“Nyengu Zosi Ndakhumbanga Kuti Vinthu Vichitikengi Mwaurunji”

Ndikuwa mu April 1951, ku Nairobi, ku Kenya. Apapi ŵangu ŵenga a ku India ndipu ŵenga muchisopa cho chidanika kuti Sikh. Ada ŵenga ndi muta chifukwa anguhara choko, yo wenga muwolu wa mvurwa wawu. Ama ndiwu ŵenga akwamba, kweni ŵengavi wanangwa wakulongoropu pa nkhani iyi. Kanandi ama kweniso ama amsaniyapu abalanga ŵana panyengu yakuyanana. Mwaviyo, ini ndingukuliya pamoza ndi azivurwa ŵangu, wo tikuwa ma yumoza kweniso wo akuwa mwa ama amsaniyapu ndipuso ndikukuliya limoza ndi msiŵani ŵangu. Tosi pamoza tengapu taŵana 7. Ada akutayika mu 1964, pa nyengu iyi ndipu nde ndi vyaka 13.

Kufufuza Urunji

Ndichikuwa ndawonanga vinthu vinandi vakulongo kuti ŵanthu ŵe ndi sankhu. Mukuluta kwa nyengu ndati ndayamba kusambira Bayibolu, ndinguwona kuti vo vachitikanga mubanja lidu vayanananga waka ndi nkhani yaku Leya ndi Rakelu wo azumbulika mu Bayibolu. Ndawonanga kuti ŵanthu a mubanja lidu achitanga nawu vinthu mwaulemu cha ŵanthu a ku Kenya wo atigwiriyanga ntchitu. Veviyo chifukwa tingusambizika kuti ŵanthu a ku Kenya mbakumaliyapu. Mwaviyo ada akhumbanga kuti tichezengi ukongwa ndi aneba ŵidu wo ŵenga a ku Europe, ndipu akambanga kuti tisambirengi vinthu kwaku yiwu. Yiwu atikambiyanga kuti tingachezanga cha ndi ŵanthu a ku Africa chifukwa palivi chechosi cho tingasambiraku kwaku yiwu. Ada atikambiyanga so kuti tingachezanga cha ndi ŵanthu a ku Pakistani, kweni tiŵawonengi nge arwani ŵidu. Chifukwa cha venivi, nyengu zosi ndakhumbisiskanga kuziŵa urunji weneku, ndipu ndakoliyananga cha ndi vo ada atikambiyanga.

Chisopa cha Sikhism chingwamba mu 1500 C.E. ndipu Guru Nānak ndiyu wangwambisa. Ndingwamba kukoliyana ndi vo Nānak wasambizanga, kusazgapu chisambizu chakuti kwe Chiuta yumoza pe wauneneska. Kweni vinthu vambula urunji vo ŵanthu a muchisopa chenichi achitanga, vingundichitiska kuŵanaŵana kuti pachili panyaki peumampha cha.

Ndi venivi pe cha. Chifukwa chakuti Sikhism chenga chisopa cho chingujapu kwavyaka vinandi, kanandi ndajifumbanga kuti: ‘Kali kwenganji? Kumbi ndi nthowa niyi yakuzomerezeka yo ŵanthu asopiyanga Chiuta?’ Munyumba mwidu munguzaza ma kalendala ngo ngenga ndi vithuzi va ŵanthu 10 akutchuka achisopa cha Sikh. Kweni ndajifumbanga kuti: ‘Kumbi tingaziŵa wuli mo ŵanthu ŵenaŵa awonekiyanga? Ntchifukwa wuli munthu weyosi wakhumbika kugwadiya vithuzi va ŵanthu ŵenaŵa nge mo banja lidu ndi mabanja nganyaki ngachitiya, penipo ŵeneku wo angwambisa chisopa ichi asambiza kuti tisopengi Chiuta yumoza wauneneska?’

Mu 1965, ndati ndafika vyaka 14, banja lidu lingusamiya ku India. Kwenuku umoyu wenga wakusuzga chifukwa tenga ndi ndalama zinandi cha. Pati pajumpha chaka chimoza, banja lidu lingwamba kusamiya ku England. Tingwamba taŵaŵi kuluta, ndipu tajanga ku Leicester.

Ndati ndakwanisa vyaka 16, ndingwamba kugwira ntchitu zakupambanapambana. Pa nyengu yeniyi, ndasambiranga so sukulu yamazulu ndi chilatu chakuti ndilutirizgi masambiru ngangu ngo ngangutimbanyizgika. Kweni ku ntchitu ndawonanga vinthu vinandi vambula urunji vo vachitikanga. Mwakuyeruzgiyapu, azungu alipirikanga ndalama zinandi kuphara ŵanthu akutuliya muvyaru vinyaki. Chifukwa chakuti ndakhumbisiskanga kuti vinthu vichitikengi mwaurunji, ndingwambisa kagulu ko kachiskanga kuti ŵanthu alondiyengi ndalama zakuyanana. Ndipu ndachiskanga azimayi akutuliya muvyaru vinyaki kuti amengi dankha kugwira ntchitu mpaka po apaskikiya ndalama zakuyanana ndi zo azungu alonde. Ndakhumbanga kuti pachitikengi vinthu vaurunji.

Kusaniya Kwamuka

Ndingukumana ndi Akaboni aku Yehova kakwamba mu 1968, po Akaboni ŵaŵi anthulumi angugong’oska pachisasa cha nyumba yangu. Layizgu lakuti Ufumu wazamuchitiska kuti pacharu paje urunji lingundikondwesa ukongwa. Ŵati aluta pa zuŵa ili, yumoza wanguza so zuŵa linyaki limoza ndi muwolu waki. Ini, mvurwa wangu Jaswinder kweniso mvurwa wangu mwa ama amsaniyapu, zina laki Chani, tingwamba kusambira Bayibolu. Tati tasambira mitu 6, tingukhorwa ndi fundu izi: Yehova ndiyu Chiuta yija wauneneska, Bayibolu ndi Mazu ngaki, ndipuso kuti ndi Ufumu waku Chiuta pe wo ungazisa urunji weneku pacharu.

Kweni, ŵanthu a mubanja lidu atisuskanga ukongwa. Ada ati atayika, mzichi wangu mwa ama amsaniyapu ndiyu wangwamba kulongozga vakuchitika va banja lidu. Ama amsaniyapu ndiwu amutumanga kuti watisuskengi. Iyu waŵapumanga avurwa ŵangu, Jaswinder ndi Chani, kweniso nyengu zinyaki waŵapafuwanga ndi visapatu vaki. Ini wandipumanga cha chifukwa ndenga ndi vyaka 18 ndipu waziŵanga kuti nde ndi wanangwa wakusankha vakuchita kweniso kuchimumangala. Mwaviyo wagoloriyanga azivurwa ŵangu chifukwa ŵenga anamana. Zuŵa linyaki, wanguto Bayibolu, wangulijula, pavuli paki wanguliwotcha ndi kuliyendesa kumasu kwawu. Iyu wanguŵakambiya kuti, “Mukambiyeni po Yehova winu kuti wawuzimwisi motu uwu!” Pa nyengu iyi ndipu talutapu kananandi waka ku maunganu, kweni mwakubisa. Uneneska wenga wakuti, isi takhumbanga kuteŵete Chiuta yija wauneneska, Yehova. Kweni venivi vawonekanga kuti vingachitika cha chifukwa cha mo vinthu venge pa umoyu widu. Mwaviyo, tingwamba kuŵanaŵaniya nthowa zo tingathaŵiya panyumba kuti tikajengi kumalu nganyaki mwakuvikilirika. Kweni, kumbi tatingi tichitengi wuli venivi?

Mwachisisi, tingwamba kusunga ndalama zo atipasanga kuti tiguliyengi chakurya chamsana, zakukwere basi kweniso zo ndalondiyanga ku ntchitu zo pakwamba ndasungisanga ama amsaniyapu. Tingugula masutikesi ngatatu ngo tingungasunga mwakubisa ndipu kamana ndi kamana tingwamba kupakiramu vakuvwala vidu. Mu May 1972, Jaswinder wati wakwanisa vyaka 18 kweniso tati tafiska kusunga ndalama zakukwana madola 260 nga ku America, tingukwera sitima ya pamtunda, ulendu wa ku Penzance kumwera chakuzambwi kwa charu cha England. Tati tafika ku Penzance, tingumbiya foni Akaboni a muchigaŵa ichi. Abali angutilondere umampha ukongwa. Tingusaniya ntchitu zinandi kwenuku, kusazgiyapu yakuwaluwa somba ndi kutuzgamu vamukati. Venivi vatiwovyanga kuti tisaniyengi ndalama ya renti.

Tingulutirizga kusambira Bayibolu ndi banja linyaki lakukota, Harry ndi Betty Briggs. Mu September 1972, teche kuja mwakubisama, tosi tatatu tingubatizika ndipu tingubatizikiya mu kadamu kamana ko kenga kufupi ndi pulatifomu ya Nyumba ya Ufumu ya ku Truro. Chani wangwamba kuchita upayiniya, ndipu ini ndi Jaswinder tamuwovyanga kumupasa ndalama.

Kuteŵete Kumalu ko Kukhumbika Chovyu

Harry ndi Betty, chinanga kuti ŵenga ndi vyaka va m’ma 80 kweni nyengu zosi yiwu alutanga kuvilwa va ku Scilly, kufupi ndi dowoku lo lenga kumwera chakuzambwi kwa England kuti akapharazgi. Chakuwoniyapu chawu chingutiwovya kuti nasi tichiti venivi. Mwaviyo, mu 1973, tati tacheza ndi Mubali Skinner, nge mo ndakonkhoske kali kukwamba kuwa, tinguziŵa vakwenere kuchita.

Mu January 1974, tingugula matikiti nga ndegi kuluta ku New Delhi, ku India, ko Mubali Dick Cotterill wangutizomereza kuja munyumba ya amishonare nge alendu. Chani wachitanga upayiniya wa nyengu zosi penipo ini ndi Jaswinder tamaliyanga nyengu yitali mu uteŵeti.

Pati pajumpha kanyengu tingupempheka kuchiteŵete kuchigaŵa cha Punjab, cho che kunkhondi chakuzambwi kwa India. Kwenuku tingujaku kwa nyengu yitaliku ndipu tajanga munyumba ya amishonare yo yenga mutawuni ya Chandigarh. Mu September 1974 ndingwamba upaniya wa nyengu zosi ndipu ndingupempheka kuja mpayiniya wapade mu 1975. Kupharazga kungundiwovya kuziŵa kuti pakhumbika mabuku nganandi mu Chipunjabi ndi chilatu chakuti ŵanthu anandi asambiri vakukwaskana ndi chanju kweniso urunji waku Yehova. Mu 1976, ofesi ya nthambi ku India yingutidana tosi tatatu kuti tikawovyi pa ntchitu yakufwatuliya mabuku muchineneru cha Chipunjabi. Ntchitu yeniyi yenga yikulu ukongwa chifukwa pa nyengu iyi kwengavi makompyuta pamwenga makina ngakulembe. Mwaviyo, tavilembanga pamanja vo tafwatuliya, taviŵerenganga so kweniso kusimikiziya kuti vosi veumampha. Pavuli paki tasindikizanga vo talemba mwakugwiriskiya ntchitu makina ngakali ukongwa ngakusindikiziya ngo tachitanga kulemba mazu ngamoza pa nyengu yimoza.

Ndakondwanga Chinanga Kuti Ndatamanga

Vinthu vingusintha mwaliŵi ukongwa pa umoyu widu. Jaswinder wangukumana ndi mubali yo wangutorana nayu ndipu pavuli paki angusamukiya ku Canada. Chani wangutorana ndi mubali wa ku German yo wanguza kuziwona malu ku nthambi ya ku United States ndipu pavuli paki wosi angusamiya kweniko ku German. Ini ndingutama ukongwa mwakuti mu October 1976 ndinguwere ku England. Ama kweniso mzichi wangu wo awususkanga cha uneneska, ajanga ku Leicester ndipu angundito kuti ndijengi nawu. Angundisaniya ndi matenda ngo ngananga maselu nga mu ndopa ndipu ndakhumbikanga kulonde munkhwala wakupambanapambana. Pa chifukwa chenichi, ndinguleka dankha kuchita upayiniya.

Ndingupemphera ndi mtima wosi kwa Ada Yehova kuti asani ndingachira umamphaumampha, ndiyambengi so kuchita uteŵeti wa nyengu zosi. Ndivu ndinguchita nadi! Mu 1978, ndingusamiya muchigaŵa cha Wolverhampton ko ŵanthu alongoro Chipunjabi kuchichita upayiniya, chinanga kuti matenda ngangu ngandichitiskanga kuti nyengu zinyaki nditamengi so ukongwa. Tachitanga kulemba pamanja timapepala takudaniya ŵanthu ku maunganu, pavuli paki tachitipangisanga fotokope kuti tije tinandi. Pakumaliya paki, tagaŵiyanga ŵanthu wo alongoro Chipunjabi, kuŵadaniya ku nkhani yachisanisani. Pasonu panu, ku Britain kwe mipingu yinkhondi ya chineneru cha Chipunjabi kweniso timagulu titatu.

Nthambi ya ku Britain yaziŵanga kuti ku India, ndagwiranga ntchitu yakufwatuliya Chipunjabi . Mwaviyo kukumaliya kwa vyaka va m’ma 1980 angundidana. Ndingwamba kwende ku Nthambi ya ku London kuti nkhawovyengi pa ntchitu yakunozga mo mazu ngakhumbika kuwoneke, kweniso kuwovya pa vinthu vinyaki va mu mabuku ngidu. Ndatangwanikanga ukongwa chifukwa ndagwiranga so ntchitu yakulembeka kuti ndisaniyengi ndalama, ndaphweriyanga ama wo ajanga kutaliku ndi ko ini ndajanga kweniso ndayendanga mtunda utali kuluta ku Beteli. Kweni ndakondwanga ukongwa kuteŵete ku Beteli.

Mu September 1991, ndingudanika kuchijaliya pa Beteli ndipu ndagwiranga ntchitu yakufwatuliya mabuku mu Chipunjabi. Ndaŵanaŵanangaku cha kuti venivi vingandichitikiya. Ndajiwonanga kuti ndingafiska cha, ndatamanga, kweniso ndingujumpha vyaka vo vikhumbika kwaku wo akhumba kuchiteŵete pa Beteli. Kweni Yehova wangundipasa uteŵeti wakukondwesa wenuwu. Chinanga kuti ndakondwanga ndi uteŵeti wangu wapa Beteli, matenda ngangu ngangulutiriya mbwenu. Kwa maulendu nganandi, ndingusuzgikapu ndi nkhani ya ndopa ndipu pa nyengu yeniyi ndalondiyanga so munkhwala unyaki. Dokotala wangu wanguzizwa ukongwa ndi kuchira kwangu, mwakuti wangundidaniya pa nkhumanu ya ŵanthu 40 wo ŵenga akaswiri a vachipatala. Nkhumanu yeniyi yinguchitikiya pa chipatala chikulu ku London. Pa nkhumanu iyi, kwa maminisi 10 ndingukonkhoska vakukwaskana ndi chovyu chachipatala cho ndalondiyanga kwambula kuŵikika ndopa. Pavuli paki penga chigaŵa cha mafumbu ndi kwamuka cho wanguchitisa mubali wa mu Dipatiment Yakukambiskana ndi Madokotala.

Pa nyengu yakusuzga yosi yeniyi, azivurwa ŵangu Jaswinder ndi Chani angunditaya cha, ndipu ndiwonga so ukongwa chovyu cho abali ndi azichi apa Beteli kweniso mabwezi ngangu nganyaki andipasanga. Pa nyengu ya myeseru ngangu ngosi, Yehova wandipasanga nthazi kuti ndilutirizgi kuchita uteŵeti wangu.—Salimo 73:26.

Vitumbiku Vaku Yehova Vichitiska Kuti Munthu Wakhupuki

Vyaka 32 vo ndateŵete pa Beteli, vandiwovya kuti ‘ndilaŵi ndi kuwona kuti Yehova ngwamampha.’ (Salimo 34:8; Nthanthi 10:22) Ndichiskika ukongwa ndi vakuwoniyapu va ŵanthu akukota akugomezgeka. Asani ndikumbuka, ndikondwa ukongwa kuwona kuti ŵanthu anandi wo alongoro Chipunjabi wo ndasambiranga nawu Bayibolu, mbateŵeti aku Yehova akugomezgeka. Nde pa ubwezi wamampha ndi ŵanthu amubanja langu lasonu. Ama kweniso mzichi wangu Mbakaboni cha, kweni kanandi ama atindikambiya kuti, “Ukujipereka nadi kwaku Chiuta.” Ndipu pa nyengu yo ndingujipereka kuti ndileki uteŵeti wapa Beteli kuti nkhaphweriyengi ama, mzichi wangu wangundikambiya kuti: “Ugwira ntchitu yakuzirwa ukongwa. Ujengi kweniko.” Chinanga kuti ama aja kunyumba yo aphweriyaku ŵanthu akukota, yo yekutali ndi ku Beteli, kweni kanandi ndiluta kuchiŵawona.

Nyengu yosi yo ndakumana ndi mayeseru pa umoyu wangu, nditijikumbusa fundu yakuti: ‘Kopa cha, Kamal. Yehova ntchichangu chaku. Mphotu yaku yazamuja yikulu ukongwa.’ (Genezesi 15:1) Nditimuwonga ukongwa Yehova yo ndi “Chiuta waurunji,” chifukwa chakundiwovya po ndenga msungwana kweniso chifukwa chakundipasa ntchitu yakukhumbika ukongwa pa umoyu wangu. (Yesaya 30:18) Ndipu ndilindizga nyengu yo “palivi wakuja mucharu cho yo wazamukamba kuti: ‘Ndatama.’”—Yesaya 33:24.