Vahe 16
Talitekeʻi ʻa e Tēvoló mo ʻEne Ngaahi Ngāue Kākaá
“Tali tekeʻi ʻa e Tevolo, pea te ne hola meiate kimoutolu.”—SEMISI 4:7.
1, 2. Ko hai ʻoku fiefia ʻi he ngaahi taimi papitaisó?
KAPAU kuó ke tauhi kia Sihova ʻi ha ngaahi hongofuluʻi taʻu, ngalingali kuó ke ʻosi fanongo ʻi he ngaahi malanga papitaiso lahi ʻi heʻetau ngaahi ʻasemipilií mo e ngaahi fakataha-lahí. Neongo ia, tatau ai pē pe ko e hā hono lahi hoʻo ʻi ai ʻi he ngaahi taimi peheé, ʻoku ngalingali ʻokú ke kei ongoʻi pē ʻoku ueʻi koe ʻi he taimi taki taha ʻokú ke sio tonu ai ʻi he mōmeniti ʻoku tuʻu hake ai ʻa e faʻahinga ʻoku nau tangutu ʻi he ʻotu muʻa ʻo e holó ke foaki atu kinautolu ki he papitaisó. ʻI he taimi pē ko iá, ʻoku mumuhu ʻi he fiefia ʻa e kau fanongó, ʻo hoko atu ai ha fuʻu pasipasi loto-māfana. ʻOkú ke loʻimataʻia nai ʻi hoʻo sio atu ki ha toe kulupu ʻo e faʻahinga mahuʻinga kuo nau fili ke kau ki he tafaʻaki ʻa Sihová. Ko ha fiefia moʻoni ia ʻoku tau ongoʻi ʻi he ngaahi taimi peheé!
2 Lolotonga ʻoku tau sio tonu nai ʻi he ngaahi papitaiso ʻi ha ngaahi taimi siʻi ʻi he taʻú ʻi hotau feituʻú, ʻoku maʻu ʻe he kau ʻāngeló ia ʻa e monū ʻi he toutou mamata lahi ange ai. ʻE lava ke ke fakaʻuta atu ki he lahi ʻo e “fiefia ʻi he langi” ʻoku pau ʻoku hoko ʻi heʻenau sio ki he faʻahinga ʻe laui afe ʻi māmani lahi ʻoku tānaki mai ki he konga hā mai ʻo e kautaha ʻa Sihová ʻi he uike taki taha? (Luke 15:7, 10) ʻOku ʻikai ha veiveiua, ʻoku fiefia ʻa e kau ʻāngeló ʻi he sio ki he tupu ko ení!—Hakeai 2:7.
KO E TĒVOLÓ “ʻOKU NE ʻALU FANO ʻO HANGE KO HA LAIONE NGUNGULU”
3. Ko e hā ʻoku ʻalu fano holo ai ʻa Sētane ʻo “hange ko ha laione ngungulu,” pea ko e hā ʻokú ne loto ke faí?
3 Kae kehe, ʻi he kehe ʻaupito mei aí, ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi meʻamoʻui laumālie ʻoku nau siofi ʻa e ngaahi papitaiso ko iá fakataha mo e ʻita tōlili. Kia Sētane mo e kau tēmenioó, ʻoku fakatupu ʻita ʻa e sio ki he sītuʻa ʻa e laui afe mei he māmani fakameleʻi ko ení. He ko ē, kuo poleʻi ʻe Sētane heʻikai ha tangata ia ʻe tauhi kia Sihova ʻi ha ʻofa moʻoni pea heʻikai ha taha ia ʻe faitōnunga ai pē ʻi he hoko ʻa e ʻahiʻahi kakahá. (Siope 2:4, 5) Ko e taimi kotoa pē ʻoku ueʻi ai ha taha ke ne fakatapui ia kia Sihová, ʻoku fakamoʻoniʻi ai ʻa e hala ʻa Sētané. ʻOku hangē ia ʻoku pā mataʻi tuʻo laui afe ʻa Sētane ʻi he uike kotoa pē ʻo e taʻú. Tā neʻineʻi ke ne “ʻalu fano ʻo hange ko ha laione ngungulu, heʻene kumi ha taha ke ne matuʻaki folo”! (1 Pita 5:8) Ko e “laione” ko ení ʻokú ne vēkeveke ke folo fakalaumālie kitautolu, ʻo fakatupunga ʻa e maumau kiate kitautolu pe aʻu ʻo ne tuʻusi hotau vahaʻangatae mo e ʻOtuá.—Sāme 7:1, 2; 2 Timote 3:12.
4, 5. (a) Ko e hā ʻa e founga mahuʻinga ʻe ua kuo fakangatangata ai ʻe Sihova ʻa e tākiekina ʻa Sētané? (e) Ko e hā ʻoku lava ke fakapapauʻi ki ha Kalisitiane moʻoni?
4 Neongo ʻoku tau fehangahangai mo ha fili fakailifia, ʻoku ʻikai ha ʻuhinga ke lōmekina ai kitautolu ʻe he ilifiá. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi kuo fakangatangata ʻe Sihova ʻa e tākiekina ʻa e “laione ngungulu” ko iá ʻi he founga mahuʻinga ʻe ua. Ko e hā ia? ʻUluakí, kuo tomuʻa tala ʻe Sihova ko ha “fuʻu kakai lahi” ʻo e kau Kalisitiane moʻoní te nau hao ʻi he “mamahi lahi” ka hoko maí. (Fakahā 7:9, 14) Ko e ngaahi kikite ʻa e ʻOtuá ʻoku ʻikai ʻaupito taʻefakahoko. Ko ia ai, naʻa mo Sētane kuo pau ke ne ʻiloʻi ko e kakai ʻa e ʻOtuá fakalūkufua ʻoku taukakapa ia kiate ia.
5 Ko e fakangatangata hono uá ʻoku lava ke hā mahino ia mei ha foʻi moʻoni tefito naʻe leaʻaki ʻe he taha ʻo e kau tangata faitōnunga ʻa e ʻOtuá ʻi he kuonga muʻá. Naʻe pehē ʻe he palōfita ko ʻAsalaiá kia Tuʻi ʻAsa: “ʻOku kau mo kimoutolu ʻa Sihova lolotonga ʻoku mou kau mo ia.” (2 Kalonikali 15:2; 1 Kolinito 10:13) Ko e ngaahi fakatātā lahi kuo lēkōtí ʻoku fakahāhā ai ʻi he kuohilí, kuo taʻemalava maʻu pē ai ke folo ʻe Sētane ha taha ʻo e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá ʻa ē ʻoku nau nofo ofi ki he ʻOtuá. (Hepelu 11:4-40) ʻI he ʻahó ni, ko ha Kalisitiane ʻoku nofo ofi ki he ʻOtuá te ne malava ke fakafepakiʻi pea aʻu ʻo ikunaʻi ʻa e Tēvoló. Ko hono moʻoní, ʻoku fakapapauʻi mai ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá kiate kitautolu: “Tali tekeʻi ʻa e Tevolo, pea te ne hola meiate kimoutolu.”—Semisi 4:7.
“KO ʻETAU MILIMILISINO NI KO E FAI . . . MO E NGAAHI KONGAKAU LAUMALIE ʻA E KOVI”
6. ʻOku anga-fēfē ʻa e faitau ʻa Sētane mo e kau Kalisitiane tāutahá?
6 Heʻikai lava ke ikunaʻi ʻe Sētane ʻa e taú, hangē ko e laú, ka ʻe lava ke ne folo tāutaha kitautolu kapau te tau tuku ke homo ʻetau maluʻí. ʻOku ʻiloʻi ʻe Sētane ʻe lava ke ne folo kitautolu kapau ʻe lava ke ne fakavaivaiʻi hotau vahaʻangatae mo Sihová. ʻOku anga-fēfē ʻa e feinga ʻa Sētane ke lavaʻi ení? ʻAki hono ʻohofi kitautolu ʻi ha founga mālohi, fakafoʻituitui mo kākā. Tau lāulea angé ki he ngaahi founga tefito ko eni ʻa Sētané.
7. Ko e hā ʻoku ʻohofi mālohi ai ʻe Sētane ʻa e kakai ʻa Sihová?
7 ʻOhofi mālohi. Naʻe fakahaaʻi ʻe he ʻapositolo ko Sioné: “Ko hono kotoa ʻo mamani ʻoku ʻi he nima ʻo e Fili.” (1 Sione 5:19) Ko e ngaahi lea ko iá ʻoku ʻi ai ha fakatokanga ki he kau Kalisitiane moʻoní kotoa. Koeʻuhi kuo ʻosi folo ʻe Sētane ʻa e māmani taʻefakaʻotua kotoa ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá, ʻe lava ke ne tokangataha he taimí ni mo ʻai ke mālohi ange ʻene ngaahi ʻohofi ʻa e faʻahinga ʻoku nau kei hao meiate iá—ʻa e kakai ʻa Sihová. (Maika 4:1; Sione 15:19; Fakahā 12:12, 17) ʻOkú ne ʻita lahi koeʻuhi ʻokú ne ʻiloʻi ʻoku toe siʻi pē hono taimí. Ko ia kuó ne ʻai ke mālohi ange ʻa e tengé. ʻI he ʻahó ni, ʻoku tau fehangahangai ai mo ʻene ʻalu fano holo fakaʻosi ʻi heʻene fakamamahí mo e fakaʻauhá. Ko ia ai, ʻoku fiemaʻu he taimí ni ʻo laka ange ia ʻi ha toe taimi ke “ilo ae aga oe kuoga, bea ke ilo aia [ʻoku] totonu ke [tau] fai.”—1 Kalonikali 12:32, PM.
8. Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻa e ʻapositolo ko Paulá ʻi heʻene pehē ʻoku tau “milimilisino” mo e ngaahi kongakau laumālie fulikivanú?
8 Milimilisino fakafoʻituitui. Naʻe fakatokanga ʻa e ʻapositolo ko Paulá ki he kaungā Kalisitiané: “Ko ʻetau milimilisino ni . . . mo e ngaahi kongakau laumalie ʻa e kovi ʻi he ngaahi feituʻu ʻo langi.” (Efeso 6:12) Ko e hā naʻe ngāueʻaki ai ʻe Paula ʻa e foʻi lea “milimilisino”? Koeʻuhi ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e fakakaukau ʻo e fetakai nima ki he nima pea mo ha fāinga vāofi. Ko ia ai, ʻi hono ngāueʻaki ʻa e foʻi lea ko iá, naʻe fakamamafaʻi ai ʻe Paula ko kitautolu taki taha ʻoku tau faitau fakafoʻituitui mo e kau laumālie fulikivanú. Pe ʻoku tau nofo ʻi ha fonua ʻa ia ʻoku failahia ai pe ʻikai ʻa e tui ki he ngaahi laumālie fulikivanú, ʻoku ʻikai ʻaupito totonu ke ngalo ʻiate kitautolu ko e taimi ʻoku tau fakatapui ai kitautolu kia Sihová, ʻoku tau manga ai ʻo tuʻu ʻi he malaʻe milimilisinó, hangē ko e laú. ʻI he fakatapuí ʻo faai mai ai, ʻoku kau ai ʻa e Kalisitiane taki taha ʻi ha fetakai. Tā neʻineʻi ke sio ʻa Paula ki he fiemaʻu ke ekinaki tuʻo tolu ki he kau Kalisitiane ʻi ʻEfesoó ke nau “tuʻu” maʻú!—Efeso 6:11, 13, 14.
9. (a) Ko e hā ʻoku ngāueʻaki ai ʻe Sētane mo e kau tēmenioó ʻa e “ngaahi tuʻutuʻuni [pe ngāue] kākā” kehekehé? (e) Ko e hā ʻoku feinga ai ʻa Sētane ke fakameleʻi ʻetau fakakaukaú, pea ʻe lava fēfē ke tau talitekeʻi ʻene ngaahi feingá? (Sio ki he puha ʻi he peesi 192-3.) (f) Ko e ngāue kākā fē te tau lāulea ki ai he taimi ní?
9 Ngaahi faʻufaʻu kākā. ʻOku ekinaki ʻa Paula ki he kau Kalisitiané ke nau tuʻu maʻu ʻo talitekeʻi ʻa e “ngaahi tuʻutuʻuni [pe ngāue] kākā” ʻa Sētané. (Efeso 6:11) Fakatokangaʻi ange ʻa hono ngāueʻaki ʻe Paula ʻa e tuʻunga palulalí. ʻOku ngāueʻaki ʻe he ngaahi laumālie fulikivanú ʻo ʻikai ko e taha pē ka ko e ngaahi founga kākā kehekehe—pea ʻoku ʻi ai hono ʻuhinga. ʻI he faai mai ʻa e taimí, ko e kau tui ʻe niʻihi kuo nau tuʻu maʻu ʻi he faʻahinga ʻe taha ʻo e ʻahiʻahí kuo nau tō ʻi he fehangahangai mo ha toe ʻahiʻahi ia ʻe taha. Ko ia ai, ko e Tēvoló mo e kau tēmenioó ʻoku nau siofi ʻaupito ʻa e tōʻonga ʻa e toko taha taki taha ʻo kitautolu ke ʻiloʻi ʻa e tafaʻaki ʻoku tau vaivai taha aí. ʻOku nau toki ngāueʻaki leva ha vaivaiʻanga fakalaumālie pē nai ʻoku tau maʻu. Neongo ia, ko e meʻa mālié, ʻoku lava ke tau ʻiloʻi ʻa e ngaahi founga lahi ʻa e Tēvoló, he ʻoku fakahaaʻi mai ia ʻi he Tohi Tapú. (2 Kolinito 2:11) Ki muʻa ʻi he tohí ni, naʻa tau lāulea ai ki he ngaahi faʻufaʻu hangē ko e tauhele ʻo e meʻa fakamatelié, feohi fakatupu maumaú mo e ʻulungāanga taʻetaau fakaefehokotaki fakasinó. Tau lāulea angé he taimí ni ki ha toe tafaʻaki ʻe taha ʻo e ngaahi ngāue kākā ʻa Sētané—ko e fakahaʻele faʻahikehé.
NGĀUEʻAKI ʻO E FAKAHAʻELE FAʻAHIKEHÉ—KO HA NGĀUE LAVAKI
10. (a) Ko e hā ʻa e fakahaʻele faʻahikehe? (e) ʻOku anga-fēfē ʻa e vakai ʻa Sihova ki he fakahaʻele faʻahikehé, pea ʻoku anga-fēfē hoʻo vakai ki aí?
10 ʻI hono ngāueʻaki ʻo e fakahaʻele faʻahikehé, pe fakatēmenioó, ʻokú te fai ai ʻa e fetuʻutaki hangatonu mo e ngaahi laumālie fulikivanú. Ko e tongafisí, fakalouʻakaú, fai ʻa e talotalo koví mo e huhū ki he kau maté ʻa e ngaahi founga ʻe niʻihi ʻo e fakahaʻele faʻahikehé. Hangē ko ia ʻoku tau ʻilo lelei ki aí, ʻoku vakai ʻa Sihova ki he fakahaʻele faʻahikehé ko e “meʻa fakalielia.” (Teutalonome 18:10-12; Fakahā 21:8) Koeʻuhi ko kitautolu foki kuo pau ke tau “fehiʻaʻia ki he kovi,” ʻe mole ke mamaʻo ha faifai ange pea tau feinga ke feohi mo e ngaahi kongakau laumālie koví. (Loma 12:9) Ko ha tōʻonga palakū moʻoni ia ʻo e lavakiʻi ʻa ʻetau Tamai fakahēvani ko Sihová!
11. Ko e hā ʻe hoko ai ko ha ikuna kāfakafa kia Sētane kapau ʻoku lava ke ne fakataueleʻi kitautolu ke tafoki ki he fakahaʻele faʻahikehé? Fakatātaaʻi.
11 Kae kehe, ʻi he ʻuhinga tofu pē ko ia ko ha kiʻi vaʻingaʻaki ʻa e fakahaʻele faʻahikehé ʻoku mātuʻaki lavakiʻi ai ʻa Sihová, ʻoku feinga mālohi ai ʻe Sētane ke ʻai ʻa e niʻihi ʻo kitautolu ke kau ʻi he meʻa ko iá. ʻI he taimi taki taha ʻoku lava ai ke ne fakataueleʻi ha Kalisitiane ke tafoki ki he tōʻonga fakatēmenioó, ʻoku maʻu ai ʻe Sētane ha ikuna kāfakafa. Ko e hā hono ʻuhingá? Fakakaukau angé ki he fakahoa ko ení: Kapau ʻoku lava ke fakalotoʻi ha sōtia ke ne liʻaki mo lavakiʻi ʻa ʻene kau taú pea kau ia mo e ngaahi kongakau ʻa e filí, ʻe fiefia lahi ai ʻa e ʻeikitau ʻa e filí. ʻE aʻu nai ʻo ne taki fakaʻaliʻali holo ʻa e tokotaha lavakí ʻo hangē ko ha pale naʻe maʻú, koeʻuhi ke fakaʻitaʻi ʻa e ʻeikitau ki muʻa ʻa e sōtia ko iá. ʻI he founga meimei tatau, kapau kuo tafoki ha Kalisitiane ki he fakahaʻele faʻahikehé, kuó ne liʻaki loto-lelei mo ʻiloʻilo pau ai ʻa Sihova pea tuku tonu atu ia ki he pule ʻa Sētané. Fakaʻuta atu ki he fiefia ʻe ʻoange kia Sētane ke ne taki fakaʻaliʻali holo ʻa e tokotaha ko ia ne mavahé ko ha pale kuo maʻu ʻi he taú! ʻE loto ha taha ʻo kitautolu ke ʻoange ki he Tēvoló ha ikuna pehē? ʻIkai ʻaupito! ʻOku ʻikai ko ha kau lavaki kitautolu.
LANGAʻI ʻA E NGAAHI FEHUʻI FAKATUPUNGA VEIVEIUA
12. Ko e hā ʻa e founga ʻoku ngāueʻaki ʻe Sētane ke tākiekina ʻetau fakakaukau fekauʻaki mo e fakahaʻele faʻahikehé?
12 ʻI heʻetau fakaliliʻa ai pē ki he fakahaʻele faʻahikehé, heʻikai lavaʻi ai kitautolu ʻe Sētane ʻi haʻane ngāueʻaki ia. Ko ia ai, ʻokú ne ʻiloʻi kuo pau ke ne liliuʻi ʻetau fakakaukaú. Anga-fēfē? ʻOkú ne kumi ki he ngaahi founga ke fakapuputuʻuʻi ai ʻa e kau Kalisitiané ʻo aʻu ki he tuʻunga ʻe fakakaukau ai ʻa e niʻihi ko e “kovi ko e lelei, pea ʻoku lau ʻa e lelei ko e kovi.” (Aisea 5:20) Ke fai iá, ʻoku faʻa ngāueʻaki ʻe Sētane ʻa e taha ʻo ʻene ngaahi founga ola lelei fuoloá—ʻokú ne langaʻi ʻa e ngaahi fehuʻi fakatupunga veiveiua.
13. Kuo anga-fēfē hono ngāueʻaki ʻe Sētane ʻa e founga ʻo hono langaʻi ʻo e ngaahi fehuʻi fakatupunga veiveiuá?
13 Fakatokangaʻi ange ʻa e anga hono ngāueʻaki ʻe Sētane ʻa e founga ko iá ʻi he kuohilí. ʻI ʻĪteni naʻá ne ʻeke ai kia ʻIvi: “ʻOku moʻoni koā kuo folofola ʻe he ʻOtua ke ʻoua te mo kai mei he ʻakau kehekehe ʻo e ngouetapu?” ʻI he taimi ʻo Siopé, lolotonga ha fakataha ʻa e kau ʻāngeló ʻi hēvani, naʻe langaʻi ai ʻe Sētane ʻa e foʻi fehuʻi: “He ʻoku ʻapasia ʻa Siope ki he ʻAfiona tuʻungaʻa pe?” Pea ʻi he kamata ʻa e ngāue fakafaifekau ʻa Sīsū ʻi he māmaní, naʻe poleʻi ai ʻe Sētane ʻa Kalaisi ʻaki ʻene pehē: “Kapau ko e ʻAlo koe ʻo e ʻOtua, fekau ke hoko ʻa e ngāhi foʻi maka ni ko e ngāhi foʻi ma.” Fakaʻuta atu—ʻi he tuʻunga ʻo Sīsuú, naʻe fakatoʻotoʻa ai ʻa Sētane ke ne lumaʻi ʻa e ngaahi lea tofu pē ko ia naʻe folofolaʻaki ʻe Sihova tonu ʻi he uike nai ʻe ono ki muʻa: “Ko Hoku ʻAlo Pele ʻena, ʻa ia kuo u hōifua ai”!—Senesi 3:1; Siope 1:9; Mātiu 3:17; 4:3.
14. (a) ʻOku anga-fēfē hono ngāueʻaki ʻe Sētane ʻene faʻufaʻu ʻo hono fakatupunga ʻa e ngaahi veiveiua fekauʻaki mo e fakahaʻele faʻahikehé? (e) Ko e hā te tau lāulea ki ai he taimi ní?
14 ʻI he ʻahó ni, ʻoku ngāueʻaki ai ʻe he Tēvoló ha faʻufaʻu meimei tatau ʻi ha feinga ke fakatupunga ha ngaahi veiveiua fekauʻaki mo e fulikivanu ʻo e fakahaʻele faʻahikehé. Ko e meʻa fakamamahí, kuó ne lavameʻa ʻi hono langaʻi ʻa e ngaahi veiveiuá ʻi he ʻatamai ʻo e kau tui ʻe niʻihi. Kuo nau kamata ke fehuʻia pe ʻoku kovi moʻoni ʻa e founga ʻe niʻihi ʻo e fakahaʻele faʻahikehé. Ko hono moʻoní, ʻoku nau fakakaukau, ‘ʻOku moʻoni koā?’ (2 Kolinito 11:3) ʻE lava fēfē ke tau tokoniʻi ʻa e faʻahinga peheé ke feʻunuʻaki ʻenau fakakaukaú? ʻE lava fēfē ke tau fakapapauʻi ʻoku ʻikai lava ke tākiekina kitautolu ʻe he ngaahi faʻufaʻu ʻa Sētané? Ke tali iá, tau lāulea angé ki he tafaʻaki ʻe ua ʻo e moʻuí kuo fakameleʻi kākā ʻaki ʻe Sētane ʻa e ngaahi tafaʻaki ʻo e fakahaʻele faʻahikehé. Ko e fakafiefiá mo e tokangaʻi ʻo e moʻui leleí.
NGĀUEʻAKI ʻETAU NGAAHI HOLÍ MO E FIEMAʻÚ
15. (a) ʻOku anga-fēfē ʻa e vakai ʻa e tokolahi ʻi he māmani ʻo e Uēsité ki he fakahaʻele faʻahikehé? (e) Kuo anga-fēfē hono tākiekina ʻa e kau Kalisitiane ʻe niʻihi ʻe he vakai ʻa e māmaní ki he fakahaʻele faʻahikehé?
15 Tautautefito ʻi he māmani ʻo e Uēsité, ko e tui fakamēsikí, tōʻonga fakafaimaná, mo e ngaahi founga kehe ʻo e fakahaʻele faʻahikehé, kuo kamata ke fakamaʻamaʻaʻi lahi ange. Ko e ngaahi faivá, ngaahi tohí, ngaahi polokalama TV, mo e ngaahi keimi komipiutá ʻoku fakautuutu hono ʻomai ai ʻa e ngaahi tōʻonga fakatēmenioó ko e meʻa fakaoli, fakapoto mo ʻikai hano maumau. Ko e ngaahi faiva mo e ngaahi tohi ʻoku ʻi ai e ngaahi faʻufaʻu fakafufū ʻoku fakahangataha ki he meʻa fakamēsikí kuo hoko ʻo manakoa lahi fau ʻo fokotuʻutuʻu ai ʻe he faʻahinga ʻoku nau poupouʻí ʻa e ngaahi kalapu ki he faʻahinga ʻoku nau manako aí. ʻOku hā mahino, kuo lavameʻa ʻa e kau tēmenioó ʻi hono ʻai ke maʻamaʻa ʻa e ngaahi fakatuʻutāmaki ʻo e meʻa fakamēsikí. Kuo hanga ʻe he hehema ko eni ke fakamaʻamaʻaʻi ʻa e fakahaʻele faʻahikehé ʻo tākiekina ʻa e kau Kalisitiané? Kuo uesia ʻa e fakakaukau ʻa e niʻihi. ʻI he founga fē? Ke ʻomai ha fakatātā ʻo ha meʻa naʻe faʻa hoko, naʻe pehē ʻe ha Kalisitiane ʻe taha ʻi he hili ʻene mamata ʻi he foʻi faiva naʻe fakatefito ʻi he meʻa fakamēsikí, “Naʻá ku sio he foʻi faivá, ka naʻe ʻikai te u fai ʻe au ʻa e fakahaʻele faʻahikehé.” Ko e hā ʻoku fakatuʻutāmaki ai ʻa e fakaʻuhinga ko iá?
16. Ko e hā ʻoku fakatuʻutāmaki ai ke fili ʻa e fakafiefia ʻoku fakatefito ʻi he ngaahi tōʻonga fakamēsikí?
16 Neongo ʻoku ʻi ai ha faikehekehe ʻi he vahaʻa ʻo hono fai moʻoni ʻo e fakahaʻele faʻahikehé pea mo e mamata aí, ʻoku ʻikai moʻoni ke ʻuhinga ai iá ʻoku ʻikai ha fakatuʻutāmaki ʻo e mamata ʻi he ngaahi tōʻonga fakamēsikí. Ko e hā hono ʻuhingá? Fakakaukau angé ki heni: ʻOku fakahaaʻi ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá ʻoku ʻikai malava ʻa Sētane pe ko ʻene kau tēmenioó ke ʻiloʻi ʻa ʻetau ngaahi fakakaukaú.a Ko ia, hangē ko ia naʻe lave ki ai ki muʻá, ke ʻiloʻi ʻetau fakakaukaú pea ke mahinoʻi ha vaivai fakalaumālie ʻiate kitautolu, kuo pau ke mātuʻaki siofi lelei ʻe he ngaahi laumālie fulikivanú ʻetau ngaahi ngāué—ʻo kau ai ʻetau fili ʻa e fakafiefiá. ʻI hono fakahaaʻi ʻi he tōʻonga ʻa ha Kalisitiane ʻokú ne fiefia ʻi he ngaahi faiva mo e ngaahi tohi ʻoku fakatefito he kau taula faʻahikehé, laulau fakafaimaná, ngaahi tōʻonga uluisino ʻa e tēmenioó, pe ko e ngaahi kaveinga fakatēmeniō meimei tatau, ʻokú ne fakahaaʻi atu ai ha meʻa ki he kau tēmenioó. Ko hono moʻoní, ʻokú ne ʻai ke nau ʻiloʻi ʻa e tafaʻaki ʻokú ne vaivai aí! ʻI he tali ki aí, ʻoku lava ke fakalahi ʻe he kau tēmenioó ʻenau milimilisino mo e Kalisitiane ko iá koeʻuhi ke ngāueʻaki ʻa e vaivaiʻanga kuó ne fakahāʻí kae ʻoua pē kuo nau haʻaki ia ki lalo, hangē ko e laú. Ko hono moʻoní, ko e niʻihi ʻa ia ko ʻenau manako ʻi he fakahaʻele faʻahikehé naʻe ʻuluaki langaʻi ʻe he fakafiefia kuo fakaʻaliʻali lahi ai ʻa e meʻa fakamēsikí kuo faifai pē ʻo nau kau moʻoni ʻi he tōʻonga fakahaʻele faʻahikehé.—Kaletia 6:7.
17. Fakafou ʻi he ngāue kākā ko e hā ʻe lava ke ngāueʻaki ai ʻe Sētane ʻa e faʻahinga ʻoku puké?
17 ʻOku feinga ʻa Sētane ke ngāueʻaki ʻo ʻikai ko ʻetau holi pē ki he fakafiefiá kae toe pehē foki ki heʻetau fiemaʻu ke tokangaʻi ʻetau tuʻunga moʻui leleí. Anga-fēfē? Ko ha Kalisitiane ʻoku hōloa ʻene tuʻunga moʻui leleí neongo ʻa e ngaahi feinga lahi ke maʻu ha faitoʻó ʻokú ne hoko ai ʻo tuēnoa ʻene ʻamanakí. (Maake 5:25, 26) ʻOku lava ke ʻoange ʻe he meʻa ko iá kia Sētane mo e kau tēmenioó ha faingamālie lelei ke ngāueʻaki ʻa hono tuʻungá. ʻOku nau ʻiloʻi lelei ʻoku fakatokanga ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá ke ʻoua ʻe kumi “tokoni ki he kau fai kovi.” (Aisea 31:2, PM) Ke ʻai ha Kalisitiane ke ʻoua ʻe fai ki he fakatokanga ko iá, ʻe fakataueleʻi nai ʻe he kau tēmenioó ha tokotaha puke ke ne hanga ʻi he feifeingavale ki he ngaahi faitoʻo pe ngaahi founga ʻoku kau ai hono ngāueʻaki ʻa e “mālohi fakafaʻahikehe,” pe fakahaʻele faʻahikehé—ko e meʻa ʻoku kovi. Kapau ʻe lavameʻa ʻa e ngaahi ngāue kākā ko ia ʻa e kau tēmenioó, ʻe lava ke ne fakavaivaiʻi ʻa e vahaʻangatae ʻo e tokotaha puké mo e ʻOtuá. ʻI he founga fē?
18. Ko e hā ʻa e ngaahi founga fakafaitoʻo ʻe talitekeʻi ʻe ha Kalisitiane, pea ko e hā hono ʻuhingá?
18 Naʻe fakatokanga ʻa Sihova ki he kau ʻIsileli naʻa nau tafoki ki he “mālohi fakafaʻahikehé”: “Ka mou ka fola nima hake, te u hanga kehe meiate kimoutolu; ʻio, ka mou ka fakalahi lotu, ʻe ʻikai te u fakaongo.” (Aisea 1:13, 15) Ko e moʻoni, ʻoku tau loto maʻu pē ke fakaʻehiʻehi mei ha meʻa pē ʻe lava nai ke ne fakafaingataʻaʻiaʻi ʻetau ngaahi lotú ʻo hōloa ai ʻa e poupou ʻoku tau maʻu meia Sihová—pea toe pehē foki ʻi he lolotonga ʻo ha vahaʻa taimi ʻo e puké. (Sāme 41:3) Ko ia ai, kapau ʻoku fakahaaʻi mai ʻoku ʻi ai ha founga sivi pe founga fakafaitoʻo ʻoku ʻi ai nai ha ngaahi meʻa fakahaʻele faʻahikehe, ʻoku totonu ke talitekeʻi ia ʻe ha Kalisitiane moʻoni.b (Mātiu 6:13) ʻI he founga ko iá, ʻe pau moʻoni ai te ne maʻu ʻa e poupou ʻa Sihová.—Sio ki he puha “Ko e Fakahaʻele Faʻahikehe Moʻoni Ia?” ʻi he peesi 194.
TAIMI ʻOKU LAHI AI ʻA E TALANOA KI HE KAU TĒMENIOÓ
19. (a) Kuo kākaaʻi ʻe he Tēvoló ʻa e kakai tokolahi ke nau tui ki he hā fekauʻaki mo hono mālohí? (e) Ko e hā e ngaahi talanoa ʻoku totonu ke fakaʻehiʻehi mei ai ʻa e kau Kalisitiane moʻoní?
19 Lolotonga ʻoku fakamaʻamaʻaʻi ʻe he kakai tokolahi ʻi he ngaahi fonua he Uēsité ʻa e fakatuʻutāmaki ʻo e mālohi ʻo Sētané, ʻoku hoko ʻa e meʻa fehangahangai ia ʻi he ngaahi konga kehe ʻo e māmaní. Kuo kākaaʻi ai ʻe he Tēvoló ʻa e tokolahi ke nau tui ʻoku lahi ange hono mālohí ʻi he tuʻunga moʻoni ʻokú ne ʻi aí. Ko e kakai ʻe niʻihi ʻoku nau moʻui, kai, ngāue mo mohe ilifia ki he ngaahi laumālie fulikivanú. ʻOku lahi ʻa e ngaahi talanoa ki he ngaahi ngāue fakaofo ʻa e kau tēmenioó. Ko e ngaahi talanoa peheé ʻoku faʻa fai ia ʻi he fiefia; ʻoku toʻoa ai ʻa e kakaí. ʻOku totonu ke tau kau ʻi hono fakamafola ʻa e ngaahi talanoa peheé? ʻIkai, ko e kau sevāniti ʻa e ʻOtua moʻoní ʻoku nau fakaʻehiʻehi mei hono fai iá ʻi he ʻuhinga mahuʻinga ʻe ua.
20. ʻOku lava fēfē ke fakamafola ʻe ha taha ʻi he taʻeʻilo nai ʻa e fakakaukau ʻa Sētané?
20 ʻUluakí, ʻi hono ʻave takai holo ʻa e ngaahi talanoa fekauʻaki mo e ngaahi ngāue ʻa e kau tēmenioó, ʻokú te pouaki ai ʻa e ngaahi meʻa ʻa Sētané. ʻO anga-fēfē? ʻOku fakapapauʻi mai ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ko Sētané ʻokú ne malava ʻa e ngaahi ngāue fakaemana, ka ʻoku toe fakatokanga mai ai ʻokú ne ngāueʻaki ʻa e ‘ngaahi fakaʻilonga ko e koto loi’ mo e “kākā.” (2 Tesalonaika 2:9, 10) Koeʻuhi ko Sētané ko e taki ia ʻi he kākaá, ʻokú ne ʻiloʻi ʻa e founga ke tākiekina ai ʻa e ʻatamai ʻo e faʻahinga ʻoku nau hehema ki he fakahaʻele faʻahikehé mo e founga ke ʻai ai ke nau tui ki he ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ke moʻoni. Ko e faʻahinga ko iá ʻoku nau tui loto-moʻoni nai naʻa nau sio mo fanongo ki he ngaahi faʻahinga meʻa pea nau fakamatala nai ki heʻenau ngaahi hokosiá ko e meʻa moʻoni. ʻI he faai atu ʻa e taimí, ʻoku hoko ʻo fakalahiʻi ai ʻenau ngaahi talanoá ʻi hono toutou talanoaʻí. Kapau ʻe fakamafola ʻe ha Kalisitiane ʻa e ngaahi talanoa ko iá, ko hono moʻoní, te ne fai ai ʻa e loto ʻo e Tēvoló—“ko e tamai ia ʻa e loi.” Te ne fakamafola ai ʻa e ngaahi fakaukau ʻa Sētané.—Sione 8:44, Ko e Taulua; 2 Timote 2:16.
21. Ko e hā ʻoku tau loto ke fakatefito ai ʻetau ngaahi talanoá?
21 Uá, neongo kapau naʻe ʻi ai ha ngaahi fepaki moʻoni ʻa ha Kalisitiane mo e kau laumālie fulikivanú ʻi he kuohilí, te ne fakaʻehiʻehi mei he toutou fakafiefiaʻi ʻa e kaungātuí ʻaki ʻa e ngaahi talanoa fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ko iá. Ko e hā hono ʻuhingá? ʻOku ekinaki mai kiate kitautolu: “Tau sio fakamamaʻu atu ki he Takimuʻa ʻi he tui mo hono Fakaaʻu, ʻio, ʻa Sisu.” (Hepelu 12:2) ʻIo, ʻoku fiemaʻu ke tau fakahangataha ʻetau tokangá kia Kalaisi, ʻo ʻikai ko Sētane. ʻOku taau ke fakatokangaʻi lolotonga ʻene ʻi he māmaní, naʻe ʻikai ke fakafiefiaʻi ʻe Sīsū ia ʻene kau ākongá ʻaki ʻa e ngaahi talanoa fekauʻaki mo e kau laumālie fulikivanú, neongo naʻe lava ke ne leaʻaki ʻa e meʻa lahi fekauʻaki mo e meʻa ʻoku lava pe ʻikai ke lava ʻe Sētané. Neongo ia, naʻe tokangataha ʻa Sīsū ki he pōpoaki ʻo e Puleʻangá. Ko ia ai, ʻi he faʻifaʻitaki kia Sīsū mo e kau ʻapositoló, ʻoku tau loto ke fakatefito ʻetau talanoá ʻi he “ngaahi meʻa lalahi ʻa e ʻOtua.”—Ngāue 2:11; Luke 8:1; Loma 1:11, 12.
22. Te tau hokohoko atu fēfē nai hono fakatupunga ʻa e “fiefia ʻi he langi”?
22 Ko e moʻoni, ʻoku ngāueʻaki ʻe Sētane ʻa e ngaahi ngāue kākā kehekehe, ʻo kau ai ʻa e fakahaʻele faʻahikehé, ʻi he feinga ke fakaʻauha hotau vahaʻangatae mo Sihová. Kae kehe, ʻi he fakaliliʻa ki he meʻa ʻoku koví pea pīkitai ki he meʻa ʻoku leleí, ʻoku ʻikai ke tau ʻoange ai ki he Tēvoló ha faingamālie ke ne fakavaivaiʻi ʻetau fakapapau ke talitekeʻi ʻa e fakahaʻele faʻahikehé ʻi hono ngaahi foungá kotoa. (Efeso 4:27) Fakaʻuta atu ki he lahi ʻa e “fiefia ʻi he langi” kapau ʻoku tau hokohoko atu ʻi he “tuʻu ki he ngaahi [ngāue] kākā ʻa e Tevolo” kae ʻoua kuo ʻikai ke ne toe ʻi ai.—Efeso 6:11.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ko e ngaahi hingoa ʻoku fakamatalaʻi ʻaki ʻa Sētané (Tokotaha-Talitekeʻi, Tokotaha-Lauʻikovi-Loi, Tokotaha-Kākā, Tokotaha-Fakatauele, Tokotaha-Loi) ʻoku ʻikai fakahuʻunga ai ʻokú ne malava ke ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻoku ʻi hotau lotó mo ʻetau fakakaukaú. Kae kehe, ʻi he kehe mei aí, ʻoku fakamatalaʻi ʻa Sihova “ko e sivi loto,” pea ko Sīsuú, ko e tokotaha ʻokú ne “hakule ʻa e ngaahi holi mo e loto.”—Palovepi 17:3; Fakahā 2:23.
b Ki ha fakamatala lahi ange, sio ki he kupu “ʻOku Fiemaʻu Kiate Koe ha Sivi Moʻui Lelei?” ʻi he ʻīsiu ʻo e Taua Leʻo ʻo Tīsema 15, 1994, peesi 19-22, mo e kupu “Ko e Anga ʻo e Vakai ʻa e Tohi Tapú: Ko Hoʻo Fili ʻa e Founga Fakafaitoʻó—ʻOku Mahuʻinga?” ʻi he ʻīsiu ʻo e ʻĀ Hake! ʻo ʻEpeleli-Sune, 2001.
[Puha ʻi he peesi 192, 193]
TOKANGA FEKAUʻAKI MO E KĀKĀ ʻA SĒTANÉ!
Ko Sētané, ko ha mataotao ʻi he kākaá, kuó ne ‘fakakui ʻa e ʻatamai ʻo e kau taʻetuí’ ʻo aʻu eni he taimí ni ki he laui afeʻi taʻu. (2 Kolinito 4:4) Kuo ʻikai foki te ne foʻi ʻi heʻene ngaahi feinga ke fakameleʻi ʻa e fakakaukau ʻa e kau lotu ʻa e ʻOtuá. Ko e hā hono ʻuhingá? ʻOku mahinoʻi ʻe Sētane ko e anga ʻo ʻetau fakakaukaú ʻe uesia ai ʻa e founga ʻo ʻetau ngāué. ʻOkú ne ʻiloʻi kapau ʻe lava ke ne mioʻi ʻetau fakakaukaú, ʻe lava ke ne tākiekina ʻa ʻetau ngaahi ngāué ki he kovi.—Semisi 1:14, 15.
Manatuʻi ʻa e founga ʻa Sētane ʻi hono takihalaʻi ʻa ʻIví. Naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Paulá: “ʻOku te manavahē tuʻu naʻa ʻiloange ʻe leʻei hoʻomou tokanga, ʻo mou hiki mei hoʻomou toka taha . . . kia Kalaisi; ʻo hange ne kākāʻi ʻa Ivi ʻe he Ngata ʻaki ʻene olo.” (2 Kolinito 11:3) ʻI he ngāue fakafou ʻi ha ngata olopotó, naʻe fakataueleʻi ai ʻe Sētane ʻa ʻIvi ke ne muimui ʻi ha ʻalunga fakatupu ʻauha. Naʻá ne feinga ke fakameleʻi ʻa hono ʻatamaí, ke mioʻi ʻene fakakaukaú. Naʻe ola lelei ʻa e founga ko iá. Koeʻuhi naʻá ne fanongo ki ai, naʻe liliu ai ʻene fakakaukaú, pea ko e meʻa naʻe taʻefakalaó naʻe hoko ia ʻo hā fakamānako. ʻI he fakameleʻi pē hono ʻatamaí, naʻe tohoakiʻi ngofua ai ia ki ha tōʻonga angahalaʻia.—Senesi 3:1-6; Fakahā 12:9.
Kuo ʻikai liliu ʻa Sētane. ʻOku kei tatau ai pē ʻene tefitoʻi moʻoní: Fakameleʻi ʻa e ʻatamaí, pea ʻe hoko atu ai ki he ngaahi tōʻonga angahalaʻia. Kuo faʻufaʻu ʻe Sētane ʻa e fokotuʻutuʻu fakapolitikale, fakalotu, fakakomēsiale mo e fakafiefia ko ení ke fakamafola atu ai ʻene ngaahi fakakaukaú. (Sione 14:30) Kuó ne lavameʻa ʻi hono mioʻi ʻa e fakakaukau ʻa e fuʻu tokolahi ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá, ʻo liliu ʻenau ngaahi fakakaukaú mo ʻenau ngaahi vakaí. Ko e ʻulungāanga naʻe vakai ki ai ki muʻa ʻoku angahalaʻiá—hangē ko hono fai ʻo e faka-Sōtomá, nonofo taʻemalí, mo e maʻu fānau taʻemalí—ʻoku faʻa vakai ki ai ʻoku ala tali pea aʻu ʻo fakamānako. Kuo ola lelei fēfē ʻa Sētane ʻi heʻene fakataueleʻi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá? ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: “Ko hono kotoa ʻo mamani ʻoku ʻi he nima ʻo e Fili.”—1 Sione 5:19.
ʻI he tuʻunga ko e kau Kalisitiané, ʻoku ʻikai ʻaupito te tau hao mei he ngaahi founga ʻa Sētané. (1 Kolinito 10:12) ʻI he ʻiloʻi ʻoku toe siʻi ʻa hono taimí, ʻoku “ʻita lahi” ʻa Sētane pea ʻokú ne fakataumuʻa tautefito ke takihalaʻi ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá. (Fakahā 12:12) Kapau ʻoku ʻikai ke tau tokanga, ko e fakakaukau olopoto ʻa Sētané mo e kau “fakahalaʻi ʻa e loto [pe ʻatamaí]” ʻa ia ʻokú ne ngāueʻakí ʻe lava ke fakameleʻi ai ʻetau fakakaukaú pea fakataueleʻi ai kitautolu ke tau fai ha angahala.—Taitusi 1:10.
Ko e fakatātaá, fakakaukau angé ki he vakai ʻa e māmaní ki he nofo malí. ʻOku akoʻi ʻe he Tohi Tapú ko e nofo malí ʻoku toputapu, ʻo kau ki ai ha tukupā tuʻuloa. (Mātiu 19:5, 6, 9) Ko e ngaahi faiva mo e polokalama televīsone ʻa e māmani ko ení ʻoku faʻa ʻasi ai ko e nofo malí ko ha felotoi fakataimi ia ʻa ia ʻoku lavangofua pē ke liʻaki. ʻI he tuʻunga ko e kau Kalisitiané, ʻoku fiemaʻu ke tau tokanga ke ʻoua ʻe fakameleʻi ʻetau fakakaukaú ʻe he fakakaukau fakasētane ko ení. ʻI hono tuku taʻemapuleʻí, ko e tākiekina ko ení ʻe lava ke ne mioʻi ʻetau fakakaukaú, ʻo fakavaivaiʻi ʻetau tukupā ki hotau hoá. ʻI he fehangahangai mo e ngaahi palopalema fakaemalí, ʻe fakataueleʻi nai ai kitautolu ke tau kumi ki tuʻa mei he nofo malí ke maʻu mei ai ha mahino mo ha tokoni. ʻE vave ai ʻa e hoko ha tokotaha ʻe taha—mahalo ko ha kaungāngāue pe ko ha kaungātui—ʻo hā ngali maʻu mei ai ʻa e fekoekoeʻi fakaeongó. Kapau ʻoku tau fakaʻatā ke hoko ai ha vāofi fakaemanako, ʻe tohoakiʻi nai ai kitautolu ki ha tōʻonga angahalaʻia.
Ko ha toe fakatātā ʻe taha, fakakaukau atu ki he laumālie ʻo e faʻifaʻiteliha ʻoku mafolalahia ʻi he māmani ʻo Sētané. Ko e tokolahi ʻoku nau “ʻohonoa, ko e kau loto ʻaoʻaofia ʻi he ʻafungi.” (2 Timote 3:4) Kapau ʻe fakameleʻi ʻe ha laumālie pehē ʻa ʻetau fakakaukaú, ʻe hoko nai ai ʻo mioʻi ʻetau vakai ki he fakamoʻulaloá mo e talangofuá. ʻI he fakameleʻi ʻe he laumālie ko ení, ʻe ʻita nai ai ha tokoua ʻi he akonaki mei he kau mātuʻá. (Hepelu 12:5) ʻE kamata nai ai ha tuofefine ke fehuʻia ʻa e fokotuʻutuʻu ʻa e ʻOtuá ki he tuʻunga-ʻulú.—1 Kolinito 11:3.
ʻOku tau fakamālō lahi ʻi he fakatokanga mai ʻa Sihova kiate kitautolu fekauʻaki mo e ngaahi founga ʻa Sētané. (2 Kolinito 2:11) Tau fakapapauʻi ke ʻoua ʻaupito ʻe fakaʻatā ʻa e fakakaukau fakasētané ke halalotoʻapi ʻi heʻetau fakakaukaú. Ke nofo maʻu ʻi he ʻofa ʻa e ʻOtuá, ʻoku fiemaʻu ke tau tauhi maʻu ʻetau “tokanga ki he ngaahi meʻa ʻo ʻolunga.”—Kolose 3:2.
[Puha ʻi he peesi 194]
KO E FAKAHAʻELE FAʻAHIKEHE MOʻONI IA?
Tefitoʻi moʻoni: “ʻOku matuʻaki eʻa ʻa e ngaahi ngaue ʻa Kakano, ʻo pehe, . . . ko e fai tuki [pe fakahaʻele faʻahikehe], . . . ko e fakavahavahaʻa, ko e fakafaʻafaʻahi . . . ko e kakai fai meʻa pehe, ʻe ʻikai hanau tofiʻa ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtua.”—Kaletia 5:19-21.
Ngaahi fehuʻi ke ʻeke hifo kiate koe
▪ ʻOku fekauʻaki ha anga fakafonua ʻoku ou muimui ki ai mo e ngaahi tui fakalotu loí?—2 Kolinito 6:16, 17.
▪ ʻOku felāveʻi fakahangatonu ha ngaahi meʻa pē ʻoku ou ngāueʻaki mo e ngaahi tōʻonga fakahaʻele faʻahikehé?—Ngāue 19:19.
▪ ʻOku kau ki ha founga fakafaitoʻo pē ʻoku ou kumi ki ai ha faʻahinga mālohi fakafaʻahikehe pe fakafaimana?—Livitiko 19:26.
[Fakatātā ʻi he peesi 184]
Ko e taimi kotoa pē ʻoku fakatapui ai ʻe ha taha ʻa ia tonu kia Sihova pea papitaisó, ʻoku fakamoʻoniʻi ai ʻoku hala ʻa Sētane
[Fakatātā ʻi he peesi 191]
Maʻu ʻaonga mei he poupou ʻa Sihová ʻi he taimi puké