Aajanika Makani aaKabbuku Kamuswaangano waBuumi Amulimu Wesu
OCTOBER 1-7
LUBONO LUZWA MUJWI LYALEZA | JOHANE 9-10
“Jesu Ulaziyanda Mbelele Zyakwe”
nwsty makani aakwiiya aachifanikisyo
Chaanda chambelele
Chaanda chambelele naakuti chaata chakali kukwabilila mbelele kuti zitabbigwi akuti zitalumwi abanyama. Basikweembela bakali kujalila mbelele kuti kwaba goko. Chiindi nikwakachitika zintu zili muBbayibbele, zyaata teezyakali kuvumbwa pe alubo zyakali kuyakwa munzila iisiyene-siyene. Chiindi chiingi zyakali kuyakwa aamabwe kazili amulyango uumwi. (My 32:16; 1Sam 24:3; Zef 2:6) Johane wakaambuula atala amuntu uunjila muchaata chambelele “kwiinda kumulyango” wakali kulindwa ‘amulindi.’ (Joh 10:1, 3) Muchaata chambelele chamuchilawu, matanga asiyene-siyene aambelele akali kulala aamwi mansiku alubo kwakali mulindi wakali kulinda. Kuseeni, mulindi wakali kujulila mbelele eezyo kazipa basikweembela. Mweembezi umwi awumwi wakali kutola mbelele zyakwe kwiinda mukuzyiita alubo zyakali kumutobela. (Joh 10:3-5) Jesu wakabelesya chikozyano chambelele kuti atondeezye mbaakali kubalangania basikwiiya bakwe.—Joh 10:7-14.
w11 5/15 7-8 ¶5
‘Amulindile’—NimaKristu Mulaampuli
5 Munzila yakukozyanisya, kumvwanana kwamweembezi ambelele zyakwe, kuyeeme muluzibo alusyomo. Mweembezi, ulizizi kabotu mbelele zyakwe, mbelele zilimuzi mweembezi wazyo alubo zilamusyoma. Zililizi alubo zilaliswiilila jwi lyakwe. Jesu wakati: “Ndilizizi [mbelele] zyangu, azyalo. . . zilindizi.” Uliizi kabotu mbungano yakwe. Bbala lyachiGrikki lyakasandululwa kuti “kuziba,” muvesi eeyi lyaamba “kuziba kabotu.” Mweembezi Mubotu uliizi mbelele imwi ayimwi. Eezi zyaamba kuti ulizi nchiziyandikana, nchizitakonzyi anchizikonzya kuchita. Jesu ulizizi zyoonse zichitikila mbelele zyakwe. Mbelele zilimuzi mweembezi wazyo alubo zilasyoma kuti ulazizulwida kabotu.
cf 124-125 ¶17
‘Taakali Kubaambila Inkani Niiba Yomwe Iitakwe Chikozyano’
17 Mubbuku lyakwe litegwa The Historical Geography of the Holy Land, George A. Smith wakalemba kuti: “Chimwi chiindi sikati twakali kulyookezya afwiifwi azikala zyamaJuda alubo beembezi batatu naakuti bane bakali kuza amatanga aabo. Matanga aaya akali kuswaanana alubo twakali kulibuzya kuti beembezi aaba balazipambula biyeni mbelele zyabo. Pesi nizyakali kumana kunywa maanzi akulyookezya, mweembezi umwi awumwi wakali kwiinka mutala amulonga akutalika kwiita mbelele zyakwe alubo zyakali kumutobela.” Jesu wakabelesya chikozyano eechi kuti atondeezye kuti, kuti twamuziba alubo twaswiilila njiisyo zyakwe tulakonzya kuba muunsi ‘lyasikweembela mubotu.’
nwtsty makani aakwiiya aajanika muli Joh 10:16
kuzileta: Naakuti “kuzizulwida.” Kweendelana azintu zilikwaambwa, bbala lyachiGrikki liti aʹgo libelesedwe muvesi eeyi lilakonzya kwaamba “kweeta” naakuti “kuzulwida.” Amwi malembe aachiGrikki akalembwa kuma200C.E., abelesya bbala liti (sy·naʹgo) lyakasandululwa kuti “kubungania,” lyeendelana aliti (aʹgo). Jesu, Mweembezi Mubotu ubungania, ukwabilila, alubo usanina mbelele zyakwe zili muchaata eechi (‘katanga kaniini’ kaambwa muli Lk 12:32) kuswaanizya azimwi mbelele. Mbelele eezi zyakaba tanga limwi aansi amweembezi uumwi. Chikozyano eechi chitondeezya kujatana nkubalaako batobeli baJesu.
Kuyanduula Lubono muJwi lyaLeza
nwtsty makani aakwiiya aajanika muli Joh 9:38
wakamukotamina: Naakuti “wakamufugamina.” Bbala lyachiGrikki lyakasandululwa kuti “kukotamina” (pro·sky·neʹo) lyaamba “kukomba” kuti kukotamina ooku kakuchitwa kuli leza. (Mt 4:10; Lk 4:8) Muvesi eeyi mwaalumi wakali moofu ngwakaponia Jesu, wakakotamina Jesu nkaambo wakabona kuti wakali mwiiminini waLeza. Taakali kubona Jesu mbuuli Leza naakuti weelede kukombwa pesi wakabona kuti wakali “Mwanaamuntu,” wakabikkwa aLeza kuti abe Mesiya. (Joh 9:35) Kukotamina Jesu nkwaakachita kuleendelana azyakali kuchitwa abantu chiindi. Bakali kukotama chiindi nibakali kubona basinsimi, baami naakuti bamwi bayiminini baLeza. (1Sam 25:23, 24; 2Sam 14:4-7; 1Bam 1:16; 2Bam 4:36, 37) Chiindi chiingi kukotamina Jesu, yakali nzila yakutondeezya kulumba Leza naakuti kuzumina kuti Jesu mwiiminini waLeza.—Langa makani aakwiiya aajanika muli Mt 2:2; 8:2; 14:33; 15:25.
nwtsty makani aakwiiya aajanika muli Joh 10:22
Pobwe Lyakwaaba Tempele: MuchiHebbrayo pobwe eeli litegwa Hanukkah (chanuk·kahʹ), chaamba “Kwaaba naakuti Kupeda.” Lyakachitwa kwamazuba aali 8 kuzwa mubuzuba bwachi25 mumweezi waChislev, chiindi champeyo kachili chabaafwiifwi (langa makani aakwiiya aakuti chiindi chamupeyo aajanika muvesi eeyi aMakani Aayungizyidwe B15). Alubo pobwe eeli lyakali lyakusekelela kwaabwa kwachibili kwatempele lyakuJerusalemu mu165 B.C.E. Mwaami wakuSiriya uutegwa Antiochus IV Epiphanes wakatondeezya kutalemeka Jehova, Leza wamaJuda kwiinda mukusofwaazya tempele Lyakwe. Muchikozyano, wakayaka chipayililo aajulu achipayililo chipati chakali kubelesegwa kupayizya zipayizyo buzuba abuzuba. Mumunyaka wa168 B.C.E., buzuba bwachi25 mumweezi waChislev, Antiochus wakasofwaazya tempele lyaJehova chakumaninina kwiinda mukupayizya ngulube aachipayililo alubo wakasansila musinza wanyama yayo mutempele lyoonse. Wakatenta mageedi aatempele alubo wakadilisya maanda aabapayizi, chipayililo changolida, matebbulu aazinkwa aziimikilo zyamalayiti zyangolida. Alubo wakapeda tempele lyaJehova kuli leza wakubeja uutegwa Zeus. Nikwakiinda minyaka iibili, Judas Maccabaeus wakazunda muunzi ooyu atempele lyawo. Tempele nilyakamana kusalazigwa lyakapedwa kuli Jehova kachibili muChislev 25, 165 B.C.E., kakuli kwiinda minyaka iitatu kuzwa Antiochus kali walisofwaazya kwiinda mukupayilila zipayizyo zisesemya kuli Zeus. Kuzwa waawo, zipayizyo zyakali kupayililwa kuli Jehova buzuba abuzuba zyakatalika kupayizigwa. Taakwe bumboni buli aantanganana muMagwalo butondeezya kuti Jehova nguwe wakapa kuti Judas Maccabaeus azunde akuti abukulusye tempele. Chimwi chiindi Jehova wakali kubelesya bantu bakuli zimwi zisi mbuuli Kkoresi wakuPersiya kuti azuzikizye makanze Aakwe. (Is 45:1) Kuti kakuli boobo, kuleelela kuti Jehova abelesye bakombi bakwe kuti bachite kuyanda Kwakwe. Magwalo atondeezya kuti tempele lyakeelede kuzumanana kubeleka kuchitila kuti businsimi bwakali atala aMesiya, mulimu wakwe, akulipeda kwaaba mubili wakwe zizuzikizigwe. Alubo, zipayizyo zyakali kupegwa amaLevi zyakeelede kuzumanana kusikila Mesiya naakali kuyoopa chipayizyo chipati chakwaaba buumi bwakwe akaambo kandiswe. (Dan 9:27; Joh 2:17; Heb 9:11-14) Batobeli baKristu taakwe nibakalayililwa kuti bachite Pobwe Lyakwaaba Tempele. (Kol 2:16, 17) Nikuba boobo, taakwe magwalo atondeezya kuti Jesu naakuti basikwiiya bakwe bakali kukasya bantu kuti basekelele pobwe eeli.
OCTOBER 8-14
LUBONO LUZWA MUJWI LYALEZA | JOHANE 11-12
“Ba Alweetelelo Mbuuli Jesu”
nwtsty makani aakwiiya aajanika muli Joh 11:24, 25
Ndilizyi kuti uyoobuka: Marta wakali kuyeeya kuti Jesu wakali kwaamba atala akubusigwa kwabantu kwakali kuyoochitika mubuzuba bwakumamanino. (Langa makani aakwiiya aajanika muli Joh 6:39.) Marta wakali kwiisyoma njiisyo eeyi. Bapati bazikombelo bamuchiindi eecho mbuuli baSadukki bakali kwiikazya njiisyo yakuti bafwide bayoobuka nikuba kuti njiisyo eeyi yakalimo muMagwalo. (Dan 12:13; Mk 12:18) BaFarisi bakali kusyoma kuti muuya tawufwi pe. Nikuba boobo, Marta wakalizi kuti Jesu wakayiisya atala abulangilizi bwakuti bafwide bazoobuka akuti wakali wabusya bamwi bakafwide nikuba kuti taakwe wakali waba amazuba aali mbuuli aaLazaro kali mukabanda.
Ndendime bubuke abuumi: Lufu lwaJesu akubuka kwakwe kwakajula mweenya wakuti bafwide bazoobuke. Chiindi Jesu naakabusigwa, Jehova wakamupa manguzu aakubusya bantu bakafwa aakuti azoobape buumi butamani. (Langa makani aakwiiya aajanika muli Joh 5:26.) Muli Ciy 1:18, Jesu wakalyaamba kuti, “ndilapona lyoonse mane kukabe kutamani, alimwi ndijisi makkii aalufwu aa Cuumbwe.” Nkinkaako, bantu bachipona abakafwa balangilila kuli Jesu. Wakasyomezya kuti uyoobusya bantu mbayooyendelezya aabo abayoopona aanyika kabeendelezegwa amfulumende yakujulu.—Joh 5:28, 29; 2Pet 3:13.
nwtsty makani aakwiiya aajanika muli Joh 11:33-35
kalila: Bbala lyachiGrikki lyakasandululwa kuti “kalila” lyaamba kulila zimvwika. Jesu wakabelesya bbala likozyenie naakali kwaamba businsimi bwakali atala akunyonyoonwa kwaJerusalemu.—Lk 19:41.
wakanyongana kapati . . . alimwi wakapenga: Majwi aaya atondeezya kuti Jesu wakachiswa mumoyo akaambo kalufu oolu. Bbala lyachiGrikki lyakasandululwa kuti “wakanyongania” lyaamba kuchisigwa kupati mumoyo pesi muvesi eeyi litondeezya kuti kubeetelela nkwaakachita Jesu kwakapa kuti anyongane. Alubo bbala lyachiGrikki lyakasandululwa kuti “wakapenga” lyaamba kukataazikana. Umwi sikulanga-langa makani aamuBbayibbele wakati majwi aaya aamba “kumvwa kuchisa mumoyo naakuti kuumbaala.” Muli Joh 13:21 kwakabelesegwa bbala likozyenie nikwakali kupandululwa nzila Jesu njakalimvwaayo chiindi Judasi nakamuuzya.—Langa makani aakwiiya aajanika muli Joh 11:35.
moyo: Lyaamba kuti “muuya.” Bbala lyachiGrikki liti pneuʹma lilakonzya kwaamba muuya uuzwa mumoyo wamuntu uumupa kuti achite zintu muliimwi nzila.—Langa Bupanduluzi Bwamabala, “Muuya.”
yakamweenda misozi: Bbala lyachiGrikki lyakasandululwa kuti “misozi” lilikozyenie abbala libelesedwe muli Lk 7:38; Inc 20:19, 31; Heb 5:7; Ciy 7:17; 21:4. Mumavesi aaya kwakabikkilwa maanu kapati kukuzwa misozi kutali kukulila zimvwika. MuMagwalo achiKristu aachiGrikki, mabala aakuti “yakamweenda misozi” abelesedwe mulugwalo oolu luzutu alubo alisiyene abbala lyakabelesegwa muli Joh 11:33, (langa makani aakwiiya aajanika muvesi eeyi) lipandulula nzila Mariya amaJuda njibakalilaayo. Jesu wakalizi kuti wakali kuyanda kubusya Lazaro, pesi zyakamuchisa loko naakabona beenzinyina kabali kulila. Akaambo kakuti wakali kubayanda akuti wakabafwida luzyalo beenzinyina, wakalila. Eezi zitondeezya kuti Jesu ulabeetelela bantu bafwidwa zibbululu zyabo akaambo kachibi chaAdamu.
Kuyanduula Lubono muJwi lyaLeza
nwtsty makani aakwiiya aajanika muli Joh 11:49
mupayizi mupati: Chiindi maIsrayeli naakali kulyeendelezya, mupayizi mupati wakali kuzumanana kali mupayizi mupati kwabuumi bwakwe boonse. (My 35:25) Pesi chiindi maIsrayeli nibakasaanguna kweendelezegwa amaRoma, beendelezi bakali kubikkwa amaRoma mbabo bakali kusala akugwisya bapayizi bapati. (Langa Bupanduluzi Bwamabala, “Mupayizi Mupati.”) Kkayafa wakabikkwa amaRoma kuti abe mupayizi mupati, wakali syaabusongo alubo wakachita mulimu ooyu kwachiindi chilamfu kwiinda bamwi boonse mbaakatobela. Wakaba mupayizi mupati kuzwa mu18 C.E., kusikila mu36 C.E. Kwiinda mukwaamba kuti Kkayafa wakali mupayizi mupati mumunyaka ooyo, munyaka wa33 C.E., Johane wakali kutondeezya kuti Kkayafa wakali mupayizi mupati chiindi Jesu naakajayigwa.—Langa Makani Aayungizyidwe B12 kuti uzibe mpiyakabede ng’anda yaKkayafa.
nwtsty makani aakwiiya aajanika muli Joh 12:42
beendelezi: Bbala lyachiGrikki lyakasandululwa kuti “beendelezi” muvesi eeyi lyaamba basinkuta mpati yamaJuda iitegwa Sanhedrin. Alubo bbala eeli lyakabelesegwa muli Joh 3:1, kalyaamba Nikkodimu wakali umwi wabasinkuta aaba.—Langa makani aakwiiya aajanika muli Joh 3:1.
kutandwa muchikombelo: Bbala lyachiGrikki liti a·po·sy·naʹgo·gos lyakabelesegwa muli Joh 9:22; 12:42; a 16:2 luzutu. Muntu watandwa muchikombelo taakali kuzumizigwa kuti aliswaanizye abamwi. Kutaliswaanizya abamwi kwakali kukonzya kupa kuti muntu ooyo afwabe ampuli yakwe. Masena aakukombela akali kubelesegwa kali zikolo alubo chimwi chiindi akali kubelesegwa kali maanda aakubetekela twaambo tuli atala abantu bakeelede kutandwa muchikombelo.—Langa makani aakwiiya aajanika muli Mt 10:17.
OCTOBER 15-21
LUBONO LUZWA MUJWI LYALEZA | JOHANE 13-14
“Ndamusiila Chikozyano”
nwtsty makani aakwiiya aajanika muli Joh 13:5
kusanzya mawulu aabasikwiiya: Chiindi chamaIsrayeli bantu bakali kuzwaata manyatela kumawulu. Manyatela taakali kujala kuulu koonse, eezi zyakali kupa kuti mawulu amuntu azule lusuko naakuti madaka chiindi naalikweenda. Nkinkaako, chakali chiyanza kuti muntu wasika aamuunzi agwisye manyatela alubo balaamuunzi bakeelede kumusanzya mawulu. MuBbayibbele muli zikozyano zyiingi zyabantu bakazichita eezi. (Matl 18:4, 5; 24:32; 1Sam 25:41; Lk 7:37, 38, 44) Kwiinda mukusanzya mawulu abatobeli bakwe, Jesu wakabelesya chiyanza eechi kubayiisya kuti beelede kulibombya akuchitilana milimu.
nwtsty makani aakwiiya aajanika muli Joh 13:12-14
mweelede: Bbala lyachiGrikki lyakabelesegwa muvesi eeyi chiindi chiingi libelesegwa mumakani azyamali kwaamba “kuba achikwelete chawumwi muntu.” (Mt 18:28, 30, 34; Lk 16:5, 7) Muvesi eeyi amulaamwi mavesi, bbala eeli lyaamba kuziba kuti kuli chintu nchweelede kuchita.—1Joh 3:16; 4:11; 3Joh 8.
w99 3/1 31 ¶1
Muntu Mupati Wakachita Mulimu Uulangilwa Aansi
Jesu wakasiya chiiyo chipati chakulibombya kwiinda mukusanzya mawulu abasikwiiya bakwe. MaKristu tabeelede kulibona kabayandikana zyakuti beelede kuchitilwa milimu abamwi naakuti kuyanda zyuuno zilaajulu. Pesi beelede kutobelezya chikozyano chaJesu ‘wakaza kuti azoobeleke kutali kuti abelekelwe alimwi wakaaba buumi bwakwe bube chinunuzyo chabanji.’ (Matayo 20:28) Nkinkaako batobeli baJesu beelede kuzumina kuchitila bamwi milimu ilangilwa aansi.
Kuyanduula Lubono muJwi lyaLeza
nwtsty makani aakwiiya aajanika muli Joh 14:6
Ndime nzila, kasimpe alimwi abuumi: Jesu ninzila nkaambo nkwiinda mulinguwe luzutu mutukonzya kusika kuli Leza kwiinda munkombyo. Alubo ‘ninzila’ yakuti bantu bakonzye lubo kuba abweenzinyina bulikabotu aLeza. (Joh 16:23; Rom 5:8) Jesu nkasimpe nkaambo wakali kwaamba kasimpe alubo wakapona kweendelana akasimpe. Alubo wakazuzikizya businsimi bwiingi bwakali kutondeezya kuti nguwe uukonzya kupa kuti makanze aaLeza azuzikizigwe. (Joh 1:14; Ciy 19:10) Businsimi oobu bwakaba ‘‘inzya’ [naakuti bwakazuzikizigwa] kwiinda mulinguwe.’ (2Kor 1:20) Jesu mbuumi nkaambo kwiinda muchinunuzyo chakwe wakapa kuti bantu bakajane “buumi bwini-bwini” chaamba “buumi butamani.” (1Tim 6:12, 19; Ef 1:7; 1Joh 1:7) Alubo uyootondeezya kuti ‘mbuumi’ kwaakubusigwa bantu biingi kabali abulangilizi bwakupona kukabe kutamani muParadayizi.—Joh 5:28, 29.
nwtsty makani aakwiiya aajanika muli Joh 14:12
milimu mipati kwiinda yeeyi: Jesu taakali kwaamba kuti basikwiiya bakwe bakali kuyoochita zigambyo zipati kwiinda nzyaakachita. Pesi wakali kwaamba kuti mulimu wakukambawuka awakuyiisya bantu ngubakali kuyoochita wakali kuyooyinda nzyaakachita. Batobeli bakwe bakali kuyoosika kumasena miingi kabaswaya bantu biingi alubo bakali kuyookambawuka kwachiindi chilamfu kwiinda nguwe. Majwi aaya atondeezya kuti Jesu wakali kulangilila kuti batobeli bakwe bakali kuyoozumanana kuchita mulimu ooyo.
OCTOBER 22-28
LUBONO LUZWA MUJWI LYALEZA | JOHANE 15-17
“Tamuli Bayeeyi Inyika”
nwtsty makani aakwiiya aajanika muli Joh 15:19
nyika: Bbala eeli lyaamba bantu bali munyika bataluleme, basiyene abakombi baLeza abalyaanzaania aLeza. Johane nguwe alikke kubalembi baMakani Mabotu wakalemba majwi aaJesu aakuti basikumutobela tabali bayeeyi nyika. Jesu wakayindulula majwi aaya tubili munkombyo yakwe yakumamanino kali abaapostolo bakwe basyomeka.—Joh 17:14, 16.
nwtsty makani aakwiiya aajanika muli Joh 15:21
akaambo kazina lyangu: MuBbayibbele, bbala lyakuti ‘zina’ lilakonzya kwaamba zina lyamuntu, mpuwo yakwe azintu zyoonse nzyachita. (Langa makani aakwiiya aajanika muli Mt 6:9) Majwi aakuti zina lyaJesu atondeezya manguzu achuuno nchaakapegwa aaWisi. (Mt 28:18; Php 2:9, 10; Heb 1:3, 4) Muvesi eeyi, Jesu wakali kutondeezya kuti bantu bamunyika eeyi, bakazya batobeli bakwe nkaambo tabamuzyi Ooyo wakamutuma. Kuziba Leza kwakali kuyoobagwasya kuti bamvwisisisye kuti zina lyaJesu lyiimininaanzi. (Inc 4:12) Bakeelede kuziba kuti Jesu wakasalwa aLeza kuti abe Mweendelezi, Mwaami wabaami akuti bantu boonse beelede kumulemeka kuchitila kuti bakajane buumi.—Joh 17:3; Ciy 19:11-16; kozyanisya a Int 2:7-12.
it-1 516
Chibindi
MaKristu beelede kuba aachibindi kuti bateenwi amiyeeyo amichito yabantu batayandi Jehova Leza, kuchitila kuti bakkale kabasyomekede kulinguwe nikuba kabatayandwi anyika. Jesu wakabuzya basikwiiya bakwe kuti: “Munyika munoojisi mapenzi, pele amube basicamba! Mebo ndaizunda nyika.” (Joh 16:33) Mwana aaLeza taakwe naakazumina kweenwa aanyika pesi wakazunda nyika nkaambo taakatola lubazu kufumbwa muzintu zyakali kuchitwa munyika. Chikozyano chaJesu Kristu chakuzunda nyika ampindu njaakajana akaambo kakutaba akabala munyika, chitugwasya kuti tube achibindi chakuti tutabi banyika akuti tutalisofwaazyi azintu zili munyika eeyi.—Joh 17:16.
Kuyanduula Lubono muJwi lyaLeza
nwtsty makani aakwiiya aajanika muli Joh 17:21-23
bamwi: Naakuti “kujatana.” Jesu wakakombela batobeli bakwe basyomeka kuti babe “bamwi,” kuchitila kuti babelekelaamwi mukuzuzikizya makanze aakozyenie, mbuuli Jesu aWisi mbubali “bamwi,” eezi zitondeezya kuti babelekelaamwi. (Joh 17:22) Muli 1Kor 3:6-9 Pawulu wakatondeezya kuti maKristu beelede kujatana chiindi nibabelekaamwi anibabeleka aLeza.—Langa 1Kor 3:8 amakani aakwiiya aajanika muli Joh 10:30; 17:11.
babe bamwi chakulondola: Muvesi eeyi, Jesu wakatondeezya kweendelana kuliwo aakati kakujatana chakumaninina akuyandwa aWisi. Eezi zileendelana amajwi aali muli Kol 3:14 atii: “Luyando, . . . ncecaanzyo calukamantano cilondokede.” Kujatana chakumaninina kuyandikana loko. Eezi tazyaambi kuti batobeli baJesu beelede kuba abube bukozyenie kuchitila kuti bajatane. Pesi zyaamba kuti balijisini muzintu nzibachita, nzibasyoma anzibayiya.—Rom 15:5, 6; 1Kor 1:10; Ef 4:3; Flp 1:27.
nwtsty makani aakwiiya aajanika muli Joh 17:24
kayitanaba nyika: Bbala lyachiGrikki lyakasandululwa kuti “kaitanaba nyika,” muli Heb 11:11 lyakasandululwa kuti “kuminta lunyungu.” Majwi aakuti “kaitanaba nyika,” alakonzya kwaamba chiindi Adamu aEva nibakaba aabana. Alubo kulakonzeka kuti majwi aaJesu aakuti “kaitanaba nyika” aswaanizya Abbelo wakasaanguna kunununwa alubo wakasaanguna ‘kulembwa zina mubbuku lyabuumi kuzwa kumatalikilo aanyika.’ (Lk 11:50, 51; Ciy 17:8) Majwi aankombyo yaJesu atondeezya kuti kuzwa chiindi Adamu aEva kabatana aabana, Leza wakali kumuyanda Mwanaakwe simuzyalwaalikke.
OCTOBER 29–NOVEMBER 4
LUBONO LUZWA MUJWI LYALEZA | JOHANE 18-19
“Jesu Wakapa Bumboni Kukasimpe”
nwtsty makani aakwiiya aajanika muli Joh 18:37
ndipe bumboni kujatikizya: Kweendelelana ambabelesedwe muMagwalo aachiGrikki, majwi aakuti “kupa bumboni” alakonzya kwaamba zintu zyiingi. Majwi aaya aamba kupa bumboni bwachoonzyo bwazintu nzwaakabona naakuti nzuzi. Chimwi chiindi alakonzya kwaamba “kuzumina naakuti kwaambuula zilikabotu atala achimwi chintu.” Jesu wakapa bumboni kukasimpe akaambo kakuti wakali kazi alubo wakapona kweendelana akasimpe kakali kujanika mubusinsimi bwakalembedwe chiindi. (2Kor 1:20) Mbukunga makanze aaLeza aali atala aBweendelezi bwaMesiya akali asinsimwa kale, buumi Jesu mbwaakapona kachili aanyika akufwa kwakwe, zyakazuzikizya businsimi azintu zyakali kwiiminina nguwe muchizuminano chaMulawu. (Kol 2:16, 17; Heb 10:1) Nkinkaako chileelela kwaamba kuti Jesu ‘wakapa bumboni kukasimpe’ kwiinda muzintu nzyaakali kwaambuula anzyaakali kuchita.
kasimpe: Jesu taakali kwaamba kasimpe biyo pesi wakali kwaamba kasimpe kali atala amakanze aaLeza. Makanze mapati aaLeza akali aakuti, Jesu “mwana wa Davida,” abe Mupayizi Mupati alubo Mweendelezi waBwaami bwaLeza. (Mt 1:1) Jesu wakapandulula kuti makanze aakwe aakuza aanyika, buumi bwakwe amulimu wakukambawuka zyakali kutondeezya kuti wakali kupa bumboni kukasimpe kali atala aBwaami. Bangelo bakaambilizya mulumbe uli atala aBwaami Jesu katanazyalwa anakazyalwa kuBbetelehemu, muunzi Davida mwaakazyalilwa.—Lk 1:32, 33; 2:10-14.
nwtsty makani aakwiiya aajanika muli Joh 18:38a
Ino kasimpe ninzi?: Mubuzyo waPilato wakali kutondeezya kuti wakali kwaamba kasimpe biyo kutali kasimpe kakali kwaambwa aaJesu. (Joh 18:37) Kaansinga Pilato wakali kuyanda kuziba choonzyo, Jesu wakali kunoomusandula. Kulakonzeka kuti Pilato wakabuzya Jesu mubuzyo ooyu nkaambo wakali kumulangilaansi akutasyoma nzyaakali kwaamba, kwakali mbuuli kuti wakali kubuzya kuti “Niinzi chitegwa kasimpe? Taakwe chintu chili boobo pe.” Pilato taakwe naakalindila nsandulo pesi wakazwa aanze akuya kumaJuda.
Kuyanduula Lubono muJwi lyaLeza
nwtsty makani aakwiiya aajanika muli Joh 19:30
waleka kuyoya: Naakuti “wafwa.” Bamwi bayeeya kuti majwi aachiGrikki aakasandululwa kuti “waleka kuyoya” aamba kuti Jesu wakali walipeda kuti afwe nkaambo zintu zyoonse zyakali zyazuzikizigwa kale. Chakuliyandila, Jesu “wakazumina akutula buumi bwakwe.”—Is 53:12; Joh 10:11.
nwtsty makani aakwiiya aajanika muli Joh 19:31
buzuba oobo bwaSabata bwakali bupati: Buzuba bwakali kutobela Pasika yakali kuchitwa muNisani 14, bwakali kuba buzuba bwaSabata kufumbwa buzuba mpulyachitika. (Lev 23:5-7) Kuti Sabata iiyandikana yawida mubuzuba bwaSabata (kwaamba buzuba bwachi7 mumviki yamaJuda, bwakali kusaanguna muli Bwasanu goko kusika muMugibelo goko), yakali kuba Sabata ‘pati.’ Jesu naakafwa, buzuba bwakatobela bwakali Sabata eeyo mpati. Kuzwa mu29 kusika mu35 C.E., zyakachitika mu33 C.E. luzutu kuti maSabata aabili awide mubuzuba bumwi. Nkinkaako eezi zipa bumboni bwakuti Jesu wakafwa muNisani 14, 33 C.E.