‘Hokohoko Atu ke Fakatonutonuʻi’
“ʻOKÚ KE fakapapauʻi heʻikai ke tau fehalaaki mei ai?” Naʻe fakahanga ʻe he fefine pasesé ni ʻa ʻene fehuʻí ki he ʻofisa ʻuluaki ʻo e vaká. ʻI he fākalue felīaki ʻo e kiʻi vaká ʻi he ngaahi peau taka ʻo e Muifonua he ʻAtalanitiki Tongá, naʻe hangē ki he fefiné ni ko ha foʻi mana ke nau taufonua ki he fonua ko ia ʻoku nau folau ki aí ʻa ia ʻoku hangē ko ha kiʻi foʻi piliote siʻisiʻi ʻi he mapé.
Ko ia naʻe fakaafeʻi ʻe he ʻofisa ʻuluakí ʻa e fefiné ki he loki faifolaú peá ne fakamatalaʻi ʻa e ngaahi meʻa ngāue fakafaifolau—ko e ngaahi kāpasa, radar, ko e meʻa ngāue ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi fakatokanga mei he satelaité, pea ʻalu ʻo aʻu ki he meʻa fakaʻata laʻā. Neongo ko e ngaahi fakamatala fakatekinikale ko ení ne fuʻu mamaʻo ia mei he malava mahino ki ai ʻa e fefiné, ka ne hoko mai ʻo mahino kiate ia ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻo e fai folaú: ke fakatonutonu ʻa e taumuʻa folaú. ʻI he tokoni ʻa e ngaahi meʻa ngāue fai folaú, ʻoku malava ʻe he ʻeikivaká ke lavaʻi ʻa e ngaahi tohoaki ʻa e ngaahi ʻau ʻa e tahí mo e matangí ʻaki ʻene toutou fakatonutonu. Ka ʻikai ke fai ʻa e ngaahi fakatonutonu peheé, ʻe malava ke nau hē mei he feituʻu ʻoku nau folau ki aí, ʻi ha laulau maile.
ʻOku hangē ʻa e kau Kalisitiané ha ngaahi vaká ʻi he tahi ko e kakaí. Ko ʻetau taumuʻá ke “ʻilo ʻe [Sihova] ʻoku taʻeʻila mo taʻemele mo nofo melino” ʻa kitautolu. (2 Pita 3:14, NW) Ka ʻi he hangē ko e ngaahi vaká, ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi mālohi—ʻi loto mo tuʻa—ʻoku tuʻu ke ne ueʻi kitautolu ke hala ʻetau taumuʻá. Ko ia ʻoku feʻungamālie ʻa e ngaahi lea ʻa e ʻapositolo ko Paulá ki he kakai Kolinitoó: “Ko e meʻa ia ʻoku mau lotu ki ai, kuo hoko homou fakatonutonu. . . . Hokohoko atu . . . ke fakatonutonuʻi.”—2 Kolinitō 13:9, 11, NW.
Ko e Meʻa ʻOku Kau ki he Fakatonutonú
Ko e foʻi lea faka-Kalisi ko eni ʻoku liliu ko e “fakatonutonu” ʻoku lave ia ki hono ʻomai ha meʻa “ki he fokotuʻu maau.” (Vakai ki he kiʻi fakamatala ʻi lalo ʻo e Reference Bible.) ʻI ha ngaahi konga ʻo e Tohitapú, ʻoku ngāueʻaki ia ke ne fakamatalaʻi ʻa e toe fakafoki ʻo ha meʻa ki ha tuʻunga ʻoku totonú. Ko e fakatātā, ʻia Mātiu 4:21, ʻoku ngāueʻaki ai ʻa e lea meimei tatau ki hono fakamatalaʻi ʻo e “fakafoʻou” ʻa e ngaahi kupengá. (Kingdom Interlinear) Ko e hā leva hono ʻuhinga ki he kau Kalisitiané ke toe fakatonutonuʻi?
Fakakaukau ki he kau Kalisitiane ʻi Kolinitō ʻa ia naʻe tohi ki ai ʻa Paulá. ʻI heʻene ʻuluaki tohi kiate kinautolú, naʻe fakahā atu ʻe Paula ʻa e ngaahi tuʻunga taʻetotonu naʻe ʻi he fakatahaʻangá: fakafaʻafaʻahi, kātakiʻi ʻo e feʻauakí, hopo fakalao ʻa e fanga tokouá, taʻeʻapasia ki he ʻOhomohe ʻa e ʻEikí, pea aʻu ki he maveuveu ʻa e ngaahi fakatahá. (1 Kolinitō 1:10-13; 5:1; 6:1; 11:20, 21; 14:26-33) Ko ia naʻe fiemaʻu ki he kau Kolinitoó ke “fakafoʻou” ʻa e tuʻunga naʻe hoko aí, ʻa ia ko e ʻomai ia “ki hono fokotuʻu maau” ʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni fakaeʻotuá.
ʻOku fakahā ʻe he tohi hono ua ʻa Paula kiate kinautolú naʻa nau fai pehē. (2 Kolinitō 7:11) Kaekehe, naʻe ʻilo ʻe Paula ʻe hokohoko atu ʻa e ngaahi tenge mei he māmaní, meia Sētane, mo e ngaahi hehema honau kakanó ke ne teke kinautolu ke hala ʻa e taumuʻá ʻi he taimi ki he taimi. Ko ia, naʻe feʻungamālie ʻene akonakiʻi kinautolu ke ‘hokohoko atu ke fakatonutonuʻi.’
Ko e Fiemaʻu ke Fakatonutonuʻi he ʻAho Ní
Ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova he ʻaho ní ʻoku pau ke nau hokohoko atu ke fakatonutonuʻi kinautolu. Ko Sētane ko e Tēvoló ʻoku ‘faitau’ mo kitautolu, ʻo ngāue mālohi ke maumauʻi ʻetau tauhi angatonú. (Fakahā 12:17; ʻEfesō 6:12) ʻOku toe ʻātakaiʻi kitautolu ʻe he ngaahi meʻa ko ia ʻoku tuʻú ni ʻi māmani lahi ʻoku ngāue “ʻo fakatatau ki he pule ʻo e mafai ʻo e ʻatā.” Ko hotau kaungāngāué mo hotau kaungāakó ko ha kakai nai ʻoku ‘ʻulungaangaʻaki ʻo fekauʻaki mo e ngaahi holi honau kakano, ʻo fai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku tuʻutuʻuni ʻe he kakanó.’ (ʻEfesō 2:2, 3, NW) ʻOku tau toe maʻu foki ʻa e tau ʻoku hoko maʻu pē mo e hehema ʻoku tau maʻu ʻi he angahala tukufakaholó. (Loma 7:18-25) Ka ʻikai ke toutou fai ha fakatonutonu, ʻe faingofua leva hano tataki ke hala ʻa e taumuʻá.
ʻOku fakatātaaʻi lelei ʻa e meʻá ni ʻi he meʻa naʻe hokosia ʻe he ʻapositolo ko Pitá. ʻI he hili ʻene hanga ʻo fakahā totonu ʻa Sīsū ko e “Kalaisi, ko e ʻAlo ʻo e ʻOtua moʻui,” naʻe poupouʻi ʻa Pita ʻaki ʻa e ngaahi leá ni: “Fiefia ka ko koe, Saimone foha ʻo Siona, he ʻoku ʻikai ko e kakano mo e toto naʻa ne fakahā (ia) kiate koe, ka ko e fai ia ʻe heʻeku Tamai ʻoku ʻi hevani.” (Mātiu 16:16, 17, NW) ʻOku mahino lelei naʻe totonu ʻa e fakakaukau ʻa Pitá. Ka ʻi he vahaʻa taimi naʻe lave ki ai ʻi he ngaahi veesi ʻe ono ʻoku hoko maí, naʻe pau ke mātuʻaki valokiʻi ia ʻe Sīsū! ʻI he ʻiloʻi ko Kalaisi “ʻe lahi ʻa e ngaahi meʻa ʻe mamahi ai . . . pea tamateʻi,” naʻe naʻinaʻi ʻe Pita ʻa Sīsū: “Ke ke fai ʻofa kiate koe, ʻEiki; ʻe ʻikai ʻaupito hoko kiate koe ʻa e ngaahi meʻá ni.” Ka naʻe vave ʻa e tali ʻa Sīsuú: “Tuʻu ki hoku tuʻá, Sētane! Ko hoku tūkiaʻanga koe, koeʻuhi ko hoʻo fakakaukau ʻoku ʻikai ko e ngaahi fakakaukau ʻa e ʻOtua, ka ko e ngaahi meʻa ʻa e tangata.”—Mātiu 16:21-23, NW.
Naʻe fakakaukau ʻa Pita mei he tafaʻaki fakaekakanó. Ko ʻene ngaahi fakakaukaú mo e anga ʻene sió naʻe fiemaʻu ke toe fakatonutonu. ʻIkai ʻoku tatau hono moʻoní kiate kitautolu kātoa ʻi he taimi ʻe niʻihi? ʻIkai ʻoku tau faʻa hehema ke tau sio ki ha ngaahi meʻa ʻi he anga ʻo ʻetau vakaí kae ʻikai ko e anga ʻa e vakai mai ki ai ʻa e ʻOtuá? Ko ia, ʻe ʻi ai ʻa e ngaahi taimi ʻe fiemaʻu kiate kitautolu ke fai ha fakatonutonu. Hangē ha vaka ʻi he tahí, ʻe siʻi nai ʻa e fakatonutonú ʻi ha ngaahi taimi. Ka ʻe lava pē ke iku ai ki he faikehekehe ko ʻetau aʻu ki he feituʻu ʻoku tau folau ki aí pe ko e mamahi ʻi he toka hotau vaka fakalaumālié. Ko hono moʻoní, ko ha kiʻi fakatonutonu siʻisiʻi he taimí ni ʻe lava ke ne taʻofi ʻa hono pau ke fai nai ha ngaahi fakatonutonu lahi—mo mamahi nai—ʻamui ange.
Ngaahi Tuʻunga Fakaeʻotuá
Kapau ʻoku ʻikai ke fakapapauʻi ʻa e ngaahi meʻangāue fai folau ʻo ha vaka, heʻikai ke lava ke fai ha fakatonutonu ke maʻu ha taumuʻa ʻoku totonú. Tatau mo ia, kapau te tau tauhi ʻetau moʻuí ki he ʻalunga totonú, ʻoku fiemaʻu ke ʻi ai ʻa e tataki totonu ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá, ko e Tohitapú. “Ko e potu Folofola kotoa pe ne fakamanava mei he ʻOtua, ʻoku ʻaonga foki ki he akonaki, ki he fakaʻilo hala, ki he fakatonutonu.” (2 Tīmote 3:16) Ko e Folofola fakamānavaʻi ko ení ʻokú ne fokotuʻu mai ʻa e ngaahi tuʻunga ʻa e ʻOtuá ki he ʻulungaangá mo e fakakaukaú. ʻOku mātuʻaki mahuʻinga ʻa hono lau maʻu pē ia ke muimui ai “ʻi he ngaahi hala ʻo e maʻoniʻoni.”—Sāme 23:3.
Ko ha toe tataki ʻe ʻomai ia mei he kau “tamaioeiki agatonu mo boto” ko e kalasi ʻo e kau Kalisitiane paní. Kuo tokoniʻi kinautolu ʻe he laumālie ʻo Sihová ke nau maʻu ʻa e mahino ʻo kau ki hono finangaló ʻi ha founga fakalakalaka. (Mātiu 24:45-47, PM; Palōvepi 4:18) Ko ia, ʻi he ʻomai ʻa e tataki mei he kautaha ʻa Sihová, ʻoku malava ke tau fakapotopoto ʻo talangofua ki ai, ʻo ʻiloʻi lelei kakato ʻe tataki pē kitautolu ʻe Sihova ʻi ha founga ke ʻaonga taʻengata maʻatautolu.—ʻAisea 48:17.
Ka ʻe ʻi ai ʻa e ngaahi taimi, ʻe fiemaʻu kiate kitautolu ha tokoni fakafoʻituitui ke te tuʻumaʻu ʻi he ʻalungá. Naʻe enginaki ʻa Paula ʻi he Kalētia 6:1, NW: “Fanga tokoua, neongo ʻe fou ha tangata ʻi he ngaahi ʻalunga halá ki muʻa peá ne fakatokangaʻi ia, ko kimoutolu ʻoku mou maʻu ʻa e poto taau fakalaumalié ke feinga ke toe fai ha fakatonutonu ʻo e tangata ko iá ʻi he laumalie ʻo e angavaivai.” Ko e kau mātuʻá mo e kau sevānití ko e faʻahinga ia ʻoku nau maʻu ʻa e poto taau fakalaumālié. Te nau faʻa fakahā fakahangatonu kiate kitautolu ha ngaahi tafaʻaki ʻa ia ʻoku fiemaʻu ke tau fai ha ngaahi fakatonutonu ai.
ʻOku Fiemaʻu ke Feinga
ʻOku ʻikai ke faingofua maʻu pē ke fai ha liliu ʻi he anga ʻo ʻetau moʻuí. Toe fakakaukau kia Pita. Naʻe fanauʻi ko e Siu, pea naʻe tupu hake ʻa Pita ʻo kaungākau ʻi he faʻahinga sio hala ki he kakai ʻo e ngaahi matakali kehé ʻoku nau māʻulalo. Hangē ko ia naʻá ne tala ki he Senitaile ko Koliniusí: “ʻOku mou lāuʻilo, ko e meʻa ia ʻoku tapuhā ki he tangata Siu, ke fafale ki ha toko taha ʻi ha faʻahinga kehe.” Kaekehe, ʻi he ʻosi ʻene ʻilo ko e finangalo ia ʻo e ʻOtuá ke ne vahevahe ʻa e moʻoni faka-Kalisitiané ki he tangata ko ení mo hono fāmilí, pea toki fakaʻosi ʻe Pita ʻene leá: “Ta ko ʻene toki mahino mai e kiate au, ʻoku ʻikai ke filifilimanako ʻa e ʻOtua: ka neongo pē ko e fēʻia ʻa e kakai, ka ʻilonga ʻa ia ʻoku ʻapasia kiate ia, pea ngāue fai ki he totonu, ʻoku ngofua ke ne aʻu mai kiate ia.”—Ngāue 10:28, 34, 35.
Naʻe fai ʻe Pita ʻa e liliu lahi ʻaupito ʻi heʻene fakakaukau ki he ngaahi matakali kehé! Ka neongo ia naʻe kei ʻi ai ʻa e fiemaʻu ke hokohoko atu hono fakatonutonuʻi ia ʻo fekauʻaki mo e meʻá ni, he ʻi he ngaahi taʻu siʻi ki mui mai, naʻe tukulolo ʻa Pita ʻi he manavahē telia ʻa e kakaí peá ne kamata ke ʻoua ʻe toe feohi mo e kau Senitaile naʻe tuí. Naʻe pau ke hanga ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻo valokiʻi ia, ʻo ngāueʻaki ʻa e ngaahi lea mamafa ʻaupito ke tokoniʻi ia ke toe fakatonutonu ange ʻene fakakaukaú!—Kalētia 2:11-14.
Tatau ia mo e ʻahó ni, kuo tupu hake nai ha Kalisitiane ʻi ha tuʻunga ʻo e fakavahavahaʻa fakamatakalí. Pea ʻi he hili ʻene haʻu ki he moʻoní, te ne ʻilo ʻi heʻene fakakaukaú ko e ʻOtuá ʻoku ʻikai ke filifilimānako ka ʻe kei ʻi ai pē ʻene piki ki he ongoʻi ʻo e hehei fakamatakalí. Neongo ʻoku ʻikai ke fakafili ia ki ha faʻahinga ʻo ha matakali ʻe taha, ka ʻe lava pē ke hokonoa kiate ia ʻa ʻene ongoʻi ʻo pehē ʻoku ʻi ai honau ngaahi ʻulungaanga taʻemanakoa koeʻuhi ko honau tukufakaholo fakamatakalí. Te ne ʻahiʻahiʻi nai ʻenau faʻa kātakí ʻaki ha ngaahi fakakata fakamatakali pe ko ha ngaahi meʻa ʻoku toutou fai ai ha tokanga ki he kehekehe fakamatakalí. Te ne aʻu ʻo talitekeʻi nai ʻa e akonaki fakalaumālie mei hono kaungā-Kalisitiané ʻa ia koeʻuhi ko e ʻikai ke loko lelei ʻa e tuʻunga fakaako pe fakasosiale ʻo e tokotaha faiakonakí, pe ko e ʻikai malava ke ne fakahaaʻi ʻa ia tonu ʻi ha faʻahinga founga. Ko e moʻoni, ʻe fiemaʻu ke ʻi ai ha feinga lahi ki ha faʻahinga pehē ke fakatonutonu ʻene fakakaukaú ke fehoanaki mo e fakakaukau ʻa Sihová!a
Ka tatau ai pē pe ko e meʻa ʻoku fai ʻa e lave ki aí ko e fakavahavahaʻa fakamatakali, holi ke maʻu meʻa fakamatelie, ngaahi fekauʻaki fakasōsiale ʻi he akoʻangá mo e ngāueʻangá, pe ko e fiemaʻu ke maʻu ʻa e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané, kuo pau ke tau tali ʻa e tataki kuo tokonaki mai ʻo fakafou mai ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá pea mo ʻene kautahá. ʻOku ʻikai totonu ke tau ongoʻi ko e akonaki ʻa e Tohitapú ʻoku ʻikai ke kaungatonu kiate kitautolu pea tau liʻekina ia. Manatuʻi ʻa e lea ʻa e kau ʻIsileli taʻeangatonú: “Ko e founga ʻa Sihová ʻoku ʻikai tonu hono fakatonutonú.” ʻIkai ko kitautolu ʻoku pau ke fakatonutonu ki he ngaahi founga ʻa Sihová?—ʻIsikeli 18:25, NW.
ʻOku tau fiefia ʻi he finangalo lelei ʻa Sihova mo mahuʻingaʻia ʻi he founga ʻoku tau ʻaʻeva ai ʻi hono ʻaó, ʻo ne tokonaki mai ʻa e fakatonutonu maʻu pē ki heʻene kakaí. ʻOku hangē ko ia naʻe kikiteʻi ʻe ʻAiseá: “Pea ʻe fanongo ʻe ho telinga ki ha lea mei ho tuʻa, Ko eni ʻa e hala, fou ai; ka ai haʻo afe ki toʻomataʻu, pe ka ai haʻo afe ki toʻohema.” Ke tau ongongofua ki he ngaahi tataki angaʻofa pehē meia Sihová pea tau “mateuteu ke talangofua.” (ʻAisea 30:21; Sēmisi 3:17, NW) ʻIo, tuku ke tau hokohoko atu ke fakatonutonuʻi koeʻuhi ke hoko ʻetau ʻalungá ke ne tataki kitautolu ki he taumuʻa ʻo e moʻui taʻengata ʻi he hōifua ʻa e ʻOtuá!
[Fakamatala ʻi lalo]
a Vakai ki he ngaahi kupu ʻo kau ki he filifilimānakó ʻoku ʻasi ʻi he ʻīsiu ʻo Nōvema 8, 1984, Awake! Toe vakai ki he Taua Leʻo (English) Mē 15, 1988, peesi 10-20.