Tohi Tohi Tapu Fika 52—1 Tesalonaika
Tokotaha-Tohí: Paula
Feituʻu Naʻe Tohi Aí: Kolinitō
Kakato Hono Tohí: 50 T.S. nai
KO E taʻu 50 T.S. nai naʻe ʻaʻahi ai ʻa e ʻapositolo ko Paulá, lolotonga ʻene fononga fakamalanga hono uá, ki he kolo Masitōnia ko Tesalonaiká pea naʻá ne fokotuʻu ai ha fakatahaʻanga Kalisitiane. ʻI loto ʻi he taʻu ʻe taha, lolotonga ʻene ʻi Kolinitō fakataha mo Silivēnusi (Sailosi ʻi he tohi Ngāue) mo Tīmoté, naʻe ueʻi ai ʻa Paula ke ne fai ʻene ʻuluaki tohi ki he kau Tesalonaiká ke fakafiemālieʻi kinautolu mo langa hake ʻenau tuí. ʻOku ngalingali naʻe fai eni ʻi he konga ki mui ʻo e 50 T.S. Ko e tohí ni ʻoku hā mahino ʻokú ne maʻu ʻa e tuʻunga makehe ʻi heʻene hoko ko e ʻuluaki tohi ʻa Paula ke hoko ko e konga ʻo e tohi fakamoʻoniʻanga Tohi Tapú, pea ʻi he taʻelau nai ki ai ʻa e Kōsipeli ʻa Mātiú, ko e ʻuluaki tohi ia naʻe hiki ʻi he Ngaahi Konga Tohi Tapu Faka-Kalisi Kalisitiané.
2 Ko e fakamoʻoni ʻokú ne poupouʻi ʻa e alafalalaʻanga mo e totonu ʻo e tohí ʻoku lahi fakaʻulia. ʻOku fakahaaʻi tonu ia ʻe Paula ʻaki hono hingoá ko ia ʻa e tokotaha-tohí, pea ko e tohí ʻoku feongoongoi ia ʻi loto mo e toenga ʻo e Folofola fakamānavaʻí. (1 Tes. 1:1; 2:18) ʻOku lave ki he hingoa ʻo e ʻipiselí ʻi he muʻaki ngaahi katiloka lahi ʻo e Tohi Tapu fakamānavaʻí, ʻo kau ai ʻa e Kongokonga Faka-Mulatolí. Ko e ʻUluaki Tesalonaiká ʻoku hiki lea pe lave ki ai ʻa e tokolahi ʻo e muʻaki kau hiki-tohi fakasiasí, ʻo kau ai ʻa ʻIleniasi (senituli hono ua T.S.), ʻa ia ʻoku lave ki ai ʻi hono hingoá. Ko e Chester Beatty Papyrus Fika 2 (P46), ʻo e 200 T.S. nai, ʻoku ʻi ai ʻa e ʻUluaki Tesalonaiká, pea ko e pepailo ʻe taha ʻo e senituli hono tolú (P30), ʻoku ʻi Ghent, Pelisiume, ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi kongokonga ʻo e ʻUluaki mo e Ua Tesalonaiká.a
3 Ko ha sio fakavave ki he hisitōlia nounou ʻo e fakatahaʻanga ʻi Tesalonaiká, ki muʻa ʻi hono fai ʻo e tohí ni, ʻoku fokotuʻu ai ʻa e puipuituʻa ki he hohaʻa lahi ʻa Paula ki he fanga tokoua ʻi he kolo ko iá. Mei he kamataʻangá pē, naʻe fou ai ʻa e fakatahaʻangá ʻi he fakatanga mo e fakafepaki kakaha. ʻI he Ngāue vahe 17, ʻoku fakamatala ai ʻa Luke ki he aʻu ʻa Paula mo Sailosi ki Tesalonaiká, “ʻa ia naʻe tuʻu ai ha falelotu ʻo e kakai Siu.” Naʻe malanga ʻa Paula kia kinautolu ʻo feʻunga mo e Sāpate ʻe tolu, ʻo fakaʻuhinga mo kinautolu mei he Tohi Tapú, pea ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi fakamoʻoni naʻá ne nofo ai ʻo lōloa ange heni, he naʻá ne maʻu ʻa e taimi ke fokotuʻu ai ʻene ngāue pea hiliō he meʻa kotoa, ke tanupou mo fokotuʻu ai ha fakatahaʻanga.—Ng. 17:1; 1 Tes. 2:9; 1:6, 7.
4 Ko e lēkooti ʻi he Ngāue 17:4-7 ʻoku fakamatala maeʻeeʻa ai ki he ola ʻo e malanga ʻa e ʻapositoló ʻi Tesalonaiká. ʻI he meheka fekauʻaki mo e lavameʻa ʻo e ngāue fakafaifekau faka-Kalisitiane ʻa Paulá, naʻe fokotuʻutuʻu ai ʻe he kau Siú ha fuʻu kakai fakamoveuveu pea naʻe hoko ai ʻa e vālau tuʻu ʻi he koló. Naʻa nau ʻohofi ʻa e fale ʻo Sēsoní ʻo toho ia ki tuʻa mo e fanga tokoua kehe ki he kau pule koló, mo nau kalanga: “Ko e kau siana ko ia, ʻa ia kuo nau fakaangatuʻu ʻa māmani, kuo nau haʻu ki heni foki; pea kuo fakaafe kinautolu ʻe Sesoni: pea ko e kau siana ko ia ʻoku nau paetaku kotoa pe ki he ngaahi tuʻutuʻuni ʻa Sisa, heʻenau pehē, ʻoku tuʻi ha taha kehe, ko Sisu tokua.” Ko Sēsoni mo e niʻihi kehé naʻe fekauʻi ke nau fai ha totongi maluʻi ki tuʻa ki muʻa ke tukuange kinautolú. Telia ʻa e fanga tokoua ʻi he fakatahaʻangá, pea pehē ki heʻena malu fakafoʻituituí tonu, naʻe fekauʻi ʻa Paula mo Sailosi ke na ō poʻuli ki Pēlea. Ka naʻe fokotuʻu he taimi ko ení ʻa e fakatahaʻanga ʻi Tesalonaiká.
5 Ko e fakafepaki kakaha mei he kau Siú naʻe tuli ai ʻa Paula ki Pēlea pea fakamanamanaʻi ke taʻofi ʻene malanga ʻi aí. Naʻá ne hiki leva mei ai ki ʻAtenisi, ʻi Kalisi. Kae kehe naʻá ne fakaʻamu ke ʻilo pe naʻe fēfē ʻa hono fanga tokoua ʻi Tesalonaiká ʻi he malumalu ʻo e fakatangá. Naʻá ne feinga tuʻo ua ke foki kia kinautolu, ka ʻi he taimi taki taha ko iá ‘naʻe felei hono halá ʻe Setane.’ (1 Tes. 2:17, 18) ʻI he hohaʻa lahi ki he fakatahaʻanga foʻoú pea lāuʻilo kaungāongoʻi ki he mamahi naʻa nau tofanga aí, naʻe fekauʻi ai ʻe Paula ʻa Tīmote ke foki ki Tesalonaika ʻo fakafiemālieʻi ʻa e fanga tokouá pea ʻai ke nau tuʻumaʻu ange ʻi he tuí. ʻI he foki mai ʻa Tīmote mo ʻene līpooti fakalotomāfaná, naʻe fiefia lahi ʻa Paula ʻi he ongoongo ʻo ʻenau anga-tonu fāʻūtaha ʻi he lotolotonga ʻo e fakatanga fakamālohí. Ko honau lēkōtí he taimi ko ení naʻe hoko ia ko ha faʻifaʻitakiʻanga ki he kau tuí ʻi he kotoa ʻo Masitōnia mo ʻĀkeiá. (1:6-8; 3:1-7) Naʻe fakamālō ʻa Paula kia Sihova ko e ʻOtuá ʻi heʻenau kātaki faitōnungá, ka naʻá ne toe ʻiloʻi ʻi heʻenau hokohoko atu ke tupu ʻo matuʻotuʻá, te nau fiemaʻu ʻa e tataki mo e faleʻi lahi ange. Ko ia ai, lolotonga ʻene ʻi Kolinitō fakataha mo Tīmote pea mo Silivēnusí, naʻe fai ai ʻe Paula ʻene ʻuluaki tohi ki he kau Tesalonaiká.
ʻUHINGA ʻOKU ʻAONGA AÍ
13 ʻI he tohí ni naʻe fakahāhā ai ʻe Paula ha laumālie ʻo e tokanga ʻofa ki hono fanga tokouá. Ko ia mo hono kaungā faifekaú naʻa nau fokotuʻu ha faʻifaʻitakiʻanga tuʻu-ki-muʻa ʻo e ʻofa māfana, ʻo tuku atu ʻikai ko e ongoongo lelei pē ʻa e ʻOtuá ka naʻe aʻu ki heʻenau moʻuí tonu maʻa honau fanga tokoua ʻofeina ʻi Tesalonaiká. ʻOfa ke feinga ʻa e kau ʻovasia kotoa pē ke fokotuʻu ha ngaahi haʻi pehē ʻo e ʻofá ʻi heʻenau ngaahi fakatahaʻangá! Ko e fakahāhā pehē ʻo e ʻofá ʻe fakaʻaiʻai ai ʻa e tokotaha kotoa ke fakahāhā ʻa e feʻofaʻaki, ʻo hangē ko ia naʻe leaʻaki ʻe Paulá: “ʻOfa ke ngaohi kimoutolu ʻe he ʻEiki ke lahi mo hulu atu hoʻomou feʻofaʻaki, mo hoʻomou ʻofa ki he kakai kehe, ʻo hange ko e ʻofa ʻamautolu kiate kimoutolu.” Ko e ʻofa ko eni naʻe fakahāhā loto-lelei ʻi he lotolotonga ʻo e kakai kotoa ʻa e ʻOtuá ʻoku mātuʻaki fakatupu langa hake. ʻOkú ne ʻai ʻa e lotó ke ‘tuʻumaʻu, ke taʻemele hono maʻoniʻoní ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá ko ʻetau Tamai, ʻo ka hoko mai hotau ʻEiki ko Sisuú ʻoku haʻofia ia ʻe heʻene kau maʻoniʻoni kotoa pe.’ ʻOkú ne fakamavaheʻi ʻa e kau Kalisitiané mei ha māmani kākā mo ʻulungāanga taʻetāú koeʻuhi ke nau lava ʻo ʻaʻeva ʻi he māʻoniʻoni mo e tuʻunga toputapu pea fakahōifuaʻi ai ʻa e ʻOtuá.—3:12, 13; 2:8; 4:1-8.
14 ʻOku ʻomai ʻi he tohí ni ha sīpinga lelei ʻaupito ʻo e akonaki fakapotopoto mo anga-ʻofa ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané. Neongo naʻe faivelenga mo faitōnunga ʻa e fanga tokoua Tesalonaiká, naʻe ʻi ai ʻa e ngaahi poini ʻo e fakatonutonu ke fai. Kae kehe, ʻi he tuʻunga taki taha, ʻoku fakaongoongoleleiʻi ai ʻe Paula ʻa e fanga tokouá ʻi honau ngaahi ʻulungāanga leleí. Ko e fakatātaá, ʻi he fakatokanga fekauʻaki mo e taʻemaʻa fakaeʻulungāangá, ʻokú ne ʻuluaki fakaongoongoleleiʻi kinautolu ʻi heʻenau laka ke fakahōifuaʻi ʻa e ʻOtuá pea toki ekinaki leva ke nau hokohoko atu ʻi he founga ko ení ke “hulu atu,” ʻo taki taha tauhi hono hama ʻi he fai māʻoniʻoni mo e fakaalaala. Pea ʻi he hili ʻene fakaongoongoleleiʻi kinautolu ʻi heʻenau ʻofa fakatokouá, ʻokú ne ekinaki kia kinautolu ke hokohoko atu ʻo “fakautuutu” ʻi he foungá ni, ʻo taki taha tokanga ki he meʻa ʻaʻana pea moʻui taau ʻi he ʻao ʻo e kakai ʻo tuaʻaá. ʻOku fakahinohino pōtoʻi ʻe Paula ʻa hono fanga tokouá ke “tuli ai pe ki he meʻa ʻoku lelei maʻa e taha, pea maʻa e kakai kotoa pe.”—4:1-7, 9-12; 5:15.
15 ʻI he tuʻunga ʻe fā ʻoku lave ai ʻa Paula fekauʻaki mo e “hoko mai” pe ʻi ai ʻa Sīsū Kalaisí. ʻOku ngalingali ko e kau Kalisitiane toki liliu foʻou ʻi Tesalonaiká naʻa nau mahuʻingaʻia lahi ʻi he akonaki ko ení. Lolotonga ʻenau ʻi honau koló, ʻoku ʻikai ha veiveiua naʻe malanga loto-toʻa ai ʻa Paula fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he nima ʻo Kalaisí, hangē ko ia ʻoku fakahaaʻi ʻi he tukuakiʻi naʻe fai kiate ia mo hono ngaahi kaumeʻá: “Ko e kau siana ko ia ʻoku nau paetaku kotoa pe ki he ngaahi tuʻutuʻuni ʻa Sisa, heʻenau pehē, ʻoku tuʻi ha taha kehe, ko Sisu tokua.” (Ng. 17:7; 1 Tes. 2:19; 3:13; 4:15; 5:23) Ko e fanga tokoua Tesalonaiká naʻe fokotuʻu ʻenau ʻamanakí ʻi he Puleʻangá pea ʻi he tui ki he ʻOtuá, naʻa nau tatali ki he “haʻu mei langi ʻa hono ʻAlo ne ne fokotuʻu mei he kau pekia, ʻio, ʻa Sisu,” ke fakahaofi kinautolu mei he houhau ka hoko maí. ʻI he founga meimei tatau, ko e faʻahinga kotoa ʻoku ʻamanaki ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá he ʻaho ní ʻoku fiemaʻu ke nau tokanga ki he akonaki lelei ʻa e ʻUluaki Tesalonaiká ke hulu ʻenau ʻofá, fakataha mo e loto ʻoku tuʻumaʻu mo taʻemele, koeʻuhi ke nau lava ai ʻo ‘laka ʻo tāu mo e ʻOtuá, ʻa ia ʻokú ne ui kinautolu ke hu ki hono puleʻangá mo hono langilangí.’—1 Tes. 1:8, 10; 3:12, 13; 2:12.
[Fakamatala ʻi lalo]
a The Text of the New Testament, ʻa Kurt mo Barbara Aland, naʻe liliu ʻe E. F. Rhodes, 1987, peesi 97, 99.