ʻOku Totonu ke Anga-Fēfē ʻEtau Lotu ki he ʻOtuá?
ʻI HE taimi naʻe kole ai ha ākonga ki he fakahinohino fekauʻaki mo e lotú, naʻe ʻikai ke fakafisi ʻa Sīsū ke ʻoange ia ki ai. Fakatatau ki he Luke 11:2-4, naʻá ne tali: “Ka mou ka lotu, mou pehē, ʻE Tamai, ke tapuhā ho Huafa, ke hoko hoʻo Pule. Ke ke foaki mai haʻamau meʻakai ki he ʻanai, ʻo hokohoko ʻaho pe. Pea fakamolemole ʻemau ngaahi angahala, he ko kimautolu foki ʻoku mau fakamolemole ʻa ia fuape ʻoku moʻua mai. Pea ʻoua naʻa ke fakahū kimautolu ki he ʻahiʻahi.” ʻOku ʻiloa ʻeni ko e Lotu ʻa e ʻEikí. ʻOkú ne ʻomai ha fakamatala lahi ʻaupito.
Ko e meʻa ʻe taha, ko e fuofua foʻi leá ʻokú ne talamai kiate kitautolu ʻa e tokotaha kuo pau ke fai ki ai ʻetau ngaahi lotú—ko ʻetau Tamaí. Fakatokangaʻi naʻe ʻikai ke fakaʻatā ʻe Sīsū ia ha meʻa pē ke lotu ai ki ha toe taha kehe, ʻīmisi, “sangato,” pea naʻa mo ia. Ko hono moʻoní, naʻe ʻosi tala ʻe he ʻOtuá: “ʻE ʻikai te u ʻange hoku langilangi ki ha taha, pe ko hoku ongoongo ki he ngaahi aitoli.” (ʻAisea 42:8) Ko e ngaahi lotu ʻoku fai ki ha toe meʻa kehe pe ko ha taha kehe kae ʻikai ki heʻetau Tamai fakahēvaní ʻoku ʻikai ke fanongo mai ia ki ai, tatau ai pē pe ko e hā hono lahi ʻo e fai loto-moʻoni ia ʻe he tokotaha lotú. ʻI he Tohitapú, ko Sihova pē ko e ʻOtuá ʻoku ui ko e tokotaha “tali lotu.”—Sāme 65:2.
ʻOku pehē nai ʻe he niʻihi ko e “kau sangató” ʻoku nau ngāue pē ko e kau fakalaloa ki he ʻOtuá. Ka naʻe fakahinohino mai ʻe Sīsū tonu: “Ko au pe ko e hala, pea mo e moʻoni mo e moʻui: ʻoku ʻikai haʻu ha taha ki he Tamai ka ʻi heʻene fou ʻiate au. Pea ʻilonga ha meʻa te mou kole ʻi hoku hingoa, te u fai ia, koeʻuhi ke fakalangilangiʻi ʻa e Tamai ʻi he ʻAlo.” (Sione 14:6, 13) Naʻe ʻikai fakakau ʻe Sīsū ʻa e fakakaukau ko ha taha pē naʻe ui ko ha sangato naʻe malava ke ngāue ʻi he ngafa ko e tokotaha-fakalaloa. Toe fakatokangaʻi foki ʻa e meʻa naʻe leaʻaki ʻe he ʻaposetolo ko Paulá ʻo fekauʻaki mo Kalaisí: “ʻA ia naʻa ne pekia maʻatautolu, kaeʻumaʻā ʻene toetuʻu; ʻa ia ʻoku ne ʻi he nima toʻomataʻu ʻo e ʻOtua, ʻa ia foki ʻoku ne hufekina kitautolu.” “ʻOkú ne moʻui ʻo taʻengata ke fakalaloa maʻá e faʻahinga kotoa ʻoku haʻu ki he ʻOtuá ʻo fakafou ʻiate iá.”—Loma 8:34; Hepelū 7:25, Jerusalem Bible ʻa e Katoliká.
Ko e Huafa Kuo Pau ke Fakatāpuhāʻí
Ko e ngaahi foʻi lea hono hoko ʻo e lotu ʻa Sīsuú naʻe pehē: “Ke tapuhā ho huafa.” Naʻe malava fēfē ki ha taha ke ne fakatāpuhaaʻi, ʻa ia, ko hono fakamāʻoniʻoniʻi, pe fakamavaheʻi, ʻa e huafa ʻo e ʻOtuá kapau naʻe ʻikai te ne ʻilo ia mo ngāueʻaki ia? ʻOku laka hake he tuʻo 6,000 ʻi he “Fuakava Motuʻá,” ʻa hono fakapapauʻi ai ʻa e ʻOtuá ʻaki ʻa e huafa fakafoʻituitui ko Sihová.
Ko ha fakamatala ʻi lalo he ʻEkisoto 6:3 ʻi he Douay Version ʻa e Katoliká ʻokú ne pehē ʻo fekauʻaki mo e huafa ʻo e ʻOtuá: “Kuo faʻu ʻe he niʻihi ʻi onopooni ʻa e huafa ko e Sihová . . . , ki hono puʻaki totonu ʻo e huafa [ʻo e ʻOtuá], ʻa ia ʻoku ʻi he konga tohi faka-Hepeluú, ʻoku ʻikai toe ʻilo ia he taimí ni tupu mei he fuoloa hono taʻengāueʻakí.” Ko ia ai, ʻoku ngāueʻaki ʻe he New Jerusalem Bible ia ʻa e Katoliká ʻa e huafa ko Yahweh. Neongo ʻoku saiʻia ʻa e kau poto mataotao ia ʻe niʻihi ʻi hono puʻaki ko iá, ko “Sihová” ko ha founga puʻaki ia ʻoku totonu mo fuoloa hono ngāueʻakí ki he huafa fakaʻotuá ʻi he lea faka-Pilitāniá. Ko e ngaahi lea kehé kuo ʻi ai pē ʻenau ngaahi founga puʻaki ia ʻanautolu ki he huafa fakaʻotuá. Ko e meʻa tefitó ko ʻetau ngāueʻaki ʻa e huafá koeʻuhi ke fakatāpuhaaʻi ia. Kuo akoʻi koe ʻe he siasi ʻokú ke kau ki aí ke ngāueʻaki ʻa e huafa Sihová ʻi he lotú?
Ngaahi Tuʻunga-Lea ke Lotu ʻo Kau Ki Aí
Ko hono hokó, naʻe akoʻi ʻe Sīsū ʻa ʻene kau ākongá ke nau lotu: “Ke hoko hoʻo pule.” ʻOku tānaki atu ʻe he Kōsipeli ʻa Mātiú ʻa e ngaahi leá ni: “Ke fai ho finangalo, hange ko ia ʻi he langi ke pehe foki ʻi māmani.” (Mātiu 6:10) Ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ko ha founga-pule ia ʻi he toʻukupu ʻo Sīsū Kalaisí. (ʻAisea 9:6, 7) Fakatatau ki he kikite ʻa e Tohitapú, ʻe vavé ni ke ne fetongi ʻa e ngaahi founga-pule fakaetangata kotoa pē pea fakahoko mai ha kuonga ʻo e melino fakalūkufua. (Sāme 72:1-7; Tāniela 2:44; Fakahā 21:3-5) Ko ia ai, ʻoku ʻai ʻe he kau Kalisitiane moʻoní ʻa e hoko mai ʻa e Puleʻangá ko ha kaveinga ia ʻoku toutou maheʻa ʻi heʻenau ngaahi lotú. Kuo akoʻi koe ʻe he siasi ʻokú ke kau ki aí ke ke fai pehē?
Ko e meʻa ke fakatokangaʻí, naʻe toe fakahāhā ʻe Sīsū ʻe fakakau nai ʻi heʻetau ngaahi lotú ʻa e ngaahi meʻa fakafoʻituitui ʻoku nau fakahohaʻasi kitautolú. Naʻá ne pehē: “Ke ke foaki mai haʻamau meʻakai ki he ʻanai, ʻo hokohoko ʻaho pe. Pea fakamolemole ʻemau ngaahi angahala, he ko kimautolu foki ʻoku mau fakamolemole ʻa ia fuape ʻoku moʻua mai. Pea ʻoua naʻa ke fakahū kimautolu ki he ʻahiʻahi.” (Luke 11:3, 4) ʻOku ʻuhinga ʻa e ngaahi lea ʻa Sīsuú ʻoku malava ke tau kumi ki he finangalo ʻo e ʻOtuá ʻi he ngaahi meʻa fakaʻahó, ʻoku tau lava ke fakaofiofi kia Sihova ʻi he fekauʻaki mo ha meʻa pē ʻoku tau hohaʻa ki ai pe ʻokú ne fakahohaʻasi ʻa e nonga ʻo ʻetau fakakaukaú. Ko e kole tuʻumaʻu ki he ʻOtuá ʻi he foungá ni ʻe tokoniʻi ai kitautolu ke tau houngaʻia ʻi hono fakafalala kitautolu ʻiate iá. ʻOku tau hoko ai ʻo ʻilo lahi ange ki heʻene tākiekina ʻi heʻetau moʻuí. ʻOku ʻaonga foki ʻa e kole fakaʻaho ki he ʻOtuá ke fakamolemoleʻi kitautolu ʻi heʻetau ngaahi faihalá. ʻOku tau hoko ai ʻo ʻilo lahi ange ʻetau ngaahi vaivaí—mo kātakiʻi lahi ange ʻa e ngaahi tōnounou ʻa e niʻihi kehé. Ko e enginaki ʻa Sīsū ke tau lotu ke fakahaofi kitautolu mei he ʻahiʻahí ʻoku toe taau foki mo ia, tautefito koeʻuhi ko e ngaahi ʻulungaanga ololalo ʻo e māmani ko ʻení. ʻI he fetāiaki mo e lotu ko iá, tau tokanga ke fakaʻehiʻehi mei he ngaahi tuʻunga ʻoku malava ke ne taki atu kitautolu ki he faihalá.
Ko ia ai, ʻoku ʻikai toe fehuʻia, ʻoku lahi ʻa e meʻa ʻoku talamai ʻe he Lotu ʻa e ʻEikí kiate kitautolu ʻo fekauʻaki mo hono fai ʻo e ngaahi lotu ʻoku hōifua ai ʻa e ʻOtuá. Ka naʻe taumuʻa mai ʻa Sīsuú ke tau maʻu ʻa e lotú ni pea lau tuʻumaʻu pē ia?
Ko ha Toe Akonaki Fekauʻaki mo e Lotú
Naʻe ʻomai ʻe Sīsū ʻa e toe ngaahi fakahinohino fekauʻaki mo e lotú. ʻIa Mātiu 6:5, 6, ʻoku tau lau ai: “ʻOka mou ka lotu, ʻe ʻikai te mou hange ko e kau mālualoi; he ʻoku nau manako ke tuʻu ʻi he falelotu mo e tuliki ʻo e malaʻe ke fai ʻenau lotu, koeʻuhi ke nau hā ki he kakai. . . . Ka ko koe, o ka ke ka lotu, hū ki ho loki, pea tapuni ho matapā, pea fai hoʻo hū ki hoʻo Tamai ʻa ia ʻoku ʻi he lilo: pea ko hoʻo Tamai, ʻa ia ʻoku ne ʻafioʻi ʻa e lilo, te ne totongi kiate koe.” ʻOku akoʻi mai ʻe he ngaahi leá ni kiate kitautolu ko e lotú ʻoku ʻikai totonu ke fai ʻi ha founga fie hā, fakahāhā koeʻuhi ke malave ki ha taha. ʻOkú ke luva atu ho lotó kia Sihova ʻo fakapulipuli pē, ʻo hangē ko ia ʻoku naʻinaʻi mai ʻe he Tohitapú?—Sāme 62:8.
Naʻe ʻomai ʻe Sīsū ʻa e fakatokangá ni: “Pea ʻi hoʻomou ngāhi lotu, ʻoua te mou fakafanafana mo launoa, ʻo hange ko e hiteni: he ʻoku nau mahalo ʻe ongo atu ʻenau meʻa ko e lahi o ʻenau lau.” (Mātiu 6:7) ʻOku hā mahino, naʻe ʻikai ke tali ʻe Sīsū ʻa e ngaahi lotu maʻu lotó—pe ko hano lau kinautolu mei ha tohi. ʻOku toe taʻefakakau foki ʻe heʻene ngaahi leá ʻa hono ngāueʻaki ʻa e lōsalió.
Ko e lea moʻoni ʻeni ʻa ha tohi misa ʻa e Katoliká: “Ko ʻetau lotu lelei tahá mahalo ko ʻetau ngaahi fakakaukau ʻoku ake tuʻungaʻa hake pē ʻi hotau lotó ʻi he taimi ʻoku tau hanga ai kiate ia ʻi he loto-houngaʻia, pe ʻi he ʻi ai ha fiemaʻú, ʻi he ngaahi taimi ʻo e mamahí, pe ʻi heʻetau lotu fakaʻaho kiate iá.” Ko e ngaahi lotu ʻa Sīsuú tonu naʻe ake tuʻungaʻa hake pē ʻi he lotó, naʻe ʻikai maʻu loto. Ko e fakatātaá, lau ʻa e lotu ʻa Sīsū naʻe hiki ʻi he Sione vahe 17. ʻOku pīkitai ia ki he sīpinga lotú, ʻo fakamamafaʻi ʻa e holi ʻa Sīsū ke sio ʻoku fakatāpuhaaʻi ʻa e huafa ʻo Sihová. Ko e lotu ʻa Sīsuú naʻe ake tuʻungaʻa hake pē ia pea ongoʻi loloto mei he lotó.
Ngaahi Lotu ʻOku Fanongo Ki Ai ʻa e ʻOtuá
Kapau naʻe akoʻi kiate koe ke ke fai ha ngaahi lotu maʻu loto, ke lotu ki he “kau sangató” pe ki he ngaahi ʻīmisí, pe ke ngāueʻaki ha ngaahi meʻa fakalotu, ʻo hangē ko e lōsalió, ko e fakakaukau ko ia ke lotu ʻi he founga naʻe fakaeʻa mai ʻe Sīsuú ʻe ʻuluaki hā ngali manavasiʻi nai ki ai. Kae kehe, ko e kī ki he meʻá ni ko hono ʻiloʻi ʻa e ʻOtuá—hono huafá, ʻene ngaahi taumuʻá, hono ʻulungaangá. Te ke maʻu ʻa e meʻá ni fakafou ʻi hano ako fakaʻauliliki ʻo e Tohitapú. (Sione 17:3) ʻOku mateuteu mo loto-lelei ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ke tokoni kiate koe ʻi he meʻá ni. Ko ē, kuo nau tokoniʻi ʻa e laui miliona ʻi he takatakai ʻo māmaní ke nau “kamata o vakai oku lelei a Jihova”! (Sāme 34:8, PM) Ko e lahi ange ʻo hoʻo hoko ʻo ʻiloʻi ʻa e ʻOtuá, ko e lahi ange ia ʻo hono ueʻi koe ke fakahīkihikiʻi ia ʻi he lotú. Pea ko e ofi ange hoʻo ʻunuʻunu kia Sihova ʻi he lotu anga-ʻapasiá, ko e ofi ange ia ʻe hoko ki ho vahaʻangatae mo iá.
Ko ia ai, ko e kotoa ʻo e kau lotu moʻoni ʻa e ʻOtuá ʻoku naʻinaʻi ki ai ke “lotu taʻetuku.” (1 Tesalonaika 5:17) ʻAi ke fakapapauʻi ko hoʻo ngaahi lotú ʻoku fehoanaki moʻoni mo e Tohitapú, ʻo kau ai ʻa e ngaahi fakahinohino ʻa Sīsū Kalaisí. ʻI he foungá ni ʻe lava ke ke fakapapauʻi ai ko hoʻo ngaahi lotú ʻe hōifua ki ai ʻa e ʻOtuá.
[Fakatātā ʻi he peesi 7]
Ko e lahi ange ʻo ʻetau ako fekauʻaki mo Sihová, ko e lahi ange ia ʻo hono ueʻi kitautolu ke tau lotu kiate ia mei he lotó