LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w99 2/15 p. 4-8
  • Ko e Hā ʻOku Fiemaʻu ki ha Nofo Mali Lavameʻá?

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Ko e Hā ʻOku Fiemaʻu ki ha Nofo Mali Lavameʻá?
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1999
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ko ha Vakai ki he Nofo Malí
  • Ko ha Vakai Hifo Kiate Koe
  • Ko ha Vakai ki Ho Hoa ʻi he Kahaʻú
  • Ngaahi Pale mo e Ngaahi Fatongia
  • Ko e Teuteu ki ha Nofo Mali Lavameʻa
    Ko e Fakapulipuli ʻo e Fāmili Fiefiá
  • Nofo Malí—Ko ha Meʻaʻofa mei he ʻOtuá
    Founga ke Nofo Maʻu Ai ʻi he ʻOfa ʻa e ʻOtuá
  • Nofo Malí—Ko ha Meʻaʻofa mei ha ʻOtua ʻOfa
    Tauhi Kimoutolu ʻi he ʻOfa ʻa e ʻOtuá
  • ʻOku Malava ke Lavameʻa ʻa e Nofo Malí he Māmani ʻo e ʻAho Ní
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2005
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1999
w99 2/15 p. 4-8

Ko e Hā ʻOku Fiemaʻu ki ha Nofo Mali Lavameʻá?

Te ke fili ke hopo tūʻulu ki ha vaitafe ʻo ʻikai ʻuluaki ako ke kakau? Ko ha tōʻonga fakavalevale pehē ʻe lava ke fakatupu maumau​—naʻa mo fakatupu mate. Neongo ia, fakakaukau angé ki he tokolahi ʻo e kakai ʻoku nau fakavave ki he nofo malí mo ha ʻilo siʻisiʻi ki hono fua ʻo e fatongia ʻoku kau ki aí.

NAʻE pehē ʻe Sīsū: “ʻE, tau lau ʻoku ai hamou toko taha ʻoku ne loto ke langa ha fuʻu taua, ʻikai te ne nofo muʻa ʻo fatu hono totongi, pe ʻoku feʻunga ʻene paʻanga mo hono fai ke osi?” (Luke 14:28) Ko e meʻa ʻoku moʻoni ʻi hono langa ha tauá ʻoku toe moʻoni foki ia ʻi hono langa ha nofo mali. Ko e faʻahinga ko ia ʻoku nau loto ke malí ʻoku totonu ke nau fatu ʻa e totongi ki he nofo malí ke fakapapauʻi ʻe lava ke nau fakahoko ʻa e ngaahi fiemaʻú.

Ko ha Vakai ki he Nofo Malí

Ko hono maʻu ha hoa mali ke fevahevaheʻaki mo ia ʻi he ngaahi fiefia mo e ngaahi mamahi ʻi he moʻuí ko ha tāpuaki moʻoni ia. ʻE lava ke fakafonu ʻe he nofo malí ha ongoʻi liʻekina kuo fakatupunga ʻe he taʻelatá pe siva ʻa e ʻamanakí. ʻE lava ke ne fakatōliʻa ʻetau hoholi naʻe fanauʻi mo ia ki he ʻofá, feohí, mo e fekoekoeʻí. ʻI ha ʻuhinga lelei, naʻe pehē ʻe he ʻOtuá hili hono fakatupu ʻa ʻĀtamá: “ʻOku ʻikai lelei ki he tangata ke toko taha; kau ngaohi maʻana ha tokoni ke ʻao mo ia.”​—Senesi 2:​18; 24:67; 1 Kolinito 7:9.

ʻIo, ko e hoko ʻo malí ʻe lava ke ne solova ʻa e ngaahi palopalema ʻe niʻihi. Ka te ne fakahoko mai foki ha ngaahi palopalema foʻou. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi ko e nofo malí ko hono fakatahaʻi ia ʻa e ongo angaʻitangata kehekehe ʻe ua ʻa ia ʻokú na feongoongoi nai ka ʻoku ʻikai ʻaupito ke na faitatau. ʻI hení, naʻa mo e ngaahi hoa mali hoa leleí te nau aʻusia ʻi ha taimi ʻa e vākovi. Ko e ʻapositolo Kalisitiane ko Paulá naʻá ne tohi ko e faʻahinga ko ia ʻoku malí te nau maʻu ʻa e “fakamamahi ʻe to ki heʻenau moʻui”​—pe hangē ko hono fakalea ia ʻe he The New English Bible, ko e “langa mo e mamahi ʻi he moʻui fakasino ko ení.”​—1 Kolinito 7:​28.

Naʻe ʻatamai-fakapoʻuli ʻa Paula? ʻIkai ʻaupito! Ko ʻene fakaʻaiʻai pē ʻa e faʻahinga ko ia ʻoku nau fakakaukau ki he nofo malí ke nau hoko ko e faʻahinga ʻoku tokanga ki he meʻa moʻoní. Ko e ongoʻi lelei ʻo e manako ʻi ha tahá ʻoku ʻikai ko e fua totonu ia ʻo e meʻa ʻe hoko ki ai ʻa e moʻui ʻi he malí ʻi he ngaahi māhina mo e taʻu hoko mai ʻi he ʻaho malí. Ko e nofo mali taki taha ʻoku ʻi ai tonu hono ngaahi faingataʻa mo e palopalema makehe. Ko e fehuʻí ʻoku ʻikai ko e pehē pe te nau malanga hake, ka ko e founga ke fehangahangai ai mo kinautolu ʻi haʻane hokó.

ʻOku ʻomai ʻe he ngaahi palopalemá ki ha husepāniti mo ha uaifi ʻa e faingamālie ke fakahāhā ai ʻa e moʻoni ʻo ʻena feʻofaʻakí. Ke fakatātaá: ʻE hā ngali molumalu mai ha vaka meili ʻi heʻene nofo taʻengāue mai, ʻo lī taula ʻi he taulangá. Kae kehe, ko hono tuʻunga taau moʻoni ʻi tahí, ʻoku fakamoʻoniʻi ia ʻi tahi​—mahalo naʻa mo haʻane ʻi ha uhouhonga ʻo ha ngaahi fuʻu peau lalahi ʻi ha afā. ʻI he tuʻunga meimei tatau, ko e mālohi ʻo ha haʻi ʻo e nofo malí ʻoku ʻikai fakapapauʻi pē ia lolotonga ʻa e ngaahi mōmeniti ʻo e nonga fakaemanakó. ʻOku fakamoʻoniʻi ia ʻi ha ngaahi taimi, ʻi he malumalu ʻo e ngaahi tuʻunga ʻahiʻahi ko ia ʻoku matuʻuaki ai ʻe he ongo meʻá ʻa e ngaahi afā ʻo e tuʻutāmakí.

Ke fai iá, ʻoku fiemaʻu ha tukupā ʻi he ongo meʻa malí, he naʻe fakataumuʻa ʻe he ʻOtuá ko e tangatá ʻe “pikitai ki hono uaifi” pea ko e toko uá ʻe “hoko ko e kakano pe taha.” (Senesi 2:​24) Ko e fakakaukau fekauʻaki mo e tukupaá ʻokú ne fakailifiaʻi ʻa e kakai tokolahi ʻi he ʻahó ni. Neongo ia, ʻoku ʻuhinga lelei pē ko ha ongo meʻa ʻe toko ua ʻa ia ʻokú na feʻofaʻaki moʻoni te na loto ke fai ha palōmesi fakamātoato ke nofo fakataha. Ko e tukupaá ʻoku feʻungamālie ia mo e ngeia ʻo e nofo malí. ʻOkú ne tokonaki ha makatuʻunga ki he tuipau, ko e hā pē ʻe hokó, ʻe fepoupouaki ʻa e husepānití mo e uaifí.a Kapau ʻoku teʻeki ai ke ke maau ki ha tukupā pehē, ʻoku teʻeki ai moʻoni ke ke mateuteu koe ki he nofo malí. (Fakafehoanaki mo Koheleti 5:​4, 5.) Naʻa mo e faʻahinga ko ia kuo nau ʻosi malí ʻe fiemaʻu nai ke nau fakalahi ʻenau houngaʻia ʻi he mātuʻaki mahuʻinga ʻa e tukupaá ki ha nofo mali tuʻuloa.

Ko ha Vakai Hifo Kiate Koe

ʻOku ʻikai ha veiveiua ʻe lava ke ke fokotuʻutuʻu ʻa e ngaahi anga te ke fiemaʻu ʻi ha hoá. Kae kehe, ʻoku toe faingataʻa lahi ange, ke sio hifo kiate koe ke fakapapauʻi ʻa e founga ʻe lava ke ke tokonaki ki ha nofo mali. Ko e sivisiviʻi-kitá ʻoku mātuʻaki mahuʻinga, fakatouʻosi ki muʻa mo e hili hono fai ʻa e ngaahi palōmesi ʻi he malí. Ko e fakatātaá, ʻeke hifo kiate koe ʻa e ngaahi fehuʻi hokó.

• ʻOku ou loto-lelei ke fai ha tukupā ʻi he kotoa ʻo ʻeku moʻuí ki hoku hoá?​—Mātiu 19:6.

ʻI he ngaahi ʻaho ʻo e palōfita ʻi he Tohitapú ko Malakaí, naʻe tukuange ai ʻe he ngaahi husepāniti tokolahi honau ngaahi hoá, mahalo pē kae mali mo ha kau fefine kei siʻi ange. Naʻe pehē ʻe Sihova naʻe ʻufiʻufi hono ʻōlitá ʻe he ngaahi loʻimata ʻo e ngaahi uaifi naʻe liʻakí, pea naʻá ne fakahalaiaʻi ʻa e kau tangata ko ia naʻa nau “fai kākā” ki honau ngaahi hoá.​—Malakai 2:​13-​16.

• Kapau ʻoku ou fakakaukau fekauʻaki mo e malí, kuó u mahili mei he taʻu ʻo e talavoú ʻa ia ʻoku fuʻu mālohi ai ʻa e ngaahi ongo fakafehokotaki fakasinó pea lava ke ne mioʻi ʻa e fakafuofua leleí?​—1 Kolinito 7:​36.

“ʻOku mātuʻaki fakatuʻutāmaki ke mali fuʻu kei siʻi,” ko e lau ia ʻa Nikki, ʻa ia naʻá ne mali ʻi hono taʻu 22. ʻOkú ne fakatokanga: “Ko hoʻo ngaahi ongoʻí, ngaahi taumuʻá, mo e manakó ʻe hokohoko feliliuaki ia mei he taimi ʻo hoʻo taʻu hongofulu tupu lahí kae ʻoua kuó ke ʻi he kongalotó ki he konga ki mui ʻo e taʻu 20 tupú.” Ko e moʻoni, ko e mateuteu ki he nofo malí heʻikai lava ke fakafuofua ia ʻe he taʻumotuʻá pē. Ka neongo ia, ko e mali ʻi he teʻeki te te mahili mei he tuʻunga talavoú ʻi he taimi ʻoku foʻou ai ʻa e ngaahi ongoʻi fakaefehokotaki fakasinó pea tautefito ki heʻene mālohí ʻe lava ke ne mioʻi ʻa ʻete fakakaukaú pea fakakuihi kita ki he ngaahi palopalema ʻe ala hokó.

• Ko e hā ʻa e ngaahi anga ʻoku ou maʻu ʻa ia te ne tokoniʻi au ke hoko ki ha nofo mali lavameʻá?​—Kaletia 5:​22, 23.

Naʻe tohi ʻa e ʻapositolo ko Paulá ki he kau Kolosé: “Mou ʻai; ʻa e fatu ʻoku langa ʻi he fai meesi mo e angaʻofa mo e fakaʻakiʻakimui mo e angakataki mo e angamokomoko.” (Kolose 3:​12) ʻOku feʻungamālie ʻa e akonakí ni ki he faʻahinga ko ia ʻoku nau fakakaukauloto ki he nofo malí pea pehē foki ki he faʻahinga ko ia kuo nau ʻosi malí.

• ʻOku ou maʻu ʻa e matuʻotuʻa ʻoku fiemaʻú ke poupou ʻaki ki ha hoa ʻi he ngaahi taimi faingataʻá?​—Kaletia 6:2.

“ʻI he hoko ʻa e ngaahi palopalemá,” ko e lau ia ʻa ha toketā ʻe taha, “ko e hehemá pē ke tukuakiʻi ʻa e hoá. Ko hai ke tukuakiʻí ʻoku ʻikai ko e meʻa ia ʻoku mahuʻinga tahá. Ka, ko e founga ʻe lava ke fāitaha ai ʻa e husepānití mo e uaifí ke fakaleleiʻi ʻa e vahaʻangatae fakaemalí.” ʻOku kaunga ʻa e ngaahi lea ʻa e poto ko Tuʻi Solomoné ki he ngaahi hoa malí. “ʻOku ngutuhuaange ke toko ua ʻi heʻete toko taha,” ko ʻene tohí ia, “he kapau te na to, ʻe lava ʻe he taha ke ʻohake hono kaumeʻa: ka ʻoiaue ʻa e toko taha ʻoku to, ka ʻoku ʻikai ha taha mo ia ke ʻohake!”​—Koheleti 4:​9, 10.

• ʻOku ou fiefia mo fakatuʻamelie; pe ʻoku lahi ʻeku mata fakafulofula mo taʻepaú?​—Palovepi 15:15.

ʻOku vakai ha tokotaha taʻepau ki he ʻaho taki taha ʻoku kovi. ʻOku ʻikai ke liliu fakaemana pē ʻe he nofo malí ʻa e fakakaukau ko ení! Ko ha tokotaha taʻemali​—ko ha tangata pe fefine—ʻa ia ʻoku fakaanga mo ʻatamai-fakapoʻuli lahí ʻe hoko pē ia ko ha tokotaha mali ʻa ia ʻoku fakaanga mo ʻatamai-fakapoʻuli tatau. Ko ha vakai taʻepau pehē ʻe lava ke ne ʻai ha fakakulukia lahi ki ha nofo mali.​—Fakafehoanaki mo Palovepi 21:9.

• ʻOku ou anga-mokomoko ʻi he faingataʻá, pe ʻoku ou tukulolo ki he ngaahi fakahāhā taʻemapuleʻi ʻo e ʻitá?​—Kaletia 5:​19, 20.

ʻOku fekauʻi ʻa e kau Kalisitiané ke “fakatotoka ki he ʻita.” (Semisi 1:​19) Ki muʻa ʻi he nofo malí pea ʻi he lolotonga ʻa e nofo malí, ʻoku totonu ke fakatupulekina ʻe ha tangata pe ko ha fefine ʻa e pōtoʻi ke moʻuiʻaki ʻa e akonaki ko ení: “ʻIta pe, kae ʻoua ʻe angahala ai: ʻoua ʻe tuku ke to ʻa e laʻa ʻoku mou kei mamahi.”​—Efeso 4:26.

Ko ha Vakai ki Ho Hoa ʻi he Kahaʻú

“Ko e fakapotopoto ʻoku ne fakakaukau ʻene laka,” ko e lau ia ʻa ha palōveepi ʻe taha ʻi he Tohitapú. (Palovepi 14:15) ʻOku moʻoni ʻaupito ia ʻi hono fili ha hoa malí. Ko hono fili ha hoa malí ko e taha ia ʻi he ngaahi fili mahuʻinga taha ʻe faifai pea fai ʻe ha tangata pe fefine. Neongo ia, kuo vakai ki ai ʻoku fakamoleki ʻa e taimi lahi ange ʻe he kakai tokolahi ʻi he fili pe ko fē ʻa e kā ke fakataú pe ko fē ʻa e ako ke hū ki aí ʻi he tokotaha ke mali mo iá.

ʻI he fakatahaʻanga Kalisitiané, ko e faʻahinga ko ia kuo tuku ki ai ʻa e fatongiá ʻoku nau “ʻuluaki sivisiviʻi ʻa e tuʻunga taau.” (1 Timote 3:​10) Kapau ʻokú ke fakakaukau fekauʻaki mo e malí, te ke loto ke fakapapauʻi ʻa e “tuʻunga taau” ʻo e tokotaha ʻe tahá. Ko e fakatātaá, fakakaukau angé ki he ngaahi fehuʻi hokó. Neongo ʻoku fokotuʻu kinautolu mei he anga ʻo e vakai ʻa ha fefine, ko e lahi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoní ʻoku toe ngāueʻaki ia ki ha tangata. Pea naʻa mo e faʻahinga ʻoku malí ʻe lava ke ʻaonga ʻenau fakakaukau atu ki he ngaahi poini ko ení.

• Ko e faʻahinga ongoongo fēfē ʻokú ne maʻú?​—Filipai 2:​19-​22.

Ko e Palovepi 31:23 ʻoku fakamatala ai ki ha husepāniti ʻa ia ʻoku “ʻiloa . . . ʻi he matanikolo, ʻi heʻene nofo mo e matuʻa ʻo e fonua.” Naʻe tangutu ʻa e mātuʻa ʻi he koló ʻi he ngaahi matanikoló ke faifakamaau. Ko ia ai, ʻoku hā mahino, naʻá ne maʻu ha tuʻunga falalaʻanga mei he kakaí. Ko e anga ʻo e vakai ʻa e niʻihi kehé ki ha tangata ʻokú ne tala ai ha meʻa fekauʻaki mo hono ongoongó. Kapau ʻoku feʻungamālie, fakakaukau foki ki he anga ʻo e vakai kiate ia ʻa e faʻahinga ʻoku ʻi he malumalu ʻo hono mafaí. ʻE fakahaaʻi nai ʻe he meʻá ni, ʻa e anga ʻo hoʻo vakai ʻi ha taimi kiate ia, ʻi he tuʻunga ko hono hoá.​—Fakafehoanaki mo 1 Samiuela 25:​3, 23-​25.

• Ko e faʻahinga ʻulungaanga taau fēfē ʻokú ne maʻú?

Ko e poto fakaʻotuá ʻoku “tuʻu muʻa ko e maʻa.” (Semisi 3:​17) ʻOku mahuʻingaʻia ange ho hoa ki he kahaʻú ʻi heʻene fiemālie fakaefehokotaki fakasino ʻaʻaná ʻi hoʻomo tuʻu ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá? Kapau ʻoku ʻikai te ne fokotuʻu ha feinga he taimí ni ke moʻui ʻaki ʻa e ngaahi tuʻunga fakaeʻulungaanga taau ʻa e ʻOtuá, ko e hā ha makatuʻunga ki he tui ko ia te ne fai pehē ʻi he hili ʻa e nofo malí?​—Senesi 39:​7-​12.

• ʻOku anga-fēfē ʻene tōʻongafai mai kiate aú?​—Efeso 5:​28, 29.

Ko e tohi ʻa Palovepi ʻi he Tohitapú ʻoku lau ai ki ha husepāniti ʻa ia ʻoku “falala” ki hono uaifí. ʻIkai ngata aí, ʻokú ne “fakamalo kiate ia.” (Palovepi 31:​11, 28) ʻOku ʻikai te ne fuaʻa tōtuʻa, pea ʻoku ʻikai te ne taʻefakaʻatuʻi ʻi heʻene ngaahi ʻamanakí. Naʻe tohi ʻe Sēmisi ko e poto mei ʻolungá ʻoku “melino, mo ʻene anga fakaʻatūʻi, . . . mohu manavaʻofa, pea fuhi ai ʻa e fua lelei.”​—Semisi 3:​17.

• ʻOku anga-fēfē ʻene tōʻongafai ki he ngaahi mēmipa ʻo hono fāmilí tonu?​—Ekisoto 20:12.

Ko e fakaʻapaʻapa ki he ngaahi mātuʻá ʻoku ʻikai ko ha fiemaʻu pē ia ki he fānaú. ʻOku pehē ʻe he Tohitapú: “Tokanga ki hoʻo tamai, he ko eni ia naʻe fakatupu koe, pea ʻoua te ke taʻetokaʻi ʻoka motuʻa hoʻo faʻe.” (Palovepi 23:22) ʻOku mahuʻingá, naʻe tohi ʻe Dr. W. Hugh Missildine: “Ko e ngaahi faingataʻa mo e ngaahi taʻefeongoongoi lahi fakaemalí ʻe lava nai ke kalofi​—pe tomuʻa sio ki ai ʻi ha tuʻunga​—kapau ko e fefine mali mo e tangata taʻane ki he kahaʻú naʻá na feʻaʻahiʻaki ʻi ha ngaahi taimi ki hona ongo ʻapí pea siofi ʻa e vā ʻi he vahaʻa ʻo e ‘tokotaha mali he kahaʻú’ mo ʻene ongo mātuʻá. Ko e founga ʻo ʻene sio ki heʻene ongo mātuʻá ʻe hoko ko e tuʻunga pē ia te ne sio ʻaki ki hono hoa malí. Kuo pau ke te ʻeke: ‘ʻOku ou loto ke tōʻongafaiʻaki kiate au ʻo hangē ko ʻene tōʻongafai ki heʻene ongo mātuʻá?’ Pea ko e founga ʻo e tōʻongafai kiate ia ʻa ʻene ongo mātuʻá ʻe hoko ia ko hano fakahaaʻi lelei ʻa e anga ʻo ʻene tōʻongafai kiate iá tonu mo e anga te ne ʻamanekina meiate koe ke fai ange kiate iá​—ʻi he hili ʻa e ʻuluaki fiefia ʻo e toki malí.”

• ʻOkú ne hehema ki he ʻitá pe lea koví?

ʻOku akonaki ʻa e Tohitapú: “Ko e fakamahū kotoa pe mo e lili mo e ʻita mo e feʻiohoʻaki mo e lauʻikovi, tuku ke hiki ia meiate kimoutolu.” (Efeso 4:​31) Naʻe fakatokanga ʻa Paula kia Tīmote fekauʻaki mo e kau Kalisitiane ʻe niʻihi ʻa ia te nau “mahakiʻaki ʻa e ʻeke meʻa taʻefaʻaʻiloa, mo e fakakikihiʻi lea pe” pea te nau tukulolo ki he “meheka, ʻa e fetuʻusi, ʻa e felauʻikoviʻaki, ʻa e femahalokoviʻaki, ʻa e fepaki ai pe ʻa e kakai kuo popo honau loto.”​—1 Timote 6:​4, 5.

ʻI he tānaki atu ki aí, naʻe tohi ʻa Paula ko e tokotaha ko ia ʻoku taau ki he ngaahi monū makehe ʻi he fakatahaʻangá ʻoku totonu ke hoko ʻo “ʻikai ko ha tokotaha tā”​—fakatatau ki he muʻaki lea faka-Kalisí, ko e “ʻikai fai ha ngaahi tuki.” (1 Timote 3:​3, NW, fakamatala ʻi laló) Heʻikai te ne hoko ko ha tokotaha ʻokú ne taaʻi fakaesino ʻa e kakaí pe lea fefeka kiate kinautolu. Ko ha tokotaha ʻa ia ʻoku hehema ke hoko ʻo fakamālohi ʻi he mōmeniti ʻo e ʻitá ʻoku ʻikai ko ha hoa mali feʻungamālie ia.

• Ko e hā ʻene ngaahi taumuʻá?

ʻOku tuli ʻa e niʻihi ki he koloaʻiá pea utu ai ʻa e ngaahi nunuʻa taʻealakalofi. (1 Timote 6:​9, 10) ʻOku tēkina taʻehataumuʻa ʻa e niʻihi kehe ʻi he moʻuí ʻo ʻikai ke aʻu ki ha ngaahi taumuʻa. (Palovepi 6:​6-​11) Kae kehe, ko ha tangata anga-fakaʻotua, te ne fakahāhā ʻa e fakapapau tatau mo ia naʻe fai ʻe Siosiuá, ʻa ia naʻá ne pehē: “Ka ko au mo hoku fale te mau tauhi ʻa Sihova.”​—Siosiua 24:15.

Ngaahi Pale mo e Ngaahi Fatongia

Ko e nofo malí ko ha fokotuʻutuʻu fakaʻotua ia. Naʻe fakamafai ia pea fokotuʻu ʻe Sihova ko e ʻOtuá. (Senesi 2:​22-​24) Naʻá ne faʻufaʻu ʻa e fokotuʻutuʻu fakaemalí koeʻuhi ke faʻu ha haʻi tuʻumaʻu ʻi he vā ʻo ha tangata mo ha fefine koeʻuhi ke na fetokoniʻaki felotoi nai ʻiate kinaua. ʻI hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni faka-Tohitapú, ʻe lava ke ʻamanekina ʻe ha husepāniti mo ha uaifi ʻa hona ngafa ʻi he moʻuí ko ha tahaʻi meʻa fakafiefia ia.​—Koheleti 9:​7-9.

Neongo ia, kuo pau ke ʻiloʻi, ʻoku tau moʻui ʻi he “ngaahi taimi faingataʻa.” Naʻe tomuʻa tala ʻe he Tohitapú ko e lolotonga ʻo e vahaʻa taimi ko ení, ʻe hoko ʻa e kakaí ʻo “ʻofa kiate kinautolu pe, te nau ʻofa ki he paʻanga, te nau fielahi, te nau angataʻetokaʻi, . . . ko e kau angataʻemolumalu, ko e kau taeʻofa-ki-hoʻota, ko e kau taʻefakamolemole, . . . ko e kau lavaki, ko e kau ʻohonoa, ko e kau loto ʻaoʻaofia ʻi he ʻafungi.” (2 Timote 3:​1-4) Ko e ngaahi anga ko ení ʻe lava ke ʻi ai ʻenau maongo mālohi ki heʻete nofo malí. Ko ia ai, ko kinautolu ko ia ʻoku fakakaukau ke malí ʻoku totonu ke nau fatu fakamātoato ʻa e totongí. Pea ko kinautolu ko ia ʻoku nau mali he taimi ní ʻoku totonu ke nau hokohoko atu ke ngāue ki hano fakaleleiʻi ʻenau feohí ʻaki hono ako mo ngāueʻaki ʻa e tataki fakaʻotua ʻoku maʻu ʻi he Tohitapú.

ʻIo, ko e faʻahinga ko ia ʻoku fakakaukau ki he nofo malí ʻe lelei ke nau sio fakalaka atu mei he ʻaho malí. Pea ʻoku totonu ke fakakaukau kotoa ʻo ʻikai ngata pē ʻi hono fai ʻo e malí kae pehē foki ki he moʻui ʻi he malí. Hanga kia Sihova ki ha tataki koeʻuhi ke ke fakakaukau ki he meʻa moʻoní kae ʻikai ki he fakaemanakó pē. ʻI hono fai iá, ngalingali te ke fiefia lahi ange ai ʻi ha nofo mali lavameʻa.

[Fakamatala ʻi lalo]

a ʻOku fakaʻatā ʻe he Tohitapú ʻa e tuʻunga pē ʻe taha ki he vete malí mo e alalava ke toe malí, ʻa ia ko e “feʻauaki”​—fehokotaki fakasino ʻi tuʻa ʻi he nofo malí.​—Mātiu 19:9.

[Puha ʻi he peesi 5]

“Ko e Fakamatala Lelei Taha ʻo e ʻOfá Kuó u Laú”

“ʻOku anga-fēfē hoʻo ʻilo pe ʻokú ke ʻofa moʻoni?” ko e tohi ia ʻa Dr. Kevin Leman. “ʻOku ʻi ai ha tohi motuʻa ʻoku ʻi ai ha fakamatala ʻo e ʻofá. Ko e tohí ʻoku meimei taʻu ua afe ʻa hono motuʻá, ka ʻoku kei hoko pē ia ko e fakamatala lelei taha ʻo e ʻofá kuó u laú.”

Naʻe lave ʻa Dr. Leman ki he ngaahi lea ʻa e ʻapositolo Kalisitiane ko Paulá, ʻa ia ʻoku maʻu ʻi he Tohitapú ʻi he 1 Kolinito 13:​4-8:

“Ko ʻOfa ʻoku ne angamokomoko, mo angalelei. Ko ʻOfa ʻoku ʻikai, te ne meheka, ʻoku ʻikai te ne fai pe ke ongoongoa, ʻoku ʻikai te ne fakafuofuolahi, ʻoku ʻikai te ne fai taʻetāu, ʻoku ʻikai te ne kumi ʻene lelei aʻana, ʻoku ʻikai te ne fakaʻita, ʻoku ʻikai te ne lau ʻa e kovi, ʻoku ʻikai te ne fiefia ʻi he taʻetotonu, ka ʻoku ne kaungā-fiefia mo e Moʻoni. ʻOku ne ʻukuma ʻi he meʻa kotoa pe, ʻoku ne tui ʻi he meʻa kotoa pe, ʻoku ne ʻamanaki ʻi he meʻa kotoa pe, ʻoku ne kataki ʻi he meʻa kotoa pe. Ko ʻOfa ʻoku ʻikai ke kaʻanga ia ʻi ha taimi.”

[Puha ʻi he peesi 8]

ʻE Lava ke Hoko ʻo Kākā ʻa e Ngaahi Ongo ʻo e Lotó

Ko e taʻahine Sūlemi ʻi he taimi ʻo e Tohitapú naʻe hā mahino ʻene ʻilo lelei ki he mālohi kākā ʻo e ngaahi ongo fakaemanakó. ʻI he feinga faisō ki ai ʻa e tuʻi mālohi ko Solomoné, naʻá ne tala ange ki hono ngaahi kaungāmeʻa fefiné ke “ʻoua ʻe ueʻi, pe fafangu ʻa ʻofa; kae fai ʻene faʻiteliha.” (Hiva o e Hiva 2:7) Ko e kiʻi finemui fakapotopoto ko ení naʻe ʻikai te ne loto ke fakaʻaiʻai ia ʻe hono ngaahi kaungāmeʻá ke puleʻi ia ʻe he ngaahi ongo ʻa hono lotó. ʻOku ʻaonga foki ʻeni ki he faʻahinga ko ia ʻoku nau fakakaukau ki he nofo malí he ʻaho ní. Hanganaki puke maʻu ʻa hoʻo ngaahi ongoʻí. Kapau te ke mali, ʻoku totonu ke hokó koeʻuhi ko hoʻo feʻofaʻaki mo ha tokotaha, ʻo ʻikai ko e fakakaukau pē ke malí.

[Fakatātā ʻi he peesi 6]

Naʻa mo e faʻahinga kuo fuoloa ʻenau malí ʻe lava ke nau ʻai ke mālohi ange ʻa e ngaahi haʻi ʻo e nofo malí

[Fakatātā ʻi he peesi 7]

ʻOku anga-fēfē ʻene tōʻongafai ki heʻene ongo mātuʻá?

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share