ʻOKU ʻEKE ʻE HE TOʻUTUPÚ
ʻE lava fēfē ke u fakaakeake ʻi he ʻosi ʻema kaumeʻá?
“Kuó ma faialea ʻo feʻunga mo e māhina ʻe ono pea kuó ma kaumeʻa ʻi he taʻu ʻe nima. ʻI heʻema loto ke ngata ā ʻema kaumeʻá, naʻe ʻikai lava ke ne sio mai kiate au. Naʻe ʻikai pē toe lea mai ia kiate au. Naʻá ku ongoʻi taʻeʻaonga. Ko e ongoʻi siva ʻa e ʻamanakí naʻe taulōfuʻu. Naʻá ku toutou ʻeke kiate au, ‘Ko e hā e fehālaaki naʻá ku faí?’”—Lesieli.a
KO E ʻosi ʻa ha kaumeʻá ʻoku lava ke ne lōmekina hoʻo hehema ke fiefiá pea fetongi ia ʻaki ʻa e ʻamanaki-tōnoa fakataha mo e tō loʻimata. Fakakaukau angé kia Sefi mo Sūsana, ʻa ia naʻá na faialea ʻi he taʻu ʻe ua. ʻI he vahaʻa taimi ko iá naʻe tupulaki ʻena vāofi fakaeongó. ʻI he ʻahó kotoa, naʻe ʻave pōpoaki ai he telefoni toʻotoʻó ʻa Sefi kia Sūsana ʻaki ʻa e ngaahi lea ʻofa. ʻI he taimi ki he taimi, naʻá ne ʻoange ki ai ʻa e ngaahi meʻaʻofa ke fakahaaʻi ʻaki ʻokú ne fakakaukau kiate ia. “Naʻe feinga ʻa Sefi ke fanongo kiate au mo mahinoʻi au,” ko e lau ia ʻa Sūsaná. “Naʻá ne ʻai au ke u ongoʻi ʻoku ou makehe.”
ʻIkai fuoloa, naʻe talanoa ʻa Sefi mo Sūsana fekauʻaki mo e nofo malí pea mo e feituʻu te na nofo ai ʻi he tuʻunga ko e husepāniti mo e uaifi. Naʻe aʻu ʻo ʻeke ʻe Sefi ʻa e fika ʻo e mama ʻo Sūsaná. Pea fakafokifā pē, naʻá ne fakangata ʻe ia ʻa ʻena kaumeʻá! Naʻe ongoʻi lōmekina ʻa Sūsana. Naʻá ne fai ʻene ngaahi ngāue fakaʻahó, ka naʻá ne ongoʻi mate ngūngū mo moʻutāfuʻua. “Naʻá ku hoko ʻo ongosia fakaʻatamai mo fakaesino,” ko ʻene laú ia.b
ʻUhinga ʻOku Fakalotomamahi Aí
Kapau naʻá ke ʻi ha tuʻunga meimei tatau mo Sūsana, naʻá ke fifili nai, ‘ʻE faifai ange peá u malava ke fakaakeake?’ (Sāme 38:6) Ko hoʻo loto-mafasiá ʻoku lava ke mahinoʻi. Ko e ʻosi ʻa hoʻomo kaumeʻá ko e taha nai ia ʻa e hokosia fakamamahi taha kuo faifai ange pea pau ke ke kātekiná. Ko hono moʻoní, kuo pehē ʻe he niʻihi ko e ʻosi ʻa e kaumeʻá ʻoku hangē ia kuo mate hao kongá. ʻE aʻu nai ʻo ke hokosia ʻa e ngaahi meʻá ni mo e ngaahi tuʻunga anga-maheni nai ʻo e mamahí:
Fakaʻikaiʻi. ‘Heʻikai lava ke ʻosi ia. ʻI ha ʻaho ʻe taha pe ua ʻe liliu ai ʻene fakakaukaú.’
ʻIta. ‘ʻOku lava fēfē ke ne fai eni kiate au? ʻOku ʻikai te u makātakiʻi ia!’
Loto-mafasia. ‘ʻOku ʻikai ʻofaʻi au. Heʻikai faifai ange pea ʻofa ha taha ia ʻiate au.’
Tali. ‘Te u sai pē au. ʻOku fakalotomamahi ʻema ʻosí, ka ʻoku fakaʻau pē ke u ongoʻi lelei ange.’
Ko e ongoongo leleí, ʻe lava ke ke aʻu ki he tuʻunga ʻo hono tali. Ko e lahi ʻo e taimi ke hoko ai iá ʻoku fakatuʻunga ia ʻi ha ngaahi meʻa tefito, ʻo kau ai ʻa e lōloa naʻe ʻosi ki ai ʻa hoʻomo kaumeʻá pea mo e tuʻunga naʻe aʻu ki aí. Lolotonga iá, ʻe lava fēfē ke ke fekuki mo hoʻo loto-mamahí?
Ngaʻunu ki Muʻa
Kuó ke fanongo nai ʻi he lea ʻoku taka, ʻOku fakamoʻui ʻe he taimí ʻa e kafo kotoa. ʻI hoʻomo ʻuluaki ʻosí, ʻoku ongonoa nai ʻa e ngaahi lea ko iá. ʻOku hoko iá koeʻuhi ko e taimí ko e konga pē ia ʻo e fakaleleiʻangá. Ke fakatātaaʻi: ʻE moʻui hao lavea ʻi he faai atu ʻa e taimí, ka ʻoku mamahi ia he taimí ni. ʻOku fiemaʻu ke ke taʻofi ʻene totó pea fakafiemālieʻi ʻa e mamahí. ʻOku toe fiemaʻu foki ke ke tokangaʻi ia ke ʻoua ʻe uesia ʻo pala. Ko e meʻa tatau pē ʻoku hoko ʻi ha kafo fakaeongo. ʻI he taimi ní, ʻoku fakalotomamahi. Ka ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi sitepu ʻe lava ke ke fou ai ke fakasiʻisiʻi ʻa e mamahí pea tauhi ia ke ʻoua ʻe uesia ʻe he loto-koná. ʻE fai ʻe he taimí ʻene tafaʻakí, ka ʻe lava fēfē ke ke fai haʻaú? ʻAhiʻahiʻi eni.
◼ Fakaʻatā ke ke mamahi. ʻOku ʻikai ha meʻa ʻe hala ʻi he tangi ke ʻosi ho mamahí. He ko ē, ʻoku pehē ʻe he Tohi Tapú ʻoku ʻi ai ʻa e “ʻaho ke tangi” pea naʻa mo e “ʻaho ke tengihia” ai. (Koh. 3:1, 4) Ko e tō loʻimatá ʻoku ʻikai ʻuhinga ai iá ʻokú ke vaivai. ʻI he lolotonga ʻa e mamahi fakaeongó, naʻa mo Tēvita—ko ha tangata tau loto-toʻa—naʻá ne fakahaaʻi ʻi he taimi ʻe taha: “ʻI he pō kotoa ʻoku ngaʻungaʻu ai hoku mohengá ʻi heʻeku tangí, ʻoku ngaunu hoku piló ʻi he loʻimatá.”—Sāme 6:6, Today’s English Version.
◼ Tokangaʻi hoʻo moʻui leleí. Ko e fakamālohisinó mo e meʻakai totonú ʻe tokoni ia ke fakafoki mai ho ivi ʻoku mole ʻi he mamahi fakaeongo ʻi ha ʻosi ʻa ha kaumeʻa. “Ko e fakamālohi sinó ʻoku ʻaonga,” ko e lau ia ʻa e Tohi Tapú.—1 Timote 4:8, Ko e Taulua.
Ko e hā e ngaahi tafaʻaki ʻoku kau ki hoʻo moʻui leleí ʻe fiemaʻu ke ke tokanga ki ai?
․․․․․
◼ Hanganaki femoʻuekina. ʻOua ʻe tuku hoʻo fai ʻa e ngaahi meʻa ʻokú ke saiʻia aí. Pea ʻi he taimí ni, ʻo laka ʻi ha toe taimi, ʻoua ʻe fakamavahevahé. (Palovepi 18:1) Ko e feohi mo e faʻahinga ʻoku nau tokanga kiate koé ʻe ʻoatu ai ʻa e meʻa lelei ke ke tokangataha ki ai.
Ko e hā e ngaahi taumuʻa ʻe lava ke ke fokotuʻu ʻi he fekauʻaki mo e hanganaki femoʻuekiná?
․․․․․
◼ Lotu ki he ʻOtuá ʻo fekauʻaki mo hoʻo ongoʻí. ʻE hoko nai eni ko ha meʻa faingataʻa. Hili ha ʻosi ʻo e kaumeʻá, ʻoku aʻu ʻo ongoʻi ʻe he niʻihi kuo lavakiʻi kinautolu ʻe he ʻOtuá. ʻOku nau fakaʻuhinga, ‘Naʻá ku lotu mo lotu ke u maʻu ha taha, pea sio angé ki he meʻa ʻoku hoko he taimi ní!’ (Sāme 10:1) Kae kehe, ʻe tonu nai ke fakakaukau atu ki he ʻOtuá ko ha tokotaha fai fakatauhoa fakalangi ia? Ko e moʻoni heʻikai; pea ʻoku ʻikai tupu mei ai ʻa e ʻikai loto ia ʻa e tafaʻaki ʻe tahá ke toe hokohoko atu ʻa e kaumeʻá. Ko e meʻa eni ʻoku tau ʻilo fekauʻaki mo Sihová: “ʻOkú ne tokanga kiate kimoutolu.” (1 Pita 5:7, NW) Ko ia huaʻi ki ai hoʻo ongoʻí ʻi he lotu. ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: “Tuku ke ha ki he ʻOtua hoʻomou ngaahi kole, ʻi he lotu mo e hufia, pea fai mo e fakafetaʻi. Pea ko e nonga ʻa e ʻOtua, ʻa ia ʻoku mamaʻo ʻi he tatae ʻa e ʻatamai kotoa pe, te ne maluʻi homou loto mo hoʻomou ngaahi fakakaukau ʻia Kalaisi Sisu.”—Filipai 4:6, 7.
Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa pau ʻe lava ke ke lotu kia Sihova fekauʻaki mo ia lolotonga hoʻo feinga ke fekuki mo e mamahi ʻi ha ʻosi ha kaumeʻa?
․․․․․
Sio ki Muʻa
Hili hoʻo maʻu ʻa e taimi ke fakaakeake aí, ʻe lelei nai ke ke sio fakalelei ki he meʻa tofu pē ko ia naʻe hoko ʻi hoʻo kaumeʻa he kuohilí. ʻI hoʻo mateuteu ki aí, te ke ʻiloʻi nai ko hono tohi ʻa hoʻo tali ki he ngaahi fehuʻi hokó ʻe tokoni ia.
◼ Naʻe tala atu ha ʻuhinga ki hoʻomo ʻosí? Kapau ko ia, tohiʻi ʻa e ʻuhingá ʻi lalo, tatau ai pē pe ʻokú ke ongoʻi naʻe moʻoni pe ʻikai
․․․․․
◼ Ko e hā e ngaahi ʻuhinga kehe ʻokú ke fakakaukau, naʻe kau nai ki aí?
․․․․․
◼ ʻI he fakakaukau atu ki he meʻa naʻe hokó, ʻoku ʻi ai ha meʻa ne mei lava ke ke fai ne mei liliu ai e meʻa naʻe hokó? Kapau ko ia, ko e hā ia?
․․․․․
◼ Kuo fakahaaʻi ʻi he meʻa ko eni ne hokosiá ha ngaahi founga te ke saiʻia ke tupu fakalaumālie pe fakaeongo ai?
․․․․․
◼ Ko e hā te ke fai ʻo kehe ʻi hoʻo kaumeʻa hokó, ʻo kapau ʻe ʻi ai?
․․․․․
Ko hono moʻoní, ko e kaumeʻa naʻá ke maʻú naʻe ʻikai iku ia ki he meʻa naʻá ke ʻamanaki ki aí. Kae manatuʻi eni: ʻI he uhouhonga ʻo ha afā, ʻoku faingofua ke tokangataha ki he langi fakapōpōʻulí mo e ʻuha lōvaí. Kae kehe, ʻe faifai pē ʻo ʻafua pea tafitonga ʻa e langí. Ko e toʻutupu naʻe lave ki ai ki muʻa ʻi he kupu ko ení, naʻa nau ʻiloʻi ne malava ʻi he faai atu ʻa e taimí, ke nau hokohoko atu. Fakapapauʻi ange ʻe lava ke hoko ʻa e meʻa tatau kiate koe!
[Fakamatala ʻi lalo]
a Kuo liliu ʻa e ngaahi hingoa ʻi he kupu ko ení.
b Neongo ko e faʻahinga tāutaha ʻoku lave ki ai ʻi he kupu ko ení ko e tamaiki fefine, ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku lāulea ki aí ʻoku toe ngāueʻaki foki ia ki he tamaiki tangatá.
[Fakatātā ʻi he peesi 20]
FOKOTUʻU
[Fakatātā ʻi he peesi 20]
Ko Sūsana, naʻe lave ki ai ki muʻá, naʻá ne fakahokohoko ha ngaahi konga Tohi Tapu pea tauhi maʻu ia koeʻuhi ke lava ʻo ne lau ʻa e ngaahi konga tohi ko iá ʻi heʻene ongoʻi ʻoku ʻikai ke ne kei mapuleʻi ʻene ngaahi ongó. Mahalo pē ʻe lava ke ke fai ʻa e meʻa tatau ki he niʻihi ʻo e ngaahi konga Tohi Tapu naʻe lave ki ai ʻi he kupu ko ení.
[Fakatātā ʻi he peesi 20]
KE FAKAKAUKAU KI AI
[Fakatātā ʻi he peesi 20]
◼ Ko e hā kuó ke ako fekauʻaki mo koe mei hoʻo fai kaumeʻa he kuohilí?
◼ Ko e hā kuó ke ako fekauʻaki mo e tangatá pe fefiné?
◼ Ko hai ʻe lava ke ke falala ki ai kapau ʻoku ngali taulōfuʻu ʻa e ongoʻi mafasia fekauʻaki mo e ʻosi ʻa e kaumeʻá?
[Fakatātā ʻi he peesi 19]
Ko ha ʻosi ʻa e kaumeʻá ʻoku hangē ia ha lavea ʻoku langá—ʻoku mamahi, ka ʻe faifai atu pē pea moʻui