Fehuʻi mei he Kau Lautohí
ʻOku pehē ʻi he Palōveepi 24:16: “ʻE tō tuʻo fitu nai ʻa e tokotaha māʻoniʻoní, pea te ne toe tuʻu hake.” ʻOku ʻuhinga eni ki ha taha ʻoku toutou tō ʻi he angahalá ka ʻoku fakamolemoleʻi pē ia ʻe he ʻOtuá?
Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai ko e ʻuhinga ia ʻo e veesi ko ení. ʻI hono kehé, ʻoku lave ia ki ha taha ʻokú ne tō ʻi ha ʻuhinga ʻokú ne toutou fehangahangai mo e ngaahi palopalema pe faingataʻa pea toe tuʻu hake ʻi ha ʻuhinga ʻoku malava ke ne kātekina ia.
Fakakaukau ki he potutohi ʻo e vēsí: “ʻOua naʻá ke anga-fulikivanu ʻo ke toka malumu ʻo ofi ʻi he ʻapi ʻo e tokotaha māʻoniʻoní ke lapasi ia; ʻoua naʻá ke fakaʻauha ʻa hono nofoʻangá. He ʻe tō tuʻo fitu nai ʻa e tokotaha māʻoniʻoní, pea te ne toe tuʻu hake, ka ʻe ʻai ʻe he faingataʻá ʻa e kau fulikivanú ke nau humu ai pē. ʻI he tō ʻa ho filí, ʻoua naʻá ke fiefia ai, pea ʻi heʻene humú, ʻoua naʻa tomeʻe ai ho lotó.”—Pal. 24:15-17.
Kuo fakakaukau ʻa e niʻihi ko e veesi 16 ʻoku ngāueʻaki ia ki ha tokotaha ʻokú ne tō nai ʻi he angahalá ka ʻe lava ke ne toe fakahōifuaʻi ʻa e ʻOtuá. Naʻe tohi ʻe ha ongo faifekau Pilitānia “ko e kau faifekaú, ʻi he kuohilí mo onopooni, kuo nau ngāueʻaki lahi ʻa e veesi ko ení” ʻi he ʻuhinga ko iá. Naʻe toe pehē ʻe he ongo faifekaú ko ha vakai pehē ʻoku ʻuhinga iá “ko ha tangata lelei te ne tō nai . . . ʻi he ngaahi angahala mamafá, ka heʻikai ʻaupito mole ʻene ʻofa ki he ʻOtuá, pea ʻokú ne tuʻu hake ʻaki ʻa e fakatomala ʻi he taimi taki taha.” Ko ha fakakaukau pehē ʻoku lava ke fakamānako ia ki ha tokotaha ʻoku ʻikai ke ne loto ke talitekeʻi ʻa e faiangahalá. ʻOkú ne sioloto nai kapau te ne toutou faiangahala, ʻe fakamolemoleʻi maʻu pē ia ʻe he ʻOtuá.
ʻOku ʻikai ko e ʻuhinga totonu ia ʻo e veesi 16.
Ko e foʻi lea faka-Hepelū ʻoku liliu ko e “tō” ʻi he veesi 16 mo e 17 ʻe lava ke ngāueʻaki ia ʻi he ngaahi founga kehekehe. Ko e fakatātaá, ko e tō ʻa ha pulu ʻi he halá, ko e tō ʻa ha taha mei he funga falé, pe ko e tō ʻa ha kiʻi foʻi maka ki he kelekelé. (Teu. 22:4, 8; ʻĒm. 9:9) ʻE lava ke toe ngāueʻaki fakaefakatātā ʻa e foʻi leá, hangē ko ení: “Ko Sihova ʻokú ne tataki ʻa e ngaahi laka ʻa ha tangata ʻi Heʻene leleiʻia ʻi hono halá. Neongo te ne tō, heʻikai te ne tō lafalafa, he ʻoku pukepuke ʻe Sihova ʻa hono nimá.”—Saame 37:23, 24; Pal. 11:5; 13:17; 17:20.
Kae kehe, fakatokangaʻi ʻa e fakamatala ʻa Palōfesa Edward H. Plumptre: “Ko e foʻi lea faka-Hepelū ki he [“tō”] ʻoku ʻikai ʻaupito ke ngāueʻaki ia ki he tō ʻi he angahalá.” Ko ia, ʻoku toe fakamatalaʻi ʻe ha mataotao ʻe taha ʻa e veesi 16 ʻo peheni: “Ko e koto kulanoa mo e koto muna ke ngaohikovia ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá, he te nau hao—ka ʻoku ʻikai pehē ʻa e fulikivanú!”
ʻIo, ʻi he ʻikai lave ki he “tō” ʻi ha ʻuhinga ko e tō ʻi he angahalá, ʻoku ʻuhinga ʻa e Palōveepi 24:16 ki hono toutou hokosia ʻa e ngaahi palopalemá pe faingataʻá. ʻI he fokotuʻutuʻu fulikivanu lolotongá, ko ha tokotaha māʻoniʻoni te ne fehangahangai nai mo e mahamahakí pe ko ha palopalema kehe. ʻE aʻu nai ʻo ne fehangahangai mo ha fakatanga kakaha mei he puleʻangá. Ka ʻe lava ke ne falala ʻe poupouʻi ia ʻe he ʻOtuá pea te ne tokoniʻi ia ke ne fekuki lavameʻa mo ia. ʻEke hifo kiate koe, ‘ʻIkai ʻoku ou fakamoʻoniʻi ʻoku faʻa iku lelei ʻa e ngaahi meʻá ki he kau sevāniti ʻa e ʻOtuá?’ Ko e hā hono ʻuhingá? ʻOku tau fakapapauʻi “ʻoku tokoniʻi ʻe Sihova ʻa e faʻahinga kotoa ʻoku toó pea langaʻi hake ʻa e faʻahinga kotoa ʻoku punoú.”—Saame 41:1-3; 145:14-19.
Ko e “tokotaha māʻoniʻoní” ʻoku ʻikai ke ne fiemālie ʻi he fehangahangai ʻa e niʻihi kehé mo e ngaahi palopalemá. ʻI hono kehé, ʻokú ne fiemālie ʻi hono ʻiloʻi “ʻoku iku lelei pē ʻa e faʻahinga ia ʻoku manavahē ki he ʻOtua moʻoní, koeʻuhí ʻoku nau manavahē kiate ia.”—Tml. 8:11-13; Siope 31:3-6; Saame 27:5, 6.