahi mo loto-ʻita pē kiate koé ʻoku fakamoʻoniʻi ʻiate ia pē kuo teʻeki ai ke ke tō mamaʻo atu. ʻOua ʻe fiu he hanga ʻi he anga-vaivai mo e fakamātoato ki he ʻOtuá, ʻi he kumi ki heʻene fakamolemolé mo ʻene fakamaʻá pea mo ʻene tokoní. ʻAlu kiate ia ʻo hangē pē ko e ʻalu ʻa ha kiʻi tama ki heʻene tamaí ʻi he taimi ʻoku faingataʻaʻia aí, ʻo tatau ai pē pe ko e hā hano lahi hono fai ia ʻi he vaivaiʻanga tatau, pea ʻe ʻoatu ʻe Sihova ʻi he anga-ʻofa kiate koe ʻa e tokoní koeʻuhi ko ʻene ʻofa maʻataʻataá, pea kapau ʻokú ke loto-totonu, te ne ʻoatu kiate koe ʻa e ʻilo ʻokú ke maʻu ha konisēnisi maʻa.”
ʻI Heʻetau Ongoʻi ʻOku ʻIkai Feʻunga ʻa e Meʻa ʻOku Tau Faí
11. (a) ʻOku totonu ke fēfē ʻa e anga ʻo ʻetau ongoʻí ʻo fekauʻaki mo e kau ʻi he ngāue ko hono malangaʻi ʻo e Puleʻangá? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi ongo fekauʻaki mo e kau ʻi he ngāue fakafaifekaú ʻoku fāinga mo e kau Kalisitiane ʻe niʻihi?
11 Ko e ngāue ko ia ko hono malangaʻi ʻo e Puleʻangá ʻoku ʻi ai hono kaunga mahuʻinga ʻi he moʻui ʻa ha Kalisitiane, pea ko e kau ki aí ʻokú ne ʻomai ʻa e fiefia. (Sāme 40:8) Neongo ia, ko e kau Kalisitiane ia ʻe niʻihi, ʻoku nau ongoʻi mātuʻaki halaia kinautolu fekauʻaki mo e ʻikai malava ke nau fai ha meʻa lahi ange ʻi he ngāue fakafaifekaú. ʻOku aʻu ʻo lava ʻe he faʻahinga ongoʻi halaia peheé ke keina ʻa ʻetau fiefiá pea fakatupunga ai ke tau foʻi, ʻo fakakaukauloto atu ʻoku ʻikai ongoʻi ʻe Sihova ia ʻoku feʻunga ʻa e meʻa ʻoku tau faí. Fakakaukau atu ki he ngaahi ongoʻi naʻe fāinga mo e niʻihi.
“ʻOkú ke ʻilo ki he anga ʻo e fakamole taimi ʻa e masivá?” naʻe tohi ʻe he tuofefine Kalisitiane ʻe taha ʻa ia ʻokú ne tauhi hake mo hono husepānití ʻa e fānau ʻe toko tolu. “Kuo pau ke u ngāue lelei ʻi ha feituʻu pē ʻi heʻeku malavá. ʻOku ʻuhinga ʻení ko hono fakamoleki ʻa e taimi ʻi he kumi ki he ngaahi fale koloa ʻoku maʻamaʻá pea mo e ngaahi koloa ʻoku fakatau fakamaʻamaʻá, pe aʻu ai pē ki he tuitui valá. ʻOku ou toe fakamoleki ha houa ʻe taha pe ua ʻi he uike taki taha ʻi he ngāue ki he ngaahi kūponi ʻo e [ngaahi meʻakai ʻoku holo honau totongí]—ʻi hono kosi, faile, pea tuʻuaki kinautolu. ʻOku ou ongoʻi mātuʻaki halaia ʻi ha ngaahi taimi ʻi hono fai ʻo e ngaahi meʻá ni, ʻi he fakakaukau atu ʻoku totonu ke fakamoleki ʻa e taimi ko iá ʻi he ngāue fakamalangá.”
“Naʻá ku fakakaukau kuo pau pē ʻoku ʻikai feʻunga ʻa ʻeku ʻofa moʻoni ʻia Sihová,” ko e fakamatala ia ʻa ha tuofefine ʻoku toko fā ʻene fānaú mo ha husepāniti taʻetui. “Ko ia ai, naʻá ku fāinga mo ʻeku tauhi kia Sihová. Naʻá ku feinga mālohi moʻoni, ka naʻe ʻikai pē ke u ongoʻi naʻe feʻunga ia. Vakai ange, naʻe ʻikai ke teitei ʻi ai haʻaku ongoʻi ʻoku ʻi ai haku ʻaonga, ko ia ai, ʻoku ʻikai lava ke u fakaʻuta atu ʻe lava ke tali ʻe Sihova ʻa ʻeku ngāue kiate iá.”
Naʻe pehē ʻe ha Kalisitiane ʻa ia naʻá ne ʻiloʻi ʻa e fiemaʻu ke ne mavahe mei he ngāue taimi-kakató: “ʻOku ʻikai lava ke u makātakiʻi ʻa e fakakaukau ko ia naʻá ku tō mei heʻeku palōmesi ke tauhi taimi-kakato ʻa Sihová. ʻOku ʻikai lava ke ke fakaʻuta atu ki he loto-mamahi naʻá ku ʻi aí! ʻOku ou tangi ʻi he taimí ni ʻi heʻeku manatuʻi iá.”
12. Ko e hā ʻoku ongoʻi halaia lahi ai ʻa e kau Kalisitiane ʻe niʻihi fekauʻaki mo e ʻikai ke nau malava ke fai ha meʻa lahi ange ʻi he ngāue fakafaifekaú?
12 ʻOku fakanatula pē ʻa e loto ke tauhi ʻa Sihova ʻi he kakato taha ʻe malavá. (Sāme 86:12) Neongo ia, ko e hā ʻoku ongoʻi halaia lahi ai ʻa e niʻihi fekauʻaki mo e ʻikai lava ke nau fai ia ʻo lahi angé? Ki he niʻihi, ʻoku hā ʻoku felāveʻi ia mo ha ongoʻi taʻefeʻunga lahi, mahalo pē ko e ola ia mei ha ngaahi meʻa taʻefakafiemālie naʻe hokosia ʻi he moʻuí. ʻI he ngaahi tafaʻaki kehe, ʻi ha vakai fehālaaki ki he meʻa ʻoku ʻamanekina ʻe Sihova meiate kitautolú ʻoku iku nai ai ki ha ongoʻi halaia taʻetotonu. “Naʻá ku ongoʻi kapau ʻoku ʻikai ke te ongoʻi ongosia, kuo pau pē ʻoku ʻikai feʻunga ʻa e meʻa ʻokú te faí,” ko e fakamatala ia ʻa ha Kalisitiane ʻe taha. Ko hono olá, ʻokú ne fokotuʻu ai kiate ia ʻa e ngaahi tuʻunga ʻo fuʻu hulu—pea toki ongoʻi halaia lahi ange ai ʻi he ʻikai lava ke ne aʻusia kinautolú.
13. Ko e hā ʻoku ʻamanekina meiate kitautolu ʻe Sihová?
13 Ko e hā ʻoku ʻamanekina ʻe Sihova meiate kitautolú? ʻI hono ʻai mahinó, ʻoku ʻamanekina kitautolu ʻe Sihova ke tauhi ʻi he kotoa ʻo ʻetau moʻuí kiate ia, ʻo fai ʻa e meʻa ʻoku fakaʻatā ʻe hotau ngaahi tuʻungá. (Kolose 3:23) Kae kehe, ʻoku ʻi ai nai ha faikehekehe lahi ʻi he meʻa te tau saiʻia ke faí pea mo ia ʻoku lava moʻoni ke tau faí. ʻE fakangatangata nai kitautolu ʻe he ngaahi meʻa hangē ko e taʻumotuʻá, moʻuí, ivi fakaesinó, pe ngaahi fatongia fakafāmilí. Ka neongo ia, ʻi he taimi ʻoku tau fai ai ʻa e kotoa ʻo ʻetau malavá, ʻoku tau ongoʻi fakapapauʻi nai ai ʻoku tau ngāueʻaki ʻa e kotoa ʻo ʻetau moʻuí kia Sihova—ʻo ʻikai lahi ange pe siʻi ange ʻa e līʻoa ʻo e kotoa ʻo ʻetau moʻuí ʻi he taha ko ia, ʻa ia ko ʻene moʻuí mo hono ngaahi tuʻungá ʻoku fakaʻatā ai ia ke ʻi he ngāue fakafaifekau taimi-kakató.—Mātiu 13:18-23.
14. Ko e hā ʻoku lava ke ke faí, kapau ʻokú ke fiemaʻu ha tokoni ki hono fakapapauʻi ʻa e meʻa ʻoku lava ke ke ʻamanekina moʻoni meiate koé?
14 ʻE anga-fēfē leva ʻa e lava ke ke fakapapauʻi ʻa e meʻa ʻoku lava moʻoni ke ke ʻamanekina meiate koé? Te ke fakaʻamu nai ke fetalanoaʻaki ki he meʻá ni mo ha kaumeʻa Kalisitiane falalaʻanga mo matuʻotuʻa, mahalo pē ko ha tokotaha mātuʻa pe ko ha tuofefine taukei, ʻokú ne ʻiloʻi ʻa hoʻo malavá, ko ho ngātangá, pea mo ho ngaahi fatongia fakafāmilí. (Palōvepi 15:22) Manatuʻi ko ho mahuʻinga ʻi ho tuʻunga ko ha tokotaha ʻi he ʻafio mai ʻa e ʻOtuá ʻoku ʻikai ke fua ʻaki ia ʻa e lahi ʻo e meʻa ʻokú ke fai ʻi he ngāue fakafaifekaú. ʻOku mahuʻinga kotoa ʻa e kau sevāniti ʻa Sihová kiate ia. (Hākeai 2:7; Malakai 3:16, 17) Ko e meʻa ʻokú ke fai ʻi he ngāue fakamalangá ʻoku lahi ange nai ia pe siʻisiʻi ange ʻi he meʻa ʻoku fai ʻe he niʻihi kehé, kae kehe pē ʻokú ne ʻoatu ʻa hoʻo lelei tahá, ʻoku hōifua ai ʻa Sihova, pea ʻoku ʻikai fiemaʻu ia ke ke ongoʻi halaia.—Kalētia 6:4.
ʻI he Taimi ʻOku Fiemaʻu Ai ʻa e Meʻa Lahi Meiate Kitautolú
15. ʻI he ngaahi founga fē ʻoku fiemaʻu ai ʻa e meʻa lahi mei he kau mātuʻa ʻo e fakatahaʻangá?
15 “Ko ia kuo foaki ki ai ha meʻa lahi,” naʻe pehē ʻe Sīsū, “ʻe fiemaʻu mei ai ha meʻa lahi.” (Luke 12:48) Ko e moʻoni, ʻoku ‘fiemaʻu ʻa e meʻa lahi’ meiate kinautolu ʻoku nau ngāue ko e kau mātuʻa ʻi he fakatahaʻangá. Hangē pē ko Paulá ʻoku nau tuku atu kinautolu koeʻuhi ko e fakatahaʻangá. (2 Kolinitō 12:15) ʻOku ʻi ai ʻenau ngaahi malanga ke teuteu, ko e ngaahi ʻaʻahi fakatauhisipi ke fai, ngaahi meʻa fakaefakamaau ke fakahoko—ʻo fai kotoa ia kae ʻikai liʻaki ʻa honau ngaahi fāmilí tonu. (1 Tīmote 3:4, 5) ʻOku toe femoʻuekina ʻa e kau mātuʻa ʻe niʻihi ʻi he tokoni ki hono langa ʻa e ngaahi Fale Fakatahaʻanga, ngāue ʻi he Ngaahi Kōmiti Fakafetuʻutaki Fakafalemahakí, pea ngāue pole ʻi he ngaahi ʻasemipilī, mo e ngaahi fakataha-lahí. ʻOku malava fēfē ke fakaʻehiʻehi ʻa e kau tangata ngāue mālohi līʻoa ko ʻení mei he hoko ʻo ongosia ʻi he mafatukituki ʻo e ngaahi fatongia peheé?
16. (a) Ko e hā ʻa e fakaleleiʻanga ʻaonga naʻe fokotuʻu atu ʻe Setelō kia Mōsesé? (e) Ko e hā ʻa e ʻulungaanga te ne ʻai ke malava ai ha taha ʻi he kau mātuʻá ke vahevahe ʻa e ngaahi fatongia feʻungamālie mo e niʻihi kehé?
16 ʻI he taimi naʻe ongosia ai ʻa e tangata anga-fakatōkilalo mo anga-fakanānā ko Mōsesé ʻi hono tokangaʻi ʻa e ngaahi palopalema ʻa e niʻihi kehé, naʻe ʻoange ha fakalelei ʻaonga ʻe heʻene tamai-ʻi-he-fono ko Seteloó: vahevahe ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi fatongiá mo ha kau tangata taau kehe. (ʻEkisoto 18:17-26; Nōmipa 12:3) “Ko e angavaivai [“anga-fakanānā,” NW] ʻoku ai ʻene poto,” ko e lau ia ʻa e Palōvepi 11:2. Ke hoko ʻo anga-fakanānā ʻoku ʻuhingá ke ʻiloʻi pea tali ʻa ho ngaahi ngātangá. ʻOku ʻikai ke taʻefiefoaki ʻe ha taha anga-fakan̄anā ia ha fatongia ki he niʻihi kehé, pea ʻoku ʻikai ke ilifia ia naʻa mole ʻa hono tuʻunga pulé ʻi hono vahevahe ʻa e ngaahi fatongia feʻungamālie mo e kau tangata taau kehé.b (Nōmipa 11:16, 17, 26-29) ʻI hono kehé, ʻokú ne vēkeveke ke tokoniʻi kinautolu ke nau fakalakalaka.—1 Tīmote 4:15.
17. (a) ʻE malava fēfē nai ke tokoni ʻa e kau mēmipa ʻi he fakatahaʻangá ki hono fakamaʻamaʻa ʻa e kavenga ʻa e kau mātuʻá? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi feilaulau ʻoku fai ʻe he ngaahi uaifi ʻo e kau mātuʻá, pea ʻoku lava fēfē ke tau fakahaaʻi kiate kinautolu ʻoku ʻikai ke tau taʻefakahoungaʻi ʻa e ngaahi meʻa ko iá?
17 ʻOku lava ke fai ʻa e meʻa lahi ʻe he kau mēmipa ʻi he fakatahaʻangá ke fakamaʻamaʻa ʻa e kavenga ʻa e kau mātuʻá. ʻI hono mahinoʻi ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi fāmili ʻo e kau mātuʻá ke tokangaʻí, ʻe ʻikai ke fiemaʻu taʻefakaʻatuʻi ai ʻe he niʻihi kehé ʻa e taimi, pea mo e tokanga ʻa e kau mātuʻá. Pehē foki ʻe ʻikai ke nau taʻefakahoungaʻi ʻa e ngaahi feilaulau loto-lelei ʻoku fai ʻe he ngaahi uaifi ʻo e kau mātuʻá ʻi he taʻesiokita ʻo vahevahe mo e fakatahaʻangá ʻa e taimi ʻo honau ngaahi husepānití. Ko e faʻē ʻe taha ʻa e toko tolu ʻa ia ko hono husepānití ʻoku ngāue ko ha mātuʻa naʻá ne fakamatala: “Ko e meʻa ʻoku ʻikai ke u teitei lāunga fekauʻaki mo iá ko e kavenga ʻoku fakalahi mai, ʻa ia ʻoku ou fua loto-lelei ʻi he fāmilí koeʻuhi ke lava ʻa hoku husepānití ʻo ngāue ko ha mātuʻa. ʻOku ou ʻiloʻi ʻoku lahi ʻa e tāpuaki ʻa Sihová ʻi homau fāmilí koeʻuhi ko e ngāue ʻoku fai ʻe he husepānití, pea ʻoku ʻikai te u mamaeʻi ʻa e meʻa ʻokú ne foakí. Ka neongo iá, ko hono moʻoní, naʻe pau leva ke u faʻa hiko veve lahi ange pea mo fai lahi ange ʻa hono akonakiʻi ʻa ʻema fānaú koeʻuhi pē ko e moʻua ʻa hoku husepānití.” ʻOku fakamamahí, he naʻe ʻiloʻi ʻe he tuofefine ia ko ʻení ʻa e niʻihi, ʻoku ʻikai ke nau houngaʻia ʻi he fakalahi mai ʻa ʻene kavengá, naʻa nau fai ʻa e lea taʻefakakaukau hangē ko e, “Ko e hā ʻoku ʻikai te ke ngāue tāimuʻa aí?” (Palōvepi 12:18) He meʻa lelei ange ē ko hono fakaongoongoleleiʻi ʻa e niʻihi kehé ʻi he meʻa ʻoku nau faí, kae ʻikai ko hono fakaangaʻi kinautolu ʻi he meʻa ʻoku ʻikai ke nau lava ʻo faí!—Palōvepi 16:24; 25:11.
Koeʻuhi ko e Teʻeki Ai Hoko Mai ʻa e Ngataʻangá
18, 19. (a) Ko e hā ʻoku ʻikai ko e taimi ai ʻeni ke tuʻu ʻi he lele ko ia ʻi he lova ki he moʻui taʻengatá? (e) Ko e hā ʻa e akonaki taimi totonu naʻe fai ʻe he ʻaposetolo ko Paulá ki he kau Kalisitiane ʻi Selusalemá?
18 ʻI he taimi ʻoku ʻiloʻi ai ʻe ha tokotaha lele ʻokú ne ofi ki he ngataʻanga ʻo ha lova lōloa, ʻoku ʻikai ke ne foʻi. Mahalo nai kuo aʻu ʻa hono sinó ki he ngataʻanga ʻo ʻene kātakí—helaʻia, velahia, pea maha e vaí ʻi hono sinó—ka ʻi he ofi pehē ki he ngataʻangá ʻoku ʻikai ko ha taimi ia ke tuʻu ai ʻa e lelé. ʻOku meimei tatau pē, ʻi hotau tuʻunga ko e kau Kalisitiané ʻoku tau ʻi ha lova ki he pale ʻo e moʻuí, pea ʻoku tau fuʻu ofi ki he tepí. ʻOku ʻikai ko ha taimi ʻeni ke tuʻu ai ʻetau lelé!—Fakafehoanaki mo 1 Kolinitō 9:24; Filipai 2:16; 3:13, 14.
19 Naʻe fehangahangai mo ha tuʻunga meimei tatau ʻa e kau Kalisitiane ʻi he ʻuluaki senitulí. Fakafuofua ki he 61 H.K. (Hotau Kuonga), naʻe tohi ai ʻa e ʻaposetolo ko Paulá ki he kau Kalisitiane ʻi Selusalemá. Ko e taimí kuo mei ʻosi—ko e “toʻutangata” fulikivanú, ʻa e ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻu faka-Siu tafoki mei he moʻoní, naʻe vave ke “mole atu.” Naʻe tautefito ki he kau Kalisitiane ʻi Selusalemá ʻa e pau ke tokanga mo anga-tonú; naʻe fiemaʻu ke nau hola mei he koló ʻi he taimi naʻa nau sio ai kuo ʻākoloʻi ʻe he kau taú. (Luke 21:20-24, 32) Ko ia, naʻe taimi totonu ʻa e akonaki fakamānavaʻi ʻa Paulá: ‘ʻOua naa mou fiu mo vaivai ʻi ho mou loto.’ (Hepelū 12:3, PM) Naʻe ngāueʻaki heni ʻe he ʻaposetolo ko Paulá ʻa e ongo foʻi veape mahino ʻe ua: “fiu” (kaʹmno) pea mo e “vaivai” (e·klyʹo·mai). Fakatatau ki he lau ʻa e mataotao Tohitapu ʻe taha, ko e ongo foʻi lea faka-Kalisí ni naʻe “ngāueʻaki ia ʻe Aristotle ki he kau lele naʻa nau fakavaivai ʻo tō ki lalo ʻi he hili ʻenau fakalaka ʻi he tepí. Ko e kau lautohi [ʻi he tohi ʻa Paulá] naʻa nau kei ʻi he lová pē. Kuo pau ke ʻoua naʻa nau foʻi ki muʻa. Kuo pau ke ʻoua naʻa nau fakaʻatā kinautolu ke vaivai pea tō ki lalo ʻi he ongosiá. ʻOku toe fiemaʻu ʻa e kītaki ʻi he fehangahangai mo e faingataʻá.”
20. Ko e hā ʻoku taimi totonu ai ʻa e akonaki ʻa Paulá kiate kitautolu ʻi he ʻaho ní?
20 He toki taimi totonu ē ka ko e akonaki ʻa Paulá kiate kitautolu ʻi he ʻaho ní! ʻI he fehangahangai mo e fakautuutu ʻa e ngaahi mafasiá, ʻe ʻi ai nai ʻa e ngaahi taimi ʻoku tau ongoʻi tatau ai mo ha taha lele kuo helaʻia, ʻa ia kuo kamata ke ʻikai toe lava ke toe ngaue ʻa hono vaʻé. Ka ʻi he fuʻu ofi ki he tepí, kuo pau ke ʻoua naʻa tau foʻi! (2 Kalonikali 29:11) Ko e meʻa tofu pē ia ʻoku fiemaʻu ʻe hotau Filí, ko e “laione ngungulu,” ke tau faí. ʻOku tau fakamālō, kuo fai ʻe Sihova ʻa e ngaahi tokonaki ʻa ia ʻoku foaki “malohi ki he vaivai.” (ʻAisea 40:29) Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení, pea mo e founga ke tau maʻu ai ha ʻaonga meiate kinautolú ʻe fai ʻa e lave ki ai ʻi he kupu hono hokó.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ko e fakatātaá, ʻoku fāinga nai ha niʻihi ke mapuleʻi ha tōʻonga angaʻitangata kuo faiaka loloto, hangē nai ko ha ʻita lahi, pe ko e ngāuehalaʻaki ʻa e ʻōkani fakatupú ʻiate kita pē ke fakaleleiʻi ʻaki ha palopalema.—Sio ki he Awake!, ʻo Mē 22, 1988, ʻi he peesi 19-21; Nōvema 8, 1981, peesi 16-20; pea mo e Questions Young People Ask—Answers That Work, peesi 198-211, naʻe pulusi ʻe he Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
b Sio ki he kupu ko e “Kau Mātuʻa—Vahe ha Fatongia!” ʻi he tatau ʻo e Watchtower ʻo ʻOkatopa 15, 1992, peesi 20-23.
Ko e Hā Hoʻo Talí?
◻ ʻOku malava fēfē ke tau fakaʻehiʻehi mei he foʻi ʻi he taimi ʻoku fakalotomamahiʻi, pe fakalotolaveaʻi ai ʻe ha niʻihi kehe kitautolú?
◻ Ko e hā ʻa e vakai mafamafatatau ki he halaiá te ne ʻai kitautolu ke ʻoua te tau foʻí?
◻ Ko e hā ʻoku ʻamanekina ʻe Sihova meiate kitautolú?
◻ ʻOku malava fēfē ke tokoni ʻa e anga-fakanānaá ki he kau mātuʻa ʻi he fakatahaʻangá ke nau fakaʻehiʻehi ai mei he hoko ʻo ongosiá?
◻ Ko e hā ʻoku taimi totonu ai kiate kitautolu ʻi he ʻaho ní ʻa e akonaki ʻa Paula ʻi he Hepelū 12:3?