Vahe 6
Founga ke Fili Ai ʻa e Fakafiefia ʻOku Leleí
“Mou fai kotoa pe ke ongoongolelei ai ʻa e ʻOtua.”—1 KOLINITO 10:31.
1, 2. Ko e hā ʻa e fili ʻoku fiemaʻu ke tau fai ʻi he fekauʻaki mo e fakafiefiá?
SIOLOTO atu ʻoku teuteu ke ke kai ha foʻi fuaʻiʻakau ifo ka ʻokú ke toki fakatokangaʻi hake ʻoku pala hano konga. Ko e hā te ke faí? Sai, ʻe lava ke ke kai ʻa e foʻi fuaʻiʻakaú kotoa, ʻo kau ai ʻa e konga ʻoku koví; ʻe lava ke ke liʻaki kotoa ʻa e foʻi fuaʻiʻakaú, ʻo kau ai ʻa e konga ʻoku koví; pe ʻe lava ke ke toʻo pē ʻa e konga ʻoku koví pea kai ʻa e konga ʻoku saí. Ko e hā ʻa e fili te ke faí?
2 ʻOku hangē ʻa e fakafiefiá ko e foʻi fuaʻiʻakau ko iá ʻi ha founga. ʻI he taimi ʻe niʻihi, ʻokú ke fiemaʻu ke ke kau ki ha fakafiefia, ka ʻokú ke fakatokangaʻi ko e konga lahi ʻo e fakafiefia ia ʻoku ala maʻu he ʻaho ní ʻoku kovi fakaeʻulungāanga, pea naʻa mo ʻene fulikivanu. Ko ia, ko e hā te ke faí? ʻE tali lelei nai ʻe he niʻihi ʻa e meʻa ʻoku koví pea mo ha faʻahinga fakafiefia pē ʻoku tuʻuaki mai ʻe he māmani ko ʻení. ʻE fakamamaʻo nai ʻa e niʻihi ia mei he fakafiefia kotoa pē ke fakapapauʻi ʻe ʻikai ke fakaeʻa atu ai kinautolu ki ha meʻa fakatupu maumau. Ko e niʻihi leva ia te nau fakaʻehiʻehi tokanga nai mei he fakafiefia ʻoku fakatupu maumaú kae maʻu pē ʻi he taimi ki he taimi ʻa e fakafiefia ko ia ʻoku ʻi ai hono leleí. Ko e hā ʻa e fili ʻoku totonu ke ke faí koeʻuhi ke kei tauhi koe ʻi he ʻofa ʻa e ʻOtuá?
3. Ko e hā te tau lāulea ki ai he taimi ní?
3 Ko e tokolahi taha ʻo kitautolú te tau fai ʻa e fili hono tolú. ʻOku tau ʻiloʻi ʻa e fiemaʻu ʻo ha fakafiefiá ka ʻoku tau loto ke fakangatangata ʻetau fakafiefiá ki he meʻa ʻoku maʻa fakaeʻulungāangá. Ko ia ai, ʻoku fiemaʻu ke tau fakakaukau ki he founga ʻe lava ke tau fakapapauʻi ai ʻa e meʻa ʻoku leleí mo e meʻa ʻoku ʻikai ke leleí. Neongo ia, tau ʻuluaki lāulea angé ki he ola ʻe lava ke hoko ki he lotu ʻoku tau fai kia Sihová ʻi he fakafiefia ʻoku tau filí.
‘FAI ʻA E MEʻA KOTOA PE KE ONGOONGOLELEI AI ʻA E ʻOTUÁ’
4. ʻOku totonu ke fēfē hono tākiekina ʻe heʻetau fakatapuí ʻetau fili fekauʻaki mo e fakafiefiá?
4 ʻI ha taimi ʻi he kuohilí, naʻe pehē ai ʻe ha Fakamoʻoni taʻumotuʻa naʻe papitaiso ʻi he 1946: “Kuó u fakapapauʻi ke u ʻi he malanga papitaiso kotoa pē pea fanongo tokanga, ʻo hangē pē ia ko hano papitaiso ʻoʻokú.” Ko e hā hono ʻuhingá? Naʻá ne fakamatala, “Ko hono ʻai ke u manatuʻi lelei ʻa ʻeku fakatapuí kuo hoko ko ha sitepu mahuʻinga ia ʻi heʻeku kei faitōnungá.” ʻOku ʻikai ha veiveiua te ke loto-tatau ki he vakai ko iá. Ko hono fakamanatu kiate koe naʻá ke palōmesi kia Sihova te ke ngāueʻaki hoʻo moʻuí kotoa ke tauhi kiate iá ʻoku ueʻi ai koe ke ke kātaki. (Koheleti 5:4; Hepelu 10:7) Ko hono moʻoní, ko e fakalaulauloto ki hoʻo fakatapuí te ne tākiekina hoʻo vakaí ʻo ʻikai ki he ngāue fakafaifekau faka-Kalisitiané pē kae toe pehē foki ki he ngaahi tafaʻaki kehe kotoa ʻo e moʻuí—ʻo kau ai ʻa e fakafiefiá. Naʻe fakamamafaʻi ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa e moʻoni ko iá ʻi heʻene tohi ki he kau Kalisitiane ʻi hono taimí: “Pe ko hoʻomou kai, pe ko hoʻomou inu, pe ko hoʻomou fai ha meʻa, mou fai kotoa pe ke ongoongolelei ai ʻa e ʻOtua.”—1 Kolinito 10:31.
5. ʻOku anga-fēfē hono tokoniʻi kitautolu ʻe he Livitiko 22:18-20 ke tau sio ki he fakatokanga ʻoku fakahuʻunga mai ʻi he Loma 12:1?
5 Ko e meʻa kotoa pē ʻokú ke fai ʻi he moʻuí ʻoku felāveʻi mo hoʻo lotu kia Sihová. ʻI heʻene tohi ki he kau Lomá, naʻe ngāueʻaki ai ʻe Paula ha lea mālohi ke ʻai ʻa e moʻoni ko ʻení ke maongo ki he kaungātuí. Naʻá ne enginaki kiate kinautolu: “Mou ʻoatu homou ngaahi sinó ko e feilaulau moʻui, māʻoniʻoni, pea fakahōifua ki he ʻOtuá, ko ha ngāue toputapu ʻo faiʻaki ʻa homou mafai fakaefakaʻuhingá.” (Loma 12:1, NW) ʻOku kau ki ho sinó ʻa ho ʻatamaí, ho lotó pea mo ho mālohi fakaesinó. Kātoa ʻa e ngaahi meʻá ni, ʻokú ke ngāueʻaki ʻi he tauhi ki he ʻOtuá. (Maake 12:30) ʻOku lave ʻa Paula ki he ngāue loto-ʻaufuatō peheé ko ha feilaulau. ʻOku fakahuʻunga mai ʻi he foʻi lea ko iá ha fakatokanga. ʻI he malumalu ʻo e Lao ʻa Mōsesé, ko ha feilaulau naʻe mele naʻe ʻikai tali ia ʻe he ʻOtuá. (Livitiko 22:18-20) ʻI he tuʻunga meimei tatau, kapau ʻoku mele ʻi ha faʻahinga founga ʻa e feilaulau fakalaumālie ʻa ha Kalisitiane, ʻe ʻikai tali ia ʻe he ʻOtuá. Ka ʻe lava fēfē ke hoko ha meʻa pehē?
6, 7. ʻE lava fēfē ke fakameleʻi ʻe ha Kalisitiane hono sinó, pea ko e hā hono nunuʻá?
6 Naʻe naʻinaʻi ʻa Paula ki he kau Kalisitiane ʻi Lomá: “ʻOua . . . te mou ʻatu homou ngaahi kupu maʻa angahala.” Naʻe toe tala ʻe Paula kiate kinautolu ke “ʻai ke mate ʻa e feinga kovi ʻa e sino.” (Loma 6:12-14; 8:13) ʻI he kamata mai ʻo ʻene tohí, naʻá ne ʻomai ai ʻa e ngaahi fakatātā ʻe niʻihi ʻo e ngaahi “feinga kovi ʻa e sino.” ʻI he fekauʻaki mo e faʻahinga angahalaʻia ʻo e tangatá, ʻoku tau lau ai: “Ko e koto kapekape ʻa honau ngutu.” “ʻOku nau veʻevave ke lilingi toto.” “ʻOku ʻikai ha ki honau mata ʻa e ngeia ʻo e ʻOtua.” (Loma 3:13-18) ʻE fakameleʻi ʻe ha Kalisitiane hono sinó kapau ʻokú ne ngāueʻaki hono “ngaahi kupu” ki ha ngaahi tōʻonga angahala pehē. Ko e fakatātaá, kapau ʻoku mamata loto-lelei pē ha Kalisitiane ʻi he ʻahó ni ʻi he ngaahi meʻa fulikivanu pehē hangē ko e meʻa fakalieliá pe mamata ʻi he fakamālohi anga-fītaʻá, ʻokú ne “ʻatu [hono matá] maʻa angahala” pea ʻoku ʻuliʻi ai hono sinó kotoa. Ko ha lotu pē ʻokú ne fai ʻoku hoko ia ko ha feilaulau ʻoku ʻikai ke kei māʻoniʻoni pea ʻoku taʻefakahōifua ki he ʻOtuá. (Teutalonome 15:21; 1 Pita 1:14-16; 2 Pita 3:11) Ko ha ngaahi nunuʻa kāfakafa ē te ne tofanga ai ʻi heʻene tuli ki he fakafiefia ʻoku ʻikai leleí!
7 ʻOku hā mahino, ko e fili ʻa ha Kalisitiane ki he fakafiefiá ʻoku ʻi ai hono ngaahi ikuʻanga mamafa. Ko ia ai, ʻoku tau loto moʻoni ke fili ʻa e fakafiefia ko ia te ne teuʻi, ʻikai ko hono fakameleʻi, ʻetau feilaulau ki he ʻOtuá. Tau lāulea angé he taimí ni ki he founga ʻe lava ke tau fakapapauʻi ai ʻa e meʻa ʻoku leleí mo e meʻa ʻoku ʻikai leleí.
“FEHIA KI HE MEA OKU KOVI”
8, 9. (a) Ko e hā ʻa e tafaʻaki ʻe ua ʻoku lava ke vahevahe fakalūkufua ki ai ʻa e fakafiefiá? (e) Ko e hā ʻa e faʻahinga fakafiefia ʻoku tau talitekeʻí, pea ko e hā hono ʻuhingá?
8 ʻI he tuʻunga fakalūkufuá, ʻoku lava ke vahevahe ʻa e fakafiefiá ki he tafaʻaki ʻe ua. Ko e taha ʻoku kau ki ai ʻa e fakafiefia kuo pau ke fakaʻehiʻehi mei ai ʻa e kau Kalisitiané; pea ko e taha leva ʻoku kau ki ai ʻa e fakafiefia ʻe tali pe ʻikai nai ke tali ʻe he kau Kalisitiané. Tau kamataʻaki ʻetau lāulea ki he ʻuluaki tafaʻakí—ʻa e fakafiefia ʻoku fakaʻehiʻehi mei ai ʻa e kau Kalisitiané.
9 Hangē ko ia naʻe hā ʻi he Vahe 1, ko e faʻahinga ʻe niʻihi ʻo e fakafiefiá ʻoku hā mei ai ʻa e ngaahi tōʻonga ia ʻoku fakahalaiaʻi mahino ʻi he Tohi Tapú. Ko e fakatātaá, fakakaukau atu angé ki he ngaahi Uepisaiti pea pehē ki he ngaahi faiva, ngaahi polokalama TV mo e ngaahi fasi ʻoku kau ki ai ʻa e ngaahi tōʻonga anga-fītaʻa pe fakatēmeniō pe ʻoku fakalielia pe pouaki ai ʻa e ngaahi tōʻonga fakaeʻulungāanga taʻetaau mo palakū. Koeʻuhi ʻoku fakaʻataleleiʻi mai ʻe he ngaahi faʻahinga fakafiefia ololalo peheé ʻa e ngaahi tōʻonga ʻoku maumauʻi ai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni pe ngaahi lao Fakatohitapú, ʻoku totonu ke fakamamaʻo mei ai ʻa e kau Kalisitiane moʻoní. (Ngāue 15:28, 29; 1 Kolinito 6:9, 10; Fakahā 21:8) ʻI hono talitekeʻi ʻa e fakafiefia ʻikai lelei peheé, ʻokú ke fakamoʻoniʻi ai kia Sihova ʻokú ke “fehia [moʻoni] ki he mea oku kovi” mo “afe [maʻu pē] mei he kovi.” ʻI he founga ko iá, ʻokú ke maʻu ai ʻa e “tui taemalualoi.”—Loma 12:9, PM; Sāme 34:14; 1 Timote 1:5, PM.
10. Ko e hā ʻa e faʻahinga fakaʻuhinga fekauʻaki mo e fakafiefiá ʻoku fakatuʻutāmakí, pea ko e hā hono ʻuhingá?
10 Ka ʻoku fakakaukau nai ʻa e niʻihi, ʻoku ʻikai hano maumau ʻa e mamata ia ʻi he fakafiefia ʻoku hā mataʻāʻā mai ai ʻa e ʻulungāanga taʻetāú. ʻOku nau fakaʻuhinga, ‘ʻOku ou mamata nai ai ʻi he ngaahi faivá pe ʻi he TV, ka heʻikai ʻaupito te u fai ʻe au ʻa e ngaahi meʻa peheé.’ ʻOku kākā pea fakatuʻutāmaki ʻa e fakaʻuhinga peheé. (Selemaia 17:9) Kapau ʻoku tau mālieʻia ʻi he mamata he meʻa ʻoku fakahalaiaʻi ʻe Sihová, ʻoku tau “fehia [moʻoni] ki he mea oku kovi”? Ko ʻetau toutou fakaeʻa atu kitautolu ki he ʻulungāanga fulikivanú ʻe vaivai ai hotau ngaahi ongoʻangá. (Sāme 119:70; 1 Timote 4:1, 2) ʻE lava ʻe ha tōʻonga pehē ʻo uesia ʻa e meʻa ʻoku tau faí pe ko e anga ʻetau vakai ki he ʻulungāanga angahalaʻia ʻa e niʻihi kehé.
11. Kuo fakamoʻoniʻi fēfē ʻa e Kaletia 6:7 ʻi he fekauʻaki mo e fakafiefiá?
11 Kuo ʻosi hoko moʻoni ʻa e meʻá ni. Kuo fakahoko ʻe he kau Kalisitiane ʻe niʻihi ʻa e ngaahi tōʻonga taʻetaau koeʻuhi naʻe tākiekina kinautolu ʻe he fakafiefia naʻa nau angaʻaki ʻa e mamata aí. Naʻa nau ako ʻi hono toki hokosia ʻa e koví ko e “meʻa ʻoku to ʻe ha tangata, ko ia ia te ne utu foki.” (Kaletia 6:7) Ka ʻoku malava ke fai ha fakaʻehiʻehi mei ha ikuʻanga fakamamahi pehē. Kapau ʻokú ke tokanga ke tō ʻi ho ʻatamaí ʻa e meʻa ʻoku maʻá, te ke utu fiefia ʻi hoʻo moʻuí ʻa e meʻa ʻoku leleí.—Sio ki he puha “Ko e Hā ʻa e Fakafiefia ʻOku Totonu Ke U Filí?” ʻi he peesi 67.
NGAAHI FILI FAKAFOʻITUITUI MAKATUʻUNGA ʻI HE NGAAHI TEFITOʻI MOʻONI ʻI HE TOHI TAPÚ
12. ʻOku anga-fēfē ʻa e felāveʻi ʻa e Kaletia 6:5 ki he fakafiefiá, pea ko e hā ʻa e tataki ʻoku tau maʻu ki hono fai ʻa e ngaahi fili fakafoʻituituí?
12 Tau lāulea ange he taimí ni ki he tafaʻaki hono uá—ko e fakafiefia ʻoku hā mei ai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ke fakahalaiaʻi fakahangatonu pea ʻoku ʻikai ke fakangofua mahino mai ia ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá. ʻI hono fai ha fili mei he fakafiefia peheé, ʻoku fiemaʻu ki he Kalisitiane taki taha ke ne fai ha fili fakafoʻituitui ki he meʻa ʻokú ne ʻiloʻi ʻoku leleí. (Kaletia 6:5) Kae kehe, ʻi he fehangahangai mo e fili ko ʻení, ʻoku ʻikai ke taʻeʻiai hatau tataki. ʻOku ʻi he Tohi Tapú ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni, pe ngaahi moʻoni tefito, ʻoku lava ke ne fakamafeia kitautolu ke tau ʻiloʻi ʻa e anga ʻo e fakakaukau ʻa Sihová. ʻI he tokanga ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni peheé, te tau malava ai ke ʻiloʻi e “finangalo ʻo e ʻOtuá” ʻi he meʻa kotoa pē, ʻo kau ai ʻa ʻetau fili ki he fakafiefiá.—Efeso 5:17, Ko e Taulua.
13. Ko e hā te ne ueʻi kitautolu ke tau fakamamaʻo mei he fakafiefia ʻe lava ke taʻefakahōifua kia Sihová?
13 Ko e meʻa mahino ia, kuo ʻikai ke fakatupulekina ʻe he kau Kalisitiane kotoa pē ʻenau ʻilo, pe ʻiloʻilo fakaeʻulungāangá ʻo aʻu ki ha tuʻunga tatau. (Filipai 1:9) ʻIkai ko ia pē, ʻoku ʻiloʻi ʻe he kau Kalisitiané ʻoku kehekehe pē ʻa e saiʻiá ʻi he tafaʻaki ʻo e fakafiefiá. Ko ia ai, ʻoku ʻikai ke ʻamanekina ia ʻe fai ʻe he kau Kalisitiané kotoa ʻa e ngaahi fili tatau tofu pē. Neongo ia, ko e lahi ange ʻetau fakaʻatā ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni fakaʻotuá ke ne tataki hotau ʻatamaí mo hotau lotó, ko e lahi ange ia ʻetau vēkeveke ke fakamamaʻo mei ha faʻahinga fakafiefia pē ʻe lava ke taʻefakahōifua kia Sihova.—Sāme 119:11, 129; 1 Pita 2:16.
14. (a) Ko e hā ʻa e meʻa ʻoku totonu ke tau fakakaukau ki ai ʻi he fai ʻo e fili ki he fakafiefiá? (e) ʻE lava fēfē ke tau tauhi ʻa e ngaahi meʻa ʻo e Puleʻangá ke fika ʻuluaki ʻi he moʻuí?
14 ʻI hono fai ʻa e fili ʻo e fakafiefiá, ʻoku toe ʻi ai ha meʻa mahuʻinga ʻe taha ke fakakaukau ki ai: ko ho taimí. Neongo ko e fakafiefia ʻokú ke filí ʻoku hā mei ai ʻa e meʻa ʻokú ke talí, ko e lahi ʻo e taimi ʻokú ke fakamoleki ki aí ʻokú ne fakahaaʻi mai ʻa e meʻa ʻokú ke lau ʻoku mahuʻingá. Ko hono moʻoní, ko e ngaahi meʻa fakalaumālié ʻa e meʻa mahuʻinga taha ki he kau Kalisitiané. (Mātiu 6:33) Ko e hā leva ʻe lava ke ke fai ke fakapapauʻi ʻoku kei fika ʻuluaki ʻi hoʻo moʻuí ʻa e ngaahi meʻa ʻo e Puleʻangá? Naʻe fakahaaʻi ʻe he ʻapositolo ko Paulá: “Mou hanganaki tokanga lahi ki he anga hoʻomou ʻaʻevá ke ʻoua te mou taʻefakapotopoto ai ka ke mou hoko ko e faʻahinga ʻoku fakapotopoto, ʻo fakatau mai ʻa e taimi faingamālié maʻa moutolu.” (Efeso 5:15, 16, NW) Ko e moʻoni, ko hono fokotuʻu ha ngaahi fakangatangata mahino ki he lahi ʻo e taimi ʻokú ke vaheʻi ki he fakafiefiá ʻe tokoni ia kiate koe ke maʻu ha taimi ʻoku fiemaʻu ke ʻatā ki he “ngaahi meʻa mahuʻinga lahi angé”—ʻa e ngaahi meʻa ʻoku tokoni ki hoʻo moʻui lelei fakalaumālié.—Filipai 1:10, NW.
15. Ko e hā ʻoku fakapotopoto ai ke toe tokanga ange ʻi he fili ki he fakafiefiá?
15 ʻOku toe fakapotopoto ke tau tokanga ange ʻi he fili ki he fakafiefiá. ʻOku ʻuhinga ia ki he hā? Toe fakakaukau angé ki he fakatātā fekauʻaki mo e foʻi fuaʻiʻakaú. Ke hao mei ha matavalea ʻo kai ʻa e konga ʻoku palá, ʻokú ke toʻo ʻo ʻikai ko e konga tofu pē ko ia ʻoku koví kae toe kau ai mo e tafatafaʻaki takatakai ki aí. ʻI he tuʻunga meimei tatau, ʻoku fakapotopoto ke ngāueʻaki ʻa e tuʻunga ko ʻení ʻi he fili ki he fakafiefiá. Ko ha Kalisitiane fakapotopoto ʻokú ne fakamamaʻo ʻo ʻikai mei ha fakafiefia pē ʻoku mahino ʻene maumauʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he Tohi Tapú kae toe pehē foki ki he faʻahinga fakafiefia ʻoku tuʻu fehuʻia pe ʻoku hā ngali ʻoku ʻi ai ha ngaahi konga ai ʻoku fakatupu maumau fakalaumālie. (Palovepi 4:25-27) Ko e muimui ofi ki he Folofola ʻa e ʻOtuá te ne tokoniʻi koe ke ke fakamamaʻo mei he ngaahi fakafiefia peheé.
“ʻILONGA ʻA E NGAAHI MEʻA ʻOKU MAʻA”
16. (a) ʻE anga-fēfē nai ʻetau fakahaaʻi ʻoku tau maʻu ʻa e vakai ʻa Sihová ʻi he ngaahi meʻa fakaeʻulungāangá? (e) ʻE lava fēfē ke hoko ʻa hono ngāueʻaki ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he Tohi Tapú ko hoʻo founga moʻui?
16 ʻI he fili ki he fakafiefiá, ʻoku ʻuluaki fakakaukau ʻa e kau Kalisitiane moʻoní ki he vakai ʻa Sihová. ʻOku fakahaaʻi mai ʻe he Tohi Tapú ʻa e ngaahi ongoʻi mo e ngaahi tuʻunga ʻa Sihová. Hangē ko ʻení, ʻoku fakahokohoko mai ʻe Tuʻi Solomone ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ʻoku fehiʻa ai ʻa Sihová, hangē ko e “ʻelelo loi, mo e nima ʻoku lingi toto taʻehalaia; ko e loto ʻoku faʻu fakakaukau kovi, ko e vaʻe ʻoku lele fakavave ki he faikovi.” (Palovepi 6:16-19) ʻOku totonu ke fēfē ʻa e kaunga ʻa e vakai ʻa Sihová ki hoʻo vakaí? ʻOku enginaki mai ʻa e tokotaha-tohi-sāmé: “Fehiʻa ki he kovi, ʻakimoutolu ʻoku ʻofa kia Sihova.” (Sāme 97:10) ʻOku fiemaʻu ke fakahaaʻi ʻe hoʻo ngaahi fili ki he fakafiefiá ʻokú ke fehiʻa moʻoni ʻi he meʻa ʻoku fehiʻa ai ʻa Sihová. (Kaletia 5:19-21) Manatuʻi foki, ko e meʻa ʻokú ke fai ʻi he liló, kae ʻikai ko e meʻa ʻokú ke fai ʻi he tokolahí, ʻokú ne fakahaaʻi moʻoni mai ʻa e faʻahinga tokotaha ko koé. (Sāme 11:4; 16:8) Ko ia ai, kapau ʻokú ke holi fakamātoato ke tapua atu ʻi he ngaahi tafaʻaki kotoa pē ʻo hoʻo moʻuí ʻa e ngaahi ongoʻi ʻa Sihova ʻi he ngaahi meʻa fakaeʻulungāangá, te ke fai maʻu pē ʻa e ngaahi fili ʻoku fehoanaki mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he Tohi Tapú. Ko e fai peheé ʻe hoko ia ko hoʻo founga moʻui.—2 Kolinito 3:18.
17. Ki muʻa ke fili ki ha fakafiefia, ko e hā ʻa e ongo fehuʻi ʻoku totonu ke tau ʻeké?
17 Ko e hā mo e toe meʻa ʻe lava ke ke fai ke fakapapauʻi te ke ngāue ʻo fehoanaki mo e anga ʻo e fakakaukau ʻa Sihová ʻi he fili ki he fakafiefiá? Fakakaukau angé ki he fehuʻí ni, ‘ʻE anga-fēfē hono uesia au ʻe he meʻá ni pea mo hoku vā mo e ʻOtuá?’ Ko e fakatātaá, ki muʻa ke fili pe te ke mamata ʻi ha foʻi faiva, ʻeke hifo kiate koe, ‘ʻE anga-fēfē hono uesia hoku konisēnisí ʻe he foʻi faiva ko ʻení?’ Tau lāulea angé ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku kaunga ki he tuʻunga-lea ko iá.
18, 19. (a) ʻE lava fēfē ke tokoniʻi kitautolu ʻe he tefitoʻi moʻoni ʻoku hā ʻi he Filipai 4:8 ke tau fakapapauʻi pe ʻoku lelei ʻa ʻetau fakafiefiá? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni kehe ʻe lava ke ne tokoniʻi koe ke ke fili ʻa e fakafiefia ʻoku leleí? (Sio ki he fakamatala ʻi laló.)
18 Ko ha tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ʻoku hā ʻi he Filipai 4:8, ʻa ia ʻoku pehē: “ʻIlonga ʻa e ngaahi meʻa ʻoku moʻoni. ʻilonga ʻa e ngaahi meʻa ʻoku tāu, ʻilonga ʻa e ngaahi meʻa ʻoku totonu, ʻilonga ʻa e ngaahi meʻa ʻoku maʻa, ʻilonga ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fakaʻofoʻofa, ʻilonga ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ongoongolelei, ʻio, ka ai ha ʻulungaanga lelei, pea ka ai ha meʻa ʻoku fakamaloʻia, ko e ngaahi meʻa ia ke mou tokanga ki ai.” Ko e moʻoni, naʻe lāulea ʻa Paula, ʻo ʻikai ki he fakafiefiá, ka ki he ngaahi fakalaulauloto ʻa e lotó, ʻa ia ʻoku totonu ke fakatefito ʻi he ngaahi meʻa ʻoku fakahōifua ki he ʻOtuá. (Sāme 19:14) Neongo ia, ʻoku malava ke ngāueʻaki ʻa e ngaahi lea ʻa Paulá ko ha tefitoʻi moʻoni ki he fakafiefiá. Anga-fēfē?
19 ʻEke hifo kiate koe, ‘ʻOku hanga ʻe he ngaahi faiva, ngaahi keimi vitiō, ngaahi fasi, pe ngaahi founga kehe ʻo e fakafiefia ʻoku ou filí ʻo fakafonu hoku ʻatamaí ʻaki ʻa e “ngaahi meʻa ʻoku maʻa”?’ Ko e fakatātaá, ʻi he hili haʻo mamata ʻi ha foʻi faiva, ko e hā ʻa e ngaahi ʻata ʻi ho ʻatamaí ʻokú ke fakakaukau ki aí? Kapau ʻoku sai, maʻa mo fakaivifoʻou, ʻokú ke ʻiloʻi leva naʻe lelei ʻa e fakafiefia naʻá ke filí. Kae kehe, kapau ʻoku ʻai koe ʻe he faiva naʻá ke mamata aí ke ke fakakaukau fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ʻoku taʻemaʻá, tā ko e fakafiefia naʻá ke filí naʻe ʻikai ke sai, naʻa mo ʻene fakatupu maumau. (Mātiu 12:33; Maake 7:20-23) Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi ko e fakakaukau fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ʻoku taʻemaʻa fakaeʻulungāangá ʻokú ne fakahohaʻasi hoʻo nonga ʻi lotó, ʻokú ne ʻai ke patu ho konisēnisi kuo akoʻi mei he Tohi Tapú, pea ʻoku malava ke ne maumauʻi ho vahaʻangatae mo e ʻOtuá. (Efeso 5:4 [Ef 5:5, PM]; 1 Timote 1:5, 19) Koeʻuhi ko e fakatupu maumau ʻa e fakafiefia peheé kiate koe fakafoʻituituí, fakapapauʻi ke fakaʻehiʻehi mei ai.a (Loma 12:2) ʻAi ke hangē ko e tokotaha-tohi-sāmé ʻa ia naʻá ne lotu kia Sihova: “Leʻei hoku mata ke ʻoua te na sio ki he muna.”—Sāme 119:37.
KUMI KI HE LELEI ʻA E NIʻIHI KEHÉ
20, 21. ʻOku anga-fēfē ʻa e felāveʻi ʻa e 1 Kolinito 10:23, 24 ki he fili ʻo e fakafiefia ʻoku leleí?
20 Naʻe lave ʻa Paula ki ha tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ʻi he Tohi Tapú ʻoku fiemaʻu ke fakakaukau ki ai ʻi hono fai ha ngaahi fili ʻi he ngaahi meʻa fakafoʻituituí. Naʻá ne pehē: “Ko e meʻa kotoa pe ʻoku ngofua, ka ʻoku ʻikai ke fai ʻe he meʻa kotoa pe ha langa hake. Ke ʻoua naʻa kumi ʻe ha taha ʻene lelei aʻana, ka ko e lelei ʻa e taha.” (1 Kolinito 10:23, 24) ʻOku anga-fēfē ʻa e felāveʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko iá pea mo e fili ki ha fakafiefia ʻoku leleí? ʻOku fiemaʻu ke ke ʻeke hifo kiate koe, ‘ʻE anga-fēfē hono uesia ʻo e niʻihi kehé ʻe he fakafiefia ʻoku ou filí?’
21 ʻOku fakaʻatā nai koe ʻe ho konisēnisí ke ke kau ʻi ha faʻahinga fakafiefia ʻokú ke vakai ki ai ʻoku “ngofua,” pe ala tali. Kae kehe, kapau ʻokú ke fakatokangaʻi ʻoku taukovi ia ki he kau tui kehe ko ia ʻoku nau maʻu ha konisēnisi fakataputapui angé, te ke fili nai ke ʻoua te ke kau ki ai. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi ʻoku ʻikai te ke loto ke ke ‘fai angahala ki ho ngaahi tokoua lotú’—pe naʻa mo e ‘fai angahala kia Kalaisi,’ hangē ko ia naʻe leaʻaki ʻe Paulá—ʻaki hono ʻai ke faingataʻa ange ki ho ngaahi kaungātuí ke nau tauhi maʻu ʻa e faitōnunga ki he ʻOtuá. ʻOkú ke tali fakamātoato ʻa e enginakí ni: “Ke taʻemelengatāmaki hoʻomou toʻonga.” (1 Kolinito 8:12; 10:32) ʻOku tokanga ʻa e kau Kalisitiane moʻoni ʻi he ʻaho ní ki he akonaki fakaʻatuʻi mo fakatupu ʻilo ʻa Paulá ʻaki ʻenau fakaʻehiʻehi mei he fakafiefia ʻoku “ngofua” nai ka ʻoku ʻikai “langa hake.”—Loma 14:1; 15:1.
22. Ko e hā ʻoku fakaʻatā ai ʻe he kau Kalisitiané ha faingamālie ki he ngaahi vakai kehekehe ʻi he ngaahi meʻa fakafoʻituituí?
22 Neongo ia, ʻoku ʻi ai ha toe tafaʻaki ʻe taha fekauʻaki mo e kumi ki he lelei ʻa e niʻihi kehé. Ko ha Kalisitiane ʻokú ne maʻu ha konisēnisi ʻoku fakataputapui angé ʻoku ʻikai totonu ke ne vilitaki ke muimui ʻa e faʻahinga kotoa ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané ki heʻene vakai fakangatangata ki he fakafiefia ʻoku totonú. Kapau te ne fai pehē, te ne hangē ai ha tokotaha fakaʻuli ʻi ha hala lahi ʻokú ne vilitaki ki he kau fakaʻuli kehe kotoa ʻoku nau ngāueʻaki ʻa e hala tataú ke nau fai pē ki he vave ʻo e lele ʻokú ne saiʻia aí. Heʻikai ko ha fakaʻatuʻi ia ha fakakouna pehē. ʻI he ʻofa faka-Kalisitiané, ko ha taha ʻokú ne maʻu ha konisēnisi fakangatangata ange ʻoku fiemaʻu ke ne tokaʻi ʻa e kaungātui ko ia ʻoku kehe ʻenau vakai ʻanautolu ki he fakafiefiá mei haʻaná vakai ka ʻoku kei ʻi loto pē ʻi he ngaahi ngataʻanga ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni faka-Kalisitiané. ʻI he founga ko iá, ʻokú ne tuku atu ai “ke ʻilo ʻe he kakai kotoa pē [ʻene] anga-fakaʻatuʻí.”—Filipai 4:5, NW; Koheleti 7:16.
23. ʻE lava fēfē ke ke fakapapauʻi ʻokú ke fili ʻa e fakafiefia ʻoku leleí?
23 ʻI hono fakanounoú, ʻe lava fēfē ke ke fakapapauʻi ʻokú ke fili ʻa e fakafiefia ʻoku leleí? Talitekeʻi ha faʻahinga fakafiefia pē ʻoku fakahaaʻi mataʻāʻā mai ai ʻa e ngaahi meʻa ololalo mo taʻetaau ʻoku fakahalaiaʻi mahino ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá. Muimui ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu ʻa ia ʻe lava ke ngāueʻaki ki he ngaahi faʻahinga fakafiefia ʻoku ʻikai ke lave pau ki ai ʻi he Tohi Tapú. Fakamamaʻo mei he fakafiefia ʻoku lavea ai ho konisēnisí, pea loto-lelei ke tukuange atu ha faʻahinga fakafiefia ʻe lavea nai ai ʻa e ngaahi ongoʻi ʻa e niʻihi kehé, tautefito ki he kaungātuí. ʻOfa ke hanga ʻe hoʻo fili fakapapau ke fai peheé ʻo ʻoatu ʻa e lāngilangí ki he ʻOtuá pea tauhi ai koe mo ho fāmilí ʻi heʻene ʻofá.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni lahi ange ʻoku kaunga ki he fakafiefiá ʻoku maʻu ia ʻi he Palovepi 3:31; 13:20; Efeso 5:1-3 (Ef 5:3, 4, PM); mo e Kolose 3:5, 8, 20.
[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 67]
KO E HĀ ʻA E FAKAFIEFIA ʻOKU TOTONU KE U FILÍ?
Tefitoʻi moʻoni: “Fehia ki he mea oku kovi; biki mau ki he mea oku lelei.”—Loma 12:9, PM.
ʻE fakahōifua ki he ʻOtuá kapau . . .
▪ ko e ngaahi lea ʻo e hiva ʻoku ou fanongo aí ʻokú ne ʻai ke faingataʻa kiate au ke u kei tauhi hoku ʻatamaí ʻi he ngaahi meʻa ʻoku maʻá?—1 Kolinito 6:9, 10.
▪ ʻoku ou faʻifaʻitaki ki he lea mo e ngaahi tōʻonga taʻetaau ʻa e kakai ʻi he ngaahi faiva ʻoku ou fili ke u mamata aí?—Luke 6:40.
▪ ʻoku ou fili ke u vaʻinga ʻi he ngaahi keimi vitiō ʻoku fiemaʻu ai ke u fai ʻa e konga ʻa ha tokotaha fakamālohi pe ʻulungāanga taʻetaau?—Sāme 11:5, 7.
▪ ko e ngaahi tuʻunga ʻoku ou malangaʻi ki he niʻihi kehé ʻoku ʻikai ko e ngaahi tuʻunga ia ʻoku ou ngāueʻaki ke tataki ʻaki au ʻi heʻeku fili ki he fakafiefiá?—Loma 2:21.
[Puha ʻi he peesi 70]
Ki muʻa ke fili ki ha faʻahinga fakafiefia, ʻoku ʻeke hifo ʻe he kau Kalisitiané kiate kinautolu
▪ ʻE anga-fēfē ʻene uesia hoku vahaʻangatae mo e ʻOtuá?
▪ ʻE anga-fēfē ʻene uesia fakafoʻituitui aú?
▪ ʻE anga-fēfē ʻene uesia ʻa e niʻihi kehé?
[Fakatātā ʻi he peesi 68]
Ko hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni fakaʻotuá ʻi he fili ki he fakafiefiá ʻoku maluʻi ai kitautolu mei he maumau fakalaumālié