Gözlerinizin Önünde Uçuşan Benekler Görüyor musunuz?

Gözlerinizin önünde dolaşıyor gibi görünen, belli belirsiz o küçük gri lekeleri, muhtemelen görmüşsünüzdür. Okurken ya da açık renkli bir duvara veya bulutsuz bir gökyüzüne bakarken onları fark edebilirsiniz.

BU LEKELERDEN birini net bir şekilde görmeyi denediyseniz, bunun mümkün olamayacağını bilirsiniz. Gözlerinizin en küçük hareketi onların hızla geçmesini sağlar ve eğer bir leke aşağıya, görüş çizginize kaysa bile, onun ne olduğunu saptayamazsınız.

Bu lekeler nedir? Gözünüzün dış yüzeyinde mi, yoksa içinde midir? Gözlerinizi hareket ettirmeden gözkapaklarınızı kırpın. Eğer beneklerin hareketi değişiyor ya da kayboluyorsa; bunlar, gözünüzün dış yüzeyindedir ve bu makalenin sözünü ettiği benekler değildir.

Fakat, konumlarında çok az değişiklik oluyor ya da hiç değişiklik olmuyorsa; içerdedirler. Yani, gözyuvarınızın içini dolduran sıvı olan camsı cismin içinde asılı durmaktadırlar. Benekler göz merceğinizin arkasında bulunduklarından, bulanık görülürler. Ve camsı cismin sudan daha ağır olmayan peltemsi bir yapısı olduğundan, bir beneği doğrudan görmeye çalıştığınızda, o hareket edip sürüklenebilir. Bu nedenle tıbbi adları, “uçuşan sinekler” anlamına gelen muscae volitantes’tir.

Benekler Nasıl Oluşur?

Bu benekler tam olarak nasıl oluşur? Bazıları siz doğmadan önce meydana gelen süreçlerin artıklarıdır. Bir bebeğin gelişiminin erken döneminde, gözün içi oldukça liflidir. Doğuma kadar bu lifler ve başka hücreler değişip camsı cisim haline gelirler. Bununla birlikte, bazı hücreler ve lif parçaları kalabilir ve bunlar rahatça dolaşırlar. Görme sinirinden göz merceğine uzanan bir kanal vardır; doğmamış bebekte bu kanalın içinde göz merceğini besleyen bir atardamar bulunur. Bu atardamar genellikle doğumdan önce körelir ve emilir; ancak küçücük parçaları kalabilir.

Fakat benekleri oluşturan başka kaynaklar da vardır. Bir yetişkinde bile, camsı cisim tümüyle pelte gibi değildir; ince, saydam bir zarla çevrilidir. Bu zar, gözünüzün iç yüzeyinin çoğu kısmını örten, gördüğünüz şeyleri saptayan ve ışığa duyarlı dokunun ekranı olan ağtabakaya sıkıştırılmıştır. Bu saydam zar ağtabakanın ön kenarına çepeçevre bağlanır. Küçücük lifler bu birleşme yerinden camsı cismin her tarafına yayılırlar.

Biz yaşlandıkça, bu lifler kısalmaya başlar. Bu durum, bunlardan bazılarının kırılmasına yol açar. Aynı zamanda camsı cisim daha sıvı hale gelir; böylece kırılmış lif parçaları camsı cismin içinde daha rahat dolaşabilir. Camsı cisim de son derece yavaş şekilde büzülmeye ve ağtabakadan çekilip ayrılmaya başlar, sonuçta geride muhtemelen başka hücre kalıntılarını da bırakır. Böylece yaşınız ilerledikçe, görüş alanınızda sürüklenen ve dönen bu “uçuşan sinekler”den daha fazla görürsünüz.

Küçük beneklerin başka bir kaynağı ağtabakanın kan damarları olabilir. Başa gelen bir darbe ya da gözyuvarındaki aşırı bir basınç küçük bir damardan bir dizi alyuvarın çıkmasına neden olabilir. Alyuvarlar yapışkandır; bu nedenle, kümelenmeye ya da bir zincir oluşturmaya eğilimlidirler. Hücreler tek tek ya da kümeler halinde camsı cisme göç edebilir ve ağtabakanın yakınında kalırlarsa görülebilirler. Alyuvarlar vücut tarafından emilebilir; böylece eninde sonunda kaybolurlar. Bununla birlikte, bunlar küçük bir yaralanma sonucu oluştuklarından, teknik olarak uçuşan benekler değildirler.

Uçuşan beneklerin varlığı kötü bir şeyler olduğunu mu gösterir? Genellikle hayır. Göz hastalığı olmayanlar, gençler bile onları görür ve zamanla onlara aldırmamayı öğrenir. Fakat belirli durumlarda bir tehlikenin habercisi olabilirler.

Tehlikenin Habercisi Olduğunda

Aniden, öncekine göre çok daha fazla benek gördüğünüzün farkına varırsanız, bu, anormal bir şeylerin olduğu anlamına gelebilir. Bu özellikle, gözlerinizin içinden çıkan küçük ışık parlamaları da görüyorsanız geçerlidir. Bu olaylar, ışığın sinir uyarılarına dönüştüğü ağtabakadan kaynaklanır. Benekler yağması ve ani ışık parlamaları genellikle ağtabakanın ayrılmasından olur. Bu nasıl meydana gelir?

Ağtabaka, nemli bir ipek kâğıt parçasının kıvamında ve kalınlığındadır ve aşağı yukarı onun kadar kolay yırtılır. Ağtabakanın ışığa duyarlı katmanı, arkasındaki katmana ve camsı cisme, sadece ön kenarından ve görme sinirinin bulunduğu kısımdan bağlanır, odak merkezine ise daha güçsüz bir bağla bağlıdır. Camsı cisim, ağtabakanın geri kalan kısmını yerinde tutar. Göz öyle esnektir ki, darbeler bile genellikle, ağtabakanın yırtılmasına ya da yatağından ayrılmasına yol açmaz.

Bununla birlikte, bir darbe ağtabakayı belirli bir bölgede zayıflatacak bir hasara ya da ufacık bir yırtık veya deliğin açılmasına neden olabilir. Böyle bir delik, camsı cisim ile ağtabaka arasındaki bir yapışıklıktan da meydana gelebilir: Ani bir hareket ya da yaralanma, camsı cismin ağtabakayı kuvvetle çekmesine yol açar ve sonuçta küçük bir yırtık oluşur. Sonra camsı cisimdeki sıvı ağtabakanın arkasına sızabilir ve onu yatağından kaldırır. Bu rahatsızlık ışığa duyarlı sinir hücrelerinin harekete geçmesine neden olur ve bu durum parlamalar olarak algılanır.

Ağtabakanın iç yüzeyi kan damarı ağına sahip olduğu için, bazen ayrılmaya küçük ya da büyük kanamalar eşlik eder. Kan hücreleri camsı cismin içine kaçar ve bunlar, aniden savrulan benekler gibi görülür. Bundan kısa süre sonra, ağtabaka ayrıldıkça görme alanında bir örtü ya da perde varmış izlenimini veren bir körlük başlar.

Bu nedenle, lekelerin sayısında ani bir artış fark ediyorsanız ve özellikle bunlara parlamalar eşlik ediyorsa hemen bir göz doktoruna ya da bir hastaneye gidin. Bu, ağtabakanın ayrılması –ağtabaka dekolmanı– olabilir. Ağtabaka büyük ölçüde ayrıldıktan sonra, düzeltici önlemler olanaksızlaşabilir.

Yıllardır ışık parlamaları olmadan gözlerinizin önünde uçuşan benekler mi görmektesiniz? Muhtemelen endişelenmeye gerek yok. Hemen herkes bu benekleri görür. Eğer onlara aldırmazsanız kaybolmayacaklar; fakat beyin, bu görüntüleri günlük faaliyetlerinizi yaparken görmezlikten gelmeyi öğrenir. Görmede herhangi bir gerçek zarara yol açmadan var olabilmeleri, gözün esnek tasarımına ve beynin uyarlanabilirliğine bir kanıttır.

Ancak benekler gören kişilerin endişelenmemeleri gerektiğini kesin olarak söylemeden önce, bir göz doktoruna ya da optometriste muayene olmaları gerekir.

[Sayfa 25’teki çerçeve/resim]

Günümüzdeki Kırılma Kusurlarının Düzeltilmesinin Kaynağı

Tedavi amacıyla gözlük ya da kontaklens kullanıyorsanız, bu bir bakıma, uçuşan beneklerin sayesindedir. 19. yüzyılın tanınmış Hollandalı doktoru Frans Cornelis Donders’ı gözün fizyolojisi ve patolojisi hakkında bilimsel araştırmalara başlamaya yönelten şey, bu konuya duyduğu meraktı. Uçuşan beneklerin bazı nedenlerini saptamasının yanında, gözyuvarının kısalmasının hipermetropluğa, kornea ve göz merceğinin engebeli yüzeyinin astigmatlıktaki bulanık görmeye neden olduğunu buldu. Onun araştırmaları tedavi amacıyla kullanılan gözlüklerin gelişmesini mümkün kıldı.

[Resim]

Donders

[Tanıtım notu]

National Library of Medicine’in izniyle

[Sayfa 24’teki şema]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

Ayrılmış ağtabaka

Alyuvarlar

Ağtabakada yırtık

Saydam zar

Göz merceği

Gözbebeği

İris

Kirpiksi cisim

Camsı cisim

Kan damarları

Beyne ulaşan görme siniri