ʻOkú Ke Talitekeʻi ʻa e Laumālie ʻo e Māmaní?
“Pea talaʻehai ko e laumalie ʻoku ʻo mamani kuo mau maʻu, ka ko e Laumalie ʻoku haʻu mei he ʻOtua.”—1 KOLINITŌ 2:12.
1, 2. Ko e hā ʻa e meʻa fakamamahi naʻe hoko ʻo fekauʻaki mo e kasa kona ʻi Popale, ʻi ʻInitiá, pea ko e hā ʻa e “kasa” ia ʻoku lahi ange ʻene fakatupu maté kuo mānavaʻaki ʻi māmani lahi?
NAʻE ʻi ai ha meʻa fakatupu-hohaʻa naʻe hoko ʻi Popale, ʻi ʻInitia, ʻi ha pō mokomoko ʻi Tisema, 1984. ʻI he kolo ko iá, ʻoku ʻi ai ha fale ngāue ʻoku ngaohi ai ha kemikale, pea ʻi he pō ko ia ʻi Tisemá, naʻe ʻikai ke ngāue lelei ai ʻa e fakamanava ʻi he taha ʻo e ngaahi tauhiʻanga kasá. Fakafokifā, naʻe kamata ke mahua mai ki he ʻeá ʻa e ngaahi toni lahi ʻo e kasa ko e methyl isocyanate. Naʻe ʻave ʻe he matangí ʻa e kasa fakatupu mate ko ʻení ki he ngaahi falé ʻo aʻu atu ki he ngaahi fāmili naʻa nau māʻumohe. Naʻe aʻu ki he toko laui afe ʻa e tokolahi ʻo kinautolu naʻe maté, pea naʻe toe tokolahi ange naʻe lavea mo faingataʻaʻia. ʻI he aʻu mai ki he taimi ko iá, ko e fakatuʻutāmaki kovi taha ia naʻe hoko ʻi ha fale ngāue.
2 Naʻe mamahi ʻa e kakaí ʻi heʻenau ongona ʻa e meʻa ʻo fekauʻaki mo Popalé. Ka neongo naʻe fakatupu mate ʻa e kasa naʻe mama ki he kakaí ka naʻe tokosiʻi ange ia ʻiate kinautolu kuo tāmateʻi fakalaumālie ʻe ha “kasa” ʻoku mānavaʻaki ia ʻe he kakaí ʻi māmani lahi ʻi he ʻaho kotoa pē. ʻOku ui ia ʻi he Tohi Tapú ko e “laumalie ʻoku ʻo mamani.” Ko e ʻea fakatupu mate ia naʻe fakafaikehekeheʻi ʻe he ʻaposetolo ko Paulá mo e laumālie mei he ʻOtuá ʻi heʻene pehē: “Pea talaʻehai ko e laumalie ʻoku ʻo mamani kuo mau maʻu, ka ko e Laumalie ʻoku haʻu mei he ʻOtua.”—1 Kolinitō 2:12.
3. Ko e hā ʻa e “laumalie ʻoku ʻo mamani”?
3 Ko e hā tofu pē ʻa e “laumalie ʻoku ʻo mamani”? Fakatatau ki he The New Thayer’s Greek English Lexicon of the New Testament, ko e ʻuhinga fakalūkufua ʻo e foʻi lea “laumālie” (lea faka-Kalisi, pneuʹma) ko e “anga pe tākiekina ʻa ia ʻokú ne fakafonu mo puleʻi ʻa e soulu ʻo ha taha pē.” ʻOku malava ke maʻu ʻe ha toko taha ha laumālie pe anga ʻoku lelei pe kovi. (Sāme 51:10; 2 Tīmote 4:22) Ko ha kulupu foki ʻo ha kakai ʻe malava ke ʻi ai ʻa e laumālie pe ha anga ʻoku eʻa lahi meiate kinautolu. Naʻe tohi ʻa e ʻaposetolo ko Paulá ki hono kaungāmeʻa ko Filimoné: “Ko e kelesi ʻa hotau ʻEiki ko Sisu Kalaisi, ʻofa ke ʻi homou laumalie ia [“ʻoku mou fakahā,” NW].” (Filimone 25) ʻI he founga meimei tatau—ka ʻi ha tuʻunga lahi ange ia—ʻoku maʻu ʻe he māmaní fakalūkufua ha anga ʻoku eʻa lahi, pea ko e “laumalie ʻoku ʻo mamani” ia naʻe lave ki ai ʻa Paulá. Fakatatau ki he Word Studies in the New Testament ʻa Vincent, “ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea ko iá ki he tefito ʻo e kovi ʻa ia ʻokú ne ueʻi ʻa e māmani ʻoku ʻikai ke liliú.” Ko e hehema angahalaʻia ʻeni ʻokú ne tākiekina ʻa e anga ʻo e fakakaukau ʻa e māmani ko ʻení pea mo tākiekina mālohi ʻaupito ʻa e meʻa ʻoku fai ʻe he kakaí.
4. Ko hai ʻa e matavai ʻo e laumālie ʻo e māmaní, pea ko e hā ʻa e uesia ʻoku fai ʻe he laumālie ko ʻení ki he kakaí?
4 ʻOku fakakona ʻa e laumālie ko ʻení. Ko e hā ʻa hono ʻuhingá? Koeʻuhi he ʻoku haʻu ia mei he “ʻeiki ʻo e maama ko eni,” ko Sētane. Ko hono moʻoní, ʻoku ui ia ko e “ʻeiki ʻo e puleʻanga ʻo e ʻatā [“ʻea,” NW], ko e ʻeiki ʻo e faʻahinga laumalie ʻoku lolotonga ngaue ni ʻi he hako ʻo talangataʻa.” (Sione 12:31; ʻEfesō 2:2) ʻOku faingataʻa ke hao mei he “ʻea” ko ʻení, pe ko e “laumalie ʻoku lolotonga ngaue ni ʻi he hako ʻo talangataʻa.” ʻOku ʻi he feituʻu kotoa pē ʻi he anga ʻo e nofo ʻa e kakaí. Kapau ʻoku tau mānavaʻaki ia, ʻoku kamata leva ke tau fai ki he anga ʻo ʻene fakakaukaú mo ʻene ngaahi taumuʻá. Ko e laumālie ʻo e māmaní ʻokú ne fakaʻaiʻai ʻa e ‘moʻui fai ki he kakanó,’ ʻa ia ko e moʻui ʻo fakatatau ki heʻetau angahalaʻia mo taʻe haohaoá. ʻOku fakatupu mate ia, “he kapau te mou moʻui fai ki he kakano, ko hono ālonga pe ʻo haʻamou mate.”—Loma 8:13.
Ko e Fakaʻehiʻehi mei he Laumālie ʻo e Māmani Ko ʻEní
5. Ko e hā ʻa e meʻa fakapotopoto naʻe fai ʻe ha Fakamoʻoni ʻe taha lolotonga ʻa e tuʻutāmaki ʻi Popalé?
5 ʻI he lolotonga ʻa e tuʻutāmaki ʻi Popalé, ko e Fakamoʻoni ʻe taha ʻa Sihova naʻe fakaʻāmoheʻi hake ia ʻe he lea ʻa e ngaahi meʻa fakaongo fakatuʻutāmakí pea mo e nanamu mālohi ʻo e kasa koná. Naʻe ʻikai ke toe tatali ʻa ʻene fafangu ʻa hono fāmilí pea naʻá ne fakavaveʻi kinautolu ki he halá. Naʻá ne kiʻi tuʻu taimi siʻi pē ke ʻilo pe ʻoku angi mei fē ʻa e matangí, pea naʻá ne fāinga atu ʻi he lotolotonga ʻo e fuʻu kakai tokolahi ʻoku nau puputuʻú ʻo ne taki atu ʻa hono fāmilí ki he tumutumu ʻo ha moʻunga ʻi tuʻa ʻi he koló. Naʻe malava ai ke nau fakafonu ʻaki ʻa honau maʻamaʻá ʻa e ʻea foʻou mo maʻa naʻe angi mai mei ha anovai ofi mai ki ai.
6. Te tau ʻalu ki fē ke tau hao ai mei he laumālie ʻo e māmaní?
6 ʻOku ʻi ai ha feituʻu māʻolunga ʻa ia ʻe lava ke tau ʻalu ʻo hūfanga ai mei he “ʻea” kona ʻo e māmani ko ʻení? ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú ʻoku ʻi ai. ʻI he fakahanga mai ki hotau taimí, naʻe tohi ʻe he palōfita ko ʻAiseá: “Pea ʻe hoko ʻo pehe ʻi he kuonga ʻamui, ʻe fokotuʻu ʻa e moʻunga ʻo e fale ʻo Sihova ko e ʻulu ʻo e ngaahi moʻunga, pea ʻe mahiki hake ʻi he ngaahi foʻi maʻolunga; pea ʻe tafe ki ai ʻa e ngaahi kakai kotoa pe. ʻIo, ʻe ōange ʻa e ngaahi kakai lahi, pea te nau pehe, Haʻuā, ke tau ʻalu hake ki he moʻunga ʻo Sihova, ki he fale ʻo e ʻOtua ʻo Sekope; pea te ne ako kiate kitautolu hano ngaahi ʻalunga, pea te tau fou ʻi hono ngaahi founga; he ko Saione ʻe ʻalu mei ai ʻa e fakahinohino, mo e folofola ʻa Sihova mei Selusalema.” (ʻAisea 2:2, 3) Ko e feituʻu māʻolunga ko e lotu maʻá, “ʻa e moʻunga ʻo e fale ʻo Sihova” kuo hiki haké, ko e feituʻu pē ia ʻe taha ʻi he palanite ko ʻení ʻoku ʻatā mei he laumālie ʻo e māmaní ʻoku fakakona mo fakafulutāmakiá. Ko e feituʻu ia ʻoku tafe tauʻatāina ai ʻa e laumālie ʻo Sihová ʻi he lotolotonga ʻo e kau Kalisitiane mateakí.
7. Kuo lava fēfē ʻa hono fakahaofi ʻa e tokolahi mei he laumālie ʻo e māmaní?
7 Ko e tokolahi naʻa nau mānavaʻaki ki muʻa ʻa e laumālie ʻo e māmani ko ení kuo nau maʻu ha fiemālie meimei tatau mo ia naʻe hokosia ʻe he Fakamoʻoni ko ia ʻi Popalé. ʻI he hili ʻa e lave ʻa Paula ki he “hako ʻo talangataʻa” ʻa ia ʻoku nau mānavaʻaki ʻa e ʻea pe laumālie ʻo e māmani ko ʻení, ʻoku pehē ʻe he ʻaposetolo ko Paulá: “ʻA ia naʻa ta kau ai ʻa kitaua foki ʻi muʻa, pea naʻa ta moʻui ʻaki kotoa pe ʻa e fai ki he ngaahi holi ʻo hotau kakano, heʻeta feia ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni ʻa hota kakano mo ʻeta ngaahi fakakaukau, pea naʻa ta nofo ai pe ko e fanau ʻo e houhau ʻi he ʻulungaanga, ʻo hange foki ko e kakai kotoa pe. Ka ko e ʻOtua, ʻa ia ʻoku ne mohu ʻaloʻofa, ko e meʻa ʻi he ʻofa lahi, ʻa ia naʻa ne ʻofeina ʻaki ʻa kitautolu, neongo kuo tau mate ʻi he ngaahi talangataʻa, naʻa ne kaungā-fakamoʻui hake kitautolu mo Kalaisi.” (ʻEfesō 2:3-5) Ko kinautolu ʻoku nau mānavaʻaki pē ʻa e ʻea kona ʻo e ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻu ko ʻení ʻoku nau mate ʻi he ʻuhinga fakalaumālie. Kae kehe, koeʻuhi ko Sihova, ko e laui miliona ʻi he ʻahó ni ʻoku nau hola ki he feituʻu māʻolunga fakalaumālie pea ʻoku nau hao ai mei he tuʻunga fakatupu maté.
Ko e Ngaahi Founga ʻOku Fakahāhā Ai ʻa e “Laumālie ʻOku ʻo Māmani”
8, 9. (a) Ko e hā ʻokú ne fakahā kuo pau ke tau tokanga ai pē telia naʻa tau tō ki he laumālie ʻo e māmaní? (e) ʻOku lava fēfē nai ke fakaʻuliʻi kitautolu ʻe he laumālie ʻo Sētané?
8 Ko e ʻea fakatupu mate ʻa Sētané ʻoku kei tafe takatakai ʻiate kitautolu. Kuo pau ke tau tokanga telia naʻa tau ʻauhia hifo ki lalo mei he feituʻu māʻolunga ko e lotu maʻá, ʻo foki ki he māmaní ʻo kāsia fakalaumālie nai ai kita. ʻOku fie maʻu ʻa e tokanga maʻu pē ke taʻofi eni. (Luke 21:36; 1 Kolinitō 16:13) Ko e fakatātaá, fakatokangaʻi ange ʻa e moʻoniʻi meʻa ko ʻení. Ko e kau Kalisitiane kotoa pē ʻoku nau alāanga mo e ngaahi tuʻunga ʻa Sihova ʻo fekauʻaki mo e ʻulungāanga taaú pea ʻe ʻikai ke teitei tali ʻe kinautolu ko e meʻa lelei ʻa e ngaahi tōʻonga taʻe maʻa ʻo hangē ko e tonó, feʻauakí, mo e fehokotaki fakasino ʻi hoto faʻahinga pē. Ka, ʻi he taʻu taki taha ʻoku fakafuofua ki he toko 40,000 kuo tuʻusi mei he kautaha ʻa Sihová. Ko e hā ʻa hono ʻuhingá? ʻI he ngaahi tuʻunga lahi, koeʻuhi ko e ngaahi tōʻonga taʻe maʻa tatau tofu pē ko ʻení. ʻOku lava fēfē ke hoko ʻa e meʻa ko iá?
9 Koeʻuhi he ko kitautolu kotoa pē ʻoku tau taʻe haohaoa. ʻOku vaivai ʻa e kakanó, pea ʻoku fie maʻu ke tau fai tau maʻu ai pē mo e ngaahi hehema hala ʻoku eʻa hake ʻi hotau lotó. (Koheleti 7:20; Selemaia 17:9) Kae kehe, ko e ngaahi hehema hala ko iá kuo fakaʻaiʻai ia ʻe he laumālie ʻo e māmaní. ʻOku pehē ʻe he tokolahi ia ʻo e māmaní ʻoku ʻikai ha meʻa ia ʻe hala ʻi he ʻulungāanga taʻe taau fakaefehokotaki fakasinó, pea mo e fakakaukau ʻoku ngofua ʻa e meʻa kotoa pē ʻa ia ko e konga ia ʻo e hehema fakaefakakaukau ʻa e ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻu ko ʻeni ʻa Sētané. Kapau ʻe fakaʻatā kitautolu ki he fakakaukau peheé, ʻoku meimei pau te tau kamata ke fakakaukau ʻo hangē ko e māmaní. ʻI he fuoloa siʻi pē, ʻe fakahoko mai ʻe he ngaahi fakakaukau taʻe maʻa peheé ʻa e ngaahi holi koví pea ʻe iku atu ai ki he angahala mamafa. (Sēmisi 1:14, 15) Te tau hē hifo ai mei he moʻunga ko e lotu maʻa ʻa Sihová ki he feituʻu māʻulalo ko e māmani kuo ʻuliʻi ʻo Sētané. ʻE ʻikai ke maʻu ʻa e moʻui taʻe ngatá ʻe ha taha ʻokú ne loto ke nofo ai.—ʻEfesō 5:1-4, 7 [5:3-5, 7, PM].
10. Ko e hā ʻa e fakahāhā ʻe taha ʻo e ʻea ʻa Sētané, pea ko e hā ʻoku totonu ai ki he kau Kalisitiané ke nau fakaʻehiʻehi mei he meʻá ni?
10 ʻOku hā mahino ʻa e laumālie ʻo e māmaní ʻoku takatakai ʻiate kitautolú. Ko e fakatātaá, ʻoku ʻi ai ʻa e anga-fakatakākā mo e lea manuki ʻoku ngāueʻaki ʻe he tokolahi ʻi he moʻuí. ʻOku lea taʻe fakaʻapaʻapa ʻa e faʻahinga ko ʻení ʻo fekauʻaki mo e ngaahi meʻa mamafá koeʻuhi ʻoku nau loto-mamahi ʻi he kau taki fonua fulikivanu mo taʻe feʻungá pea mo e kau taki lotu ʻulungāanga taʻe taau mo mānumanú he naʻa nau ʻamanekina ha meʻa lelei ange meiate kinautolu. ʻOku talitekeʻi ʻe he kau Kalisitiané ʻa e hehema ko ʻení. Neongo ʻoku tau faʻa ʻilo ʻa e tafaʻaki fakaoli totonu ʻo e ngaahi meʻá ni, ka ʻoku tau fakaʻehiʻehi mei hono fakahoko mai ki loto ki he fakatahaʻangá ha loto ke taʻe fakaʻapaʻapa ʻaki ʻa e lea manukí. ʻOku tapua mei he lea ʻa ha Kalisitiane ʻa e manavahē kia Sihova mo e loto maʻa. (Sēmisi 3:10, 11; fakafehoanaki mo Palōvepi 6:14.) Tatau ai pē pe ʻoku tau kei talavou pe taʻumotuʻa, ko ʻetau leá ʻoku totonu “ke kelesiʻia ai pe . . . , mo fakaifo ʻaki ha masima, ʻo [tau] ʻilo ʻa e anga ʻo e tali ʻoku totonu ke fai kiate kinautolu taki taha.”—Kolose 4:6.
11. (a) Ko e hā ʻa e tafaʻaki hono ua ʻo kau ki he laumālie ʻo e māmaní? (e) Ko e hā ʻoku kehe ai ʻa e kau Kalisitiané meiate kinautolu ʻoku nau fakahāhā ʻa e tafaʻaki ko ʻení?
11 Ko e toe hehema ʻe taha ʻoku lahi hono maʻú ʻa ia ʻokú ne fakahāhā ʻa e laumālie ʻo e māmani ko ení ko e tāufehiʻá. Kuo mavahevahe ʻa e māmaní ko e tupu mei he tāufehiʻá pea mo e ngaahi kē tukufakaholo kuo makatuʻunga mei he kehekehe fakaefaʻahingá, fakaematakalí, fakapuleʻangá, pea naʻa mo e ngaahi kehekehe fakafoʻituituí. Ko ha lelei lahi ange ē ka ko e feituʻu ʻoku longomoʻui ai ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá! Naʻe tohi ʻe he ʻaposetolo ko Paulá: “Neongo pe ko hai, ʻoua te mou totongi ʻene kovi ʻaki ʻa e kovi. Mou tomuʻa fakakaukauʻi hoʻomou ngaahi meʻa ke ha lelei ki he kakai fulipe. Mou nofo melino pe mo e kakai kotoa pe, ʻo kapau ʻe ala lava: kehe pe ke ʻataʻatā meiate kimoutolu. Siʻoku ʻofaʻanga, ʻoua te mou sauni hoʻomou ngaahi meʻa, kae tuku ia ki he Houhau; he kuo tohi, ʻOku aʻaku ʻa e sauni; ko au te u ʻatu hono tuha—ko e folofola e ʻa e ʻEiki. Ka ko koe, kapau ʻoku fiekaia ho fili ke ke fafanga ia; kapau ʻoku ne fieinua, ʻange hano inu: he ko hoʻo fai pehe te ke fokotuʻu ai ʻa e ngaahi malalaʻi afi ki hono ʻulu. ʻE, ʻoua naʻa tuku ke ikuna koe ʻe he kovi, ka ke ikuna ʻa e kovi ʻaki ʻa e lelei.”—Loma 12:17-21.
12. Ko e hā ʻoku fakaʻehiʻehi ai ʻa e kau Kalisitiané mei he holi ke maʻu ʻa e koloa fakamatelié?
12 ʻOku toe fakalanga foki ʻe he laumālie ʻo e māmani ko ʻení ʻa e holi ke maʻu ʻa e koloa fakamatelié. ʻI hono fakaʻaiʻai ʻe he ngaahi meʻa fakapisinisi ʻo e māmaní, ʻoku fakakaukau maʻu pē ʻa e niʻihi ia ki he meʻa foʻou tahá ke ngāueʻaki, ko e ākenga foʻou tahá, ko e sīpinga kā foʻou tahá. ʻOku nau pōpula ki he “holi ʻo e mata.” (1 Sione 2:16) Ko e tokolahi taha ʻoku nau fakafuofua ʻa ʻenau lavameʻa ʻi he moʻuí ʻaki ʻa e lahi ʻo honau falé pe ko e lahi ʻo ʻenau paʻanga ʻoku ʻi he pangikeé. ʻOku talitekeʻi ʻa e hehema ko ʻení ʻe he kau Kalisitiane ʻoku nau mānavaʻaki ʻa e ʻea maʻa fakalaumālie ʻi he moʻunga kuo hiki hake ko e lotu maʻa ʻa Sihová. ʻOku nau ʻilo ʻoku fakatupu maumau ʻa e loto-ʻalovili ke tulitāupau ki he ngaahi meʻa fakamatelié. (1 Tīmote 6:9, 10) Naʻe fakamanatu ʻe Sīsū ki heʻene kau ākongá: “He neongo ʻoku fuʻu lahi ʻa e koloa ʻa ha taha, ka ʻoku ʻikai hoko ai ʻo tautau ʻene moʻui ki heʻene ngaʻotoʻota.”—Luke 12:15.
13. Ko e hā ʻa e toe ngaahi founga kehe ʻoku nau fakahāhā ʻa e laumālie ʻo e māmaní?
13 ʻOku ʻi ai mo e ngaahi founga kehe ʻoku fakahāhā ai ʻa e “ʻea” ʻuli ʻo e māmani ko ení. Ko e taha ko e loto ke angatuʻu. (2 Tīmote 3:1-3) Kuó ke fakatokangaʻi ʻa e kakai tokolahi ʻoku ʻikai te nau kei fie ngāue fakataha mo e mafai māʻolungá? Kuó ke fakatokangaʻi ʻi he feituʻu ʻokú ke ngāue aí ʻa e mafolalahia ʻo e angafai ko e ʻikai ke fai ha ngāue ia kae ʻoua pē ke ʻi ai ha toko taha te ne tokangaʻi? Ko e kakai ʻe toko fiha ʻokú ke ʻilo kuo nau maumauʻi ʻa e ngaahi laó—ʻoku nau kākā nai ʻo kau ki heʻenau ngaahi tukuhaú pe kaihaʻa mei he feituʻu ʻoku nau ngāue aí? Kapau ʻokú ke kei ʻalu ki he akó, kuo fakalotosiʻi koe mei hono fai ʻo hoʻo lelei tahá koeʻuhi ko ho kaungā kalasí ʻoku nau paetaku kiate kinautolu ʻoku nau lavameʻa fakaakó? Ko e ngaahi meʻá ni hono kotoa ko e ngaahi founga ia ʻoku fakahāhā ai ʻa e laumālie ʻo e māmaní kuo pau ke talitekeʻi ʻe he kau Kalisitiané.
Founga Hono Talitekeʻi ʻa e Laumālie ʻo e Māmaní
14. Ko e hā ʻa e ngaahi founga ʻoku kehe ai ʻa e kau Kalisitiané mei he kau taʻe Kalisitiané?
14 Ka, ʻe lava fēfē ke tau talitekeʻi ʻa e laumālie ʻo e māmaní lolotonga ia ʻoku tau nofo pē ʻi he māmaní? Kuo pau ke tau manatuʻi ʻoku tatau ai pē pe ko fē ʻa e feituʻu ʻoku tau ʻi aí, ʻoku ʻikai te tau ʻo e māmaní ʻi he tuʻunga fakalaumālie. (Sione 17:15, 16) Ko ʻetau ngaahi taumuʻá ʻoku ʻikai ko e ngaahi taumuʻa ia ʻa e māmaní. Ko ʻetau vakai ki he ngaahi meʻá ʻoku kehe ia. Ko e kakai fakalaumālie kitautolu, ʻo lea mo fakakaukau ʻo “ʻikai ʻi he ngaahi lea ʻoku ako mai ʻe he poto ʻo e tangata, ka ko ia ʻoku ako mai ʻe he Laumalie; ʻo mau fakaʻuhinga ʻa e meʻa fakalaumalie ki he kau fakalaumalie.”—1 Kolinitō 2:13.
15. ʻOku lava fēfē ke tau talitekeʻi ʻa e laumālie ʻo e māmaní?
15 Ko e hā ʻoku lava ke fai ʻe ha toko taha ʻokú ne ʻi ha feituʻu kuo ʻuliʻi ʻe he kasa fakakoná? Te ne tui ha meʻa mānava ʻoku fakahoko ki ha maʻuʻanga ʻea maʻa pe ko ʻene mavahe mei he feituʻu ko iá. ʻOku fakatahaʻi ʻa e ongo founga ko ʻení ʻi he fakaʻehiʻehi mei he ʻea ʻa Sētané. ʻOku tau feinga ke fakamavaheʻi kitautolu ʻi he mamaʻo taha ʻe ala lavá mei ha meʻa pē ʻe malava ai ʻe he laumālie ʻo e māmaní ke uesia ʻa ʻetau fakakaukaú. Ko ia ai, ʻoku tau fakaʻehiʻehi mei he feohi koví, pea ʻoku ʻikai te tau fakaʻatā kitautolu ke maʻu ha faʻahinga meʻa fakafiefia ʻokú ne poupouʻi ʻa e fakamālohí, ʻulungāanga taʻe taau fakaefehokotaki fakasinó, fakahaʻele faʻahikehé, angatuʻú, pe ko ha toe ngāue kehe pē ʻa e kakanó. (Kalētia 5:19-21) Kae kehe, koeʻuhi ʻoku tau nofo ʻi he māmaní, ʻoku ʻikai lava ke tau fakaʻehiʻehi fakaʻaufuli mei he ngaahi meʻa ko ʻení. Ko ia ʻoku tau fai ʻa e meʻa fakapotopoto ʻo kapau ʻoku fakahoko kitautolu ki ha maʻuʻanga ʻea foʻou fakalaumālie. ʻOku hangē ʻoku tau fakafonu ʻa hotau maʻamaʻa fakalaumālié ʻaki hono maʻu maʻu pē ʻa e ngaahi fakatahá, ako fakafoʻituituí, ngāue mo e feohi faka-Kalisitiané, pea mo e lotú. ʻI he founga ko ʻení, kapau ʻe mama mai ha ʻea ʻa Sētane ʻo hū ki hotau maʻamaʻa fakalaumālié, ʻoku fakaivimālohi kitautolu ʻe he laumālie ʻo e ʻOtuá ke tau talitekeʻi ia.—Sāme 17:1-3; Palōvepi 9:9; 13:20; 19:20; 22:17.
16. ʻOku lava fēfē ke tau fakahāhā ʻa e fakamoʻoni ʻoku tau maʻu ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá?
16 Ko e laumālie ʻo e ʻOtuá ʻokú ne ʻai ke liliu ha Kalisitiane ko ha toko taha ʻoku ʻilonga ʻo kehe ia meiate kinautolu ʻoku nau ʻo e māmaní. (Loma 12:1, 2) Naʻe pehē ʻe Paula: “Ka ko e fua ʻo e Laumālie, ko e ʻofa, ko e fiefia, ko e melino, ko e angamokomoko, ko e angaʻofa, ko e angatonu, ko e angafalala, ko e angakataki, ko e angafakamaʻumaʻu: ʻoku ʻikai ha lao ke taʻofi ʻa e ngaahi meʻa pehe.” (Kalētia 5:22, 23) ʻOku toe fakahoko mai foki ʻe he laumālie ʻo e ʻOtuá ki ha Kalisitiane ʻa e mahino loloto ange. Naʻe pehē ʻe Paula: “Kuo ʻikai laveʻi ʻe ha taha ʻa e ngaahi meʻa ʻa e ʻOtua, ngata pe ʻi he Laumalie ʻo e ʻOtua.” (1 Kolinitō 2:11) ʻI he ʻuhinga fakalūkufuá, ʻoku fakakau ki he “ngaahi meʻa ʻa e ʻOtua” ʻa e ngaahi moʻoni ʻo hangē ko e feilaulau huhuʻí, ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻia Sīsū Kalaisí, ko e ʻamanaki ʻo e moʻui taʻe ngatá mo e tuʻunuku mai ʻa hono toʻo atu ʻa e māmani anga-fulikivanu ko ʻení. ʻI he tokoni ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá, ʻoku ʻilo ai mo tali ʻe he kau Kalisitiané ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení ko e moʻoni, pea ʻoku ʻai ai ʻe he meʻa ko ʻení ke kehe ʻa e anga ʻo ʻenau sio ki he moʻuí mei he anga ʻo e sio ki ai ʻa e kakai ʻoku ʻo e māmaní. ʻOku nau fiemālie pē ke maʻu ʻa e fiefia ʻi he tauhi kia Sihová ʻi he taimí ni, ʻo maʻu ʻa e ʻamanaki ke tauhi kiate ia ʻo taʻe ngata ʻi he kahaʻú.
17. Ko hai naʻá ne fokotuʻu ʻa e faʻifaʻitakiʻanga lelei taha ʻi hono talitekeʻi ʻa e laumālie ʻo e māmaní, pea naʻe anga-fēfē?
17 Naʻe hoko ʻa Sīsū ko e faʻifaʻitakiʻanga lelei taha ia kiate kinautolu kuo nau talitekeʻi ʻa e laumālie ʻo e māmani ko ʻení. ʻI he fuoloa siʻi pē mei hono papitaiso ʻa Sīsuú, naʻe feinga ʻa Sētane ke taki ia mei heʻene tauhi kia Sihová ʻaki ʻene fakahoko kia Sīsū ha ngaahi ʻahiʻahi ʻe tolu. (Mātiu 4:1-11) Naʻe fekauʻaki ʻa e ʻahiʻahi fakaʻosí mo e malava kia Sīsū ke ne maʻu ʻa e tuʻunga pule ʻo e māmaní hono kotoa ko ha totongi ia ʻo haʻane lotu tuʻo taha pē kia Sētane. Naʻe mei malava pē ke pehē ni ʻa e anga ʻo e fakakaukau ʻa Sīsuú: ‘ʻOku sai, te u lotu tuʻo taha pē kia Sētane, pea ʻi he ʻosi ʻo ʻeku maʻu ʻa e tuʻunga pule ʻo e māmaní, te u toki fakatomala ʻo toe foki ʻo lotu kia Sihova. ʻI heʻeku hoko ko e pule ʻo e māmaní, te u ʻi ha tuʻunga lelei ange ai ke tokoni ki he kakaí ʻo ʻikai ʻi hoku tuʻunga ko e tufunga mei Nasaletí.’ Naʻe ʻikai ke pehē ʻa e fakakaukau ia ʻa Sīsuú. Naʻe loto pē ia ke tatali kae ʻoua ke ʻoange ʻe Sihova ki ai ʻa e tuʻunga pule ʻo e māmaní. (Sāme 2:8) ʻI he taimi ko iá, pea mo e ngaahi taimi kehe kotoa pē ʻi heʻene moʻuí, naʻá ne talitekeʻi ʻa e tākiekina ʻa e ʻea fakakona ʻa Sētané. Ko ia, naʻá ne ikuna ʻa e māmani ko ʻeni kuo ʻuliʻi fakalaumālié.—Sione 16:33.
18. ʻOku lava fēfē ke hoko ʻa ʻetau talitekeʻi ʻa e laumālie ʻo e māmaní ʻo fakahoko ai ʻa e fakamālō ki he ʻOtuá?
18 Naʻe pehē ʻe he ʻaposetolo ko Pitá ʻoku totonu ke tau muimui ofi ʻaupito ʻi he topuvaʻe ʻo Sīsuú. (1 Pita 2:21) Ko e hā mo ha toe faʻifaʻitakiʻanga lelei ange ʻe lava ke tau maʻu? ʻI he ngaahi ʻaho fakaʻosi ko ʻení, tupu mei hono tākiekina ʻe he laumālie ʻo e māmaní, kuo toe fakaʻau ke tō hifo ʻa e kakaí ki he ngaahi tuʻunga ololalo ange. Ko ha meʻa fakafiefia ē ʻi he lotolotonga ʻo ha māmani pehē, ʻoku tuʻu maʻa mo ʻatā ai ʻa e feituʻu māʻolunga ko e lotu ʻa Sihová! (Maika 4:1, 2) ʻOku pau, ʻoku fakatokangaʻi ʻa e mālohi ʻo e laumālie ʻo e ʻOtuá koeʻuhi ʻoku ʻaukolo ʻa e toko laui miliona ki he feituʻu ʻo e lotu ki he ʻOtuá, ʻo nau talitekeʻi ʻa e hūhū kotoa pē ʻa e laumālie ʻo e māmaní pea ʻoku nau fakahoko ai ʻa e fakalāngilangi mo e fakamālō kia Sihova! (1 Pita 2:11, 12) ʻOfa ke tau loto-ʻalovili ʻa kitautolu kotoa pē ke nofo maʻu ʻi he feituʻu ko ia kuo hiki hake ʻo māʻolungá kae ʻoua kuo hanga ʻe he Tuʻi kuo pani ʻa Sihová ʻo toʻo atu ʻa e māmani anga-fulikivanu ko ení peá ne tuku ki he luó ʻa Sētane ko e Tēvoló mo ʻene kau tēmenioó. (Fakahā 19:19–20:3) ʻI he taimi ko iá ʻe ʻikai ke toe ʻi ai ʻa e laumālie ʻo e māmaní. Ko ha toki taimi fiefia lahi ē ʻa e taimi ko iá!
ʻE Lava ke Ke Fakamatalaʻi?
◻ Ko e hā ʻa e laumālie ʻo e māmaní?
◻ Ko e hā ʻa e uesia ʻoku fai ʻe he laumālie ʻo e māmaní ki ha taha?
◻ Ko e hā ʻa e ngaahi founga ʻe niʻihi ʻoku fakahāhā ai ʻa e laumālie ʻo e māmaní, pea ʻoku lava fēfē ke tau fakaʻehiʻehi mei ai?
◻ ʻOku lava fēfē ke tau fakahāhā ʻoku tau maʻu ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá?
◻ Ko e hā ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu ʻe kinautolu ʻoku nau talitekeʻi ʻa e laumālie ʻo e māmaní?
[Fakatātā ʻi he peesi 16, 17]
ʻOku meia Sētane ʻa e laumālie ʻo e māmaní
Ke fakaʻehiʻehi mei he laumālie ʻo e māmaní, hola ki he feituʻu kuo hiki hake ʻo māʻolunga ko e lotu kia Sihová