Vaatler ve Plasmitler

HÜCRELER çok küçüktür. Ortalama büyüklükteki yaklaşık 500 hücre, bu cümlenin sonuna konulan noktanın içine sığar. Böyle olmakla birlikte, genellikle bu hücrelerden her biri, sizin gibi yaratık meydana getirmek için gerekli olan DNA molekülünün tümüne sahiptir.

Tabii, hücreler o kadar küçük ise, DNA molekülleri daha da küçük olmalı. Bunların biçimi bükülmüş uzun iplikler gibidir; bu iplikler öylesine uzundur ki, vücudumuzdaki tüm DNA moleküllerini arka arkaya dizersek, birçok defa güneşe kadar gider ve döner! Ama liflerin çapı son derece küçüktür, yani sadece 1/400.000 milimetredir.

Durumu daha karmaşık yapan bir etken, bu uzun ince DNA liflerinin hücrelerin sığdırılabilmesidir; bunu mümkün kılan tek yol, onları büküm şeklinde çok sıkı paketlemektir. Bu durum, bilginlerin belirli DNA moleküllerinden ilgilenecekleri belirli genleri bulmasını zorlaştırıyor. Bilim adamlarının, bir hücreyi mikroskop altına koyup, istedikleri geni bulmaları ve bunu cımbızla çıkarıp başak bir gene koymaları mümkün değildir.

PLASMİTLER İMDADA YETİŞİYOR

Bununla beraber gerçek şu ki, bakteriler çok defa daha kolay ele alınabilecek bazı DNA moleküllerini kapsıyor. Bakterilerde bulunan diğer DNA moleküllerinden az çok bağımsız olan bu DNA lifleri kendi kendilerine, bir bakteriden başka bir bakteriye kolayca nakledilebilecek halkalar oluşturuyor. Bunlara plasmit denir. Plasmitler, halen genetik mühendisliğinde, gen aşılama işinde bir kilit rolü oynuyor.

Bitkilere ve hayvanlara gen aşılamak kolay değildir; çünkü bu hücrelerin plasmitleri yoktur ve genetik kontrol sistemleri çok daha karmaşıktır. Oysa bilginler onlara gen aşılamanın yakında mümkün olacağını ümit ediyorlar. Bunu başarırlarsa, bitkilerin içine topraktan nitrojen sağlayan bakterilerden oluşan genleri koyabileceklerdir. Böylece artık, toprağa nitrojenli gübre katmak gerekmeyecektir. Günün birinde insandaki bozuk genlerin yerine başkalarını koymakla genetik nedenlere dayanan hilal hücreli kansızlık gibi, hastalıkları tedavi edebileceklerini umuyorlar.

National Distillers and Chemical şirketinin başkanı olan Drumond C. Bell, Leaders dergisinde şunları yazıyor: “Petrolü tekrar elde etmeye yarayan bir bakteri mükemmelleştirmekte ve başka bakteriler ise yeryüzünün altından madenleri çekmek üzere programlanmaktadır. Bilimin bu yeni alanında zaten şunlar üretilmiştir ve üretilmek üzeredir. Şeker hastalğına karşı gerekli olan insan ensülini; kansere karşı savaşmak için insan hücrelerinden elde edilen interferon; hepatit ve malarya gibi hastalıkları önleyen aşılar; cücelik ve hemofiliyi tedavi eden hormonlar; inek ve domuzların büyümesini hızlandıran hormonlar. Bugünlerde elde edilen bulgular arasında şunlar da vardır: Düşük kalorili, bol früktozlu şeker; ihtiyacı olan gübreyi hava yoluyla alan bitkiler; şimdi varolan türdeki proteinin çift katına sahip olan bir buğday cinsi ve bugün yetiştirilen türün gerektirdiği suyun ancak onda birine ihtiyaç duyan başka bir buğday türü.”

Ayrıca, şimdi gen aşılama süreciyle çiftlik hayvanlarında görülen şap hastalığına karşı emin ve etkili bir aşının bulunduğu da iddia ediliyor. (29 Haziran 1981 tarihli Time dergisi)

Genetik mühendisliğinin birden bire büyük ve kazançlı bir iş haline gelmesine şaşmamak gerekir. Öte yandan deney laboratuvarları yerine fabrika üretimine geçiş, bazı insanları telaşlandırıyor. Neden acaba?