“Kuo Kamata Liliu ʻa e Anga ʻo e Maama ko Eni”
“Ko ʻeku tala atu ʻeni, kainga, Kuo fakanounou ʻa e kuonga.”—1 KOLINITO 7:29.
1, 2. Ko e hā ʻa e ngaahi liliu kuó ke mātā ʻi hoʻo moʻuí?
KO E HĀ ʻa e ngaahi liliu kuó ke mātā ʻi hoʻo moʻuí? ʻE lava ke ke fakalau ha niʻihi ʻo kinautolu? Ko e fakatātaá, ʻoku ʻi ai ʻa e fakalakalaka kuo fai ʻi he saienisi fakafaitoʻó. Tupu mei he fakatotolo ʻi he malaʻe ko iá, ko e ʻavalisi ʻo e lōloa ʻo e moʻuí ʻi he ngaahi fonua ʻe niʻihi kuo ʻalu hake ia mei he ʻi lalo ʻi he taʻu 50 ʻi he kamataʻanga ʻo e senituli hono 20 ki he taʻu laka hake he 70 he ʻahó ni! Toe fakakaukau ange ki he ngaahi founga ko ia kuo tau maʻu ʻaonga ai mei hono ngāueʻaki totonu ʻo e letioó, televīsoné, ngaahi telefoni mōpailá, mo e ngaahi mīsini fēkisí. ʻOua naʻa ngalo foki ʻa e ngaahi fakalakalaka kuo hoko ʻi he akó, ʻi he fefonongaʻakí, pea ʻi he ngaahi totonu ʻa e tangatá, ko e ngaahi meʻa kotoa ia kuó ne fakaleleiʻi ʻa e moʻuí ki he laui miliona.
2 Ko e moʻoni, kuo ʻikai ke lelei ʻa e ngaahi liliu kotoa pē. ʻOku faingataʻa ke tukunoaʻi ʻa e ngaahi nunuʻa fakatupu ʻauha ʻo e tupulekina ʻa e tuʻunga ʻo e faihiá, ko e hōloa ʻa e tuʻunga lelei fakaeʻulungāangá, ko e fakautuutu ʻa hono ngāuekoviʻaki ʻo e faitoʻo kona tapú, ko e tupu vave ʻa e tuʻunga ʻo e vete malí, ʻalu he ʻataá ʻa e totongi ʻo e koloá, pea mo e mahiki ʻa e fakamanamana ʻo e tau toitoí. ʻI ha faʻahinga tuʻunga pē, ngalingali te ke loto-tatau ki he meʻa naʻe fuoloa hono tohi ʻe he ʻapositolo ko Paulá: “Kuo kamata liliu ʻa e anga ʻo e maama ko eni.”—1 Kolinito 7:31.
3. Ko e hā naʻe ʻuhinga ki ai ʻa Paula ʻi heʻene tohi ʻo pehē “kuo kamata liliu ʻa e anga ʻo e maama ko eni”?
3 ʻI he taimi naʻe fai ai ʻe Paula ʻa e fakamatala ko iá, naʻá ne fakahoa ʻa e māmaní ki ha siteisi. Ko e kau faiva ʻi he siteisi ko iá—ʻa e kakai ʻiloa fakapolitikale, fakalotu, mo e fakafonuá—ʻoku nau ʻai honau fōtungá, fakahoko honau ngaahi ngafa taki taha, pea nau mavahe leva mei he siteisí kae tuku ki he niʻihi kehé. Kuo fuoloa ʻa e faai mai ʻa e meʻá ni. ʻI he ngaahi taimi ʻi he kuohilí, naʻe pule nai ai ha holongā tuʻi ʻi ha ngaahi hongofuluʻi taʻu—naʻa mo ha ngaahi senituli—pea naʻe māmālie ʻa e ngaahi liliú. ʻOku ʻikai ke pehē ia ʻi he ʻahó ni, ʻi he lava ke liliu ʻa e ʻalunga ʻo e hisitōliá ʻi he taimi ʻoku fakapoongi ai ha taki ʻiloa! ʻIo, ʻi he ngaahi taimi maveuveu ko ʻení, ʻoku ʻikai ke tau ʻilo pe ko e hā ʻe hoko mai ʻapongipongí.
4. (a) Ko e hā ʻa e vakai mafamafatatau ʻoku fiemaʻu ke maʻu ʻe he kau Kalisitiané ʻi he fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻi he māmaní? (e) Ko e hā ʻa e ongo tafaʻaki fakatupu tuipau ʻe ua ʻo e fakamoʻoní te tau lāulea ki ai he taimi ní?
4 Kapau ko e māmaní ko ha siteisi pea ko hono kau takí ʻa e kau faivá, tā ko e kau Kalisitiané leva ʻa e kau mamatá.a Kae kehe, ʻi he “ʻikai te nau ʻo māmāni,” ʻoku ʻikai ai te nau loto-hohaʻa tōtuʻa kinautolu ki hono fakahoko ʻo e faivá pe naʻa mo e ʻulungāanga tonu ʻo e kau faivá. (Sione 17:16) ʻI hono kehé, ʻoku nau hanga loto-vēkeveke atu ki he ngaahi fakamatala ko e foʻi tulamá ʻoku fakaaʻuaʻu atu ki hono tumutumú—ko ha ngataʻanga fakatuʻutāmaki—he ʻoku nau ʻilo kuo pau ke ngata ʻa e fokotuʻutuʻu ia ko ʻení ki muʻa ke ʻomai ʻe Sihova ʻa e māmani foʻou ʻo e māʻoniʻoni ko ia kuo fuoloa ʻa e fakatatali ki aí.b Ko ia ai, tau sivisiviʻi ange ʻa e ongo tafaʻaki fakamoʻoni ʻe ua ʻoku fakahaaʻi ai ʻoku tau lolotonga moʻui ʻi he taimi ʻo e ngataʻangá pea ʻoku tuʻunuku mai ʻa e māmani foʻoú. Ko ʻeni ia (1) Ko e fakahokohoko taimi ʻa e Tohi Tapú pea mo e (2) ngaahi tuʻunga fakaʻau ki he kovi ange ʻo e māmaní.—Mātiu 24:21; 2 Pita 3:13.
Ko ha Misiteli Kuo Faifai Pē pea Solova!
5. Ko e hā “ʻa e ngaahi kuonga kotofa ʻo e Senitaile,” pea ko e hā ʻoku nau mahuʻinga ai kiate kitautolú?
5 Ko e fakahokohoko taimí ko ha ako ki he felāveʻi ʻi he vahaʻa ʻo e taimí mo e ngaahi meʻa ʻoku hokó. Naʻe lea ʻa Sīsū ʻo fekauʻaki mo ha taimi ʻa ia ʻi he lolotonga iá ʻe nōfoʻi ai ʻa e kau taki ʻo e māmaní ʻi he fakahoko ʻo e ngaahi meʻá ʻo ʻikai ha kau mai ki ai ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Naʻe ui ʻe Sīsū ʻa e vahaʻa taimi ko iá ko e “ngaahi kuonga [“kotofa,” NW] ʻo e Senitaile.” (Luke 21:24) ʻI he ngataʻanga ʻo e “ngaahi kuonga kotofa” ko iá, ʻe hoko mai ʻa e Puleʻanga fakahēvani ʻo e ʻOtuá ki he mafaí, fakataha mo Sīsū ʻi he tuʻunga ko hono Tokotaha-Pule totonú. ʻUluakí, ʻe pule ʻa Sīsū “ʻi he lotolotonga ʻo [hono] ngaahi fili.” (Sāme 110:2) Hili iá, fakatatau ki he Taniela 2:44, ʻe hanga ʻe he Puleʻangá ʻo “laiki mo fakaʻauha” ʻa e ngaahi founga-pule fakaetangata kotoa pē, pea ʻe tuʻu ia ʻo taʻengata.
6. Naʻe kamata ʻanefē ʻa e “ngaahi kuonga kotofa ʻo e Senitaile,” ko e hā hono fuoloá, pea naʻe ngatá ʻanefē?
6 Ko fē ʻa e taimi ʻe ngata ai “ʻa e ngaahi kuonga kotofa ʻo e Senitaile” pea kamata pule ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá? Ko e talí, ʻa ia naʻe ‘silaʻi ʻo aʻu ki he taimi fakamuí,’ ʻoku fekauʻaki ia mo e fakahokohoko taimi ʻa e Tohi Tapú. (Taniela 12:9) ʻI he fakaofiofi ki he “taimi” ko iá, naʻe fakahoko ai ʻe Sihova ha ngaahi sitepu ke fakahā ʻa e talí ki ha kulupu ʻo e kau ako Tohi Tapu anga-fakatōkilalo. ʻI he tokoni ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá, naʻa nau ʻiloʻi ai ko e “ngaahi kuonga kotofa ʻo e Senitaile” naʻe kamata ʻaki ʻa e fakaʻauha ʻo Selusalema ʻi he 607 K.M. pea ko e “kuonga” ko iá naʻe feʻunga mo e taʻu ʻe 2,520 hono lōloá. Mei hení, naʻa nau fikaʻi ai ko e 1914 naʻá ne fakaʻilongaʻi ʻa e ngataʻanga ʻo e “ngaahi kuonga kotofa ʻo e Senitaile.” Naʻa nau toe hoko ʻo ʻiloʻi ko e 1914 ʻa e kamataʻanga ʻo e ngataʻanga ki he fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi meʻa ko ʻení. ʻI he tuʻunga ko ha toko taha ako ʻo e Tohi Tapú, ʻe lava ke ke fakamatalaʻi mei he ngaahi Konga Tohi Tapú ʻa e anga hono fikaʻi ʻo e 1914?c
7. Ko e hā ʻa e ngaahi konga Tohi Tapu ʻoku nau tokoniʻi kitautolu ke fikaʻi ʻa e kamataʻanga, ʻa e lōloa, pea mo e ngataʻanga ʻo e kuonga ʻe fitu ʻoku lave ki ai ʻi he tohi ʻa Tanielá?
7 Ko e ʻiloʻanga ʻe taha ʻoku fūfuuʻi ia ʻi he tohi ʻa Tanielá. Koeʻuhi naʻe ngāueʻaki ʻe Sihova ʻa Tuʻi Nepukanesa ʻo Pāpiloné ke ne fakaʻauha ʻa Selusalema ʻi he kamataʻanga ʻo e “ngaahi kuonga kotofa,” ʻi he 607 K.M., naʻá Ne fakahā fakafou ʻi he tokotaha-pule ko iá ʻe hokohoko atu ʻa e ngaahi puleʻangá taʻeʻiai ha kau mai ki ai ʻa e ʻOtuá ʻi ha kuonga fakaefakatātā ʻe fitu fakakātoa. (Isikeli 21:26, 27; Taniela 4:16, 23-25) Ko e hā hono lōloa ʻo e kuonga ʻe fitu ko iá? Fakatatau ki he Fakahā 11:2, 3, mo e Fakahā 12:6, 14, ko e kuonga ʻe tolu mo e kongá ko hono lōloá ko e ʻaho ʻe 1,260. Ko ia ai, ko e kuonga ʻe fitú kuo pau ke liunga ua pē ʻa e lōloa ko iá, pe ngaahi ʻaho ʻe 2,520. Ko ʻene ngatá pē ia? ʻIkai, he naʻe ʻoange ʻe Sihova ia ki ha toʻumeʻa ʻo Taniela, ko e palōfita ko ʻIsikelí, ʻa e lao ki hono fakaʻuhingaʻi ʻa e ʻaho fakaefakatātaá: “Ko e ʻaho ki he taʻu taki taha, ko ʻeku tuku ia maʻau.” (Isikeli 4:6) Ko ia ai, ko e kuonga ʻe fitú ʻe feʻunga moʻoni hono lōloá mo e taʻu ʻe 2,520. ʻI hono ngāueʻaki ʻa e 607 K.M. ko ha tuʻunga tefito ke kamata mei aí, ʻe lava ke tau fakaʻosiʻaki naʻe ngata ʻa e ngaahi kuonga kotofá ʻi he 1914.
Fakapapauʻi ʻa e “Taimi Fakamui”
8. Ko e hā ʻa e fakamoʻoni ʻe lava ke ke tuhu ki ai ko e ngaahi tuʻunga ʻo e māmaní kuo fakaʻau ki he kovi ange talu mei he 1914?
8 Ko e ngaahi meʻa kuo hoko ʻi he māmaní mei he 1914 ʻo faai mai ʻoku nau fakapapauʻi mai ko e mahino makatuʻunga ʻi he fakahokohoko taimi ʻa e Tohi Tapú ʻi ʻolungá ʻoku tonu. Naʻe pehē ʻe Sīsū tonu ko e “fakaʻosi ʻo e kuonga” ʻe fakaʻilongaʻi ʻaki ʻa e ngaahi tau, ngaahi honge, mo e ngaahi mahaki fakaʻauha. (Mātiu 24:3-8; Fakahā 6:2-8) Ko e meʻa tofu pē ia kuo hokó talu mei he 1914. Naʻe tānaki mai ʻe he ʻapositolo ko Paulá ki he fakamatalá, ʻo pehē ʻe ʻi ai ha fuʻu kehekehe ʻilonga ʻi he ngaahi fakakaukau ʻa e kakaí fakaekinautolu. Ko ʻene fakamatala ki he ngaahi liliu kuo tau siotonu kotoa ki aí naʻe tonu ʻaupito ia.—2 Timote 3:1-5.
9. Ko e hā ne pau ke leaʻaki ʻe ha ongo hiki fakamatala ʻo fekauʻaki mo e ngaahi tuʻunga ʻo e māmaní talu mei he 1914?
9 Kuo liliu lahi pehē moʻoni “ʻa e anga ʻo e maama ko eni” talu mei he 1914? ʻI he tohi ko e Generation of 1914, ʻoku pehē ai ʻe Palōfesa Robert Wohl: “Ko e faʻahinga ko ia naʻa nau moʻui mai mei he taú heʻikai ʻaupito malava ke nau toʻo atu meiate kinautolu ʻa e tui naʻe ngata ʻa e māmani ʻe taha pea kamata ʻa e toe māmani ʻe taha ʻi ʻAokosi 1914.” ʻI hono fakapapauʻi ʻa e meʻá ni, naʻe tohi ai ʻe Dr. Jorge A. Costa e Silva, ʻi hono tuʻunga ko e talēkita ki he moʻui lelei fakaʻatamaí ʻa e Kautaha Moʻui ʻa Māmaní: “ʻOku tau moʻui ʻi ha taimi ʻo e ngaahi fuʻu liliu mātuʻaki vave, ʻa ia ʻoku iku ai ʻo fakatupunga ʻa e loto-hohaʻa mo e loto-mafasia ʻi he ngaahi tuʻunga naʻe ʻikai ʻaupito mātā ia ki muʻa ʻi he hisitōlia ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá.” Ko e meʻa ia kuó ke hokosia fakafoʻituituí?
10. ʻOku anga-fēfē hono fakamaama mai ʻe he Tohi Tapú kiate kitautolu fekauʻaki mo e tupuʻanga ʻo e ngaahi tuʻunga fakaʻau ki he kovi ange ʻo e māmaní talu mei he 1914?
10 Ko hai ʻa e toko taha kovi ʻoku tuʻu mei mui ʻi he ngaahi tuʻunga fakaʻau ki he kovi ange ʻo e māmaní? ʻOku fakahaaʻi mai ʻe he Fakahā 12:7-9 ʻa e toko taha koví: “Naʻe hoko ha tau ʻi he langi: ko Maikeli [Sīsū Kalaisi] mo ʻene kau ʻangelo naʻa nau fai tau mo e Talakoni [Sētane ko e Tēvoló], pea naʻe tau ʻa e Talakoni mo ʻene kau ʻangelo aʻana, ka naʻe ʻikai te nau lava; ʻio, naʻe ʻikai kei maʻu hanau potu ʻi he langi. Pea naʻe kapusi ʻa e Talakoni lahi, . . . ʻa e toko taha ʻoku ne kākāʻi ʻa mamani kātoa.” Ko ia, ko Sētane ko e Tēvoló ʻa e toko taha fakatupu-kovi halaiá, pea ko hono kapusi mei hēvani ʻi he 1914 kuo hoko ai ʻo “ʻoiaue ʻa e fonua mo e tahi! He kuo hoko hifo ʻa e Tevolo kiate kimoua, ʻoku ne ʻita lahi, ko ʻene ʻilo, ʻoku toesiʻi pe hono taimi.”—Fakahā 12:10, 12.
Founga ʻe Fakahoko Ai ʻa e Konga Fakaʻosí
11. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi founga ʻoku ngāueʻaki ʻe Sētane ke takihalaʻi ʻaki “ʻa mamani kātoa”? (e) Ko e hā ʻa e feinga makehe ʻa Sētane naʻe fakahanga ki ai ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa e tokangá?
11 ʻI he lāuʻilo ki he fakaofi mai ʻa hono ngataʻangá, kuo fakatupulekina ai ʻe Sētane talu mei he 1914 ʻa ʻene ngaahi feinga ke takihalaʻi “ʻa mamani kātoa.” ʻI heʻene hoko maʻu pē ko e toko taha kākā mataotaó, ʻoku ngāue taʻehāmai ai ʻa Sētane, ʻo tuku mai ki he siteisí ko e māmaní ʻa e kau taki ʻo e māmaní mo e kau fokotuʻu meʻa foʻoú ko e kau fakahoko faivá kinautolu. Ko e taha ʻo ʻene ngaahi taumuʻá ke kākaaʻi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ke nau fakakaukau ko ʻene founga-pulé ʻe lava ke ne ʻomai kiate kinautolu ʻa e melino moʻoní. Ko ia ai, ko ʻene fakamatala fakangalileleí kuo lavameʻa, he ʻoku kei fakatuʻamelie pē ʻa e kakaí ia neongo ʻa e fokotuʻunga ʻa e fakamoʻoni ko e ngaahi tuʻungá ʻoku fakaʻau atu mei he kovi ki he kovi ange. Naʻe tomuʻa tala ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻo pehē ʻi he ki muʻa pē pea fakaʻauha ʻa e fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi meʻa ko ʻení, ʻe ʻi ai ha fakahāhā ʻilonga ʻo e fakamatala fakangalilelei fakasētané. Naʻá ne tohi: “He oka nau ka behe, Fiemalie mo lelei [pe melino mo malu] be; e hoko fakafokifa ae fakaauha kiate kinautolu, o hage koe lagā ki ha fefine feitama.”—1 Tesalonaika 5:3, PM; Fakahā 16:13.
12. Ko e hā ʻa e ngaahi feinga hokohoko kuo fai ke fakahoko mai ʻa e melinó ʻi hotau taimí?
12 ʻI he ngaahi taʻu ki mui ní, kuo faʻa ngāueʻaki ai ʻe he kau politikí ʻa e kupuʻi lea “melino mo malu” ke fakamatalaʻi ʻaki ʻa e ngaahi palani kehekehe ʻa e tangatá. Naʻe aʻu ʻo nau fakaʻilongaʻi ʻa e 1986 ko e Taʻu Fakavahaʻapuleʻanga ʻo e Melinó, neongo naʻe ʻikai ke hoko ʻo pehē ʻa e taʻu ia ko iá. ʻOku faʻuʻaki ʻa e ngaahi feinga pehē ʻa e kau taki ʻo e māmaní ʻa e fakahoko kakato ʻo e 1 Tesalonaika 5:3, pe naʻe ʻuhinga ʻa Paula ia ki ha meʻa pau fakafokifā mo fakaofo te ne tohoakiʻi ʻa e tokanga ʻa e māmaní?
13. ʻI hono tomuʻa tala ʻe Paula ʻa e kalangaʻi ʻo e “Melino mo malu!,” ko e hā naʻá ne fakahoa ki ai ʻa e fakaʻauha ʻe hoko mai aí, pea ko e hā ʻoku malava ke tau ako mei he meʻá ni?
13 Koeʻuhi ʻoku faʻa toki mahinoʻi kakato pē ʻa e ngaahi kikite ʻa e Tohi Tapú ʻi he hili ʻa hono fakahokó pe ko e lolotonga hono fakahokó, kuo pau ke tau tatali pē mo sio. Neongo ia, ko e meʻa ʻoku mahuʻingá, he naʻe fakahoa ʻe Paula ʻa e fakaʻauha fakafokifā ʻi he hili ʻa e kalangaʻi ʻo e “Melino mo malu!” ki he langā ʻa ha fefine feitama.” ʻI ha vahaʻa taimi ʻo e māhina nai ʻe hiva, ʻoku hoko ʻo toe lahi ange ai ʻa e ʻilo ʻa ha faʻē ʻoku ʻamanaki ke fāʻelé ki he kiʻi pēpē ko ia ʻoku tupu ʻi loto ʻiate iá. ʻOku malava nai ke ne fanongo ki he tā ʻa e mafu ʻo ʻene kiʻi pēpeé pe ongoʻi ʻa ʻene ngaʻunu holo ʻi manavá. ʻOku aʻu nai ʻo ne ʻaka kiate ia. ʻOku faʻa hoko ʻo toe mahino ange ʻa e ngaahi fakaʻilongá ʻo aʻu ki he ʻaho ʻe taha, ʻokú ne ongoʻi ai ha langa makini, ko ha langā, ʻokú ne fakahaaʻi ko e meʻa naʻe fai ki ai ʻa e ʻamanakí—ko e fāʻeleʻi ʻo e pēpeé—kuo aʻu mai. Mei hení, ko e hā pē ʻa e founga ʻe fakahoko nai ai ʻa e kalangaʻi ʻo e “Melino mo malu!” ʻe hoko ia ko ha meʻa fakafokifā mo langa mamahi, ka ʻoku iku ʻo fakafiefia—ko e fakaʻauha ʻo e tuʻunga fulikivanú pea ko e kamataʻanga ia ʻo e fokotuʻutuʻu ʻo ha māmani foʻoú.
14. Ko e hā ʻa e hokohoko tefito ʻe hoko ai ʻa e ngaahi meʻa ʻi he kahaʻú, ʻo taki atu ai ki he ola ko e hā?
14 Ko e fakaʻauha ʻoku tuʻunuku maí ʻe fakamanavahē ia ki he kau Kalisitiane faitōnunga ʻoku nau mamata mei he tafaʻakí. ʻUluakí, ko e ngaahi tuʻi ʻo e māmaní (ʻa e konga fakapolitikale ʻo e kautaha ʻa Sētané) te nau hanga hake ki he kau poupou ʻo Pāpilone ko e Lahí (ko e konga fakalotú) ʻo fakaʻauha kinautolu. (Fakahā 17:1, 15-18) Ko ia, ʻi ha foʻi liliu fakaʻohovale, ʻe hoko ʻa e puleʻanga ʻo Sētané ʻo māvahevahe pē ʻiate ia, ʻo hanga ʻe he konga ʻe tahá ʻo ʻohofi ʻa e konga ʻe tahá, pea ʻe ʻikai ha mālohi ʻo Sētane ke ne taʻofi ia. (Mātiu 12:25, 26) ʻE ʻai ia ʻe Sihova ki he loto ʻo e ngaahi tuʻi ʻo e māmaní “ke fai hono finangalo,” tautefito, ke toʻo atu mei he māmaní ʻa hono ngaahi fili fakalotú. ʻI he hili hono fakaʻauha ʻa e lotu loí, ʻe taki ʻe Sīsū Kalaisi ʻene ngaahi konga kau fakahēvaní ʻi hano fakaʻauha fakaʻaufuli ʻo e meʻa ʻoku toe mei he kautaha ʻa Sētané—ʻa e ngaahi ʻelemēniti fakakomēsialé mo e fakapolitikalé. Fakaʻosí, ʻe ʻai leva ʻa Sētane tonu ke ʻoua te ne toe ngāue. ʻI he hili ʻa e meʻa ko iá, ʻe tuku hifo leva ʻa e puipuí, kae hoko mai ʻa e ngataʻanga ʻo e foʻi tulama lele-lōloá.—Fakahā 16:14-16; 19:11-21; 20:1-3.
15, 16. ʻOku totonu ke maongo fēfē ki heʻetau moʻuí ʻa e fakamanatu mai ko ia “kuo fakanounou ʻa e kuonga”?
15 ʻE hoko ʻa e ngaahi meʻá ni kotoa ʻafē? ʻOku ʻikai ke tau ʻilo ʻa e ʻahó pe ko e houá. (Mātiu 24:36) Kae kehe, ʻoku tau ʻilo “kuo fakanounou ʻa e kuonga.” (1 Kolinito 7:29) ʻOku mātuʻaki mahuʻinga leva ke tau ngāue fakapotopoto ʻaki ʻa e taimi ʻoku toé. Anga-fēfē? Hangē ko ia ʻoku fakamatala ki ai ʻa e ʻapositolo ko Paulá, kuo pau ke tau ‘lamalama ke ngaue ʻaki ʻa e faingamalié’ ki he ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga angé ʻo liʻaki ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ke fiemaʻu paú pea fakamahuʻingaʻi ʻa e ʻaho kotoa pē. Ko e hā hono ʻuhingá? “Koeʻuhi ʻoku kovi ʻa e ngaahi ʻaho.” Pea ʻi he ‘mahino ʻa e finangalo ʻo e ʻEikí [pe Sihová]’ kiate kitautolú, heʻikai te tau fakamoleki noaʻia ʻa e kiʻi taimi siʻisiʻi mātuʻaki mahuʻinga ʻoku toé.—Efeso 5:15-17; 1 Pita 4:1-4.
16 ʻI hono ʻiloʻi ʻa e fakaʻauha ʻoku fakatatali mai ki he fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi meʻa ʻo e māmaní fakakātoá, ʻoku totonu ke fēfē ʻene laveʻi fakafoʻituitui kitautolú? Naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Pitá ki ha lelei maʻatautolu: “Koia i he ene bau be ke auha ae gaahi mea ni kotoabe, koeha ae aga oku tāu mo kimoutolu i he ulugaaga maonioni moe aga faka-Otua.” (2 Pita 3:11, PM) Ko e faʻahinga kakai ia ʻoku fiemaʻu ke tau hoko ki aí! ʻI he fehoanaki mo e faleʻi fakapotopoto ʻa Pitá, ʻoku fiemaʻu ke tau (1) hanganaki tokanga lelei ki hotau ʻulungāangá koeʻuhi ke fakapapauʻi ʻoku māʻoniʻoni pea (2) ke fakapapauʻi ko ʻetau ngaahi ngāue faivelenga ʻi he ngāue ʻa Sihová ʻoku tapua atu maʻu pē ai ʻetau ʻofa loloto kiate iá.
17. Ko e hā ʻa e ngaahi tauhele ʻa Sētane kuo pau ki he kau Kalisitiane faitōnungá ke nau hanganaki maluʻi kinautolu mei aí?
17 Ko e ʻofa ki he ʻOtuá te ne maluʻi kitautolu mei he hoko ʻo pipiki ki he māmani ko ʻení koeʻuhi ko ʻene ngaahi fakatauelé. ʻI he vakai atu ki he meʻa ʻoku tuku tauhi mai ki he fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi meʻa lolotongá, ʻoku fakatuʻutāmaki kiate kitautolu ke hoko ʻo toʻoa ʻi he fetapaki mo e fakaholomamata ʻo e founga moʻui fakamāmani mo kumi pē ki he fakafiefiá. Neongo ʻa e moʻui mo ngāue ʻi he māmaní, ʻoku totonu ke tau tokanga ki he akonaki fakapotopoto ke ʻoua ʻe ngāue ke ʻosiki ʻa e māmaní. (1 Kolinito 7:31) Ko hono moʻoní, kuo pau ke tau fai ʻetau lelei tahá ke maluʻi kitautolu mei he hoko ʻo takihalaʻi ʻe he fakamatala fakangalilelei ʻa e māmaní. ʻE ʻikai ke lavameʻa ʻa e māmani ko ʻení ʻi hono ngāueʻi ha ngaahi fakaleleiʻanga ki heʻene ngaahi palopalemá. ʻE ʻikai te ne kei fakatolonga atu ai pē ia ʻo tuʻuloa. Ko e hā ʻoku malava ai ke tau mātuʻaki fakapapauʻi iá? Koeʻuhi he ʻoku lea ʻaki ia ʻe he Folofola fakamānavaʻi ʻa e ʻOtuá: “ʻOku fakaʻaʻau ke mole ʻa mamani mo ʻene holi aʻana: ka ko ia ʻoku ne fai ʻa e finangalo ʻo e ʻOtua, ʻoku ne nofo maʻu ʻo taʻengata.”—1 Sione 2:17.
Ko e Lelei Tahá ʻOku Toe ke Hoko Mai!
18, 19. Ko e hā ʻa e ngaahi liliu ʻokú ke fakatuʻotuʻa atu ki ai ʻi he māmani foʻoú, pea ko e hā ʻe tuha moʻoni ai ʻa e tatali naʻe fai ki aí?
18 ʻE vavé ni ke hanga ʻe Sihova ʻo ʻomai ʻa e ngataʻanga kia Sētane mo hono kau poupoú. ʻI he hili iá, ʻaki ʻa e tāpuaki ʻa e ʻOtuá, ʻe kamata ke ngāue ai ʻa e kau hao faitōnunga ʻo e ngataʻanga ʻo e fokotuʻutuʻu ko ʻení ki he ngaahi feliliuaki ʻi he ‘anga ʻo e māmaní’ ʻa ia ʻe tuʻuloa ʻo taʻengatá. ʻE ʻikai ke toe ʻi ai ha tau ke ne fakameleʻi ʻa e tuʻunga ʻo e māmaní; ʻe hanga ʻe he ʻOtuá ʻo “lolololo ʻa e ngaahi tau ʻo aʻu ki he ngataʻanga ʻo mamani.” (Sāme 46:9) ʻI he ʻikai ha ngaahi nounou fakameʻatokoní, “e i ai ae falukuga oe uite i he fonua . . . e gauʻeuʻe hono fua.” (Sāme 72:16, PM) ʻE mole atu ʻa e ngaahi pilīsoné, ngaahi ʻapi polisí, ngaahi mahaki fakamafola ʻe he fehokotaki fakasinó, kau taki faitoʻo kona tapú, ngaahi hopo vete malí, ngaahi pisinisi moʻua fakapaʻanga tōtuʻá, mo e tautoitoí.—Sāme 37:29; Aisea 33:24; Fakahā 21:3-5.
19 Ko e ngaahi faʻitoka fakamanatú ʻe fakamaha mai ia, pea ko e laui piliona ʻo e kau toetuʻú—kau faiva tokolahi ange—ʻe fai honau mātā. He fiefia lahi ē ʻi he hoko ʻo toe feohi fāʻūtaha ʻa e toʻutangata ʻe taha mo e toe toʻutangata ʻe taha pea ʻi he fefāʻofuaʻaki mo e ngaahi ʻofaʻanga ne fuoloa e māvae mo iá ʻi ha fāʻofua māfana mo ongoʻi mei he lotó! ʻE faai atu pē, ʻo lotu kia Sihova ʻa e toko taha kotoa pē ʻoku moʻuí. (Fakahā 5:13) ʻI he kakato ʻa e ngaahi liliú, ʻe fusi hake leva ʻa e puipuí ʻo hā mai leva ha palataisi ʻi māmani lahi. Te ke ongoʻi fēfē ʻi haʻo vakaiʻi ʻa e konga ko iá? ʻOku ʻikai ha veiveiua ʻe ueʻi ai koe ke ke kalanga, ‘Naʻá ku tatali fuoloa ki he meʻá ni, ka ne tuha moʻoni pē ʻa e tatali ko iá!’
[Fakamatala ʻi lalo]
a ʻI ha potutohi kehe, naʻe lea ai ʻa Paula ʻo fekauʻaki mo e kau Kalisitiane paní ko ha “jiofiaaga o mamani, moe kau agelo, moe kakai.”—1 Kolinito 4:9, PM.
b Ko e fakatātaá, ʻi he fekauʻaki mo e ʻiloʻanga ʻo e “tuʻi tokelau,” ʻoku lave ki ai ʻi he Taniela 11:40, 44, 45, sio ki he tohi Pay Attention to Daniel’s Prophecy, peesi 280-1.
c ʻOku fakahaaʻi mai ʻe he Tohi Tapú tonu naʻe tō ʻa Selusalema ʻi he taʻu ʻe 70 ki muʻa pea foki mai ʻa e kau Siu naʻe fakahēʻí ʻi he 537 K.M. (Selemaia 25:11, 12; Taniela 9:1-3) Ki ha fakamatala fakaikiiki ʻo e “ngaahi kuonga kotofa ʻo e Senitaile,” sio ki he peesi 95-7 ʻo e Reasoning From the Scriptures, ko e pulusi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.
ʻE Anga-Fēfē Haʻo Tali?
• Kuo fakamoʻoniʻi fēfē ʻi hotau taimí ʻa e ngaahi lea ʻa e ʻapositolo ko Paulá “kuo kamata liliu ʻa e anga ʻo e maama ko eni”?
• ʻOku anga-fēfē hono fakapapauʻi mai ʻe he fakahokohoko taimi ʻa e Tohi Tapú ʻa e ngataʻanga ʻo e “ngaahi kuonga kotofa ʻo e Senitaile”?
• ʻOku anga-fēfē hono fakapapauʻi ʻe he ngaahi tuʻunga liliu ʻo e māmaní ʻoku fakaʻilongaʻi ʻe he 1914 ʻa e kamataʻanga ʻo e “taimi fakamui”?
• ʻOku totonu ke fēfē hono laveʻi kitautolu ʻe he moʻoniʻi meʻa ko ia “kuo fakanounou ʻa e kuonga”?
[Fakatātā ʻi he peesi 20]
Faifai pē—kuo solova ʻa e misitelí!