Malifalensi Aamu Kabbuku Kamuswaangano Wabuumi Amulimo Wesu
AUGUST 3-9
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | KULONGA 13-14
“Amwiime Nji Akubona Lufwutuko lwa Jehova”
(Kulonga 14:13, 14) Mpoonya Musa wakaambila bantu kuti: “Mutayoowi pe. Amwiime nji akubona lufwutuko lwa Jehova ndwatiimucitile sunu. Nkaambo bana Egepita mbomubwene sunu, tamukababoni limbi pe. 14 Jehova lwakwe mwini ulamulwanina, nywebo muumune buyo.”
Musa Muntu Wakali Aalusyomo
Ambweni Musa tanaakalizyi kuti Leza wakali kuyanda kwaandaanya Lwizi Lusalala kutegwa abajalwide nzila bana Israyeli. Nokuba boobo, Musa wakajisi lusyomo lwakuti Leza ulacita cintu cimwi kutegwa akwabilile bantu bakwe. Alimwi Musa wakali kuyanda kuti abalo bana Israyelinyina babe alusyomo mbuli nguwe. Tubala kuti: “Musa wakaambila bantu kuti: ‘Mutayoowi, amwiime, mubone lufutuko Jehova ndwasi mucitile buzuba obuno.’” (Kulonga 14:13) Sena Musa wakacikonzya kubagwasya bana Israyeli kuyumya lusyomo lwabo? Tacidoonekwi nkaambo Bbaibbele lyaamba boobu kujatikizya Musa alimwi abana Israyeli boonse: “Akaambo kalusyomo bakainda mu Lwizi Lusalala mbuli kuti bakali kwiinda anyika njumu.” (Bahebulayo 11:29) Lusyomo lwa Musa lwakagwasya kutali buyo nguwe alikke pe, pele abaabo boonse ibakamwiiya.
(Kulonga 14:21, 22) Lino Musa wakatandabika janza lyakwe atala aalwizi; eelyo Jehova wakapa kuti maanzi aandaane kwiinda mukubelesya guwo ilyakali kuzwa kujwe masiku oonse akupa kuti lwizi lube nyika njumu, eelyo maanzi akaandaana. 22 Aboobo bana Israyeli bakainda akati kalwizi anyika njumu, eelyo maanzi akaima mbuli bwaanda kululyo akulumwensyi lwabo.
Ngusinguzuzyoonse Pele Ulabikkila Maano
Amubale Kulonga 14:19-22. Amweezyeezye kuti muli antoomwe abana Israyeli, mwasinkilwa ampi ya Farao alimwi a Lwizi Lusalala. Mpoonya Leza wabweza ntaamu. Musumpuululu wakkumbi wazwa akuyakwiima musyule lyankamu yabana Israyeli, akusinkilila bana Egepita akubabikka mumudima. Pele nkamu yanu mpati, yalo ili mumumuni wamaleele. Mpoonya mwabona Musa katandabika janza lyakwe atala alwizi, alimwi guwo ilizwa kujwe lyaandaanya maanzi akujalula nzila. Mpoonya nywebo, mukwasyi wanu, banyama banu bavwubwa alimwi abantu bamwi mwatalika kweenda kabotu-kabotu anyika njumu kuya kulubazu lumbi. Mpoonya mwagambwa kuti nyika taijisi mankanda alimwi taitezemuki. Ninjumu, aboobo ncuubauba kweenda alinjiyo. Akaambo kaceeci, nobaba baabo beenda asyoonto-syoonto bacikonzya kusika kabotu kulubazu lumbi.
(Kulonga 14:26-28) Mpoonya Jehova wakaambila Musa kuti: “Tandabika janza lyako atala aalwizi kutegwa maanzi ajokele akubanyikizya bana Egepita ankalaki zyabo abasimabbiza.” 27 Mpoonya aawo Musa wakatandabika janza lyakwe atala aalwizi, eelyo kubucedo lwizi lwakatalika kuyaabujokela mbolwakabede. Bana Egepita nobakali kusola kutija, Jehova wakabanyikizya akati kalwizi. 28 Lino maanzi akajokela akunyikizya nkalaki zyakwe zyankondo, basikalumamba bakwe boonse, basimabbiza ba Farao abaabo boonse bakaccilila bana Israyeli mulwizi. Kunyina naba omwe akati kabo iwakafwutuka.
Tamweelede Kumuluba Jehova
Bana Egepita nobakacili kupengana ankalaki zyabo zyakafwide, bana Israyeli boonse bakasika kunkomwe yalwizi. Mpoonya Musa wakatandabika janza lyakwe atala aa Lwizi Lusalala. Nkabela Jehova wakapilusya maanzi aakali mbuli bwaanda. Maanzi manji akavwumba Farao ampi yakwe yoonse, eelyo bakainkila. Kunyina naba omwe wabasinkondonyina iwakafwutuka. Aboobo bana Israyeli bakaanguluka.—Kul. 14:26-28; Int. 136:13-15.
Eeci cakacitika cakapa bantu bamumasi aakeengelede kuti kabayoowa kwamyaka iili mbwiibede. (Kul. 15:14-16) Kakwiindide myaka iili 40 kuzwa nocakacitika eeci, imwanakazi muna Jeriko wazyina lya Rahabu wakaambila baalumi bana Israyeli bobile kuti: “Iswe twasikilwa buyoofu nkaambo kandinywe, . . . nkaambo twakamvwa Jehova mbwaakamuyuminizizya maanzi aa-Lwizi Lusalala ciindi eciya nimwakazwa ku-Egepita.” (Jos. 2:9, 10) Nobaba bamasi ibatakali kukomba Leza, kunyina nobakaluba ncaakacita Jehova mukunununa bantu bakwe. Cakutadooneka, bana Israyeli bakalijisi twaambo tunji twakali kukonzya kubapa kuti kabamuyeeya Leza.
Kuyandaula Mbono Zyakumuuya
(Kulonga 13:17) Lino Farao naakabazumizya bantu kuti baunke, Leza tanaakabainzya nzila iinda munyika yaba Filisiti nokuba kuti njiyakali kukosola. Nkaambo Leza wakati: “Bantu balakonzya kucinca mizeezo yabo babona nkondo akupiluka ku Egepita.”
it-1 1117
Mugwagwa, Nzila
Kuzwa kaindi, migwagwa alimwi anzila, kubikkilizya anzila ziindene-indene nzyobakali kubelesya basimakwebo, zyakali kupa kuti kacikonzyeka kusika muminzi alimwi amumami aamu Palesitaini. (My. 20:17-19; 21:21, 22; 22:5, 21-23; Jos. 2:22; Bab. 21:19; 1Sam. 6:9, 12; 13:17, 18) Mugwagwa iwakali kubonwa kuti nguwakali kuvwula kubelesyegwa, wakali kuzwa mu Egepita akwiinda muminzi yaba Filisiti ya Gaza alimwi a Asikeloni kumane wakali kugama kunyika lwaajwe kuya ku Megido. Wakali kuzumanana kuya ku Hazori, Lwizi lwa Galilaya nkoluli kunyika, mpoonya akutozya ku Damasiko. Mugwagwa ooyu iwakali kwiinda mu Filisitiya nguwakali kudabula kuzwa mu Egepita kuya ku Nyika Yakasyomezyedwe. Pele Jehova wakasololela bana Israyeli kwiinda mukubelesya nzila imbi kutegwa ba Filisiti batabalwani.—Kul. 13:17.
(Kulonga 14:2) “Koambila bana Israyeli kuti bapiluke akuyookkala afwaafwi aku Pihahiroti akati ka Migidoli alwizi, busena ibuli kumbele lya Baala-zefoni. Mweelede kuyookkala kumbali aalwizi, kamulangene ambubo.
it-1 782 ¶2-3
Kulonga
Ino Lwizi Lusalala lwakaandaanina aali kutegwa bana Israyeli bazabuke?
Tweelede kuzyiba kuti, ciindi bana Israyeli nobakasika abusena bwiitwa kuti Etamu, nkokuti “kumagolelo aankanda,” Leza wakaambila Musa “kuti bapiluke akuyookkala afwaafwi aku Pihahiroti . . . kumbali aalwizi.” Kucita boobu kwakali kuyoopa Farao kuyeeya kuti bana Israyeli bakali ‘kwiile kwiingaila kabanyongene.’ (Kul. 13:20; 14:1-3) Basyaazibwene ibayeeyela kuti nzila ya el Haj njeyakabelesyegwa, baamba kuti ibbala lya Chihebrayo ilyakasandululwa kuti ‘kupiluka,’ lipa muzeezo ‘wakupiluka’ kwini-kwini alimwi akujokela naa kwiinda nzila iizinguluka ikutali kwiile “kunyona” naa “kuleya.” Baamba kuti, nobakasika ku Gulf ya Suez nkoili kunyika, bana Israyeli bakanyona kumane bakazinguluka Jebel ʽAtaqah nkoili kujwe, nkokuti imulundu uupene munyinza a Gulf nkoili kumbo. Bantu banji kapati, mbuli mbobakabede bana Israyeli, tiibakali kukonzya kujana nzila iili kabotu iyakali kukonzya kubagwasya kufwambaana kuzwa aawo mpobakabede ikuti naa batandaanizyigwa kuzwa kulubazu lwakunyika. Aboobo bakali kukonzya kusyaanikizyigwa akati mbwaanga kwakali mulonga wakali kubasinkila kumbele.
Cilengwa caba Juda bamumwaanda wamyaka wakusaanguna C.E. acalo cipa muzeezo iwaambwa atala aawa. Pele cikkomanisya kapati ncakuti, muzeezo ooyu uleendelana amuzeezo ngotujana mu Bbaibbele, nokuba kuti bunji bwabasyaazibwene tabauzumini. (Kul. 14:9-16) Kuboneka kuti bana Israyeli bakazabukila kule kapati ankoyakali kugolela Gulf (naa Lwizi Lusalala nkoluli kumbo) cakuti basikalumamba ba Farao tiibakali kukonzya kuzinguluka nkoyakali kumanina Gulf akulwana bana Israyeli kulubazu lumbi lwa Lwizi.—Kul. 14:22, 23.
AMUSUNGWAALE MUMULIMO WAMUMUUNDA
‘Amwiime Mubone Lufwutuko Lwa Jehova’
Ino bana Israyeli bakalimvwa buti nobakafwutulwa camaleele? Ma! mpoona-mpoona Musa abana Israyeli bakaimbila Jehova ntembauzyo. Bakaimba kuti: “Ndaimbila Jehova, nkaambo ulisumpukide loko . . . Jehova ngunooendelezya lyoonse alyoonse.” (Kulonga 15:1, 18) Masimpe, ncobakasaanguna kubikkila maano nkutembaula Leza. Mubukkale oobo, bweendelezi bwa Jehova bwakalibonya.
Ino mbuti zintu eezi zikondelezya mbozipa kuti twiiye, tube abulangizi akutontozya myoyo yesu? Ncobeni tulakonzya kubona kuti Jehova ulijisi nguzu zyakulanganya bantu bakwe nobali musunko lili lyoonse. Ulijisi nguzu zyakulanganya penzi lili lyoonse likonzya kubasikila. Lwizi Lusalala kunyina nolwakasinkila bana Israyeli ciindi Jehova naakapa kuti muwo wakujwe ubbubbule. Alimwi wakapa kuti Lwizi Lusalala luvwumbe akunyonyoona basikalumamba ba Farao. Kwiinda mukuzinzibala kuyeeya makani aaya, tulakonzya kwaamba bwakaamba sintembauzyo kuti: “Jehova nguundigwasya, nsikonzyi kuyoowa. Muntu andicitilenzi?” (Intembauzyo 118:6) Kunze lyaboobo, tulakonzya kutontozya myoyo yesu kwiinda mumajwi aa Paulo aalembedwe kulugwalo lwa Ba-Roma 8:31: “Anooli Leza kali aswe, ino nguni uukonzya kutulwisya?” Masimpe, majwi aaya aakasololelwa aa Leza atupa kuba alusyomo luyumu. Apa kuti tube abulangizi muciindi cakuyoowa alimwi akudooneka. Nkakaambo kaako ilugwalo lwamwaka wa 2008 ilwakuti: ‘Amwiime mubone lufwutuko lwa Jehova’ ncoluli lugwalo lweelela!—Kulonga 14:13.
Ncinzi acimbi ncotukonzya kwiiya kumakani aa Kulonga kwabana Israyeli kuzwa mu Egepita? Ncotwiiya ncakuti tweelede kumumvwida Jehova muzintu zyoonse nzyatwaambila kucita. Bana Israyeli bakamumvwida Leza kwiinda mukutobela malailile oonse aajatikizya kulibambila Pasika alimwi kunyina nobakazwa mumaanda aabo imasiku mu Nisani 14. Nobakazwa mu Egepita, bakeelede kweenda mbuli nkamu zyabasikalumamba ‘balibambide nkondo.’ (Kulonga 13:18) Mazuba aano, cilayandika kapati kuti tutobele malailile ngotupegwa kwiinda mu “muzike musyomesi uucenjede”! (Matayo 24:45) Tweelede kuliswiililisya ijwi lya Leza limvwugwa musyule lyesu liti: “Njeeyi inzila, amweende mulinjiyo, kufumbwa ciindi nimuleya nikuba kululyo nikuba kulumwensi.” (Isaya 30:21) Mbotuya buswena kufwaafwi amapenzi mapati, ambweni tuyoopegwa malailile aambi. Kutegwa tukafwutuke kumazuba aayo aakatazya, tweelede kuzumanana kweenda antoomwe ababelesi ba Jehova basyomeka.
Kunze lyaboobo, amuyeeye kuti Jehova wakatola bana Israyeli kubusena bwakali kulibonya mbuli kuti bapatila akati kamalundu a Lwizi Lusalala. Kuboneka kuti eeyi tiiyakali nzila mbotu. Nokuba boobo, Jehova wakali kuzyeendelezya zintu alimwi zyoonse zyakeenda kabotu cakunga walo wakatembaulwa alimwi bantu bakwe bakafwutuka. Mazuba aano, inga tiitwamvwisya kaambo mbunga ncoyeendelezya makani amwi munzila imwi, pele tulakonzya kusyoma cakumaninina mubusolozi mbwapa Jehova kwiinda mububambe bwakwe busyomeka. Zimwi ziindi, basinkondoma balakonzya kulibonya mbuli kuti baya buzwidilila. Akaambo kakulezya kwesu, inga tiitwatubona twaambo toonse tujatikizidwe. Nokuba boobo, Jehova ulakonzya kuzicinca zintu muciindi ceelede mbubonya mbwaakabacitila bana Israyeli lyansiku.—Tusimpi 3:5.
AUGUST 10-16
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | KULONGA 15-16
“Amutembaule Jehova Munyimbo”
(Kulonga 15:1, 2) Aciindi eeco Musa abana Israyeli bakaimbila Jehova lwiimbo oolu lwakuti: “Andimwiimbile Jehova, nkaambo wasumpuka kapati. Ibbiza autantide alindilyo wabawaala mulwizi. 2 Ja ninguzu zyangu alimwi nguundiyumya, mbwaanga waba mufwutuli wangu. Ooyu ngo Leza wangu, alimwi ndilamutembaula; ngo Leza wataata, alimwi ndilamusumpula.
w95 10/15 11 ¶11
Nkaambo Nzi Leza Mwini-Mwini Ncayelede Kuyoowegwa Lino?
Kunyonyoona nkamu yabasikalumamba bana Egepita nkwaakacita Jehova kwakapa kuti asumpuke mumeso aabakombi bakwe alimwi eeci cakapa kuti zina lyakwe lizyibwe kapati. (Joshua 2:9, 10; 4:23, 24) Masimpe, zina lyakwe lyakasumpulwa kwiinda baleza bakubeja bana Egepita, ibanyina nguzu balo ibakaalilwa kufwutula bakombi babo. Kusyoma baleza babo bakubeja, bantu alimwi anguzu zyabasikalumamba kwakabapa kutyompwa citaambiki. (Intembauzyo 146:3) Eeci ncecakapa bana Israyeli kwiimba ntembauzyo izyakali kutondezya kuti bakali kuyoowa Leza mwini-mwini, walo uufwutula bantu bakwe!
(Kulonga 15:11) Nguni akati kabaleza uuli mbuli nduwe, O Jehova? Nguni uuli mbuli nduwe, oosalalisya? Yebo ooyelede kuyoowegwa akwiimbilwa nyimbo zyakutembaula, Oocita zintu zigambya.
(Kulonga 15:18) Jehova uyoolela kali mwami lyoonse alyoonse mane kukabe kutamani.
w95 10/15 11-12 ¶15-16
Nkaambo Nzi Leza Mwini-Mwini Ncayelede Kuyoowegwa Lino?
Ikuti notwakali antoomwe a Musa, tacidoonekwi kuti andiswe notwakakulwaizyigwa kwiimba kuti: “Nguni akati kabaleza uuli mbuli nduwe, O Jehova? Nguni uuli mbuli nduwe, oosalalisya? Yebo ooyelede kuyoowegwa akwiimbilwa nyimbo zyakutembaula, Oocita zintu zigambya.” (Kulonga 15:11) Majwi aali boobu azumanana kwaambwa kuzwa ciindi eeco. Mubbuku lyamamanino lyamu Bbaibbele, mwaapostolo Johane upandulula nkamu yababelesi ba Leza bananike basyomeka kuti: “Bakali kwiimba lwiimbo lwa Musa imuzike wa Leza alwiimbo lwa Mwanaambelele.” Ino ndwiimbo nzi oolo? “Milimo yako mipati alimwi ilagambya, Jehova Leza, Singuzuzyoonse. Inzila zyako zililuleme alimwi nzyamasimpe, O Mwami walyoonse alyoonse. Ino mubwini nguni uutakookuyoowa O Jehova akulemeka zina lyako, nkaambo nduwe olikke uusyomeka?”—Ciyubunuzyo 15:2-4.
Mbubwenya buyo amazuba aano, kuli bakombi ibakaangununwa ibalumba, kutali buyo milimo ya Leza yakulenga, pele alimwi amilawo yakwe. Bantu ibazwa muzisi zyoonse baangununwa kumuuya, baandaana anyika eeyi iisofweede nkaambo baizyiba milawo ya Leza iiluleme alimwi balaitobela. Mwaka amwaka, bantu banji balazwa munyika eeyi iisofweede akuboola mumbunga yabakombi ba Jehova iisalala alimwi iiluleme. Ino-ino, Leza aakumana kunyonyoona bukombi bwakubeja alimwi abweende bwazintu boonse oobu bubyaabi, bayoopona mane kukabe kutamani munyika mpya iiluleme.
(Kulonga 15:20, 21) Mpoonya Miriamu imusinsimi mukaintu, mucizyi wa Aroni wakabweza nsakalala, eelyo bamakaintu boonse bakamutobela kabayaabulizya nsakalala akuzyana. 21 Miriamu wakaingula bamaalumi kwiinda mukwiimba kuti: “Atumwiimbile Jehova, nkaambo wasumpuka kapati. Ibbiza autantide alindilyo wabawaala mulwizi.”
it-2 454 ¶1
Nyimbo
Kuboneka kuti kwiimba kwamu Israyeli kanji-kanji kwakali kwakuvwiilizyanya, ambweni nkamu zyobilo imwi yakali kwaangula mpoonya imwi yakali kwiingula, naa muntu omwe wakali kwaangula mpoonya nkamu yakali kwiingula. Mu Magwalo kwiimba kuli boobu kwiitwa kuti “kwiingula.” (Kul. 15:21; 1Sam. 18:6, 7) Kwiimba kuli boobu kulalibonya kweelana ambozilembedwe ntembauzyo zimwi, mbuli Intembauzyo 136. Mbozipandululwa nkamu zyobilo zipati zyabasikwiimba nyimbo zyakulumba muciindi ncaakapona Nehemiya, alimwi ambobakatola lubazu ciindi bwaanda bwa Jerusalemu nobwakamana kuyakwa, ncitondezyo cakuti bakali kwiimba cakuvwiilizyanya.—Neh. 12:31, 38, 40-42.
it-2 698
Musinsimi Mukaintu
Miriamu ngomusinsimi mukaintu wakusaanguna waambidwe mu Bbaibbele. Kuboneka kuti Leza wakali kumubelesya kwaamba mulumbe naa milumbe, ambweni kwiinda mukumusololela mukwiimba. (Kul. 15:20, 21) Aboobo, walo alimwi a Aroni baambwa kuti bakaambila Musa kuti: “Sena [Jehova] taambauli kwiinda amulindiswe?” (My. 12:2) Jehova kumugama, kwiinda mumusinsimi Mika wakaamba kuti wakatuma “Musa, Aroni a Miriamu” kubana Israyeli ciindi naakali kuyanda kubagwisya mu Egepita. (Mik. 6:4) Nokuba kuti Miriamu wakalijisi coolwe cakwaamba milumbe ya Leza, coolwe eeco ncaakajisi tiicakeelene ancaakajisi mwanookwabo Musa. Ciindi Miriamu naakalubizya, Leza wakamusubula citaambiki.—My. 12:1-15.
Kuyandaula Mbono Zyakumuuya
(Kulonga 16:13) Aboobo mangolezya aayo bakancele bakaboola akuzula munkambi, alimwi mafwumofwumo kwakaba mume kuzinguluka nkambi yoonse.
w11 9/1 14
Sena Mulizyi?
Ntwaambo nzi twakapa kuti Jehova asale bakancele kutegwa bana Israyeli kabalya munkanda?
Kuzwa ciindi bana Israyeli nobakalonga kuzwa mu Egepita, Leza kwaziindi zyobilo wakabapa nyama nji kapati kwiinda mukubatumina bakancele.—Kulonga 16:13; Myeelwe 11:31.
Bakancele, ntuyuni tusyoonto itulampa masentimita aasika ku 18 alimwi tulalema magilamu aasika ku 100. Tuyuni ootu tulajanika mumasena manji aaku Asia nkoili kumbo alimwi aku Europe. Mbwaanga tulalonga-longa, ciindi camupeyo tujanika ku North Africa alimwi aku Arabia. Ciindi notulonga, tuyuni tunji tulainda kunkomwe ya Lwizi lwa Mediterranean nkoluli kujwe alimwi akuuluka kwiinda mu Sinai, inyika iisyeede asyoonto kuti izingulukwe amaanzi.
Kweelana abbuku litegwa The New Westminster Dictionary of the Bible, bakancele “balauluka cakufwambaana alimwi batobelezya mbowuunga muwo; pele kuti wacinca mbowuunga naa kuti bakancele aaba bakatala kapati akaambo kakuuluka kwaciindi cilamfwu, kanji-kanji boonse balawa ansi akunetuka.” Kabatanazumanana alweendo lwabo, balalyookezya ansi kwabuzuba bomwe naa obilo, calo cipa kuti babe muntenda yakujatwa abasikuvwima. Kumatalikilo aamwaanda wamyaka wa 20, cisi ca Egypt cakali kusambala bakancele bakulya babalilwa ku 3 miliyoni kuzisi zimbi mwaka amwaka.
Ziindi zyoonse zyobilo bana Israyeli nzyobakapegwa bakancele kuti balye kwakali kumatalikilo aamwaka. Nokuba kuti kanji-kanji bakancele bakali kuuluka kwiinda mu Sinai kuciindi eeco, Jehova nguwakaleta ‘muwo iwakabbubbula’ kutonka tuyuni ootu kunkambi yabana Israyeli.—Myeelwe 11:31.
(Kulonga 16:32-34) Mpoonya Musa wakati: “Mboobu Jehova mbwaalailila, ‘Amuzuzye omeri lyomwe lyacakulya eeci kuti ciyobolwe mumazyalani aanu oonse, kutegwa bakabone cakulya ncondakamusanina mucimpayuma eelyo nondakamugwisya mucisi ca Egepita.’” 33 Aboobo Musa wakaambila Aroni kuti: “Bweza nongo akubikka mana mulinjiyo aakkwana omeri mpoonya wiibikke kumbele lya Jehova kutegwa iyobolwe mumazyalani aanu oonse.” 34 Mbubonya Jehova mbwaakalailila Musa, Aroni wakaibikka kumbele lya Bumboni kutegwa iyobolwe.
Mibuzyo Yabasikubala
Kwiinde buyo mazuba masyoonto nobakalubulwa kuzwa mu Egepita, bana Israyeli bakatalika kutongooka kujatikizya cakulya. Aboobo Jehova wakabapa mana. (Kulonga 12:17, 18; 16:1-5) Aciindi eeco ncoona, Musa wakalailila Aroni kuti: “Bweza cilongo, ucizuzye ceelekelo comwe ca-Mana, ucibike kunembo lya-Jehova, cibambilwe mazyalani aanu aaciza.” Cibalo caamba kuti: “Mbubonya mbuli Jehova mbwaakalailila Musa, Aroni wakacibika kunembo lyabbokesi lyacizuminano [muyobodwa zintu zilembedwe ziyandika kapati] cilondolwe.” (Kulonga 16:33, 34) Nokuba kuti Aroni wakabikka mana mucilongo aciindi ciya, ikucibikka kunembo lya Bbokesi lyacizuminano kwakali kuyoocitwa kusikila Musa naakali kuyoopanga Bbokesi akubikka mabwe muli ndilyo.
AUGUST 17-23
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | KULONGA 17-18
“Bamaalumi Bazilanga Kabotu Zintu Balabayiisya Bamwi Akubapa Milimo”
(Kulonga 18:17, 18) Mpoonya usyizyala Musa wakati: “Oobu mbocita tacili kabotu pe. 18 Masimpe ulakatala, yebo abantu aaba mboli limwi, nkaambo mulimo ooyu wakukomenena alimwi tokonzyi kuucita olikke pe.
Musa Muntu Wakali Aaluyando
Musa wakatondezya luyando kubana Israyelinyina. Bakazyiba kuti Jehova wakali kubelesya Musa kusololela bantu bakwe, aboobo bakali kumwaambila Musa mapenzi woonse ngobakajisi. Tubala kuti: ‘Bantu bakaliimvwi kunembo lya Musa kuzwa cifumofumo kusikila igoko.’ (Kulonga 18:13-16) Amuyeeye buyo mbwaakali kukatala Musa amana kuswiilila bana Israyeli kabamwaambila mapenzi aabo buzuba boonse. Pele Musa wakali kubayanda bantu, aboobo wakali kukkomana kubagwasya.
(Kulonga 18:21, 22) Pele yebo weelede kusala bamaalumi basongo kuzwa akati kabantu, ibayoowa Leza, ibasyomeka, ibatayandi kujana mpindu cabumpelenge, eelyo ubabikke kuba basilutwe babantu bali zyuulu, basilutwe babantu bali myaanda, basilutwe babantu bali makumi aali musanu alimwi abasilutwe babantu bali makumi. 22 Beelede kubeteka bantu ciindi coonse nokwabuka twaambo, milandu mipati yoonse beelede kwiileta kulinduwe, pele milandu misyoonto yoonse beelede kwiibeteka lwabo beni. Kocita oobo kutegwa zintu zikuubile-ubile, kuti bakugwasye kunyamuna mukuli.
Kusyomeka Kulayandika Kutegwa Katukkomene
Aaba baalumi bakali bantu bakatondezyede bube bumwi bwabunaleza kabatanasalwa kucita milimo mobeelede kusyomwa. Bakalitondezyede kale kuti balamuyoowa Leza; bakali kumulemeka Mulengi alimwi bakali kuyoowa kumunyemya. Cakalizyibidwe kumuntu woonse kuti baalumi aaba bakacita mbubakali kukonzya kusumpula zyeelelo zya Leza. Bakali asulide masinkamulomo, calo cakatondezya kuti bakalijisi nguzu zyakulikasya kukuulwa makulo akaambo kabweendelezi mbubakajisi. Ikusyomwa abantu tiibakali kuyookubelesya bubyaabi kutegwa bacite zintu nzyobayanda beni naa kugwasilizya basazinyina naa beenzinyina.
(Kulonga 18:24, 25) Mpoonya aawo Musa wakaswiilila ncaakamwaambila usyizyala akucita zyoonse nzyaakaamba. 25 Aboobo Musa wakasala baalumi basongo akati kabana Israyeli boonse akubapa milimo yabusilutwe akati kabantu, kuba basilutwe babantu bali zyuulu, basilutwe babantu bali myaanda, basilutwe babantu bali makumi aali musanu alimwi abasilutwe babantu bali makumi.
w02 5/15 25 ¶5
Kusyomeka Kulabagwasya Baluleme
Musa wakali kulicesya alimwi akuzilanga kabotu zintu. Ciindi naakali kukatala kapati akaambo kakulanganya mapenzi aabamwi, bausyizyala, ba Jetero, bakamwaambila kaambo kagwasya: Kwaabana mikuli abaalumi bamwi ibeelela. Mbwaanga wakalikuzyi kulezya kwakwe, cabusongo Musa wakauzumina muzeezo ooyu. (Kulonga 18:17-26; Myeelwe 12:3) Mwaalumi uuzilanga kabotu zintu tawayiwayi kupa bamwi mikuli alimwi tayoowi kuti ambweni ulakonzya kubula nguzu zyabweendelezi ikuti wapa bamwi mikuli iiyandika. (Myeelwe 11:16, 17, 26-29) Muciindi caboobo, ulayandisya kugwasya bamwi kuti bayaambele kumuuya. (1 Timoteyo 4:15) Andiswe tweelede kucita mbubwenya oobo.
Kuyandaula Mbono Zyakumuuya
(Kulonga 17:11-13) Lino kwakali kunga Musa anootambikide maanza aakwe mujulu, bana Israyeli bakali kuzunda, pele kufwumbwa abikka maanza aakwe ansi, bana Amaleki bakali kuzunda. 12 Musa naakalema kunyamuna maanza aakwe bakamuletela bbwe, eelyo wakakkala alindilyo. Mpoonya Aroni a Huri bakaatabilila maanza aakwe, umwi kulubazu oolu aumwi kulubazu lumbi, aboobo maanza aakwe akaliimvwi kusikila zuba lyabbila. 13 Aboobo Joshua wakazunda bana Amaleki abantu babo apanga.
‘Maanza Aanu Atalebuki Pe’
Aroni a Huri bakayumya maanza aa Musa cacigaminina ciindi nkondo noyakali kulwanwa. Swebo tulakonzya kubona nzila ziindene-indene mbotukonzya kubagwasya bamwi. Ino mbaani? Aabo bapenga akaambo kakucembaala, ibaciswa-ciswa, ibakazyigwa abanamukwasyi, ibalendeledwe naa ibakafwidwa muyandwa wabo. Alimwi tulakonzya kubayumya-yumya bakubusi ibajana buyumuyumu akaambo kakuti beenzinyina balabasungilizya kucita zintu zibi naa kuyanda “kuzwidilila” mubweende bwazintu oobu, mube mumakani aalwiiyo, buvwubi naa milimo. (1Tes. 3:1-3; 5:11, 14) Amuyandaule nzila mbomukonzya kutondezya kuti mulababikkila maano bamwi ku Ŋanda ya Bwami, mumulimo wamumuunda, ciindi nomulida antoomwe cakulya naa nomubandika afooni.
(Kulonga 17:14) Lino Jehova wakaambila Musa kuti: “Lemba makani aaya mubbuku kutegwa abe ciibalusyo akwaainduluka kuli Joshua kuti, ‘Ndiyoobanyonyoona bana Amaleki cakumaninina, alimwi tabakayeeyegwi limbi anyika.’”
it-1 406
Mulongo Wamagwalo Aamu Bbaibbele
Kuli bumboni ibutakonzyi kuzumbauzyigwa mu Bbaibbele bwakuti magwalo ngaakalemba Musa akasololelwa a Leza alimwi akuti alakonzya kubelesyegwa mubukombi busalala. Musa tanaakaliyandila buya alikke kuti abe musololi alimwi asilutwe wabana Israyeli; kayi kumatalikilo wakalikakide kucita boobo. (Kul. 3:10, 11; 4:10-14) Muciindi caboobo, Leza ngowakamusala Musa akumupa nguzu zyakucita maleele cakuti nobaba bapaizi basimasalamuzi ba Farao bakazumina kuti Musa wakatumwa a Leza. (Kul. 4:1-9; 8:16-19) Aboobo tanaakali makanze aa Musa kuti abe mwaambilizi alimwi amulembi. Muciindi caboobo, kwiinda mukutobela malailile aa Leza alimwi akugwasyigwa a Leza kwiinda mumuuya uusalala, Musa wakacikonzya kwaambaula alimwi akulemba magwalo alo aambwa kuti ncibeela camulongo wamagwalo aamu Bbaibbele.—Kul. 17:14.
AUGUST 24-30
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | KULONGA 19-20
“Mboimujatikizya Milawo Iili Kkumi”
(Kulonga 20:3-7) Utabi abaleza bambi kunze lyangu. 4 “Utalipangili cikozyanyo cibezedwe naa cikozyanyo cili mbuli cintu cili coonse icili kujulu naa icili aanyika naa icili mumaanzi kunsi aanyika. 5 Utazikotamini naa koongelezyegwa kuzikomba, nkaambo mebo nde Jehova Leza wako, ndime Leza uuyanda kuti bantu kabakomba buyo ndime ndelikke, uuleta cisubulo kubana akaambo kacibi cabamausyi, akubazyukulu akubazyukululwa babaabo ibandisulide, 6 pele uutondezya luyando lutamani kuzyuulu-zyuulu zyamazyalani aabantu aabo ibandiyanda akubamba milawo yangu. 7 “Utabelesyi zina lya Jehova Leza wako munzila iiteelede, nkaambo Jehova uyoomusubula ooyo uubelesya zina lyakwe munzila iiteelede.
w89 11/15 6 ¶1
Ino Milawo Iili Kkumi Yaamba Nzi Kulindinywe?
Milawo yakusaanguna yone itondezya mukuli ngotujisi kuli Jehova. (Wanamba 1) Ngu Leza uucizumanana kuyanda kuti kakombwa buyo alikke. (Matayo 4:10) (Wanamba 2) Kunyina mukombi wakwe uuli woonse iweelede kukomba mituni. (1 Johane 5:21) (Wanamba 3) Izina lyakwe tweelede kulibelesya munzila yeelede alimwi yabulemu. (Johane 17:26; Baroma 10:13) (Wanamba 4) Tweelede kubikkila kapati maano kuzintu zisetekene mubuumi bwesu boonse. Eeci cipa kuti tulyookezye naa ‘kuba asabata,’ kukulibikkila buyo maano tobeni.—Bahebrayo 4:9, 10.
(Kulonga 20:8-11) “Kobamba buzuba bwa Sabata akububona kuti bulisetekene. 9 Weelede kubeleka milimo yako yoonse mumazuba aali cisambomwe, 10 pele buzuba bwaciloba mbuzuba bwa Sabata ya Jehova Leza wako. Toyelede kubeleka mulimo uuli woonse, yebo naba mwanaako musankwa naba mwanaako musimbi, mubelesi wako musankwa naba mubelesi wako musimbi naba munyama wako uuvwubwa naba mweenzu uukkala muminzi yako. 11 Nkaambo mumazuba aali cisambomwe Jehova wakalenga julu anyika, lwizi azyoonse zili mumo, eelyo wakalyookezya mubuzuba bwaciloba. Nkakaambo kaako Jehova wakabulongezya buzuba bwa Sabata akububikka kuti bulisetekene.
(Kulonga 20:12-17) “Lemeka bauso abanyoko kutegwa upone mazuba manji munyika Jehova Leza wako njaakupa. 13 “Utajayi. 14 “Utaciti bumambe. 15 “Utabbi. 16 “Utabejelezyi mweenzinyoko ciindi nopa bumboni. 17 “Utanyonokeli ŋanda yamweenzinyoko. Utanyonokeli mukaintu wamweenzinyoko, naba mubelesi wakwe musankwa, naba mubelesi wakwe musimbi, noiba ŋombe yakwe noiba mbongolo yakwe, nociba cintu cili coonse camweenzinyoko.”
w89 11/15 6 ¶2-3
Ino Milawo Iili Kkumi Yaamba Nzi Kulindinywe?
(Wanamba 5) Mulawo wakuti bana kabamvwida bazyali babo wazumanana kuba cintu ciyandika kapati kutegwa mukwasyi kaukamantene calo cipa kuti Jehova aulongezye. Eelo kaka tabuliboteli bulangizi mboupa ‘mulawo ooyu wakusaanguna uujisi cisyomezyo’! Takuli buyo kuti “zintu zikweendele kabotu” pele akuti “woongole anyika.” (Baefeso 6:1-3) Mbwaanga lino tupona “kumazuba aamamanino” aabweende bwazintu oobu bubyaabi, ikumvwida Leza munzila eeyi kupa bakubusi bulangizi bwakutafwa.—2 Timoteyo 3:1; Johane 11:26.
Kuyanda basimukoboma kuyoopa kuti tutabacitili cintu cibyaabi mbuli (Wanamba 6) kujaya, (Wanamba 7) bumambe, (Wanamba 8) kubba alimwi (Wanamba 9) kubejekezya. (1 Johane 3:10-12; Bahebrayo 13:4; Baefeso 4:28; Matayo 5:37; Tusimpi 6:16-19) Ino mbuti kujatikizya makanze eesu? Mulawo (Wanamba 10) walo uukasya kunyonokela, utuyeezya kuti Jehova uyanda kuti makanze eesu kaali kabotu lyoonse mumeso aakwe.—Tusimpi 21:2.
Kuyandaula Mbono Zyakumuuya
(Kulonga 19:5, 6) Lino ikuti naa mwaswiilila jwi lyangu cakumaninina akubamba cizuminano cangu, masimpe muyooba bantu bangu bayandisi akati kabantu boonse, nkaambo nyika yoonse njiyangu. 6 Muyoondibeda bwami bwabapaizi alimwi acisi cisalala.’ Aaya ngamajwi ngoyelede kubaambila bana Israyeli.”
it-2 687 ¶1-2
Mupaizi
Bupaizi bwa Banakristo. Jehova wakasyomezyede kuti, ikuti bana Israyeli bacibamba cizuminano cakwe, bakali kuyooba “bwami bwabapaizi alimwi acisi cisalala” kulinguwe. (Kul. 19:6) Nokuba boobo, bupaizi bwaluzubo lwa Aroni bwakali kuyoozumanana kabuli cimvwule kusikila mane kukusika kwabupaizi buyandika kapati. (Heb. 8:4, 5) Bwakali kuyoozumanana mane kusikila kumamanino aa Mulawo wacizuminano alimwi aciindi cizuminano cipya nocakali kuyoobambwa. (Heb. 7:11-14; 8:6, 7, 13) Kusaanguna bana Israyeli balikke mbebakapegwa coolwe cakuba bapaizi ba Jehova ibakali kuyoobeleka mububambe bwa Bwami mbwaakasyomezya Leza; pele mukuya kwaciindi coolwe eeci cakapegwa akuli Bamasi.—Mil. 10:34, 35; 15:14; Rom. 10:21.
Ba Juda basyoonto buyo mbebakamuzumina Kristo, aboobo kwakabula bana Israyeli ibakali kukonzya kuba cibeela cabwami bwini-bwini bwabapaizi alimwi acisi cisalala. (Rom. 11:7, 20) Akaambo kakutasyomeka kwabana Israyeli, Leza wakalibacenjezyede musyule kujatikizya makani aaya kwiinda mumusinsimi Hosea kakucili myaanda yamyaka kumbele kuti: “Mbokunga yebo walukaka luzyibo, nkokuti andime ndiyookukaka, kuti toli mupaizi wangu; alimwi mbokunga wauluba mulawo wa Leza wako, nkokuti andime ndiyoobaluba bana bako.” (Hos. 4:6) Awalo Jesu wakaambila basololi ba Juda kuti: “Nywebo muyoonyangwa Bwami bwa Leza eelyo buyoopegwa cisi cizyala micelo yambubo.” (Mt. 21:43) Nokuba boobo, Jesu Kristo, mbwaanga wakali ansi aa Mulawo ciindi naakali anyika, wakabona kuti bupaizi bwaluzubo lwa Aroni bwakacili kubeleka, alimwi wakaambila baabo mbaakaponya cisenda kuti baunke kumupaizi akupa cipaizyo cakali kuyandika.—Mt. 8:4; Mk. 1:44; Lk. 17:14.
(Kulonga 20:4, 5) “Utalipangili cikozyanyo cibezedwe naa cikozyanyo cili mbuli cintu cili coonse icili kujulu naa icili aanyika naa icili mumaanzi kunsi aanyika. 5 Utazikotamini naa koongelezyegwa kuzikomba, nkaambo mebo nde Jehova Leza wako, ndime Leza uuyanda kuti bantu kabakomba buyo ndime ndelikke, uuleta cisubulo kubana akaambo kacibi cabamausyi, akubazyukulu akubazyukululwa babaabo ibandisulide,
w04 3/15 27 ¶1
Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Kulonga
20:5—Mbuti Jehova mbwaakaleta “cisubulo kubana akaambo kacibi cabamausyi” kumazyalani aali kumbele? Ciindi umwi naakomena, umwi aumwi muntu ulabetekwa kweendelana akulilemeka kwakwe ambwazilanga zintu. Pele ciindi musyobo wa Israyeli nowakatalika kukomba mituni, wakapenga akaambo kakucita boobo mumazyalani aakatobela. Nobaba bana Israyeli basyomeka bakalimvwida zitobela akaambo kakubisya mukuti ikubisya kwacisi mumakani aabukombi kwakapa kuti kuzumanana kusyomeka cibayumine.
AUGUST 31–SEPTEMBER 6
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | KULONGA 21-22
“Amutondezye Kuti Buumi Mububona Mbwabubona Jehova”
(Kulonga 21:20) “Ikuti muntu wauma muzike wakwe musankwa naa musimbi amusako kumane muzike ooyo wafwida mumaanza aakwe, muntu ooyo weelede kusubulwa.
it-1 271
Kuuma
Simalelo wamuzike muna Hebrayo wakali kuzumizyigwa kuuma muzike wakwe musimbi naa musankwa amusako ikuti naa muzike ooyo katamvwidi naa kali muzangi. Pele ikuti naa muzike wafwa akaambo kakuumwa, simalelo wamuzike wakeelede kusubulwa. Pele ikuti muzike wazumanana kupona buzuba bomwe naa obilo, oobu bwakali bumboni bwakuti simalelo tanaakajisi muzeezo wakujaya mumoyo wakwe. Wakalijisi nguzu zyakusubula, nkaambo muzike “wakamuula amali aakwe.” Muntu takonzyi kwiile kunyonyoona cintu cakwe ciyandisi, akutalika kupenga akaambo kakusweekelwa ncico. Alimwi ikuti muzike wafwa nokwainda buzuba bomwe naa kwiinda waawo, inga kunyina bumboni bwakuti wafwa akaambo kakuumwa naa akaambo kacintu cimwi buyo. Aboobo ikuti muzike wazumanana kupona buzuba bomwe naa kwiinda waawo, simalelo tanaakeelede kujaigwa.—Kul. 21:20, 21.
(Kulonga 21:22, 23) “Ikuti baalumi balwana akucisa mukaintu uulaada kumane watumbuka mazuba aakwe kaatanasika, pele kunyina ntenda yacitika, ooyo uulaamukaintu weelede kulungilwa kufwumbwa mbwaamba; alimwi ooyo wacisa mukaintu weelede kulunga kwiinda mubabetesi. 23 Pele ikuti naa kwacitika ntenda, nkokuti uyoolunga buumi kubuum,
Sena Buumi Mububona Mbwabubona Leza?
Buumi bwamuntu uuli woonse bulayandika kuli Jehova. Naba mwana uutanazyalwa ulayandika kapati kulinguwe. Mu Mulawo wa Musa, ikuti naa muntu cakutazyiba wacisa mukaintu uulaada mpoonya mukaintu ooyo naa mwana wafwa, Jehova wakali kubona muntu ooyo kuti mujayi. Eeci cakali kwaamba kuti nokuba kuti tanaacita caali, pele muntu wafwa alimwi buumi oobo bwakeelede kulungilwa. (Amubale Kulonga 21:22, 23) Kuli Leza, mwana uutanazyalwa, muntu uupona. Aboobo, ino muyeeya kuti ulimvwa buti kujatikizya kugusya da? Ino muyeeya kuti ulimvwa buti ciindi nabona mamiliyoni aabana batanazyalwa kabajaigwa mwaka amwaka?
(Kulonga 21:28, 29) “Ikuti naa ŋombe yayasa mwaalumi naa mukaintu akumujaya, ŋombe eeyo yeelede kupwaigwa mabwe kusikila yafwa alimwi nyama yanjiyo tayeelede kuligwa pe; mukamwini ŋombe tayelede kusubulwa. 29 Pele ikuti naa ŋombe eeyo ijisi cilengwa cakuyasa bantu alimwi mukamwini wakacenjezyegwa pele taibambi kabotu, alimwi yajaya mwaalumi naa mukaintu, ŋombe eeyo yeelede kupwaigwa mabwe kusikila yafwa alimwi awalo mukamwini weelede kujaigwa.
Jehova Uyanda Kuti Kamupona “Kabotu”
Mulawo ooyu wakali kubeleka akuntenda zyakali kucitwa abanyama baamunzi. Ikuti ŋombe yajaya muntu kwiinda mukumuyasa ameja, mukamwini ŋombe eeyo wakeelede kwiijaya kutegwa itajayi bambi. Pele akaambo kakuti nyama tiiyakeelede kuligwa naa kusambalwa, kujaya ŋombe eeyo kwakali kusweekelwa kapati. Pele ino ncinzi cakeelede kucitwa ikuti naa ŋombe eeyo yacisa muntu amane mulaayo tanaakayaanga kutegwa itani kweendeendi? Ikuti ŋombe eeyo yajaya muntu kwainda ciindi, eeyo ŋombe amulaayo bakali kujayigwa antoomwe. Mulawo ooyu wakali kucenjezya boonse ibatakali kulanganya banyama baamunzi kuti kabababikkila maano.—Kul. 21:28, 29.
Kuyandaula Mbono Zyakumuuya
(Kulonga 21:5, 6) Pele ikuti naa muzike ooyo wazumanana kwaamba kuti, ‘Ndilamuyanda kapati simalelaangu, mukaintu wangu abana bangu; tandiyandi kwaangununwa pe,’ 6 simalelaakwe weelede kumutola kumbele lya Leza mwini-mwini. Mpoonya uyoomuleta kumulyango naa kumunsende wamulyango, eelyo simalelaakwe uyoomudonkola kutwi akabulo kakudonkozya, mpoonya uyooba muzike wakwe buumi bwakwe boonse.
Ino Nkaambo Nzi Ncomweelede Kulyaaba Kuli Jehova?
Kulyaaba kwa Banakristo kweelede kubikkilwa maano. Nzinji nzyotweelede kucita. Pele, ino kulyaaba inga kwatugwasya buti? Mucikozyanyo, atubone kubelekela muntu mbocigwasya. Cikozyanyo comwe ncakumvwana. Ikutegwa kamumvwana, mweelede kuzumina kucita zyintu nzyayanda mweenzinyoko. Eeci ciyandika kumubikkila maano mweenzinyoko ooyu. Cikozyanyo cibotu cabantu ibakali kumvwana kapati ibaambwa mu Bbaibbele nca Davida a Jonatani. Mucilongwe cabo kuli ncibakamvwana. (Amubale 1 Samuele 17:57; 18:1, 3.) Nokuba kuti ikumvwana kuli boobu takuvwuli kucitika, bantu balakonzya kumvwana kapati ikuti kabalisungwide kubelekelana.—Tus. 17:17; 18:24.
Imulawo Leza ngwaakapa bana Israyeli waamba kaambo kambi kakonzya kubagwasya bantu balyaabide. Ikuti muzike wayanda kuzumanana kukkala asimalelo aakwe akaambo kakuti wakali kulelwa kabotu, bakeelede kumvwana. Mulawo waamba kuti: “Oyo muzike aamba kuti, Ndayandisya simalelaangu amukaangu, abana bangu nsikonzyi kwaangunuka, elyo simalelaakwe uleelede kumutola kuli-Leza, amuswenye kumulyango na kumunsende; lino simalelaakwe adonkole kutwi kwakwe ansunda, amubelekele milimo lyoonse.”—Kul. 21:5, 6.
(Kulonga 21:14) Ikuti naa muntu wakalazyanya amweenzinyina eelyo wamujaya acaali, muntu ooyo weelede kujaigwa, nokuba kuti watijila kucipaililo cangu weelede kugwisyigwa ooko.
it-1 1143
Lwija
Majwi aali kulugwalo lwa Kulonga 21:14 alakonzya kwaamba kuti naba mupaizi wakeelede kujaigwa ikuti naa wajaya muntu, akuti kujata meja aacipaililo tiikwakali kukonzya kumukwabilila ooyo wajaya muntu acaali.—Amweezyanisye 1Bam. 2:28-34.
AMUSUNGWAALE MUMULIMO WAMUMUUNDA
Usyi wa Bamucaala
“WISAABO bamucaala . . . mbwabede Leza mucikalilo cakwe cisalala.” (Intembauzyo 68:5) Majwi aayo aakasololelwa amuuya atuyiisya mbwabede Jehova Leza—ulababikkila maano bapengede. Imulawo ngwaakapa bana Israyeli ulatutondezya mbwababikkila maano bamucaala. Atulange bbala lyakuti “mucaala” mpolyaambidwe ciindi cakusaanguna mu Bbaibbele ku Kulonga 22:22-24.
Leza ucenjezya kuti: “Mutapenzyi . . . mucaala naba umwi.” (Kapango 22) Tanaakali kulomba bantu kuti kababagwasya bamucaala pe; wakali mulawo wa Leza. Mucaala tanaakajisi wakumukwabilila naa wakumugwasya aboobo wakali kukonzya kupenzyegwa kufwumbwa ciindi. Kunyina wakeelede “kupenzya” mucaala munzila ilii yoonse. Mu Bbaibbele limwi, ibbala lyakuti “kupenzya” lilembedwe kuti “kutundulula.” Kupenzya mucaala wakali mulandu mupati kuli Leza. Ino wakali mupati buti?
Alimwi mulawo wakaamba kuti: “Na mwabapenzya, alimwi na bakwiilila ndime, ncobeni ndamvwa kukwiila kwabo.” (Kapango 23) Kweelana a Chihebrayo, mabala aakabelesyegwa mukapango 22 a 23 atondezya kuti bantu boonse mucisi ca Israyeli bakeelede kuccilila mulawo ooyu wa Leza. Jehova wakali kubabikkila maano; wakali kubaswiilila bamucaala nobakali kukwiila alimwi wakali kubagwasya.—Intembauzyo 10:14; Tusimpi 23:10, 11.
Aboobo, ino ncinzi cakali kukonzya kucitika ikuti muntu wapenzya mucaala akupa kuti Leza amvwe kulila kwakwe? Jehova waamba kuti “Bukali bwangu bulabuka, nkabela [njoomujazya] ipanga.” (kapango 24) Ibbuku limwi lipandulula makani aamu Bbaibbele lyaamba kuti majwi aakuti “bukali bwangu bulabuka” atondezya kuti Leza uyakunyema kapati. Amubone kuti Jehova tanaakaambila babetesi bamu Israyeli kuti kababalanga bantu naa balautobela mulawo ooyu. Leza lwakwe nguwakali kumubeteka muntu wakali kupenzya mucaala.—Deuteronomo 10:17, 18.
Jehova tanaacinca. (Malaki 3:6) Ulabafwida luzyalo bamucaala. (Jakobo 1:27) Aboobo, noliba lino Usyi wabamucaala ulanyema kapati ikuti muntu kabapenzya bana batajisi mulandu. Masimpe, aabo bapenzya bamucaala “bukali bupati bwa-Jehova” buya kubasikila. (Zefaniya 2:2) Ibantu bacita boobo baya kuzyiba kuti “cilayoosya kuwida mumaanza aa-Leza muumi.”—Ba-Hebrayo 10:31.