Ajanika Makani aKabbuku Kamuswaangano waBuumi Amulimu Wesu
SEPTEMBER 3-9
LUBONO LUZWA MUJWI LYALEZA | JOHANE 1-2
“Chigambyo Chakusaanguna Nchaakachita Jesu”
w15 6/15 4 ¶3
Kristu—Ninguzu zyaLeza
3 Jesu wakachita chigambyo chakwe chakusaanguna kupobwe lyamuchado lyakachitwa kuKkana kuGalilaya. Kweelede kuti kwakasika bantu biingi kwiinda bakali kulangililwa. Kufumbwa kuti bantu bakali biingi naakuti bakali bache, wayini yakamana. Aakati kabantu bakasika kupobwe eelyo kwakali Mariya bayina aaJesu. Kweelede kuti kwaminyaka myiingi, Mariya wakali kuyeeyesesya businsimi buli atala amwanaakwe ngwaakazi kuti wakali kuyooba “Mwana a-Sijulu lyamajulu.” (Luka 1:30-32; 2:52) Mariya wakali kuzisyoma na kuti mwanaakwe wakali amanguzu? Nzituzi nzyakuti Mariya aJesu bakabafwida luzyalo bantu bakali kuchada alubo bakali kuyanda kubagwasya. Jesu wakalizi kuti beenzu bakeelede kutambulwa kabotu. Nkinkaako, wakasandula malita aali 380 aamaanzi kuti abe “waini mubotu.” (Bala Johane 2:3, 6-11.) Wakali mukuli wakwe na Jesu kuti achite chigambyo eechi? Peepe. Wakali andaba abantu alubo wakali kutobelezya chikozyano chaWisi uulikujulu chakuba mwaabi.
jy 41 ¶6
Chigambyo Chakwe Chakusaanguna
Eechi nchigambyo chakusaanguna nchaakachita Jesu. Chiindi basikwiiya bakwe bapya nibakabona chigambyo eechi, lusyomo lwabo lwakasima. Kuzwa waawo, Jesu, banyina abanike bakwe, bakaba alweendo lwakuya kumuunzi waKapernauma uuli kunkomwe yakunyika nkwiili kububbila kwaLwizi lwakuGalilaya.
Kuyanduula Lubono muJwi lyaLeza
nwtsty makani aakwiiya ajanika muli Joh 1:1
Ijwi: Naakuti “ho loʹgos” muchiGrikki. Bbala liti “Ijwi” ndizina lyamulimu alubo lilajanika muli Joh 1:14 amuli Ciy 19:13. Johane wakaamba kuti ‘Ijwi’ nguJesu. Jesu wakali kutegwa ‘Ijwi’ naakali kujulu kali chilenge chamuuya, naakaza aanyika kali muntu uumaninide anaakabweeda kujulu. Jesu wakali kutegwa Ijwi lyaLeza nkaambo nguwe wakali kutumwa aaLeza kuti abuzye zimwi zilenge zyamuuya naakuti bantu bakkala aanyika makani aakali kuzwa kuMulengi. Zili antanganana kuti Jesu katanaza aanyika, Jehova wakali kumutuma kuti abuzye bantu malayilile aazwa kulinguwe.—Matl 16:7-11; 22:11; 31:11; Ku 3:2-5; Bab 2:1-4; 6:11, 12; 13:3.
aa: Naakuti “antoomwe.” Muvesi eeyi bbala liti “aa” lili amuzeezo wakuba afwiifwi naakuti kumvwanana awumwi muntu. Alubo bbala eeli litondeezya kuti Ijwi aLeza wakasimpe mbantu basiyene.
Ijwi wakali leza: Naakuti wakali “mbuli Leza.” Bbala lyakuti “Ijwi” lyakabelesegwa aaJohane litondeezya bube bwaJesu Kristu. (Langa makani aakwiiya aalembedwe kuti Ijwi ajanika muvesi njiyeeyi.) Ijwi Mwana aaLeza Mutaanzi, wakali aachuuno chipati nkaambo wakaliwo chiindi Leza naakali kulenga zintu, eezi nzizyo zipa kuti ayitwe kuti “leza” naakuti “mbuuli Leza.” Basanduluzi biingi bakasandulula kuti “Ijwi wakali Leza,” kusandulula munzila eeyi kutondeezya kuti Jesu uleelene aLeza Singuzuzyoonse. Nikuba boobo, kuli twaambo tutondeezya kuti Johane taakali kwaamba kuti “Ijwi” wakaleelene aLeza Singuzuzyoonse. Chakusaanguna muvesi 1 amuvesi 2 Johane wakalemba kuti “Ijwi” wakali ‘aa Leza.’ Bbala lyakuti leza lyakayindululwa tutatu muvesi 1 a2. Muvesi 1 nkwiisaangunina avesi 2 kulembedwe kuti “wakali aLeza” pesi muvesi 1 nkwiimanina kulembedwe kuti ‘wakali Leza’, ‘aa’ tawo pe. Basikulanga-langa makani aamuBbayibbele bakaamba kuti kutabikka ‘aa’ aali leza kumamanino aavesi 1 kulikabotu. Majwi aakuti wakali ‘aa’ atondeezya kuti wakali aLeza Singuzuzyoonse. Kuli lumwi lubazu, kulemba kuti wakali leza kutondeezya bube mbwaakali aabo “Ijwi.” Kuyungizya waawo, maBbayibbele miingi aaChikuwa, chiFrench, achiGerman akabelesya majwi aali mbuuli aajanika muNew World Translation, aatondeezya kuti “Ijwi” wakali “leza” naakuti wakali “mbuuli Leza.” Mubusanduluzi bwachiSahidic achiBohairic bwakalembwa mumwaanda wamunyaka wachitatu awachine C.E., mulugwalo lwa Joh 1:1 kumasaangunino kwakabelesegwa majwi aakuti “wakali aaLeza” mpawo kumamanino kwakabelesegwa aakuti ‘wakali leza.’ Majwi aakuti ‘wakali leza’ aatondeezya kuti “Ijwi” wakali mbuuli Leza kutali kuti uleelene aWisi Leza Singuzuzyoonse. Lugwalo lwa Kol 2:9 luleendelana amajwi aaya nkaambo lwaamba kuti muli Kristu “mobubede bube bwa Leza boonse.” Alubo kweendelana alugwalo lwa 2Pet 1:4, maKristu batazooyendelezye antoomwe aKristu baambwa kuti ‘bayooba aalubazu mubube bwaLeza.’ Kuyungizya waawo, mumalembe aaSeptuagint bbala lyachiGrikki lyakuti the·osʹ lilikozyenie abbala lyachiHebbrayo lyakuti ʼel aliti ʼelo·himʹ akasandululwa kuti “Leza.” Mabala aaya ayeeyelwa kuti aamba kuti “Singuzu; Muntu Ulaamanguzu.” Mabala aaya achiHebbrayo alakonzya kwaamba Leza singuzuzyoonse, bamwi baleza naakuti bantu. (Langa makani aakwiiya ajanika muli Joh 10:34.) Kwiita Ijwi kuti “nguleza” naakuti “singuzu” kuleelela nkaambo kabusinsimi bulembedwe muli Is 9:6 butondeezya kuti Mesiya wakali kuyooba “Leza Singuzu” kutali “Leza Singuzuzyoonse” akuti uyooba “Taata Walyoonse” wabaabo mbatakeendelezye. Busungu “bwaJehova wamakamu” mbubo buyoozichita eezi.—Is 9:7.
nwtsty makani aakwiiya ajanika muli Joh 1:29
Mwanaambelele waLeza: Chiindi Jesu nakaboola kukusunkwa aDyabbulosi, Johane Mubbabbatizi wakamwiita kuti “Mwanaambelele wa Leza.” Majwi aaya ajanika muli Joh 1:29 amuli Joh 1:36. (Langa Makani Aayungizyidwe A7.) Kuleelela kuti Jesu ayitwe kuti mwanaambelele. Bbayibbele litondeezya kuti mbelele zyakali kutuulwa kuti muntu wabisya atambulike kuli Leza. Mbelele zyakali kutuulwa zyakali kwiiminina chituuzyo chaJesu nchaakapa chabuumi bwakwe bumaninide akaambo kandiswe. Majwi aakuti “Mwanaambelele wa Leza” ajanika kwaziindi zyiingi muBbayibbele. Kweendelana ambaakali kwaamvwisisisya Johane Mubbabbatizi Magwalo aachiHebrayo, kulakonzeka kuti wakabelesya majwi aaya kali kwaamba: mugutu wambelele wakatuulwa aAbrahamu muchibaka chaIzaka (Matl 22:13), mwanaambelele wakajayigwa kuEgepita chiindi maIsrayeli nibakaangununwa mubuzike (Ku 12:1-13) naakuti mugutu wambelele wakali kutuulwa buzuba abuzuba kuseeni agoko kuchipayililo chaLeza. (Ku 29:38-42) Alubo kulakonzeka kuti Johane wakali kuyeeya majwi aamusinsimi Isaya aawo Leza nakaamba kuti “mubelesi wangu” wakali ‘kuyooletwa kukujayigwa mbubonya mbuuli imbelele.’ (Is 52:13; 53:5, 7, 11) Mwaapostolo Pawulu naakalemba lugwalo lwakwe lwakusaanguna kumbungano yakuKkorinto, wakalemba kuti Jesu “Mwanaambelele wesu wa Pobwe Lyakwiindilila.” (1Kor 5:7) Mwaapostolo Petro wakaambuula atala abulowa bwaKristu kuti ‘mbulowa buyandisi buli mbuuli bwamwanaambelele uunyina kampenda nokaba kabala.’ (1Pet 1:19) Alubo, mubbuku lyaCiyubunuzyo kwaziindi zyiinda ku25, Jesu waambwa kuti “mwanaambelele” wakukozyanisya.—Bona amwi magwalo mujanika bbala eeli: Ciy 5:8; 6:1; 7:9; 12:11; 13:8; 14:1; 15:3; 17:14; 19:7; 21:9; 22:1.
SEPTEMBER 10-16
LUBONO LUZWA MUJWI LYALEZA | JOHANE 3-4
“Jesu Wakakambawukila Mwanakazi MuSamariya”
nwtsty makani aakwiiya ajanika muli Joh 4:6
kakatede: Oolu ndolugwalo alulikke lwaamba kuti Jesu ‘wakakatala.’ Kuzwa kuseeni do nilyakaba akalangabweseme Jesu wakali wazwa kuMulonga waJordani uuli kuJudaya kalikutanta mulundu wamamita aali 900 naakuti kwiinda kaya kumuunzi wakuSamariya utegwa Sukkari.—Joh 4:3-5; langa Makani Aayungizyidwe. A7.
Kuyanduula Lubono muJwi lyaLeza
nwtsty makani aakwiiya ajanika muli Joh 3:29
imulongwe wasibwiinga: Chiindi, muntu wakali kumvwanana asikukwata nguwe wakali kuba sityombo alubo nguwe wakali kubamba ziyandikana kusikila bantu bakwatana. Sityombo wakali kuswaanizya mwaalumi amwanakazi kuti bakwatane. Mubuzuba bwamuchado, babbululu bamwanakazi bakali kwiinka kumuunzi wamwaalumi naakuti kumuunzi wawisi kwakali kuchitilwa pobwe lyamuchado. Mweenzinyina wasikukwata wakali kubotelwa chiindi sikukwata naakali kwaambuula amukayintu wakwe nkaambo wakalizi kuti wazuzikizya mukuli wakwe. Johane Mubbabbatizi wakalikozyanisya ‘amweenzinyina wasibwiinga.’ Jesu nguwe wakali sibwiinga, basikwiiya bakwe bakali banabwiinga. Chiindi Johane Mubbabbatizi naakali kubambila Mesiya nzila, wakatalisya kabunga kakusaanguna kabaabo bapanga “nabwiinga” waJesu Kristu. (Joh 1:29, 35; 2Kor 11:2; Ef 5:22-27; Ciy 21:2, 9) “Imulongwe wasibwiinga,” wakali wachita kale mulimu wakwe wakuzibisya nabwiinga, taakachili kuyandikana kuchita zyiindaawo. Nkinkaako, Johane kalikulyeezyanisya aJesu wakaamba kuti: “Walo weelede kuyaabukomena kumilimo, pele mebo ndeelede kuyaabuceya.”—Joh 3:30.
nwtsty makani aakwiiya ajanika muli Joh 4:10
maanzi aapa buumi: Majwi aaya alakonzya kwaamba maanzi aayenda, maanzi aali mukasensa naakuti maanzi aazwa munyika. Maanzi aaya alisiyene amaanzi aali mumugodi. Mulugwalo lwa Lev 14:5, majwi achiHebbrayo aakuti ‘maanzi aayenda’ alakonzya kusandululwa kuti “maanzi aapa buumi.” Lugwalo lwa Jer 2:13 achaandaano 17:13, zipandulula kuti Jehova ‘nkasensa [naakuti nchikala] kamaanzi aabuumi.’ Eezi zyaamba kuti nguupa maanzi abuumi aachikozyano. Chiindi Jesu naakali kwaambuula amwanakazi muSamariya, wakabelesya majwi aakuti “maanzi aapa buumi” munzila yachikozyano pesi mwanakazi ooyo taakazimvwisisisya pe, wakali kubonaanga wakali kwaamba maanzi choonzyo.—Joh 4:11; langa makani aakwiiya ajanika muli Joh 4:14.
SEPTEMBER 17-23
LUBONO LUZWA MUJWI LYALEZA | JOHANE 5-6
“Tobelezya Jesu Kutalangilili Kujana Zimwi Zintu”
nwtsty makani aakwiiya ajanika muli Joh 6:10
aboobo bakakkala aawo, ibaalumi batandila ku 5 000: Majwi aali atala achigambyo eechi aakuti, “ikutabalilizya abamakaintu abana basyoonto” ajanika mubbuku lyaMatayo luzutu. (Mt 14:21) Kweelede kuti Jesu wakasanina bantu biinda ku15 000.
nwtsty makani aakwiiya ajanika muli Joh 6:14
Musinsimi: MaJuda bamumwaanda wamunyaka wakusaanguna, bakali kulangilila kuti musinsimi wakali mbuuli Musa waambidwe muli Dt 18:15, 18 wakali Mesiya. Munkani eeyi, majwi aakuti uyooboola munyika, atondeezya kuti bakali kulangilila kubona Mesiya. Johane nguwe alikke wakaambuula atala azintu zyaambidwe muvesi eeyi.
nwtsty makani aakwiiya ajanika muli Joh 6:27, 54
chakulya chinyonyooka . . . chakulya chikkalilila akupa buumi butamani: Jesu wakabona kuti bantu biingi bakali kutobela nguwe abasikwiiya bakwe akaambo kakuti bakali kuyanda zintu zyakumubili. Chakulya chakumubili chigwasilizya mubili luzutu pesi “cakulya” chizwa mujwi lyaLeza chipa kuti bantu bakajane buumi butamani. Jesu wakasungwaazya bantu bakali kumutobela kuti babelekele “cakulya cikkalilila akupa buumi butamani.” Eezi zyaamba kuti bakeelede kubikkila maanu muzintu zyabukombi akuzisyoma zintu nzibakali kwiiya.—Mt 4:4; 5:3; Joh 6:28-39.
uulya mubili wangu akunywa bulowa bwangu: Majwi aaya atondeezya kuti aabo bakali kunywa akulya, bakali kuchita oobo munzila yachikozyano. (Joh 6:35, 40) Jesu wakaamba majwi aaya mu32 C.E, nkinkaako taakali kwaamba atala aChilalilo chaMwaami Chagoko nchaakali kuyootalisya munyaka wakali kutobela. Wakaamba majwi aaya kakuchisyeede chiindi chifwiifwi kuti kube “Pobwe Lyakwiindilila [naakuti Pobwe lyaPasika], nkokuti ipobwe lyaba Juda.” (Joh 6:4) Zilakonzeka kuti majwi aaya akayeezya baswiilizi bakwe atala apobwe lyaPasika lyakali kuyanda kuchitwa ambubwakali kuyandikana bulowa bwamwanaambelele bwakafutula maIsrayeli mubusiku nibakazwa muEgepita. (Ku 12:24-27) Jesu wakali kutondeezya kuti bulowa bwakwe bulaamulimu uuyandikana nkaambo bupa kuti basikumutobela bakajane buumi butamani.
w05 9/1 21 ¶13-14
Tunooyenda Muzina lyaJehova Leza Wesu
13 Nikuba boobo, nkamu yabantu yakamuyanduula ameso aasalala mane baakumujana “kutala limwi lyalwizi.” Bakali kumuyandwiidaanzi kakuli wakali wabakakila kuti abe mwaami wabo? Bantu biingi bakali aamaboneno aatali kabotu nkaambo bakali kwaambuula atala azintu zyakumubili Jehova nzyaakapa maIsrayeli nibakali munkanda. Nzibakali kwaambuula zyakatondeezya antanganana kuti bakali kulangilila kupegwa chakulya aJesu. Chiindi Jesu naakabona makanze aabo aatali kabotu, wakasaanguna kubayiisya kasimpe kakali kukonzya kubagwasya kuti bachinche mizeezo yabo. (Joh. 6:17, 24, 25, 30, 31, 35-40) Bamwi bakatalika kung’ung’una chiindi nibakamvwa kaamba kuti: “Ncobeni ndamwambila kasimpe, Mwatalya Mubili wa-Mwana a-Muntu, mwatanywa bulowa bwakwe, tamukwe buumi mulindinywe. Oyo uulya mubili wangu, akunywa bulowa bwangu uli abuumi ubutamani, alimwi ndiyoomubusya kubuzuba bwakumamanino.”—Joh. 6:53, 54.
14 Chiindi chiingi zikozyano zyaJesu zyakali kugwasya bantu kuti balitondeezye aantanganana kuti bakali kuyanda kweenda aaLeza choonzyo. Nkinkaako, wakabelesya chikozyano eechi kuti batondeezye kubbazu nkubakabede. Pesi bantu biingi chakabanyemya chikozyano eechi. Bbayibbele lyaamba kuti: “Banjibanji babasikwiiya bakwe, nobakamvwa obo bakati, Majwi aya mayumu, nguni uuti amvwe?” Jesu wakiinkilila kunembo kabapandulwida kuti bazibe nchaakali kwaamba majwi aakwe. Wakaamba kuti: “Muuya nguupa buumi, mubili ngwabuyo, majwi ngendakamwaambila muuya, mbuumi.” Nikuba boobo, biingi teebakaswiilila, nkaambo Johane wakaamba kuti: “Banjibanji bakapiluka, tabacili kweenda limbi awalo.”—Joh. 6:60, 63, 66.
Kuyanduula Lubono muJwi lyaLeza
nwtsty makani aakwiiya ajanika muli Joh 6:44
wakwelwa: Nikuba kuti bbala lyaGrikki lyakasandululwa kuti “kukwela” lyaamba kukulunta lunsabwe lwabaswi (Joh 21:6, 11) pesi talyaambi kuti Leza ukwela bantu anguzu kuti batachiti zintu nzibayanda. Bbala lyakuti kukwela lilakonzya kwaamba “kukwelelezya” alubo majwi aaJesu aleendelana amajwi aali muli Jer 31:3, aawo Jehova naakabuzya bakombi bakwe bachiindi kuti: “Ndakukwelela kulindime aluyando lutamani.” (Mumalembe aaSeptuagint kubelesedwe bbala likozyenie aaleeli mulugwalo oolu.) Lugwalo lwa Joh 12:32 lutondeezya kuti Jesu ukwela bantu bamisyobo yoonse akaambo kaluyando. Magwalo atondeezya kuti Leza wakapa bantu lwaangunuko lwakulisalila. Umwi awumwi ulakonzya kulisalila kuti uyanda kumukomba na naakuti pe. (Dt 30:19, 20) Leza ubakwela chaluyando bantu bali aamyoyo iibombede. (Int 11:5; Tus 21:2; Inc 13:48) Jehova ukwela bantu kabelesya Bbayibbele amuuya wakwe uusalala. Businsimi buli muli Is 54:13 bwaambidwe muli Joh 6:45 bwaamba bantu bakakwelwa aTaata.—Kozyanisya a Joh 6:65.
nwtsty makani aakwiiya ajanika muli Joh 6:64
Jesu wakalimuzi . . . wakali kuyoomwaaba: Jesu wakali kwaamba Judasi Iskkariyoti. Jesu wakakomba busiku boonse kuli Wisi chiindi naakali kuyanda kusala baapostolo bali 12. (Lk 6:12-16) Kumasaangunino, Judasi wakali kusyomeka kuli Leza. Nikuba boobo, Jesu wakalibuzi businsimi bwakalembedwe muMagwalo aachiHebbrayo bwakuti wakali kuyoowuzigwa amweenzinyina. (Int 41:9; 109:8; Joh 13:18, 19) Chiindi Judasi naakatalika kuba amiyeeyo iitali kabotu, Jesu wakazibona nkaambo ulakonzya kubona zili mumoyo amumiyeeyo. (Mt 9:4) Akaambo kakuti Leza ulabona zintu zichitika kunembo, wakabona kuti Jesu wakali kuyoowuzigwa amweenzinyina. Muzeezo wakuti Leza wakazibambide kale kuti Judasi uzoowuzya Jesu tuuyendelani abube bwaJehova anzila njaakali kubajataayo bantu chiindi.
kuzwa kumatalikilo: Majwi aaya taawambi kuti kuzwa naakazyalwa Judasi naakuti kuzwa mubusiku Jesu mbwaakali kukomba naakali kuyanda kumusala kuti abe mwaapostolo. (Lk 6:12-16) Pesi aamba chiindi Jesu naakabona kuti Judasi watalika kuyeeya zintu zitali kabotu. (Joh 2:24, 25; Ciy 1:1; 2:23; langa makani aakwiiya ajanika muli Joh 6:70; 13:11.) Majwi aaya atondeezya kuti Judasi wakatalikide chiindi kali kuyeeya atala azintu zitali kabotu. Bbala lyachiGrikki liti ar·kheʹ lyakasandululwa kuti “kumatalikilo,” lilakonzya kwaamba zintu zyiingi kweendelana ambulyakabelesegwa muMagwalo aachiKristu aachiGrikki. Muchikozyano, muli 2Pet 3:4, bbala lyakuti “kumatalikilo” lyaamba matalikilo aakulengwa kwazintu. Pesi mulaamwi magwalo lyaamba zintu zimbi. Muchikozyano, Petro wakati muuya uusalala wakaselukila Bamasi “mbubonya mbowakatusikila aswebo kumatalikilo.” (Inc 11:15) Petro taakali kwaamba chiindi naakazyalwa pe naakuti buzuba naakasalwa kuba mwaapostolo. Pesi nakaamba bbala lyakuti “kumatalikilo” wakali kwaamba buzuba bwaPentekkoste yamu33 C.E., chiindi naakatambula muuya uusalala. (Inc 2:1-4) Kuli amwi Magwalo aabelesya bbala lyakuti “kumatalikilo” munzila zisiyene-siyene. Muchikozyano, muli Lk 1:2; Joh 15:27 amuli 1Joh 2:7.
SEPTEMBER 24-30
LUBONO LUZWA MUJWI LYALEZA | JOHANE 7-8
“Jesu Wakali Kulemeka Wisi”
cf 100-101 ¶5-6
“Kulilembedwe Kuti”
5 Jesu wakali kuyanda kuti bantu bazibe nkuzyakali kuzwa nzyaakali kubayiisya. Wakati: “Kwiisya kwangu takuli kwangu ndemwini, nkukwakwe uwakandituma.” (Joh. 7:16) Chimwi chiindi, wakati: “Nsilicitili cintu ndemwini, pele ndaamba aya mbuli mbwandiisya Taata.” (Joh. 8:28) Wakayungizya kuti: “Majwi ngendamwaambila nsilyaambili ndemwi, pele Taata uukede mulindime nguucita milimo yakwe mwini.” (Joh. 14:10) Imwi nzila Jesu njaakali kutondeezya kuti wakali kuyiisya kasimpe njakuti chiindi chiingi zintu nzyaakali kuyiisya wakali kuzizubulula muJwi lyaLeza.
6 Kulanga-langa majwi aaJesu aakalembwa kutugwasya kubona kuti Jesu wakali kubelesya Magwalo naakuti kuzubulula amwi majwi aazwa muMagwalo aachiHebbrayo. Makani aaya alakonzya kutakugambya. Ulakonzya kulibuzya kuti nkamboonzi natakazubulula majwi oonse aakali muMagwalo mbukunga wakakambawuka akuyiisya bantu kwaminyaka iitatu ahafu? Chachoonzyo, kulakonzeka kuti wakazichita eezyo. Utalubi kuti kulembedwe zintu ziche loko zyakachitwa aaJesu. (Joh. 21:25) Ulakonzya kubala zintu zyakachitwa aaJesu akuzimana muma-awa mache biyo. Lino, yeeyela kuli kukambawuka atala aLeza aBwaami bwakwe muma-awa mache kumwi kuli kuzubulula hafu yaMagwalo aachiHebbrayo. Kuyungizya waawo, chiindi chiingi, Jesu taakalikwe mabbuku aakuvunga pe. Chiindi naakali kupa Nkambawuko Yakuchilundu, wakabelesya majwi aakali kuzwa muMagwalo aachiHebbrayo amwi wakali kwaazubulula muMagwalo. Magwalo woonse ngaakali kubelesya akali kuzwa mumutwe.
w11 3/15 11 ¶19
Amutambule Muuya waLeza Kutali Wanyika
19 Swiilila Jehova amoyo woonse. Jesu wakali kuchita zintu zyakali kubotezya Wisi chiindi choonse. Chimwi chiindi, Jesu wakali kuyanda kuchita zintu kweendelana akuyanda kwakwe kutali kuyanda kwaWisi. Pesi akaambo kakuti wakali aalusyomo lusimide muli Wisi, wakaamba kuti: “Akucitwe kuyanda kwako, kutabi kwangu.” (Lk 22:42) Libuzye kuti, ‘Ndilamuswiilila na Leza nikuba kakuli kuyumu kuchita oobu?’ Kuswiilila Leza kulatugwasya mubuumi. Tweelede kumuswiilila chamoyo woonse nkaambo Nguwakatulenga alubo Nguwakatupa buumi. (Int 95:6, 7) Kuswiilila kulayandikana kwiinda zintu zyoonse, nkaambo tatukonzyi kutambulika kuli Leza kuti katutaswiilili.
Kuyanduula Lubono muJwi lyaLeza
w07 2/1 6 ¶4
Nkamboonzi Nituteelede Kubeja?
13 Jesu wakatusiila chikozyano chili biyeni munkani eeyi? Bumwi buzuba, wakali kwaambuula abamwi bakatali basikumutobela pesi bakali achiyandisyo chakuziba makanze aakwe. Bakamubuzya kuti: “Zwa kuno, uye ku-Judaya.” Jesu wakabasandula biyeni? Wakati: “Kamuya nywebo [ku Jerusalemu] kupobwe, mebo nsikooinka eneeno kupobwe eli, nkaambo ciindi cangu tacinazyulila.” Kakutanayinda chiindi, Jesu wakiinka kupobwe kuJerusalemu. Niinzi chakapa kuti abasandule munzila iili boobu? Teebakeelede kuziba nkwaakali kuyanda kwiinka. Jesu taakabeja pesi wakabasandula munzila yakali kupa kuti kutabi zintu zyakali kukonzya kunjizya nguwe naakuti batobeli bakwe mumapenzi. Jesu taakali kubeja pe nkaambo mwaapostolo Petro wakalemba kuti: “Walo [Kristu] teewakacita zibi, pe, alimwi teemwakajanwa lweeno mumulomo wakwe.”—Joh 7:1-13; 1Pet 2:22.
nwtsty makani aakwiiya ajanika muli Joh 8:58
ndakaliko: MaJuda bakali kukazya Jesu, bakali kuyanda kumutulula mabwe nkaambo wakati “ndakamubona Abrahamu” nikuba kuti bakazi kuti Jesu ‘taakalinasisya minyaka iili 50 yakuzyalwa.’ (Joh 8:57) Majwi aaJesu atondeezya kuti wakali chilenge chamuuya chilaamanguzu kujulu Abrahamu katanazyalwa. Bamwi baamba kuti lugwalo oolu lutondeezya kuti Jesu uleelene aLeza. Baamba kuti bbala lyachiGrikki lyakasandululwa kuti “ndendime” lyeendelana abbala lilembedwe mumalembe aSeptuagint libelesedwe muli Ku 3:14, nkinkaako bbala eeli lyeelede kusandululwa munzila iikozyenie. (Langa makani aakwiiya aajanika muli Joh 4:26.) Majwi aakuti “Abrahamu katanabako,” atondeezya kuti Jesu wakaliwo Abrahamu katanabawo. Kuleelela kuti bbala eeli lisandululwe kuti “ndakaliko” kutali kuti “ndendime” alubo busanduluzi bwamalembe achiindi abusanduluzi bwamazubaano, bubelesya bbala lyakuti “ndakaliko.” Muli Joh 14:9 Jesu wakabelesya limwi bbala lyakasyeendelana aliti “ndakaliko” naakati: “Nobaalumi nywebo, ikulampa ciindi ncondakkala andinywe, pele Filipo sena tonandizyiba?” MaBbayibbele miingi abelesya bbala lyakayisyeendelane aliti “ndakaliko” kweendelana azintu zilikwaambwa. (Amwi Magwalo abelesezye bbala likozyenie ngaaya: Lk 2:48; 13:7; 15:29; Joh 1:9; 5:6; 15:27; Inc 15:21; 2Kor 12:19; 1Joh 3:8.) Alubo kulanga-langa majwi aaJesu aalembedwe muli Joh 8:54, 55 kulakonzya kutugwasya kubona kuti Jesu wakali kutondeezya kuti ulisiyene aWisi.