Tohi Tohi Tapu Fika 57—Filimone
Tokotaha-Tohí: Paula
Feituʻu Naʻe Tohi Aí: Loma
Kakato Hono Tohí: 60–61 T.S. nai
KO E tohi mātuʻaki fakapotopoto mo anga-ʻofa ko eni ʻa Paulá ʻoku mahuʻinga lahi ia ki he kau Kalisitiane he ʻaho ní. ʻIkai ngata pē ko e ʻipiseli nounou taha eni kuo fakatolonga mai mei he ngāue ʻa e “aposetolo ʻo e Senitaile” ka ʻi he Tohi Tapú fakakātoa ko e Ua mo e Tolu Sioné pē ʻoku siʻi ange ai ʻa e fakamatalá ʻi he tohi Filimoné. Pehē foki, ko e tohi “fakafoʻituitui” pē eni ʻe taha ʻa Paulá, ʻi he ʻikai ke fai fakaʻofisiale ki ha fakatahaʻanga pe ki ha ʻovasia fua fatongia ka naʻe fai ia ki ha tokotaha fakafoʻituitui pea naʻe fekauʻaki ʻataʻatā pē ia mo e palopalema makehe naʻe loto ʻa Paula ke lāulea ki ai mo e tokoua Kalisitiane ko ení, ʻa Filimone ʻoku ngalingali ko e tokotaha tuʻumālie, ʻa ia naʻe nofo ʻi he kolo Filisia ko Kolosé, ʻi he senitā tonu ʻo ʻĒsia Mainá.—Loma 11:13.
2 Ko e taumuʻa ʻo e tohí ʻoku fakahaaʻi mahino ia: Lolotonga hono ʻuluaki tuku pilīsone ia ʻi Lomá (59-61 T.S.), naʻe maʻu ai ʻe Paula ʻa e tauʻatāina lahi ke ne malangaʻi ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Naʻe ʻi he lotolotonga ʻo e faʻahinga naʻe fanongo ki heʻene malangá ʻa ʻOnesema, ko ha pōpula hola mei he fale ʻo Filimoné, ʻa ia ko ha kaumeʻa ʻo Paula. Ko hono olá, naʻe hoko ai ʻa ʻOnesema ko ha Kalisitiane, pea naʻe fili ai ʻe Paula, ʻi he loto ki ai ʻa ʻOnesemá, ke fakafoki ia kia Filimone. Ko e taimi foki ko ení, naʻe fai ai ʻe Paula ʻa e ongo tohi ki he fakatahaʻanga ʻi ʻEfesō mo Kolosé. ʻI he ongo tohí ni fakatouʻosi, naʻá ne fai ai ʻa e akonaki lelei ki he kau tamaioʻeiki Kalisitiané mo e faʻahinga naʻe ʻanautolu ʻa e kau tamaioʻeikí ki he founga ke nau tōʻongaʻaki totonu ʻi he vahaʻangatae ko ení. (Ef. 6:5-9; Kol. 3:22–4:1) Kae kehe, mahulu atu ʻi he meʻá ni, naʻe faʻu ʻe Paula ha tohi kia Filimone ʻa ia naʻá ne kōlenga fakaeia ai maʻa ʻOnesema. Ko ha tohi ia naʻá ne fai ʻe ia pē—ko ha meʻa ʻoku ʻikai anga-maheni ʻaki ke fai ʻe Paula. (Filim. 19) Ko e kaunga fakafoʻituitui ko eni ki aí naʻe fakalahi ai ʻa e mafatukituki ʻo ʻene kolé.
3 Ko e tohí ʻoku ngalingali pē naʻe fai ia ʻi he 60-61 T.S. nai, ʻi he hā ngali naʻe malanga ʻa Paula ʻi Loma ʻo lōloa feʻunga ke fakaului ai ha niʻihi. Pehē foki, koeʻuhi ʻokú ne fakahāhā ai ʻa e ʻamanaki, ʻi he veesi 22, ki hano tukuange, ʻoku lava ke tau fakaʻosiʻaki ko e tohí naʻe fai ia ʻi he mahili atu ha taimi mei hono tuku pilīsoné. ʻOku hā ko e tohi ko eni ʻe tolú, ko e taha kia Filimone pea ki he ongo fakatahaʻanga ʻi ʻEfesō mo Kolosé, naʻe ʻave ia ʻia Tikiko mo ʻOnesema.—Ef. 6:21, 22; Kol. 4:7-9.
4 ʻOku hā mahino mei he ʻuluaki vēsí ko Paula ʻa e tokotaha-tohi ʻo e tohi Filimoné, he ʻoku lave ai ki hono hingoá. Naʻe fakahaaʻi ʻe ʻOliseni mo Tetuliane ko ia naʻá ne tohí.a Ko e alafalalaʻanga ʻo e tohí ʻoku toe poupouʻi ia ʻi hono fakahokohoko, fakataha mo e ngaahi tohi kehe ʻo e ʻipiseli ʻa Paulá, ʻi he Kongokonga Faka-Mulatoli ʻo e senituli hono ua T.S.
ʻUHINGA ʻOKU ʻAONGA AÍ
7 Hangē ko ia ʻoku fakahaaʻi ʻi he tohí ni, naʻe ʻikai ke malangaʻi ʻe Paula ha “kōsipeli fakasōsiale,” ʻo feinga ke toʻo ʻa e tuʻunga ʻo e ngaahi meʻa naʻe lolotonga ʻi aí mo hono ngaahi fokotuʻutuʻú, hangē ko e tuʻunga ʻo e ngāue ko ha pōpulá. Naʻe ʻikai te ne faʻiteliha pē ʻo fakatauʻatāinaʻi ʻa e kau pōpula Kalisitiané, ka ʻi hono kehé, naʻá ne fekauʻi ʻa e pōpula hola ko ʻOnesemá ke ne fononga laka hake he kilomita ʻe 1,400 mei Loma ki Kolose, ʻo foki ki hono pule ko Filimoné. Ko ia naʻe pipiki ai ʻa Paula ki hono tuʻunga māʻolunga ko ha ʻapositoló, ʻo ne nōfoʻi mālohi ki he fekau fakaʻotua ke ne “malangaʻaki ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtua, ʻo ne akoʻaki ʻa e ngaahi meʻa ʻoku kau ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisi.”—Ng. 28:31; Filim. 8, 9.
8 Ko e tohi kia Filimoné ʻoku fakamaama ia ʻi heʻene fakahaaʻi ʻa e ʻofa mo e fāʻūtaha naʻe hoko ʻi he lotolotonga ʻo e kau Kalisitiane ʻo e ʻuluaki senitulí. ʻOku tau ako ai ko e muʻaki kau Kalisitiané naʻa nau ui kinautolu ko e “tokoua” mo e “tuofefine.” (Filim. 2, 20, NW) ʻIkai ko ia pē ʻoku fakahaaʻi ai ki he kau Kalisitiane he ʻaho ní ʻa e ngāueʻaki ʻaonga ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni faka-Kalisitiané ʻi he lotolotonga ʻo e fanga tokoua Kalisitiané. ʻI he tafaʻaki ʻa Paulá, ʻoku tau maʻu ai ʻa e fakahāhā ʻo e ʻofa fakatokouá, tokaʻi ʻa e ngaahi vā ʻi he tangataʻifonuá pea ki he koloa ʻa e tokotaha kehé, ola lelei ʻo e fakapotopotó mo e anga-fakatōkilalo ʻoku taau ke fakaongoongoleleiʻi. ʻI he ʻikai feinga ke fakamālohiʻi ʻa Filimone ke ne fakamolemoleʻi ʻa ʻOnesema ʻi he mamafa ʻo e mafai naʻá ne maʻu ko ha ʻovasia tuʻu-ki-muʻa ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané, naʻe kōlenga fakatōkilalo ʻa Paula kiate ia makatuʻunga ʻi he ʻofa faka-Kalisitiané mo ʻena kaumeʻa fakafoʻituituí. Ko e kau ʻovasia he ʻaho ní ʻoku lava ke nau maʻu ʻaonga mei he founga fakapotopoto ʻo e fakaofiofi ʻa Paula kia Filimoné.
9 ʻOku hā mahino naʻe ʻamanekina ʻe Paula ʻe fai ʻa Filimone ki heʻene kolé, pea ko e fai pehē ʻa Filimoné ʻe hoko ia ko hano ngāueʻaki ʻaonga ʻo e meʻa naʻe leaʻaki ʻe Sīsū ʻi he Mātiu 6:14 pea mo e meʻa naʻe leaʻaki ʻe Paula ʻi he Efeso 4:32. Ko e kau Kalisitiane he ʻaho ní ʻoku lava ke ʻamanekina meia kinautolu ʻa e anga-lelei mo e faʻa fakamolemole tatau ki ha tokoua fakatupu mamahi. Kapau naʻe lava ke fakamolemoleʻi ʻe Filimone ha pōpula naʻá ne puleʻi pea naʻe ʻatā fakalao ia ke ne ngaohikoviʻi ia ʻo fakatatau ki he meʻa naʻá ne loto ki aí, ko e kau Kalisitiane he ʻaho ní ʻoku totonu ke nau malava ʻo fakamolemoleʻi ha tokoua fakatupu mamahi—ko ha ngāue ʻoku siʻi ʻaupito ange ʻene faingataʻá.
10 Ko e ngāue ʻa e laumālie ʻo Sihová ʻoku hā mahino ʻaupito ia ʻi he tohi ko eni kia Filimoné. ʻOku hā ia ʻi he founga pōtoʻi naʻe fakaleleiʻi ai ʻe Paula ha palopalema mātuʻaki pelepelengesi. ʻOku hā mahino ia ʻi he kaungāongoʻi, ko e ʻofa māfana mo e falala ki ha kaungā Kalisitiane ʻa ia naʻe fakahāhā ʻe Paulá. ʻOku hā ʻi he moʻoniʻi meʻa ko ia ko e tohi kia Filimoné, ʻi he hangē ko e ngaahi konga Tohi Tapu kehé, ʻoku akoʻi ai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni faka-Kalisitiané, fakalototoʻaʻi ai ʻa e fāʻūtaha faka-Kalisitiané, pea fakahīkihikiʻi ai ʻa e ʻofa mo e tui ʻoku lahi ʻaupito ʻi he lotolotonga ʻo e “kaiga maonioni,” ʻa ia ʻoku nau ʻamanaki ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá pea ko honau ʻulungāangá ʻoku tapua atu ai ʻa e ʻaloʻofa ʻa Sihová.—V. 5, PM.
[Fakamatala ʻi lalo]
a The International Standard Bible Encyclopedia, ʻetitaʻi ʻe G. W. Bromiley, Vol. 3, 1986, peesi 831.