Sampela Tok i Kam Long Olgeta Hap
Smok na Wok Mani
Wanpela ripot long nius The Journal of the American Medical Association i tok: “Sapos ol i no tromoi bikpela mani moa long ol samting bilong smok, planti man moa bai kisim wok mani” long sampela hap bilong Yunaitet Stets. Ol i mekim wok long kompyuta bilong kamapim klia olsem, mani bipo ol i bin tromoi long smok, ol i ken tromoi long ol narapela samting, na dispela bai helpim planti man moa long kisim wok long olgeta hap bilong kantri. Na ripot i tok, ol kampani bilong wokim smok i tok, planti man bai ol i no gat wok mani long ol provins i gat ol bikpela gaden tabak, tasol tok bilong ol i no stret. Ripot i tok moa: “Bikpela samting yumi mas tingim long smok, em bikpela samting nogut smok i save mekim long skin bilong ol man; yumi no ken tingim samting smok bai mekim long wok mani bilong ol man.” Nius Los Angeles Times i tok, lain American Medical Association i bin askim ol man i insait long stok-maket na ol i gat ol sea long 13 kampani bilong wokim smok, long baim ol dispela sea i go long ol narapela man. Scott Ballin bilong lain American Heart Association, em i tok: “I no stret yumi helpim ol kampani long dispela kantri na long ol narapela kantri long wok yet long baim sik na indai i go long ol man.”
Hepataitis-C na Blut
Wanpela lain bilong Frans (National Network of Public Health) i kamapim ripot olsem: “I gat 500,000 i go inap 600,000 manmeri long Frans ol i bin kisim binatang jem bilong hepataitis-C.” Nius Le Monde bilong Paris i tok, inap 60 pesen bilong ol man i kisim hepataitis-C, ol i bin kisim long rot bilong blut long haus sik o taim ol i bin mekim wok long nil bilong sut bilong ol man i mekim nabaut long ol drak. Na sampela i bin kisim dispela sik taim ol i go long dokta na dokta i mekim wok long wanpela samting em ol i no bin wasim na klinim gut. Hepataitis-C inap kamapim sik sirosis o sik kensa long lewa.
Ol i Helpim Tru Ol Pisin?
Taim bikpela wel i kapsait long solwara klostu long nambis, em i save bagarapim tru ol pisin samting bilong solwara. Sampela taim ol lain—em planti wokman bilong ol i volantia—ol i mekim hariap sampela samting. Namba wan samting ol i save mekim em long klinim gras bilong ol pisin em wel i pas long en. Tasol dispela i save helpim gut ol pisin na ol i no ken i dai? Long nau ol saientis i save, planti tausen pisin em ol man i bin klinim gras bilong ol na larim ol i go bek long ples tru bilong ol, klostu olgeta i save dai insait long 10-pela de. Bilong wanem? Long wanem, ol pisin i save kirap nogut long man i holim ol, na tu, taim ol i traim long klinim gras bilong ol yet, ol i save daunim sampela wel. Bihain dispela samting i save kilim ol. Long Briten ol i traim long helpim ol pisin long rausim marasin nogut bilong wel i bin go insait long skin bilong ol. Ol i givim sampela kain kaikai long ol pisin em ol i bin wokim long marasin keilin, sakol, na glukos. Tasol maski ol i mekim olsem, planti pisin i no stap longtaim, na wan wan tasol i stap inap long em i ken kamapim pikinini. Olsem na yumi mas ting dispela pasin bilong klinim ol pisin i olsem ‘samting bilong skin tasol, long wanem, ol samting bilong pisin olsem bel, lewa, kidni, ol i bagarap pinis.’ Em tok bilong wanpela saveman i kamap long nius The Sunday Times bilong Landon.
Ol Longpela Haus Tru Long Graun
Em namba wan taim insait long 100 yia na Yunaitet Stets i no gat wanpela longpela haus i go antap tru winim ol narapela haus long olgeta hap. Wanpela lain (Council on Tall Buildings and Urban Habitat) i gat strong long makim wanem wanem haus i longpela tru winim ol narapela, ol i makim tupela longpela haus long Kuala Lumpur, Malesia. Nem bilong dispela tupela haus i olsem Petronas Twin Taua. Bipo longpela haus Sias long Sikago i gat nem olsem longpela haus tru i winim ol narapela, na sapos ol i metaim ol taua bilong televisen i stap antap long en, tru tumas, em i stap yet olsem nambawan longpela haus long graun. Tasol dispela lain i tok, ol taua bilong televisen i no olsem hap tru bilong haus. Nau long ol kantri bilong Esia, ol kampani i wokim ol longpela haus i go antap tru, na dispela i makim olsem wok bisnis long dispela hap i go bikpela moa. Na klostu nau Petronas Twin Taua bai lusim nem olsem nambawan longpela haus long graun, long wanem, ol kampani i wokim wanpela longpela haus long Sanghai, Saina, i winim longpela bilong Petronas, na wok bilong sanapim dispela haus bai pinis long yia 2000 samting.
Taim Man i Lusim Smok
Taim man i lusim smok, insait long 20 minit tasol skin bilong em bai wok long kamap gutpela. Buk Reader’s Digest i kamapim wanpela lista bilong ol gutpela senis i save kamap long skin bilong man taim em i lusim smok, na i makim taim ol dispela samting bai kamap. Inap 20 minit bihain: Mak bilong blut i go daun long mak tru bilong en, na klok i no hariap moa, em i wok stret; hat bilong han na lek i go antap long mak tru bilong en. Inap 8-pela aua bihain: Marasin kabon-monoksait long blut i go daun long mak tru bilong en; mak bilong oksijen long blut i go antap long mak tru bilong en. Inap 24 aua bihain: Ating hat-atek i no ken kisim em tumas. Inap 48 aua bihain: Sampela hap bilong ol rop wailis i wok long kamap gen; skin inap harim smel na pilim swit bilong ol samting, winim bilong bipo; em i no hatwok long wokabaut. Tupela wik i go inap 3-pela mun bihain: Blut i wok long ran gut long ol rop; strong bilong wetlewa i go bikpela inap 30 pesen. Wanpela i go inap 9-pela mun bihain: Strong bilong sampela sik i wok long pinis, olsem kus, sainus, skin i les olgeta, sotwin; ol liklik sel long wetlewa i wok long kamap gen. Wanpela yia bihain: Inap 50 pesen bilong ol man i lusim smok, ol i no kisim sik bilong klok olsem ol man i save smok.
Laibreri i Gat Ol Samting Bilong Pamuk na Pait
Nius The Advocate bilong Stamfot, Konektikat, i tok, sampela laibreri long Konektikat, Yunaitet Stets, i larim ol pikinini i kisim video i kamapim ol piksa nogut long maritpasin na pait na bagarapim man. Sampela taim long laik bilong ol yet, ol pikinini inap mekim wok long kompyuta-intenet bilong laibreri. Dispela i mekim na yumi tingting planti long sampela samting ol yangpela inap kisim. Taim planti papamama i save long dispela samting ol i kirap nogut, tasol ol bikman bilong laibreri i tok, em i wok bilong papamama tasol long bosim ol samting pikinini bilong ol i save kisim long laibreri na i stret ol i mekim olsem. Wanpela meri i wok long laibreri (Renee Pease) i tok: “Em i wanpela hevi, long wanem, ating planti samting bilong laibreri i no stret ol pikinini i lukim.”
Bihainim Raun Bilong Binen
Long baksait bilong sampela binen bilong Briten, ol i bin pasim wanpela liklik waia olsem antena bilong televisen. I no gat waia i liklik tru olsem dispela, longpela bilong en i olsem 16 milimita tasol. Dispela ol antena i helpim ol man long save ol binen i raun we. Ol saveman i ting, dispela samting bai helpim ol long wokim wanpela kain antena i liklik moa yet na ol inap pasim long wanpela kain lang (tsetse) bilong Afrika bilong save lang i raun we. Dispela inap helpim ol dokta long traim daunim wanpela sik dispela lang i as bilong en, em sik i save mekim ol man i slip. Na i no gat wok long bateri, long wanem, ol antena i kisim strong long paua i stap long win. Na narapela gutpela samting, ol saientis i ting dispela wok bilong ol bai helpim ol long save moa long pasin bilong ol dispela binen bilong wokim hani na long painim kwik haus bilong ol.
Televisen na Sik Epilepsi
Nau long India, ol man inap lukim televisen 24 aua long olgeta de. Tasol dispela i mekim na nau planti pikinini moa i kisim sik long ol rop wailis bilong ol. Sampela bikpela dokta bilong dispela kain sik ol i bin tokaut olsem long wanpela bung (All India Neurology Update—1996). Dokta Ashok Uppal, bikman bilong wanpela dipatmen long wanpela skul koles bilong marasin (Amritsar Medical College), em i tok: “Nau ol pikinini i pas tru long televisen inap planti aua moa, na planti pikinini i kisim wanpela kain sik ol dokta i kolim olsem sik epilepsi em televisen i save kamapim.” Dokta Uppal i toksave long ol papamama olsem, ol i mas bosim gut hamas aua ol pikinini i save lukim televisen, o sapos ol i lukim longpela taim, sampela taim ol i mas malolo liklik.
Nau Ol i Save Long Samting i Kilim Ol i Dai
Wanpela nius (Health InterAmerica) i tok, maski sampela meri tasol long Meksiko i smok, planti bilong ol, em ol i winim pinis 40 krismas, ol i save kisim sik long wetlewa, em dispela kain sik ol man bilong smok i save kisim. Wanem as bilong en? Nau tasol ol saveman i tok: “Ol i kukim kaikai long stov i wok long paiawut.” Wanpela profesa bilong marasin, em Peter Paré, em i tok, ol i no bin tingting tumas long dispela hevi, long wanem, “ol i no bin ting smok bilong paiawut i save bagarapim skin tumas. Taim ol meri i dai, ol dokta i tok, planti bilong ol i dai long sik bilong klok, tasol as tru bilong sik, em ol i pulim win i gat bikpela hap smok bilong paia long en.” Wol Helt Oganaisesen i ting inap 400 milion manmeri long olgeta hap inap kisim bagarap long dispela, na planti bilong ol em ol meri long bus ol i save kukim kaikai long stov i wok long paiawut, na i stap long ol liklik haus em win i no inap kam insait gut long en. Sapos ol i wokim paip bilong smok i ken go antap na lusim haus dispela inap helpim ol, tasol Dokta Paré i tok, “ol dispela manmeri i bin bihainim wankain pasin inap planti handet yia, olsem na em i bikpela hatwok long helpim ol long save ol i mas senisim pasin bilong ol.”