ZYAKACHITIKA MUBUUMI
Jehova Wakandilongezya Kwiinda Mbundakali Kuyeeyela
NDAKALI kuyeeya kuti: ‘Ndeelede kuba payona. Pesi kupayona kulanoneezya na?’ Ndakali kuuyanda loko mulimu ngundakali kuchita kuGermany, wakuuzya chakulya kuAfrica kumasena aaswaanizya Dar es Salaam, Elisabethville aAsmara. Teendakali kuyeeyela pe kuti bumwi buzuba ndizoobelekela Jehova mumulimu wachiindi choonse mumasena aayo, aamwi muAfrica!
Nindakatalika kupayona, buumi bwangu bwakachincha munzila njindakatali kuyeeyela pe. (Ef. 3:20) Pesi mulakonzya kulibuzya kuti, ndakazikonzya biyeni. Muleke nditalikile kumasaangunino.
Ndakazyalilwa kuBerlin, muGermany, kakwiindide myeezi miche Nkondo Yachibili Yanyika Yoonse niyakatalika mu1939. Nkondo niyakali yaba aafwiifwi kumana mu1945, chiindi chiingi muBerlin ndeke zyankondo zyakali kulosya mabbomba. Nilyakabbombwa dolopo nditwakali kukkala, twakachijila kubusena bwakatali kubbombwa. Alubo kuti tulikwabilile, twakachijila kuErfurt, kuzwa baama.
Kandili abazyali bangu amuchizi wangu kuGermany kuma1950
Baama bakali kuyanduula kasimpe, nkinkaako, bakali kubala mabbuku aakalembwa abasyaabusongo alubo bakanjila zikombelo zisiyene-siyene pesi teebakakkutisikana pe. Kuma1948, Bakamboni baJehova babili bakatuswaya. Baama bakabatambula mpawo bakatalika kubabuzya mibuzyo myiingi. Nikwakayinda chiindi chifwiifwi, bakabuzya ndime amuchizi wangu kuti: “Ndakajana kasimpe!” Teekwakayinda chiindi pe, ime, baama amuchizi wangu twakasaanguna kunjila miswaangano kuErfurt.
Mu1950, twakajokela lubo kuBerlin nkutwakasaanguna kunjila aMbungano yaBerlin-Kreuzberg. Nikwakayinda chiindi, twakalongela kuli bumwi busena muBerlin mpawo twakaakunjila aMbungano yaBerlin-Tempelhof. Mukuya kwachiindi, Baama bakabbabbatizigwa pesi ime ndakalengwaana. Nkamboonzi nindatakabbabbatizigwa?
MBUNDAKAZUNDA KUBA AABWEEME
Kwakali kundiyumina kuchita zyiingi mukukomba Jehova nkaambo ndakali aabweeme. Nikuba kuti ndakali kwiinka mukukambawuka pesi kwaminyaka iibili, taakwe muntu ngundakakambawukila. Zintu zyakazoochincha nindakazibana abakwesu abachizi bakatondeezya chibindi akulipeda kuli Jehova. Bamwi babo bakali balisimya nibakasungidwe mumajele amaNazi akumajele aakuEast Germany. Bamwi bakali kutola mabbuku chakusisikizya kuEast Germany nikuba kuti kuchita oobo kwakali kukonzya kupa kuti basungwe akubikkwa mujele. Chikozyano chabo chakandigwasya. Ndakayeeya kuti, kuti bakombima aaba bakabikka buumi bwabo mumapenzi akaambo kakuyanda Jehova abakombinyina, andime tandeelede kuba abweeme pe.
Ndakasaanguna kuzunda kuba aabweeme chiindi nindakatola lubazu mubbelekelaamwi lyakachitwa mu1955. Mulugwalo lwakali mukapepa kategwa Informant,a Mukwesu Nathan Knorr wakati, bbelekelaamwi eeli lyakali pati kwiinda amwi oonse mbunga ngiyakachitide. Wakati, kuti basikupupulula boonse batola lubazu, “mweezi ooyu uyooba mubotu wakambawukwa loko munyika yoonse.” Majwi aaya akaba aachoonzyo! Kakutanayinda chiindi, ndakalipeda kuli Jehova mpawo mu1956 ndakabbabbatizigwaamwi andeende amuchizi wangu. Pesi muchiindi chifwiifwi, ndakeelede kusala chimwi chintu chiyandikana.
Kwaminyaka myiingi, ndakalizi kuti ndeelede kupayona pesi ndakali kuwaya-waya. Ndakasaanguna kwiiya mulimu wakuula akuuzya zintu muzisi zisiyene-siyene. Ndakali kuyanda kubeleka kuchitila kuti ndibe aaluzibo mumulimu wangu ninditazoopayone. Mu1961, ndakaakubelekela kuchito chipati chakuGermany chili kuHamburg. Mulimu ooyu ndakali kuuyandisya zyakuti teendakafwambaana pe kunjila mumulimu wachiindi choonse. Ndakali kuyoochitaanzi?
Ndilamulumba Jehova nkaambo wakabelesya bakwesu bali aluyando, bakandigwasya kuti ndibe azipeekezyo zyamubukombi. Beenzuma bamwi bakali batalika kale kupayona alubo bakaba chikozyano chibotu kulindime. Kuyungizya waawo, Mukwesu Erich Mundt, wakasungidwe mujele lyakupenzegwa, wakandisungwaazya kusyoma Jehova. Wakati bakombima bakali kulisyoma mumajele aakupenzegwa, bakazoomana manguzu. Pesi aabo bakasyoma Jehova chakumaninina bakakkala kabasyomeka alubo bakasimya mbungano.
Nindakatalika kupayona mu1963
Alubo Mukwesu Martin Poetzinger, wakazoobeleka muKabunga Keendelezya, wakali kukkala kaamba kuti: “Chibindi, nchintu chiyandikana loko!” Nindakayeeyesesya atala amajwi aaya, ndakazoosiya mulimu wangu akutalika kupayona muJune 1963. Ooku kwakali kusala kuyandikana loko nkundakachita! Nikwakayinda myeezi iibili, kanditanatalika kuyanduula umwi mulimu, ndakatambwa kuti ndibe payona uuyandikana. Muminyaka miche yakatobela, Jehova wakandilongezya kwiinda mbundakali kuyeeyela. Ndakatambwa kuChikolo chaGiliyadi, mukkilasi yachi44.
CHIIYO CHIPATI NCHINDAKAYIYA KUGILIYADI
Chimwi chiiyo chiyandikana nchindakayiya, kapati kuMukwesu Nathan Knorr aLyman Swingle nchakuti: “Utafwambaani pe kusiya mulimu wako.” Bakatusungwaazya kuti twiinkilile kunembo mumulimu wesu nikuba kuti twakali kuyooswaana buyumu-yumu. Mukwesu Knorr wakati: “Niinzi nchutakabikkile maanu? Uyoobikkila maanu kutombe, kuzyuuka akukufwaba kwabantu na? Naakuti uyoobikkila maanu kuminsamu, maluba naakuti kubantu babotelwa? Yanda bantu!” Bumwi buzuba, Mukwesu Swingle, wakapandulula kuti nkamboonzi bamwi bakwesu nibasiya mulimu ooyu chakufwambaana. Naakali kwaamba makani aaya, wakakachilwa kulijata zyakuti wakalila. Wakayimikila kwaambuula kusikila naakabatama. Zyakandijataata loko zyakuti ndakakanza kuti tandiyandi kuchita zintu zitabotezyi Kristu abeenzinyina bananikidwe.—Mt. 25:40.
Ime, Claude, aHeinrich katuli mumulimu wabumishinali kuLubumbashi, Congo mu1967
Nitwakabuzigwa nkutwakali kuyoobelekela, bamwi bakwesu babelekela aaBbeteli bakabuzya nkutwakali kuyoobelekela. Bakali kwaamba zintu zibotu atala akumasena bamwi nkubakali kwiinka, kusika nindakati: “Ime ndiya kuCongo (Kinshasa).” Bakawumuna kwakayindi mpawo bakati: “Hoo, kuCongo! Jehova abe aanduwe!” Mumazuba aayo, kuCongo (Kinshasa) kwakazibidwe kuti kuli nkondo, masoja akujayana kuyoosya. Nikuba boobo, ndakali kuyeeyesesya zintu nzindakayiya kuchikolo. Nitwakagilajuweta muSeptember 1967, ime, Heinrich Dehnbostel aClaude Lindsay twakayinka kudolopo pati lyakuCongo, litegwa Kinshasa.
ZYIIYO ZIYANDIKANA NZITWAKAYIYA KATULI MAMISHINALI
Nitwakasika kuKinshasa, twakayiya mulaka wachiFrench kwamyeezi iitatu. Mpawo twakatanta ndeke katuya kudolopo litegwa Lubumbashi, lyakali kutegwa Elisabethville chiindi, lili kumugaano aZambia, kumusanza aaCongo. Twakaakukkala kumuunzi wamamishinali wakali aakati kadolopo.
Mbukunga Lubumbashi bwakali busena bwakatalinakambawukwa, twakabotelwa kuba bakusaanguna kuyiisya bantu bankuko kasimpe. Kakutanayinda chiindi, twakaba azyiiyo zyaBbayibbele zyiingi zyakuti teetwakali kuchijana pe chiindi chakuyiisya bantu boonse bakali kuyanda kwiiya. Alubo twakali kukambawukila balupati-pati bamfulumende amapulisa. Biingi bakali kulilemeka Jwi lyaLeza, kuswaanizya amulimu wesu wakukambawuka. Bantu biingi bakali kwaambuula chiSwahili nkinkaako, ime aClaude Lindsay twakayiya mulaka ooyo. Muchiindi chifwiifwi, twakabuzigwa kuti tukanjile ambungano yachiSwahili.
Nikuba kuti twakali kubotelwa azintu zyiingi mumulimu wesu pesi kuli buyumu-yumu mbutwakali kuswaana. Chiindi chiingi, masoja bakakoledwe bakali aantobolo naakuti mapulisa bakali aalunya, bakali kututamikizya zintu zyakubeja. Limwi zuba, mapulisa miingi aakali aantobolo akanjila mutwakali kuchitila miswaangano yambungano aamuunzi wamamishinali, mpawo akatutola kunkambi yamapulisa nkwaakakutukkazika aansi kusikila a10 mansiku, naakazootwaangununa.
Mu1969, ndakabuzigwa kuti ndinjile mumulimu wakweendeenda. Nindakali mulangizi wabbazu, chiindi chiingi ndakali kweenda misinzo milamfu, mumadaka amumasokwe malamfu, zintu zijayilinkene muAfrica. Muli chimwi chilawu, nkuku yakali abana yakalede munsi abulo mpundakalede. Tanduulubi pe musindo wakali kundibusya nguyakali kuchita kakuchisiya-siya. Kulandibotezya kuyeeya chiindi nindakali kwiizya abakwesu aamulilo mansiku, nitwakali kwaambuula atala akasimpe.
Limwi penzi pati nditwakaswaana, mbantu bakali kuchitaanga Mbaakamboni baJehova pesi bakali kusumpula kabunga kaKitawala.b Bamwi bakabbabbatizigwa akuba baalu mumbungano. Bantu aaba bakali kuchitaanga “mabwe aatalibonyi,” teebakazwidilila pe kweena bakwesu abachizi. (Jud. 12) Mukuya kwachiindi, Jehova wakazoozisalazya mbungano, mpawo bantu biingi bakatalika kuza mukasimpe.
Mu1971, ndakaakubelekela kuwofesi yamutabi kuKinshasa, nkundakali kuchita milimu iisiyene-siyene iswaanizya kulemba akutumizya magwalo, kuwoda mabbuku amudipatimenti yamulimu. KuBbeteli, ndakayiya kubamba milimu iisiyene-siyene muchisi chipati chakali azibelesyo ziche. Chiindi chiingi, magwalo eesu akali kutola myeezi kuti asike kumbungano. Magwalo aaya akali kuselusigwa mundeke akubikkwa mumaato. Kuzwa waawo, chimwi chiindi maato akali kupatila kwamviki mumasokwe aamumaanzi. Mulimu wakayinkilila kunembo nikuba kuti twakali kuswaana buyumu-yumu oobu abumwi.
Ndakali kugamba kubona nzila bakwesu njibakali kuchita mabambe aamiswaangano yabbooma nikuba kuti teetwakalikwe mali nyingi. Bakali kubelesya zyuulu kuti zibe mapulatifoomu, bwizu bakali kububelesya kuyaka miduli mpawo bumwi bakali kubupeta kuti bapange zyuuno. Bakali kubelesya tusamu twama-bamboo kuti bapange zisamu, mpawo matete bakali kwaabelesya kukuvumbya akupanga matebbulu. Zintu zyoonse eezi bakali kuzisunga aaloozi nkaambo teebakalikwe zipikili. Ndakali kugamba kubona mizeezo njibali kubelesya bakwesu abachizi kuti bazunde buyumu-yumu busiyene-siyene. Ndakali kubayanda loko. Ndakali kubayeeya nindakazwa akuyoobelekela kumbi.
KUBELEKELA KU-KENYA
Mu1974, ndakachinchwa akuyoobelekela kuwofesi yamutabi kuNairobi, Kenya. Twakali aamulimu mwiingi nkaambo mutabi wakuKenya, wakali kulangania mulimu wakukambawuka muzisi zili 10 zyakali aafwiifwi. Alubo muli zimwi zisi, mulimu wesu wakali kukasigwa. Kwaziindi zyiingi, ndakali kutumwa kuyooswaya zisi eezi, kapati kuEthiopia. Aachiindi eecho, bakombima bakali kupenzegwa akuswaana buyumu-yumu busiyene-siyene. Biingi teebakali kujatwa kabotu, bamwi bakali kubikkwa mujele alubo bamwi bakali kujeegwa. Pesi bakalisimya nkaambo bakali aabweenzinyina buli kabotu aJehova abakombinyina.
Mu1980, zintu zyakachincha mubuumi nitwakachada aGail Matheson uuzwa kuCanada. Twakali mukkilasi iimwi kuGiliyadi. Twakali kulembelana magwalo. Gail wakali mumishinali kuBolivia. Nikwakayinda minyaka iili 12, twakaswaanana lubo kuNew York. Kuzwa waawo twakachadila kuKenya. Ndimulumba loko Gail nkaambo ulisimide mubukombi akuti ulakkutisikana anzyalaazyo. Asunu uchindigwasya alubo mweenzuma uuli aluyando.
Mu1986, Ime amukayintu wangu, twakanjila mumulimu wakweendeenda, kumwi kandili muKkomiti yaMutabi. Mulimu ooyu wakweendeenda wakali kuswaanizya kuswaya zisi zyakali kulanganisigwa amutabi waKenya.
Kandili kupa nkani kuAsmara mu1992
Ndichiyeeyede chimwi chiindi nitwakali kuchita mabambe aamuswaangano wabbooma kuAsmara (kuEritrea), mu1992 mulimu wesu kawutanakasigwa. Mpawo twakajana butala bwakali bubi mukati kwiinda mbubwakabede aanze. Mubuzuba bwamuswaangano, ndakagamba kubona bakombima mbubakabusalazya busena oobu kuti bubelesegwe kukomba Jehova. Mpuli zyiingi zyakeeta malembo aakujala akudekkoleta busena oobu kuti buboneke kabotu. Twakabotelwa amuswaangano ooyu alubo bantu bakali 1 279.
Twakali kuswaana buyumu-yumu mumulimu wakweendeenda nkaambo twakali kukkala mumasena aasiyene-siyene mviki amviki. Chimwi chiindi, twakakkala muganda pati, bbotu lyakali kumbali aalwizi pesi aali chimwi chiindi twakakkala mukaanda kapangidwe aamazeng’e, mpawo zimbuzi zyakali kule kwamamita aali 100, kuzwa aakaanda aaka. Nikuba kuti twakali kubelekela kumasena aasiyene-siyene pesi zintu nzituyeeya, nchiindi nitwakali kukambawuka amapayona basungu abasikupupulula. Nitwakabuzigwa kuti tukabelekele kumbi, twakeelede kusiya beenzuma mbitwali kunookkala katuyeeya.
KUJANA ZILONGEZYO KU-ETHIOPIA
Kuzwa mu1987 kusika mu1992, mulimu wesu wakazumizigwa zili mumulawu muzisi zyiingi zyakali aansi amutabi waKenya. Eezi zyakapa kuti kupangwe mitabi iilimvwilidi amawofesi aakkomiti aanyika. Mu1993, twakaakubelekela kuwofesi yaBakamboni baJehova mudolopo litegwa Addis Ababa kuEthiopia, ooko mulimu wesu nkuwakali kuchitwa chakusisikizya kwaminyaka myiingi pesi aachiindi eechi wakali wazumizigwa zili mumulawu.
Katuli mumulimu wakweendeenda kumyuunzi yakuEthiopia mu1996
Jehova ulikulongezya mulimu uulikuchitwa kuEthiopia. Bakwesu abachizi biingi balikuba mapayona. Kuzwa mu2012, basikupupulula bali 2 aakati kabali 10, ngababa mapayona aachiindi choonse munyaka amunyaka. Kuyungizya waawo, zikolo zyambunga zilikupa kuti bantu bajane lwiiyo luyandikana. Alubo kwakayakwa Maanda aaBwaami aayinda ku120. Mu2004, bamumpuli yaaBbeteli bakalongela kubusena bupya alubo Ng’anda Yakuchitila Miswaangano Mipati iili abusena oobo, iilikugwasya loko.
Kwaminyaka myiingi, ime amukayintu wangu twakabotelwa kuba abweenzuma busimide abakwesu abachizi bakuEthiopia. Tubayanda loko nkaambo bali aaluzyalo aluyando. Lino twakaba aapenzi lyakuchiswa-chiswa, nkinkaako twakabuzigwa kuti tukabelekele kumutabi wakuCentral Europe. Ookuno balikutulangania kabotu pesi ngatwabayeeya beenzuma bakuEthiopia.
JEHOVA WAKAPA KUTI ZIKOMENE
Twabona Jehova mbaapa kuti mulimu wakwe ukomene. (1 Kor. 3:6, 9) Muchikozyano, chiindi nindakasaanguna kukambawukila bantu bakuRwanda bakazide kuCongo kuzoobelekela kumayini ya-copper, taakwe sikupupulula wakaliwo kuRwanda. Lino kuli bakwesu abachizi bayinda ku30 000, muchisi eecho. Mu1967, kuCongo (Kinshasa) kwakali basikupupulula basika ku6 000. Lino kuli basikupupulula basika ku230 000 alubo mu2018 bayinda ku1 miliyoni bakanjila Chiyubulusyo. Muzisi zyoonse zyakali aansi aamutabi waKenya, lino kuli basikupupulula bayinda ku100 000.
Kwaminyaka yiinda ku50, Jehova wakabelesya bakombima basiyene-siyene, bakandigwasya kuti ndinjile mumulimu wachiindi choonse. Nikuba kuti ndichili aabweeme pesi ndakayiya kusyoma Jehova amoyo woonse. Nzindakaswaana muAfrica, zyakandigwasya kuti ndibe amoyo mulamfu akukkutisikana. Ime aGail tulabalombozya bakwesu abachizi batambula beenzu, balisimya mubuyumu-yumu abasyoma Jehova. Ndimulumba loko Jehova akaambo kaluzyalo lwakwe nkaambo wakandilongezya kwiinda mbundakali kuyeeyela.—Int. 37:4.
a Mukuya kwachiindi kakazootegwa Our Kingdom Ministry pesi lino kategwa, Kabbuku Kamuswaangano waBuumi Bwesu BwachiKristu Amulimu Wesu.
b Bbala liti “Kitawala” lizwa kubbala lyachiSwahili lyaamba kuti “kweendelezya.” Makanze aakabunga aaka, akali aakusumpula zyapolitikisi akuti bazwe aansi aabweendelezi bwaBelgium. Batubunga twaKitawala bakali kubweza mabbuku aBakamboni baJehova, kabaabala, kwaapa bantu, mpawo bakali kuchincha njiisyo zyamuBbayibbele kuti zyeendelane amaboneno aabo muli zyapolitikisi, zyamasalamusi amukutalijata kabotu.