Houngaʻia ʻi he Ngaahi Fakataha Faka-Kalisitiané
“Ke tau fetokangaʻaki, ke fefakaʻaiʻaiʻaki ʻa kitautolu ki he feʻofaʻaki mo e ngaue lelei: ʻo ʻoua naʻa tau liʻaki ʻetau ngaahi fakataha.”—HEPELU 10:24, 25.
1, 2. (a) Ko e hā ko ha monū ai ke maʻu ha fakataha ʻa e kau Kalisitiane moʻoní? (e) ʻI he ʻuhinga fē ʻoku ʻi ai ai ʻa Sīsū ʻi he ngaahi fakataha ʻa hono kau muimuí?
KO HA monū moʻoni ia ke maʻu ha fakataha faka-Kalisitiane, tatau ai pē pe ʻoku siʻi hifo ʻi he hongofulú pe lau afe ʻa e kau lotu ʻa Sihová, he naʻe pehē ʻe Sīsū: “Ko e potu kuo fakataha ai ha toko ua pe ha toko tolu ki hoku hingoa, ʻoku ou ʻi he potu ko ia au ʻi honau lotolotonga”! (Mātiu 18:20) ʻOku moʻoni, ʻi he taimi naʻá ne fai ai ʻa e talaʻofa ko iá, naʻe lāulea ʻa Sīsū ki he ngaahi meʻa fakaefakamaau naʻe fiemaʻu ke fakahoko fakalelei ʻe he faʻahinga ʻoku nau takimuʻa ʻi he fakatahaʻangá. (Mātiu 18:15-19) Ka ʻoku toe lava ke ngāueʻaki ʻa e ngaahi lea ʻa Sīsuú ko ha tefitoʻi moʻoni ki he ngaahi fakataha faka-Kalisitiane kotoa pē ʻoku kamata mo fakaʻosiʻaki ʻa e lotu ʻi hono hingoá? ʻIo. Manatuʻi, ʻi he taimi naʻe fekauʻi ai ʻe Sīsū ʻa ʻene kau muimuí ke fai ʻa e ngāue ngaohi-ākongá, naʻá ne talaʻofa: “Ko eni, ʻoku ou ʻiate kimoutolu ʻe au ʻi he ngaahi ʻaho kotoa pe, ʻo aʻu ki he ngataʻanga ʻo mamani.”—Mātiu 28:20.
2 ʻOku ʻikai ha toe fakaʻaloʻalongaua ko e ʻUlu ʻo e fakatahaʻanga Kalisitiané, ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ʻoku mahuʻingaʻia ʻaupito ʻi he ngaahi fakataha kotoa ʻa ʻene kau muimui anga-tonú. ʻIkai ko ia pē, ʻoku lava ke tau fakapapauʻi ʻokú ne ʻi ai mo kinautolu fakafou ʻi he laumālie māʻoniʻoni ʻo e ʻOtuá. (Ngāue 2:33; Fakahā 5:6) ʻOku mahuʻingaʻia mo Sihova ko e ʻOtuá foki ʻi heʻetau fakatahataha fakatahá. Ko e taumuʻa tefito ʻo e ngaahi fakataha peheé ke ʻohake ʻa e fakalāngilangi ki he ʻOtuá “ʻi he gaahi fakataha oe kakai.” (Sāme 26:12, PM) Ko ʻetau maʻu ʻa e ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá ko ha fakamoʻoni ia ʻo ʻetau ʻofa kiate iá.
3. Ki he ngaahi ʻuhinga mahuʻinga fē ʻoku tau houngaʻia ai ʻi he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané?
3 ʻOku ʻi ai ʻa e toe ngaahi ʻuhinga kehe ʻoku tau houngaʻia ai ʻi he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané. Ki muʻa ke ne mavahe mei he māmaní, naʻe fakanofo ʻe Sīsū Kalaisi ʻene kau ākonga paní ke ngāue ko ha “tamaioeiki agatonu mo boto” ʻi hono tokonaki taimi totonu ʻa e meʻakai fakalaumālie ki he kau nofoʻanga ʻo e tuí. (Mātiu 24:45, PM) Ko ha founga mahuʻinga ʻoku fakahoko ai ʻa e fafanga fakalaumālie peheé ʻoku fakafou ʻi he ngaahi fakataha fakaefakatahaʻangá pea pehē ki he ngaahi fakataha lalahi angé—ʻa e ngaahi ʻasemipilií mo e ngaahi fakataha-lahí. ʻOku tataki ʻe he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí ʻa e tamaioʻeiki anga-tonu ko ʻení ke tokonaki ʻa e fakamatala mahuʻinga ʻi he ngaahi fakataha peheé ki he faʻahinga kotoa ʻoku nau fiemaʻu ke hao atu ʻi he ngataʻanga ʻo e fokotuʻutuʻu fulikivanu ko ʻení pea maʻu ʻa e moʻui ʻi he maama foʻou māʻoniʻoni ʻa e ʻOtuá.
4. Ko e hā ʻa e “anga” fakatuʻutāmaki ʻoku lave ki ai ʻi he Tohitapú, pea ko e hā te ne tokoniʻi kitautolu ke kalofi iá?
4 Ko ia ai, ʻoku ʻikai tuha mo ha Kalisitiane ke ne fakatupulekina ʻa e anga fakatuʻutāmaki ko ia naʻe fakatokangaʻi ʻe he ʻaposetolo ko Paulá, ʻa ia naʻá ne tohi: “Ke tau fetokangaʻaki, ke fefakaʻaiʻaiʻaki ʻa kitautolu ki he feʻofaʻaki mo e ngaue lelei: ʻo ʻoua naʻa tau liʻaki ʻetau ngaahi fakataha, ʻo hange ko e anga ʻo e niʻihi; ka mou feenginakiʻaki, pea ʻasili he ʻoku mou sio ki he fakaofiofi mai ʻa e ʻaho.” (Hepelu 10:24, 25) Ko e fakalaulauloto ki he monū mo e ngaahi ʻaonga ʻo e maʻu ʻo e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané ʻe tokoniʻi ai kitautolu ke tau poupouʻi mateaki mo ʻaufuatō ʻa e ngaahi fakataha peheé.
Ngaahi Fakataha ʻOku Langa Hake
5. (a) Ko e hā ʻa e ola ʻoku totonu ke ʻi ai ʻetau leá ʻi he ngaahi fakatahá? (e) Ko e hā ʻoku totonu ai ke ʻoua te tau fakatuotuai ʻi hono fakaafeʻi ʻa e faʻahinga mahuʻingaʻiá ke maʻu ʻa e ngaahi fakatahá?
5 Koeʻuhi ʻoku lotu ʻa e kau Kalisitiané ki he laumālie māʻoniʻoni ʻo Sihová ke ngāue ʻi he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané, ko e tokotaha maʻu fakataha kotoa pē ʻoku totonu ke ne fai hono lelei tahá ke ngāue uouongataha mo e laumālié pea “ʻoua ʻe ʻai ke mamahi ʻa e Laumalie Maʻoniʻoni ko ia ʻo e ʻOtua.” (Efeso 4:30) ʻI he taimi naʻe tohi ai ʻe he ʻaposetolo ko Paulá ʻa e ngaahi lea fakamānavaʻi ko iá, naʻá ne lāulea ki hono ngāuetotonuʻaki ʻo e leá. Ko e meʻa ʻoku tau leaʻakí ʻoku totonu maʻu pē ke ngāueʻaki “ke laga aki hake, koeuhi ke tubu ai ae tokoni ki he kau fanogo.” (Efeso 4:29, PM) ʻOku mahuʻinga ʻeni tautefito ʻi he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané. ʻI heʻene tohi ki he kau Kolinitoó, naʻe fakamamafaʻi ʻe Paula ʻa e fiemaʻu ko ia ki he ngaahi fakatahá ke hoko ʻo fakatupu langa hake, ʻaonga, pea fakalototoʻa. (1 Kolinito 14:5, 12, 19, 26, 31) ʻOku maʻu ʻaonga kātoa ʻa e kau maʻu fakatahá mei he ngaahi fakataha peheé, kau ai ʻa e kau maʻu fakataha foʻoú, ʻa ia te nau fakaʻosiʻaki nai: “ʻOku ʻiate kimoutolu moʻoni ʻa e ʻOtua.” (1 Kolinito 14:25) ʻI he ʻuhinga ko ʻení, ʻoku totonu ke ʻoua te tau fakatuotuai ʻi hono fakaafeʻi ʻa e faʻahinga mahuʻingaʻia foʻoú ke fakataha mo kitautolu, he ʻi he fai peheé ʻe fakavaveʻi ai ʻenau fakalakalaka fakalaumālié.
6. Ko e hā ʻa e ngaahi moʻoniʻi meʻa ʻoku tokoni ki hono ʻai ʻa e ngaahi fakatahá ke fakatupu langa haké?
6 Ko e faʻahinga kotoa pē ʻoku vaheʻi ki ai ʻa e ngaahi malangá, ngaahi fakaʻekeʻeké, pe ngaahi fakahāhaá ʻi ha fakataha faka-Kalisitiane, ʻoku fiemaʻu ke fakapapauʻi ko ʻenau leá ʻoku fakatou langa hake pea fehoanaki mo e Folofola tohi ʻa e ʻOtuá, ʻa e Tohitapú. Tānaki atu ki hono leaʻaki ʻo e lea totonú, ʻoku totonu ke tau fakahāhā ʻa e ngaahi ongo mo e loto ko ia ʻoku fehoanaki mo e ngaahi ʻulungaanga ʻofa ʻo e ʻOtuá mo Kalaisí. Kapau ko e faʻahinga kotoa pē ko ia ʻoku nau fakahoko ʻa e ngaahi konga ʻo ha polokalama ʻi he fakatahá ʻoku nau tokanga ki hono fakahāhā ‘ʻa e fua ʻo e laumālie ʻo e ʻOtuá,’ hangē ko e loto-fiefia, kātaki fuoloa, mo e tuí, pea tā ko kinautolu kotoa pē ʻoku maʻu fakatahá te nau ongoʻi moʻoni ʻoku langa hake kinautolu.—Kaletia 5:22, 23.
7. ʻE lava fēfē ke tokoni kotoa ʻa e kau maʻu fakatahá ki ha fakataha fakatupu langa hake?
7 Neongo ko ha tokosiʻi pē nai ʻoku ʻi ai haʻanau konga ʻi he polokalama ʻi he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá, ʻe lava ʻa e faʻahinga kotoa pē ke tokoni ki ha fakataha ʻoku fakatupu langa hake. ʻOku faʻa ʻi ai ʻa e ngaahi faingamālie ki he kau fanongó ke tali ha ngaahi fehuʻi. Ko e ngaahi taimi ʻeni ke fakahā fakahāhā ai ʻetau tuí. (Loma 10:9) ʻOku totonu ke ʻoua ʻaupito ʻe ngāueʻaki ia ko ha faingamālie ke poupouʻi ai ʻetau ngaahi fakakaukau fakafoʻituituí, ke pōlepole ai ʻi heʻetau ngaahi lavameʻa fakafoʻituituí, pe ke fakaangaʻi ai ha kaungātui. ʻIkai ʻe fakamamahiʻi ai ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá? Ko e ngaahi faikehekehe mo e ngaahi kaungātuí ʻoku lelei tahá ke fakaleleiʻi ia fakaekimoua pē ʻi he laumālie ʻo e ʻofá. ʻOku pehē ʻe he Tohitapú: “Mou angaʻofa muʻa ʻi hoʻomou feangai, mo manavaʻofa, pea mou fefakamolemoleʻaki, ʻo hange foki ko e ʻOtua ne ne fakamolemole kimoutolu ʻia Kalaisi.” (Efeso 4:32) Ko ha faingamālie lelei moʻoni ia ʻoku ʻomai kiate kitautolu ʻe he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané ke ngāueʻaki ʻa e akonaki lelei ko ʻení! Ke fakahoko ʻení, ʻoku aʻu vave mai ai ʻa e tokolahi ki he ngaahi fakatahá pea nofo hifo ʻi he hili ʻene tukú. ʻOku toe tokoni ʻeni ki he kau mahuʻingaʻia foʻoú, ʻa ia ʻoku ʻi ai ha fiemaʻu makehe ke nau ongoʻi ʻoku talitali lelei kinautolu. Ko ia, ko e kau Kalisitiane kotoa kuo fakatapuí ʻoku nau maʻu ha ngafa ke fai, ʻi hono ʻai ʻa e ngaahi fakatahá ke fakatupu langa hake ʻaki ʻa e ‘fetokangaʻaki mo e fefakaʻaiʻaiʻaki ki he feʻofaʻaki mo e ngāue lelei.’
Teuteu Lelei
8. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi feilaulau ʻoku taau ke fakaongoongoleleiʻi ʻoku fai ʻe he niʻihi kae maʻu ʻa e ngaahi fakatahá? (e) Ko e hā ʻa e faʻifaʻitakiʻanga ʻoku fokotuʻu ʻe Sihova ʻi hono tuʻunga ko ha tauhi-sipí?
8 Neongo ʻe kiʻi faingofua nai ki ha niʻihi ke maʻu ʻa e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané, ki he niʻihi kehé ʻoku fiemaʻu ʻa e feilaulau hokohoko ia. Ko e fakatātaá, ko ha faʻē Kalisitiane ʻa ia kuo pau ke ngāue paʻanga ke tokoni ki hono tokonaki ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa hono fāmilí, ʻoku faʻa foki mai mei he ngāué ʻoku helaʻia. Kuo pau nai leva ke ne teuteu ha meʻakai pea tokoniʻi ʻene fānaú ke maau ki he fakatahá. Ko e kau Kalisitiane kehé kuo pau nai ke nau fononga ʻi ha fononga mamaʻo ke aʻu ki he ngaahi fakatahá, pe ʻoku fakangatangata nai kinautolu ʻe ha ngaahi alanga mahaki pe taʻumotuʻá. ʻOku pau moʻoni, ko Sihova ko e ʻOtuá ʻokú ne mahinoʻi ʻa e tuʻunga ʻo e tokotaha maʻu fakataha anga-tonu tāutaha, ʻo hangē pē ko e mahinoʻi ʻe ha tauhi-sipi anga-ʻofa ʻa e ngaahi fiemaʻu makehe ʻa e sipi taki taha ʻi heʻene tākangá. ʻOku pehē ʻe he Tohitapú: “[Ko Sihova ʻoku] ne fafanga ʻene takanga hange ha tauhisipi: te ne faluku ʻene fanga lami ʻi hono kona, ʻo fua ʻi hono fatafata, ko e toutama te ne takitakimalie.”—Aisea 40:11.
9, 10. ʻE lava fēfē ke tau maʻu ʻa e ʻaonga lahi taha mei he ngaahi fakatahá?
9 Ko e faʻahinga ko ia kuo pau ke nau fai ha ngaahi feilaulau lalahi koeʻuhi kae maʻu maʻu pē ʻa e ngaahi fakatahá, ʻe fakangatangata nai ʻa e lahi ʻo e taimi ʻe lava ke nau fakamoleki ki hono teuteu ʻa e konga ʻe fai e lāulea ki aí. Ko e tauhi ki he polokalama lau Tohitapu fakauiké, ʻokú ne ʻai ʻa hono maʻu ʻo e Akoʻanga Fakafaifekau Fakateokalatí ke ʻaonga lahi ange. ʻOku pehē pē, ko e teuteu ki muʻa ki he ngaahi fakataha kehé, hangē ko e Ako Taua Leʻo mo e Ako Tohi ʻa e Fakatahaʻangá, ʻokú ne ʻai ʻo ʻaonga lahi ange ʻa e ngaahi meʻá ni. ʻI hono lau ʻa e kupu akó ki muʻá pea fai ha fakakaukau ki ha niʻihi pē ʻo e ngaahi konga Tohitapu ʻoku ʻasí, ko e faʻahinga ko ia ʻoku fiemaʻu ha taimi lahi ki he ngaahi tuʻunga fakaefāmilí, te nau mateuteu ange ai ke kau mohu ʻuhinga ʻi he ngaahi fepōtalanoaʻaki faka-Tohitapu mahuʻinga ko ʻení.
10 Ko e niʻihi kehe ko ia, ʻoku siʻi ange honau fakangatangatá, ʻoku lava ke nau fakamoleki ʻa e taimi lahi ange ʻi he teuteu ko ia ki he fakatahá. Ko e fakatātaá, ʻe lava ke nau fai ha fekumi fekauʻaki mo e ngaahi konga Tohitapu ko ia ʻoku ʻasi ka ʻoku ʻikai fakahaá. Ko ia ʻoku lava kotoa pē ke teuteu ke maʻu ʻa e ʻaonga lahi taha mei he ngaahi fakatahá, pea kaungā kau lelei ʻi hono langa hake ʻa e fakatahaʻangá ʻaki ʻenau ngaahi malangá mo e ʻenau ngaahi poupoú. ʻI hono fai ha teuteu leleí, ko e kau mātuʻá mo e kau sevāniti fakafaifekaú te nau fokotuʻu ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻi hono ʻoatu ha ngaahi tali nounou mo faingofua. ʻI he ʻapasia ki he ngaahi tokonaki ʻa Sihová, ko e faʻahinga ʻi he fakatahá te nau fakaʻehiʻehi mei ha faʻahinga tōʻonga fakatupu hohaʻa pē lolotonga ʻoku fai ʻa e ngaahi fakatahá.—1 Pita 5:3.
11. Ko e hā ʻoku fiemaʻu ai ʻa e akonakiʻi-kitá kae mateuteu ki he ngaahi fakatahá?
11 Ko e ngaahi ngāue mo e ngaahi fakafiefia ko ia ʻoku ʻikai mahuʻinga ki heʻetau moʻui fakalaumālié, te ne keina lahi ʻaupito nai hotau taimí. Kapau ko ia, ʻoku fiemaʻu ke tau sivisiviʻi kitautolu pea “oua naa . . . taeboto” ʻi he fekauʻaki mo hono ngāueʻaki hotau taimí. (Efeso 5:17, PM) ʻOku totonu ko ʻetau taumuʻá ia ke ‘lamalama ʻa e faingamālie’ mei he ngaahi meʻa ʻoku ʻikai loko mahuʻingá ke fakamoleki ai ha taimi lahi ange ki he ako fakafoʻituitui ʻo e Tohitapú mo e teuteu ki he fakatahá, pea pehē ki he ngāue ʻo e Puleʻangá. (Efeso 5:16) ʻOku moʻoni, ʻoku ʻikai ke faʻa faingofua eni pea ʻoku fiemaʻu ʻa e akonakiʻi-kita. Ko e kau talavou ʻoku nau tokanga ki he meʻá ni ʻoku nau fakatoka ha makatuʻunga lelei ki he fakalakalaka ʻi he kahaʻú. Naʻe tohi ʻa Paula ki hono kaungāmeʻa siʻi ange ko Tīmoté: “Fakalaulauloto ki he gaahi mea ni [akonaki ʻa Paula kia Tīmoté]; ke ke moua koe ki ai; koeuhi ke ha mai hoo fakaaau ki muʻa i he mea kotoabe.”—1 Timote 4:15, PM.
Ngaahi Faʻifaʻitakiʻanga mei he Folofola ʻa e ʻOtuá
12. Ko e hā ʻa e faʻifaʻitakiʻanga tuʻu-ki-muʻa naʻe fokotuʻu ʻe he fāmili ʻo Sāmiuelá?
12 Fakakaukau ki he faʻifaʻitakiʻanga lelei naʻe fokotuʻu ʻe he fāmili ʻo Sāmiuelá, ʻa ia naʻe kau maʻu pē ʻi he ngaahi fokotuʻutuʻu ki he fakatahataha mo hono ngaahi kaungālotú ʻi he taimi naʻe fokotuʻu ai ʻa e tāpanekalé ʻi Sailó. Ko e kakai tangatá pē naʻe fiemaʻu ke nau fai ha ʻaʻahi fakataʻu ki he ngaahi kātoanga fakamanatú. Ka ko e tamai ia ʻa Sāmiuelá, ʻa ʻElikena, naʻá ne ʻave ʻe ia ʻa hono fāmilí kotoa ʻi heʻene “ʻalu . . . ʻi he taʻu kotoa pe mei hono kolo ke lotu mo fai feilaulau kia Sihova Sapaoti ʻi Sailo.” (1 Samiuela 1:3-5) Ko e kolo ʻo Sāmiuelá, ʻa Lamataimi-Sofimi, ʻoku ngalingali naʻe tuʻu ia ofi ki he matā-fonua ʻo Rentis ʻo e ʻaho ní ʻi he ngaahi tafungofunga ʻo e “Moʻunga-Ifalemi.” (1 Samiuela 1:1) Ko ia, ko e fononga ki Sailó naʻe pau ke kau ai ha ʻalu ʻi ha kilomita nai ʻe 30, ko ha fononga fakatupu ongosia ia ʻi he ngaahi ʻaho ko iá. Ko e meʻa eni naʻe fai tōnunga ʻe he fāmili ʻo ʻElikená “i he taʻu kotoabe, naa [nau] alu hake ki he fale o Jihova.”—1 Samiuela 1:7, PM.
13. Ko e hā ʻa e faʻifaʻitakiʻanga naʻe fokotuʻu ʻe he kau Siu anga-tonú lolotonga ʻa e taimi ʻo Sīsū ʻi he māmaní?
13 Naʻe tupu hake mo Sīsū ko ha konga ʻo ha fāmili tokolahi. ʻI he taʻu kotoa pē naʻe fononga fakasaute ʻa e fāmilí ʻi ha kilomita nai ʻe 100 mei Nasaleti ke maʻu ʻa e kātoanga Pāsová ʻi Selusalema. ʻOku ʻi ai ʻa e ongo hala ne nau ala fou nai ai. Ko e hala hangatonu angé naʻe kau ai ha hifo ʻi he Teleʻa ʻo Mekitó pea hake leva ki ʻolunga ʻi ha mita nai ʻe 600 ʻo fou atu ʻi he feituʻu ʻo Samēliá, pea hoko atu ai ki Selusalelma. Ko e hala anga-maheni ʻe tahá ʻa ia ko ē naʻe ʻalu ai ʻa Sīsū ʻi heʻene fononga fakaʻosi ki Selusalema ʻi he 33 T.S. Naʻe kau heni ʻa e lue hifo ʻi he Teleʻa Sioataní ʻo aʻu ʻo maʻulalo hifo ʻi he fukahi tahí ʻo pehē atu ai pē ʻo aʻu “ki he mata fonua o Jutea, i he kau vai e taha o Joatani.” (Maake 10:1, PM) Mei hení, ko e “hala ki Jelusalema” ʻoku mamaʻo ʻaki ia ha kilomita nai ʻe 30, kau ai ʻa e hake laka hake ʻi he mita ʻe 1,100. (Maake 10:32, PM) Naʻe fai maʻu pē ʻe he kau fakamanatu kātoanga anga-tonu tokolahi, ha fononga faingataʻa mei Kāleli ki Selusalema. (Luke 2:44) He faʻifaʻitakiʻanga lelei moʻoni ia ki he kau sevāniti ʻi he ʻahó ni ʻa Sihova ʻi he ngaahi fonua tuʻumālié, ko e tokolahi ʻa ia ʻoku lava ke nau maʻu faingofua pē ʻa e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané, koeʻuhi ko e ngaahi founga fakaeonopooni ʻo e fefonongaʻakí!
14, 15. (a) Ko e hā ʻa e faʻifaʻitakiʻanga naʻe fokotuʻu ʻe ʻAná? (e) Ko e hā ʻoku lava ke tau ako mei he tōʻonga lelei naʻe fakahāhā ʻe he niʻihi ʻo e kau maʻu fakataha foʻoú?
14 Ko e toe faʻifaʻitakiʻanga ʻe taha ko e uitou taʻu 84 ko ia ko ʻAná. ʻOku pehē ʻe he Tohitapú “naʻe ʻikai [“liʻaki,” NW] ia mei he Temipale.” (Luke 2:37) ʻIkai ko ia pē, naʻe fakahaaʻi ʻe ʻAna ha mahuʻingaʻia anga-ʻofa ʻi he niʻihi kehé. ʻI heʻene mamata ki he valevale ko Sīsuú mo ʻene ʻilo ko e Mīsaia ia naʻe talaʻofá, ko e hā e meʻa naʻá ne faí? Naʻá ne fakafetaʻi ki he ʻOtuá mo kamata “lea ʻi he tama kiate kinautolu kotoa pē ʻi Selusalema naʻe nofo ʻamanaki ki he huhuʻi.” (Luke 2:38) He tōʻonga lelei moʻoni ia, ko ha sīpinga ki he kau Kalisitiane ʻi he ʻaho ní!
15 ʻIo, ko hono maʻu mo kau ʻi heʻetau ngaahi fakatahá ʻoku totonu ke hoko ia ko ha meʻa fakafiefia, ʻo hangē ko ia ko ʻAná, ʻe ʻikai ʻaupito te tau fiemaʻu ke liʻaki. ʻOku ʻikai alamataʻofi ʻe he faʻahinga foʻou tokolahi ʻenau ongoʻi peheé. ʻI he hū mai ko ia mei he fakapoʻulí ki he maama fakaofo ʻa e ʻOtuá, ʻoku nau fiemaʻu ke ako ʻa e meʻa kotoa ʻoku nau malavá, pea ko e tokolahi ʻoku nau fakahāhā ʻa e loto-māfana lahi ki he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko e faʻahinga fuoloa ange ʻi he moʻoní kuo pau ke nau tokanga fekauʻaki mo e ‘hiki mei he ʻuluaki ʻofá.’ (Fakahā 2:4) Ko e ngaahi palopalema mafatukituki fekauʻaki mo e moʻuí pe ko e ngaahi moʻoniʻi meʻa kehe ko ia ʻoku taʻealamapuleʻi ʻe ha malava ʻa ha taha ʻoku faʻa fakangatangata nai ai ʻi ha ngaahi taimi ʻa hono maʻu ʻa e fakatahá. Ka ʻoku totonu ke ʻoua ʻaupito te tau fakaʻatā ʻa e fakamatelié, fakafiefiá, pe taʻemahuʻingaʻiá ke ne fakatupunga kitautolu ke tau hoko ko e kau maʻu fakataha taʻeteuteu, fakapikopiko, pe fetōkaki.—Luke 8:14.
Ko e Faʻifaʻitakiʻanga Lelei Tahá
16, 17. (a) Naʻe anga-fēfē vakai ʻa Sīsū ki he ngaahi fakataha fakalaumālié? (e) Ko e hā ʻa e tōʻonga lelei ʻoku totonu ki he kau Kalisitiane kotoa pē ke feinga ke muimui ki aí?
16 Naʻe fokotuʻu ʻe Sīsū ʻa e faʻifaʻitakiʻanga tuʻu-ki-muʻa ʻi hono fakahāhā ʻa e houngaʻia ki he ngaahi fakataha fakalaumālié. ʻI hono taʻu 12, naʻá ne fakahāhā ʻa ʻene ʻofa ki he fale ʻo e ʻOtuá ʻi Selusalema. Naʻe fiu kumi ia ʻe heʻene ongo mātuʻá ka naʻe faifai pē ʻo na ʻilo ia ʻokú ne fetalanoaʻaki mo e kau faiakó fekauʻaki mo e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻi he temipalé. ʻI he tali ki he hohaʻatuʻu ʻa ʻene ongo mātuʻá, naʻe ʻeke anga-fakaʻapaʻapa ange ʻe Sīsū: “ʻIkai naʻa mo ʻilo kuo pau ke u ʻi he fale ʻo ʻeku Tamai?” (Luke 2:49) ʻI he anga-nofo, naʻe foki ʻa e kiʻi talavou ko Sīsuú mo ʻene ongo mātuʻá ki Nasaleti. ʻI aí naʻá ne hokohoko atu ʻene fakahāhā ʻa ʻene ʻofa ki he ngaahi fakataha ki he lotú ʻaki ʻene ʻi ai maʻu pē ʻi he sinakoké. Ko ia, ʻi he taimi naʻá ne kamata ai ʻene ngāue fakafaifekaú, ʻoku pehē ʻe he Tohitapú: “Pea ʻalu ia ki Nasaleti, ʻa ia naʻa ne nofo ai ʻi heʻene siʻi: pea hange ko ʻene faʻa fai, naʻa ne hū ki he falelotu ʻi he ʻaho Sapate, ʻo ne tuʻu hake ke lau folofola.” Hili hono lau mo fakamatalaʻi ʻe Sīsū ʻa e Aisea 61:1, 2, naʻe kamata ʻa e kau fanongó ke “ofo ʻi he ngaahi lea mālie naʻe tō mei hono fofonga.”—Luke 4:16, 22, fakaʻītali ʻamautolu.
17 ʻOku muimui ʻa e ngaahi fakataha faka-Kalisitiane ʻi he ʻaho ní ʻi he tefitoʻi sīpinga tatau. Hili hono kamata ʻo e fakatahá ʻaki ha hiva fakahīkihiki mo ha lotu, ʻoku lau leva pea fakamatalaʻi ʻa e ngaahi veesi mei he Tohitapú (pe ngaahi veesi ʻi he kupu ako faka-Tohitapú). Ko e kau Kalisitiane moʻoní ʻoku nau ʻi he malumalu ʻo e ngafa ke faʻifaʻitaki ki he tōʻonga lelei ʻa Sīsū Kalaisí. Ko e hā pē ʻa e lahi ʻoku fakaʻatā kinautolu ki ai ʻe honau ngaahi tuʻungá, ʻoku nau maʻu ʻa e fiefia ʻi he hoko ʻo ʻi ai maʻu pē ʻi he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané.
Ngaahi Faʻifaʻitakiʻanga ʻi Onopooni
18, 19. Ko e hā ʻa e ngaahi faʻifaʻitakiʻanga fisifisimuʻa kuo fokotuʻu ʻe he fanga tokoua ʻi he ngaahi fonua ʻoku ʻikai loko tuʻumālié fekauʻaki mo e ngaahi fakatahá, ʻasemipilií, mo e ngaahi fakataha-lahí?
18 ʻI he ngaahi feituʻu ʻikai loko tuʻumālie ʻo e māmaní, ʻoku tokolahi hotau fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ʻoku nau fokotuʻu ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻi he houngaʻia ki he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané. ʻI Mosemipīki, naʻe fiemaʻu ki ha ʻovasia fakavahe, ko Orlando, pea mo hono uaifí, Amélia, ʻa e houa ʻe 45 ke lue lalo ai ʻi he kilomita nai ʻe 90 ʻi ha moʻunga māʻolunga ke ngāue ʻi ha ʻasemipilī. Pea naʻe pau ke na fai ʻa e fononga tatau ʻo foki ke ngāue ʻi he ʻasemipilī hokó. Naʻe fakamatala anga-fakanānā ʻe Orlando: “Naʻá ma ongoʻi naʻe ʻikai te ma lavaʻi ha meʻa ʻi he taimi naʻá ma fetaulaki ai mo e fanga tokoua mei he Fakatahaʻanga Bawa. Ke maʻu ʻa e ʻasemipilií pea toe foki ki honau ngaahi ʻapí naʻe kau ai ha fononga lalo ʻaho ʻe ono ʻi he kilomita nai ʻe 400, pea naʻe kau ai ha tokoua taʻu 60!”
19 Fēfē ʻa e houngaʻia ʻi he ngaahi fakataha fakauike ʻa e fakatahaʻangá? Ko Kashwashwa Njamba ko ha tuofefine ngāvaivai ia ʻi hono 70 tupú. ʻOkú ne nofo ʻi Kaisososi, ko ha kiʻi kolo ia ʻoku kilomita nai ʻe nima mei he Fale Fakatahaʻanga ʻi Rundu, Namibia. Ke maʻu ʻa e ngaahi fakatahá, ʻokú ne lue ʻi ha fononga takai kilomita ʻe 10 ʻi ha loto vao. Kuo fakamālohiʻi ha niʻihi kehe ʻi he hala ko ení, ka ʻoku kei haʻu pē ʻa Kashwashwa ia. Ko e lahi taha ʻo e ngaahi fakatahá ʻoku fai ia ʻi he ngaahi lea ʻoku ʻikai te ne mahinoʻi. Ko ia, ʻoku anga-fēfē leva ʻene maʻu ʻaonga mei heʻene ʻi aí? “ʻAki ʻa e muimui ʻi he ngaahi konga tohí,” ko e lau ia ʻa Kashwashwa, “ʻoku ou feinga ke kumi, pe ko e hā ʻoku fai ki ai ʻa e malangá.” Ka ʻoku ʻikai lava ia ʻo lau tohi, ko ia ʻoku anga-fēfē ʻene muimui ʻi he ngaahi konga Tohitapú? “ʻOku ou fanongo ki he ngaahi konga Tohitapu ʻoku ou maʻu lotó,” ko ʻene talí ia. Pea ʻi he ʻosi atu ʻa e ngaahi taʻú, kuó ne faʻo ha ngaahi konga Tohitapu lahi ʻi heʻene manatú. Ke fakalakalaka ʻa ʻene malava ko ia ke ngāueʻaki ʻa e Tohitapú, ʻokú ne ʻalu ki ha kalasi ako lautohi naʻe fokotuʻutuʻu ʻe he fakatahaʻangá. “ʻOku ou saiʻia ke maʻu ʻa e ngaahi fakatahá,” ko ʻene laú ia. “ʻOku ʻi ai maʻu pē ʻa e ngaahi meʻa foʻou ke ako. ʻOku ou saiʻia ke feohi mo e fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné. Neongo ʻoku ou taʻemalava ke u lea kotoa kiate kinautolu, ʻoku nau haʻu maʻu pē ʻo fakalea mai kiate au. Pea ko e mahuʻinga tahá, ʻoku ou ʻilo ko e maʻu ʻa e ngaahi fakatahá, ʻoku ou ʻai ai ʻa e loto ʻo Sihová ke fiefia.”
20. Ko e hā ʻoku totonu ai ke ʻoua te tau liʻaki ʻetau ngaahi fakataha faka-Kalisitiané?
20 Hangē pē ko Kashwashwa, ʻoku laui miliona ʻa e kau lotu ʻa Sihova ʻi he māmaní kotoa ʻoku nau fakahāhā ʻa e houngaʻia lelei ki he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané. ʻI he tūʻulu atu ʻa e māmani ʻo Sētané ki hono fakaʻauhá, ʻoku ʻikai taau ke tau siʻaki ʻa e ʻetau faʻa fakatahá. Ka, tau ʻāʻā fakalaumālie ai pē pea fakahāhā ʻa e houngaʻia loloto ki he ngaahi fakatahá, ngaahi ʻasemipilií, mo e ngaahi fakataha-lahí. ʻE ʻikai ngata pē ʻene ʻai ʻa e loto ʻo Sihová ke fiefiá ka ʻe ʻaonga lahi ʻaupito ia kiate kitautolu ʻi heʻetau maʻu ʻa e akonaki fakaʻotua ko ia ʻoku tākiekina atu ki he moʻui taʻengatá.—Palovepi 27:11; Aisea 48:17, 18; Maake 13:35-37.
Ngaahi Fehuʻi Fakamanatu
◻ Ko e hā ko ha monū ai ke maʻu ʻa e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané?
◻ ʻE lava fēfē ke tokoni kotoa ʻa e kau maʻu fakatahá ki ha fakataha fakatupu langa hake?
◻ Ko e hā ʻa e faʻifaʻitakiʻanga tuʻu-ki-muʻa naʻe fokotuʻu ʻe Sīsū Kalaisí?
◻ Ko e hā ʻa e lēsoni ʻoku lava ke ako mei he fanga tokoua ʻi he ngaahi fonua ʻikai loko tuʻumālié?
[Puha ʻi he peesi 17]
ʻOku Nau Houngaʻia ʻi he Ngaahi Fakataha Fakauiké
ʻOku laui miliona ʻa e kakai ʻoku nofo ʻi he ngaahi kolo ʻoku fakakinaʻi ʻe he masivá mo e faihiá. Neongo ʻa e ngaahi ʻātakai peheé, ʻoku fakahāhaaʻi ʻe he kau Kalisitiane ia ʻi honau lotolotongá ha houngaʻia lelei ki he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané. ʻOku pehē ʻe ha tokotaha mātuʻa ʻoku ngāue ʻi he taha ʻo e ngaahi fakatahaʻanga Soweto ʻi Gauteng, Saute ʻAfilika: “ʻI ha fakatahaʻanga ʻo e Kau Fakamoʻoni mo e kau malanga teʻeki papitaiso ʻe toko 60, ʻoku ʻi ai ʻa e toko 70 ki he 80, pea ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻoku tokolahi ange, ʻoku nau maʻu ʻemau ngaahi fakatahá. Neongo ʻoku ʻikai fononga mamaʻo ʻa e fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné ke maʻu ia, ko e tuʻunga ʻi he feituʻu ko eni ʻo Soweto ʻoku anga-fakamālohi. Naʻe hoka heleʻi ha tokoua ʻi hono tuʻá lolotonga ʻene luelue ki he fakatahá. ʻOku laka hake ʻi he tuofāfine ʻe toko ua naʻe puketuʻu ko e feinga ke kaihaʻasia kinautolu. Ka ʻoku ʻikai taʻofi ai kinautolu ia mei heʻenau haʻú. ʻI he ngaahi ʻaho Sāpaté, ʻoku fai ʻemau ako hiva nounou hili hono tāpuni ʻemau fakatahá ʻaki ha lotu. ʻOku laka hake ʻi he peseti ʻe 95 ʻoku nau nofo mai maʻu pē ʻo hivaʻi ʻa e ngaahi hiva kotoa ʻe ngāueʻaki ʻi he ngaahi fakataha ʻi he uike hoko maí. ʻOku tokoni ʻeni ki he faʻahinga mahuʻingaʻia foʻoú ke ako ʻa e ngaahi hivá pea hiva fakataha ai.”
Ko e kau nofo ʻutá ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi faingataʻa kehe ia, hangē ko e fononga mamaʻo kuo pau ke nau faí koeʻuhi kae maʻu ʻa e ngaahi fakatahá ʻo tuʻo tolu ʻi he uike. Ko e ongo meʻa mali mahuʻingaʻia ia ʻe taha ʻokú na nofo kilomita ʻe 15 mei he Fale Fakatahaʻanga ʻi Lobatse, Potisuana. ʻI he taʻu kuo ʻosí, kuó na maʻu maʻu pē mo ʻena ongo tamaikí ʻa e ngaahi fakatahá. ʻOku tuitui sū ʻa e husepānití ke tauhiʻaki ʻa e fāmilí. ʻOku fakatau ʻe he uaifí ʻa e fanga kiʻi meʻa iiki ke tokoni ki he paʻanga hūmai ʻa e fāmilí koeʻuhi kae lava ke nau totongi ʻa e meʻalele ki he ʻalu mo e haʻu mei he ngaahi fakatahá.
ʻI ha efiafi māfana ki mui mai, hili ʻa e fakataha mo e ʻovasia fakafeituʻú, naʻe moʻutalia ʻa e fāmilí ni ʻi ha tauʻanga pasi ʻi he 9:00 efiafi. Naʻe tuʻu vave ʻa e ngaahi pasí ia koeʻuhi ko e ʻalotāmakí. Naʻe tuʻu hifo ha ʻōfisa polisi ʻi heʻene vēní ʻo ʻeke ange pe ko e hā ʻenau meʻa ʻoku faí. ʻI heʻene fanongo ki heʻenau faingataʻaʻiá, naʻá ne fakaʻofaʻia ʻiate kinautolu ʻo ne ʻalu ai ʻo ʻave kinautolu ʻi he fononga kilomita ʻe taha nima ki honau ʻapí. Ko e uaifí, ʻa ia ko ha tokotaha malanga teʻeki papitaiso, naʻá ne pehē ange ki hono husepānití: “Sio, kapau te tau fakamuʻomuʻa ʻa e ngaahi fakatahá, ʻe tokonaki maʻu mai pē ʻa Sihova.” ʻI he taimí ni kuo fakahāhā ʻe he husepānití foki mo ia ha holi ke hoko ko ha tokotaha malangaʻi ʻo e ongoongo leleí.
[Fakatātā ʻi he peesi 18]
Ko e Kau Fakamoʻoni ʻi Lumēnia hangē ko ʻení, ʻoku nau fokotuʻu ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻo e houngaʻia ʻi he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané